ประสิทธิภาพการส ืบพันธุ์ของไก...

การประชมสมมนาทางวชาการ มทร.ตะวนออก มรภ.กลมศรอยธยา และราชนครนทรวชาการและวจย วนท 14-16 พฤษภาคม 2557

52

ประสทธภาพการสบพนธของไกชนลกผสมเทพสตร ชวอายท 1 และสมรรถภาพการเจรญเตบโตของไกชนลกผสมเทพสตร ชวอายท 2

Reproductive Efficiency of Thepsatri Hybrid Fighting Cock, Generation 1 and Growth Performances of Thepsatri Hybrid Fighting Cock, Generation 2

อาพล จปะมดถา และ ประมวล แซโคว Amphol Jupamatta and Pramuan Saekwao

สาขาวชาเกษตรศาสตร คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏเทพสตร จ.ลพบร Tel: 086-6001386, E-mail: [email protected]

บทคดยอ การวจยประสทธภาพการสบพนธของไกชนลกผสมเทพสตร ชวอายท 1 (TFC, F1) และสมรรถภาพการเจรญเตบโตของไกชนลกผสม

เทพสตร ชวอายท 2 (TFC, F2) โดยนาไกชน TFC, F1 กลมทมคณภาพการชนดทสดของฝงมาแบงเปน 2 ปจจยศกษาตามลลาการชนของไกคอ มาลอและจมต จดผสมพนธฝงเลกแบบใกลชด ศกษาสมรรถภาพการเจรญเตบโตของไกชน TFC, F2 (ลกของไกชน TFC, F1) เปนเวลา 16 สปดาห ผลการศกษาพบวา ไกชน TFC, F1 มประสทธภาพการสบพนธสงและระหวางกลมมคาไมแตกตางกนในทางสถต (P>0.05) ทอาย 16 สปดาห สมรรถภาพการเจรญเตบโตของไกชน TFC, F2 ไมมผลกระทบจากการแบงกลมทดสอบ (P>0.05) แตลดลงจากไกชน TFC, F1 สวนมากสมรรถภาพการเจรญเตบโตของไกชน TFC, F2 จดอยในเกณฑยอมรบไดเมอเปรยบเทยบกบมาตรฐานความเปนเลศสาหรบไกชนสายพนธเทพสตร สรปไดวา ไกชน TFC, F1 เปนไกทมประสทธภาพการสบพนธสง ไกชน TFC, F2 มสมรรถภาพการเจรญเตบโตระหวางกลมลลาการชนไมแตกตางกนในทางสถต แตลดลงจากไกชน TFC, F1 คาสาคญ : ประสทธภาพการสบพนธ สมรรถภาพการเจรญเตบโต ไกชนลกผสมเทพสตร

Abstract This study investigated the reproductive efficiency of Thepsatri hybrid fighting cock, generation 1 (TFC, F1) and growth

performance of Thepsatri hybrid fighting cock, generation 2 (TFC, F2). Highest fighting quality groups of TFC, F1 were assigned to two groups of animal treatments. Bird fighting style as Marlor and Jimtee classified the treatments. Small groups of the poultry were pens mated by close breeding system. Growth performances of TFC, F2 (chicken of TFC, F1) were studied for 16 weeks. Results showed that TFC, F1 were high reproductive efficiency and not significant differences in the animal groups (P>0.05). At 16 weeks of TFC, F2 age, growth performances were not affected from groups of animal treatments (P>0.05), but less from those TFC, F1. Most of TFC, F2 growth performances were in accepted range when compared with excellence standard of Thepsatri breed line fighting cock. In conclusion, TFC, F1 were high reproductive performance fighting cock. There were no significant differences in growth performance of TFC, F2 groups, but growth performance of TFC, F2 was less than TFC, F1. Keywords: Reproductive efficiency, Growth performances, Thepsatri hybrid fighting cock

1. บทนา การศกษาถงประสทธภาพการสบพนธของไกชนลกผสมเทพสตร ชวอายท 1 (TFC, F1) และสมรรถภาพการเจรญเตบโตของไกชนลกผสมเทพสตร ชวอายท 2 (TFC, F2) เปนสวนหนงของโครงการวจยการสรางไกชนสายพนธเทพสตร ทผวจยไดดาเนนการวจยมเปาหมายใหไดไกชน สกรด (สรอยสแดงเขม ปกสาบ) โดยไดนาไกชนลกผสมพมา 75: เวยดนาม25 และพมา75:บราซล25 ทมประวตการชนดและหรอเปนไกสายพนธดจากซมฟารมทมชอเสยงในประเทศมาเลยงเปนไกตนตระกล (TFC, F0) ตงแตป พ.ศ. 2554 จดผสมพนธเพอศกษาประสทธภาพการสบพนธ ศกษาลกษณะเชงคณภาพและลกษณะเชงปรมาณบางประการ จดทาฐานขอมลพนธประวต และศกษาสมรรถภาพการเจรญเตบโตของไกชน TFC, F1 ซงเปนลกของไกชน TFC, F0 คดเลอกลกษณะปรากฏใหไดตามตองการ (อาพล, 2555ก) และชนทดสอบไดไกชนกลมทดทสดในชวอายท 1 เพยงรอยละ 9 ของฝง ซงมลกษณะเดนดานโครงสรางรางกาย มความอดทน มความรนแรงในการต และมลลาการชนหลากหลายในตวเดยว จากปรมาณการคดเลอกทไดนอยนสงผลใหไกชน TFC, F0 ถกคดทงถงรอยละ 80 ซงแสดงใหเหนอยางชดเจนวา ไกชนลกผสมทพฒนายงไมนงจะใหลกชนเกงเหมอนพอแมไดจานวนนอยมาก การผลตไกชนในลกษณะเชนนจะไมคมคากบการลงทนทางเศรษฐกจ แตเพอการพฒนาพนธไกชนใหไดลกษณะนง ชนเกง และสามารถถายทอดลกษณะไปสรนลกใหไดมากขน การวจยครงนจงไดตอยอดโดยนาไกชน TFC, F1 เพศผกบเพศเมยกลมทดทสดของฝงซงถกสรางและพฒนามาแลวในป พ.ศ. 2555 มาเลยงขยายพนธ จดกลมผสมพนธตามลกษณะการชน โดยเลอกมานาเสนอ 2 แบบคอ ลลามาลอและลลาจมต ศกษาขอมลประสทธภาพการสบพนธ และนาลกไกทเกด (ไกชน TFC, F2) มาเลยงศกษาขอมลดานสมรรถภาพการเจรญเตบโตจนถงอาย 16 สปดาห ทงนเพอเปนขอมลประกอบการสรางสายพนธไกชนจากไกชนลกผสมใหมลกษณะปรากฏและลลาการชนทมความสมาเสมอเปนเอกลกษณ ประกอบการคดเลอกใหไดไกชน TFC, F2 ทดเพอพฒนาเปนพอแมพนธไกชนชวอายตอไป และเผยแพรขอมลใหผสนใจไดเรยนรและศกษาถงการพฒนาสายพนธไกชน


53

2. วธการทดลอง การศกษาประสทธภาพการสบพนธไกชนลกผสมเทพสตร ชวอายท 1 ใชไกชนลกผสมเทพสตร ชวอายท 1 (TFC, F1) ทผานการคดเลอกจากขอมลพนธประวต คอ เปนไกในโครงการวจยการสรางไกชนสายพนธเทพสตร ผานการคดเลอกลกษณะเชงปรมาณ และลกษณะเชงคณภาพ ตามลกษณะมาตรฐานความเปนเลศสาหรบไกชนสายพนธเทพสตร ดงตารางท 1 เพศผมคาสมรรถภาพการชนตงแต 90 คะแนน เพศเมยเปนไกทเกดในครอกเดยวกบไกเพศผ TFC, F1 กลมทมคณภาพการชนดทสดของฝงและหรอเกดจากพอแมตวเดยวกนและหรอเปนพนองกน พจารณาคะแนนโดยรวมเตม 1.00 คะแนน รวมแลวจะตองไมตากวา 0.90 และจดเปนกลมทมคณภาพการชนดทสดของฝงไกในชวอายท 1

ตารางท 1 มาตรฐานความเปนเลศสาหรบไกชนสายพนธเทพสตร รายการ ตองการ ยอมรบได ไมยอมรบ คะแนนเตม 0.90 ถง 1.00 0.80 ถง 0.89 0.0 ถง 0.79 คาคะแนนการชน (คะแนน) 90 ถง 100 80 ถง 89 0 ถง 79 ระดบสายเลอด P75V12.5B12.5 P>75 V<12.5 B<12.5 V>12.5 หรอ B>12.5 นาหนกตว ท 16 สปดาห เพศผ 1.4 ถง 1.8 กโลกรม >1.2 หรอ >1.8 กโลกรม <1.2 หรอ >2.3 กโลกรม เพศเมย 1.2 ถง 1.7 กโลกรม >1.0 หรอ >1.7 กโลกรม <1.0 หรอ >2.0 กโลกรม นาหนกตว ท 24 สปดาห เพศผ 2.4 ถง 2.8 กโลกรม >2.2 หรอ >2.8 กโลกรม <2.2 หรอ >3.0 กโลกรม เพศเมย 1.5 ถง 2.0 กโลกรม >1.5 หรอ >2.0 กโลกรม <1.5 หรอ >2.2 กโลกรม รปราง ยาวและสมสวน สมสวน สน เตย สปาก ขาวปนเหลอง ขาวปนเหลองปนดา เขยว ดา สตา ขาว (สตาปลาหมอตาย) ขาวปนเหลอง ดา ลกษณะหงอน ถว สามเหลยม อนๆ ขนาดเลก หงอนใหญ แจ พบ สสรอย เหลองถงแดงปนดา เหลอง แดง เทา ดา ขาว ลาย สตว เหลองถงแดงปนดา เหลอง แดง เทา ดา ขาว ลาย ปก ปกเตม สเหลองถงแดงปนดา ปกเตม สแดง เหลอง ปกสองตอน สดา เทา ลาย ปกนอกสแมลงสาบ ปกนอกมสแมลงสาบนอย ปกนอกไมมสแมลงสาบ สหาง ดา ดาปนขาวเลกนอย ขาว>50% สแขง ขาวปนเหลอง ขาวปนดา เขยว ขาว ดา

หมายเหต : P=ไกชนพมา V=ไกชนเวยดนาม และ B=ไกชนบราซล ทมา : อาพล (2555ก)

การจดแผนการผสมพนธ จดผสมพนธไกชน TFC, F1 แบบใกลชด (close breeding) ใชวธการกระจายยนทดเขาในฝง ตามวธการของรอเบรต เบคเวล (จรญ, 2516) แยกกลมไกชน TFC, F1 กลมทคณภาพชนดทสดของฝงซงนามาเปนพอแมพนธเปน 2 กลม กลมท 1 มลลาการชนมาลอ กลมท 2 มลลาการชนจมต รายละเอยดเบอรไกชน TFC, F1 ทถกจบคผสมพนธแสดงดงตารางท 2 ทาการผสมพนธในสดสวนเพศผ 1 ตวตอเพศเมย 5 ตว

ตารางท 2 แผนการผสมพนธไกชนลกผสมเทพสตร ชวอายท 1 ทคดมาเปนพอแมพนธ กลมผสมพนธท (ลลาการชน) 1 (ลลาชนมาลอ) 2 (ลลาชนจมต) เพศผเบอร 138 262 258 373

เพศเมยเบอร 259 261 376

426 429 322 374 398

442 444 137 296 399

420 423 323 324 404

424 430

การเลยงและการใหอาหาร เลยงไกชน TFC, F1 ในคอกระบบเปดขนาด 2.00x2.50x2.50 เมตร ทมหาวทยาลยราชภฏเทพสตร จานวน 4 คอก แตละคอกมไกเพศผ 1 ตว เพศเมย 5 ตว ตามเบอรไกในตารางท 2 มรงไข 5 รง ใหไกกนอาหารวนละ 100 กรมตอตวตอวน ซงเปนอาหารสตวผสมสาเรจรปชนดเมดเพอการคาสาหรบไกไข เซนทาโก เบอร 466 มรายละเอยดสวนประกอบวตถดบตามคาแนะนาบรษทผลตภณฑอาหารเซนทรล จากด (2556ก) และโภชนะจากการสมวเคราะหแสดง ดงตารางท 3 ใหอาหารวนละครง เวลา 07.00 น นาใหกนเตมท

การเกบขอมลและลกษณะทศกษาประสทธภาพการสบพนธไก บนทกขอมลจานวนไขของไกชน TFC, F1 แตละตว ระบหมายเลขไขตามลาดบทไกออกไข ระบเบอรพอไกและแมไกและวนทออกไขไวทฟองไข แลวชงนาหนกไขแตละฟอง เมอแมไกขนฟกไขแลว 7 และ 18 วน สองไขเพอตรวจการผสมตด และบนทกจานวนไขทมเชอ เมอลกไกฟกออกบนทกจานวนลกไกทฟกออก ทาเบอร ชงและบนทกนาหนกลกไกแรกเกดรายตว และบนทกจานวนลกไกทตายภายในหนงสปดาหหลงฟกออก แลวนามาคานวณปรมาณการใหไขตอแม นาหนกไขตอฟอง อตราการผสมตด อตราการฟกออก นาหนกลกไกแรกเกด และอตราการเลยงรอด


54

ตารางท 3 สวนประกอบวตถดบและโภชนะอาหารทใชเลยงไกพอแมพนธ สวนประกอบวตถดบอาหารสตวผสมสาเรจรปชนดเมด สาหรบไกไข เซนทาโก เบอร 466 ปลาปน กากถวเหลองและหรอกากถวลสง กากเมลดทานตะวนและหรอกากมะพราว ขาวโพดและหรอปลายขาว ราสกดนามน นามนพช แคลเซยมคารบอเนตและหรอไดแคลเซยมฟอสเฟต แรธาต วตามน กรดอะมโน สารถนอมคณภาพอาหารสตว (บรษทผลตภณฑอาหารเซนทรล จากด, 2556ก)

สวนประกอบโภชนะ ปรมาณโภชนะในอาหารเบอร 466 จากการวเคราะห โปรตน รอยละ 16.13 กาก รอยละ 5.91 ไขมน รอยละ 3.84 ความชน รอยละ 7.21

หมายเหต : ปรมาณโภชนะในอาหารวเคราะหตามวธ AOAC (1980)

การศกษาสมรรถภาพการเจรญเตบโตไกชนลกผสมเทพสตร ชวอายท 2 ใชไกชนลกผสมเทพสตร ชวอายท 2 (TFC, F2 ซงเกดจากการนาไกชน TFC, F1 กลมทมคณภาพการชนดทสดของฝงผสมพนธกน นาไกชน TFC, F2 มาเลยงเพอศกษาสมรรถภาพการเจรญเตบโตจนถงอาย 16 สปดาห โดยแบงเปน 3 ชวงอาย คอ ชวงอาย 0 ถง 6 สปดาห ชวงอาย 7 ถง 12 สปดาห และชวงอาย 13 ถง 16 สปดาห แบงการเลยงเปน 2 กลมตามกลมของพอแมพนธ (ไกชน TFC, F1) ทจดกลมผสมพนธ คอ กลมท 1 ไกชน TFC, F2 ทเกดจากพอแมพนธกลมท 1 ซงมลลาการชนมาลอ กลมท 2 ไกชน TFC, F2 ทเกดจากพอแมพนธกลมท 2 ซงมลลาการชนจมต การเลยงและการจดการ เลยงไกชน TFC, F2 ชวงอาย 0 ถง 6 สปดาห ในคอกขนาด 1.0x2.0x2.0 เมตร ดานขางกนดวยแผงลวดตาขาย รองพนคอกดวยแกลบ ใหแมไกเลยงลกเพอใหความอบอน ใหกนอาหารมโปรตนไมนอยกวารอยละ 19 (อาหารเบอร 441) เมอลกไกอายครบ 6 สปดาหแลวจงแยกแมไกออก ชวงอาย 7 ถง 12 สปดาห เลยงในคอกขนาด 2.0x2.00x2.0 เมตรตอไก 30 ตว ใหอาหารโปรตนไมนอยกวารอยละ 17 (อาหารเบอร 442) ชวงอาย 13 ถง 16 สปดาห เลยงปลอยในคอกขนาด 4.0x5.0 เมตรตอไก 30 ตว ใหอาหารมโปรตนไมนอยกวารอยละ 14 (อาหารเบอร 478) รายละเอยดสวนประกอบวตถดบและปรมาณโภชนะในอาหารจากการสมตรวจวเคราะหซงใชเลยงไกทงสามระยะนแสดงดงตารางท 4 และตารางท 5 (บรษทผลตภณฑอาหารเซนทรล จากด, 2556ข; 2556ค; 2556ง) ไกทกระยะใหกนอาหารและนาเตมท โดยตรวจเพมอาหารวนละครง เวลา 07.00 นาฬกา

ตารางท 4 สวนประกอบวตถดบและโภชนะอาหารทเลยงไกชนอาย 0 ถง 6 และ 7 ถง 12 สปดาห สวนประกอบวตถดบ เหมอนดงรายละเอยดในตารางท 3 (บรษทผลตภณฑอาหารเซนทรล จากด, 2556ข; 2556ค) สวนประกอบโภชนะ ปรมาณโภชนะในอาหารไกเนอ เซนทาโก เบอร 441 ปรมาณโภชนะในอาหารไกเนอ เซนทาโก เบอร 442 (ใชเลยงไกชน อาย 0 ถง 6 สปดาห) (ใชเลยงไกชน อาย 7 ถง 12 สปดาห)

โปรตน รอยละ 19.23 รอยละ 17.05 กาก รอยละ 4.17 รอยละ 4.32 ไขมน รอยละ 4.01 รอยละ 3.78 ความชน รอยละ 7.62 รอยละ 7.83

หมายเหต: ปรมาณโภชนะในอาหารวเคราะหตามวธ AOAC (1980)

ตารางท 5 สวนประกอบวตถดบและโภชนะอาหารทใชเลยงไกชวงอาย 13 ถง 16 สปดาห สวนประกอบวตถดบ อาหารสาหรบไกพนเมองอายเกน 3 สปดาหถงขาย เซนทาโก เบอร 478 ปลาปน กากถวเหลองและหรอกากถวลสง กากเมลดทานตะวนและหรอกากมะพราว ขาวโพดและหรอปลายขาว ราสกดนามน กากเนอในเมลดปาลม นามนพช แคลเซยมคารบอเนตและหรอไดแคลเซยมฟอสเฟต แรธาต วตามน กรดอะมโน สารถนอมคณภาพอาหารสตว (บรษทผลตภณฑอาหารเซนทรล จากด, 2556ง)

สวนประกอบโภชนะ ปรมาณโภชนะ โปรตน รอยละ 14.13 กาก รอยละ 6.8 ไขมน รอยละ 3.16 ความชน รอยละ 7.64

หมายเหต: ปรมาณโภชนะในอาหารวเคราะหตามวธ AOAC (1980)

การบนทกขอมลและลกษณะทศกษาสมรรถภาพการเจรญเตบโต บนทกขอมลนาหนกอาหารทไกกนแตละวน และนาหนกตวไกชน TFC, F1 เมออายแรกเกด 6 12 และ 16 สปดาห ตามลาดบ เพอประเมนสมรรถภาพการเจรญเตบโต คอ ปรมาณอาหารทกนตอวน อตราการเจรญเตบโตตอวน และประสทธภาพการใชอาหาร แผนการทดลองและการวเคราะหขอมลทางสถต วางแผนการทดลองเปน 2 ปจจยตามลกษณะลลาการชนของไก คอ กลม ลลาการชนมาลอ และกลมลลาการชนจมต วเคราะหขอมลทางสถตดวยคาเฉลย (Mean, x ) คารอยละ (Percentage; %) และคาเบยงเบนมาตรฐาน (Standard deviation; SD) ทดสอบคาเฉลยดวยวธ Independent sample T-test ทระดบความเชอมน รอยละ 95 โดยใชโปรแกรมสาเรจรป SAS (SAS Institute. Inc., 2003)


55

3. ผลการทดลองและวจารณผล ประสทธภาพการสบพนธของไกชนลกผสมเทพสตร ชวอายท 1 ประสทธภาพการสบพนธของไกชนลกผสมเทพสตร ชวอายท 1 กลมทมคณภาพการชนดทสดของฝง เมอนามาเปนพอแมพนธและใชในการศกษาครงนผลการประเมนประกอบดวยจานวนไข นาหนกไข การผสมตด การฟกออก จานวนลก นาหนกตวลกแรกเกด และอตราการเลยงรอด มรายละเอยดแสดงดงตารางท 6

ตารางท 6 ประสทธภาพการสบพนธไกชนลกผสมเทพสตร ชวอายท 1 กลมผสมพนธท 1 (ลลาการชนมาลอ) กลมผสมพนธท 2 (ลลาการชนจมต)

รายการ x ± SD x ± SD sig.

จานวนไข (ฟอง/ตว) 9.00±1.49 10.20±1.32 0.72 นาหนกไข (กรม/ฟอง) 39.42±1.92 39.40±2.29 0.98 อตราการผสมตด (รอยละ) 94.86±7.14 94.09±6.94 0.81 อตราการฟกออก (รอยละ) 96.07±5.10 92.22±10.54 0.31 จานวนลก (ตว/ครอก) 7.60±1.58 8.60±2.37 0.28 นาหนกตวลกแรกเกด (กรม) 29.22±1.57 28.18±1.86 0.19 อตราการเลยงรอด (รอยละ) 91.28±8.52 94.64±9.11 0.40

หมายเหต: x = คาเฉลย SD = คาเบยงเบนมาตรฐาน และ sig. = แสดงระดบความแตกตางทางสถต T-test

จานวนฟองไข ไกชน TFC, F1 ใหไขในครอกท 1 มจานวนฟองไขเฉลยตอแมคอ 9.60 ฟอง (ทงฝงมคาระหวาง 7 ถง 13 ฟอง) โดยกลมลลาการชนมาลอกบกลมลลาจมตมจานวนฟองไขเฉลย 9.00 และ 10.20 ฟองตอตวตามลาดบ ซงมคาไมแตกตางกนในทางสถต (P>0.05) แตมคาลดลงจากการใหไขของไกตนตระกล (TFC, F0) ทมคาเฉลย 10.40 ฟอง (อาพล, 2555ก) อยางไรกตามจานวนฟองไขของไกชน TFC, F1 ยงมคาใกลเคยงกบรายงานของจรญ (2526) ทรายงานวาไกพนเมองไขไดชดละ 10 ถง 15 ฟอง นาหนกไข ไกชน TFC, F1 ใหไขมนาหนกเฉลย 39.41 กรมตอฟอง ทงฝงมคาระหวาง 37.14 ถง 45.60 กรมตอฟอง ซงนาหนกไขเฉลยสงกวาไกชน TFC, F0 ทมคา 37.07 กรมตอฟอง เมอพจารณานาหนกฟองไขพบวา กลมลลาการชนมาลอมคา 39.42 ใกลเคยงกบกลมลลาการชนจมตทมคา 39.40 กรมตอฟอง และไมแตกตางกนในทางสถต (P>0.05) การศกษาพบวา นาหนกฟองไขมคาใกลเคยงกบไกพนเมองไทยคอ 40 ถง 50 กรม (จรญ, 2526) ชใหเหนวาไกทมสายเลอดไกพมาสง (พมารอยละ 75) และมระดบเลอดเวยดนามและบราซลอยางละ 12.5 เมอนามาปรบปรงพนธตอถงชวงอายท 1 จะใหฟองไขขนาดใกลเคยงกบไกพนเมองไทย อตราการผสมตด ไขไกชน TFC, F1 ซงสองตรวจในวนท 7 และ 18 ของการฟกไขมคาเฉลยอตราการผสมตดรอยละ 94.47 (มคาระหวางรอยละ 80 ถง 100) โดยไกชนกลมลลาการชนมาลอกบกลมลลาการชนจมตไขมการผสมตดรอยละ 94.86 และ 94.09 ตามลาดบ ระหวางกลมมคาไมแตกตางกนทางสถต (P>0.05) ดงตารางท 6 คาอตราการผสมตดของไขไกชน TFC, F1 ทศกษาครงนมากกวาไกชน TFC, F0 ทมคารอยละ 88.16 ทงนอาจเปนผลจากพนธกรรมของไกและอาจเปนผลจากอากาศชวงเลยงทดลองในป 2555 ถง 2556 คอนขางเยนสบายกวาป 2554 ถง 2555 ซงเลยงทดสอบไกชน TFC, F0 จงอาจมผลใหคาการผสมตดในครงนมคาสงขน นอกจากนอตราการผสมตดของไขไกชน TFC, F1 ยงมค าสงกวารายงานของอาพลและคณะ (2548) ท พบวาไกเหลองหางขาวมอตราผสมตดรอยละ 87.61 ซ งเปนสถานท เล ยงไกของมหาวทยาลยราชภฏเทพสตรเหมอนกน อตราการฟกออก ผลการทดสอบคาเฉลยอตราการฟกออกของไขไกชน TFC, F1 กลมลลาการชนมาลอกบกลมลลาการชนจมตมคาการฟกออกซงคานวณจากไขทผสมตดเปนรอยละ 96.07 และ 92.22 ตามลาดบ ระหวางกลมมคาแตกตางกนแตไมมนยสาคญทางสถต (P>0.05) โดยทงฝงมอตราฟกออกรอยละ 94.15 (มคาระหวางรอยละ 77.78 ถง 100) ใกลเคยงกบไชยา (2542) ทรายงานวา ไกพนเมองฤดหนาวมการฟกออกรอยละ 94 และยงสงขนจากไกชน TFC, F0 ทมคารอยละ 89.62 (อาพล, 2555ก) และสงกวาไกพนเมองไทยแทพนธเหลองหางขาวทมอตราการฟกออกรอยละ 82.63 ซงอาจเปนผลจากอทธพลของอากาศหนาวดงทกลาวมาแลว และอาจมผลมาจากไกพนธพมาทยงมความเปนไกปาและมพฤตกรรมการฟกลกทด ซงถอวาเปนลกษณะเดนหนงของไกชนลกผสมเทพสตร ซงนาจะเหมาะสมกบการใหเกษตรนาไปเลยง จานวนลกไกทเกดจากไกชน TFC, F1 ในครอกท 1 ของการเลยงลกมจานวนทงสน 162 ตว เฉลย 8.10 ตวตอแม โดยเปนกลมลลาการชนมาลอจานวนเฉลย 7.60 ตวและกลมลลาการชนจมตเฉลย 8.60 ตว ผลการทดสอบคาเฉลยจานวนลกไกทเกดจากไกชน TFC, F1 ระหวางกลมไมมความแตกตางกนในทางสถต (P>0.05) ดงตารางท 6 ผลการทดลองชใหเหนวาไกชน TFC, F1 ใหลกจานวนตวมากกวาไกตนตระกล (TFC, F0) ทมจานวนเฉลย 6.65 ตวตอแม หรอไกชน TFC, F1 สามารถใหลกดกกวาไกชน TFC, F0 ถงรอยละ 17.90 ซงเปนลกษณะทด และเปนปรมาณการใหลกตอครอก (ตบ) ใกลเคยงกบไกพนเมองไทยทมจานวน 8.19 ตวตอครอก นาหนกตวลกไกแรกเกด ไกชน TFC, F1 ใหลกเปนไกชน TFC, F2 แรกเกดทงฝงมนาหนกตวเฉลย 28.70 กรมตอตว โดยมคานาหนกตวแรกเกดระหวาง 26.27 ถง 32.88 กรมตอตว ซงนาหนกตวแรกเกดของไกชน TFC, F2 มคานอยกวาไกชน TFC, F1 เลกนอย (คาเฉลย 29.04 กรมตอตว นาหนกตวแรกเกดระหวาง 25.00 ถง 30.60 กรมตอตว) แตมคาสงสดตาสดดกวา ทงสองกลมทจดแบงตามลลาการชนมนาหนกตว


56

ใกลเคยงกนคอ 28.18 ถง 29.22 กรมตอตว (P>0.05) ดงแสดงในตารางท 6 ผลการศกษาครงนชใหเหนวา การผสมแบบใกลชดมผลทาลกไกแรกเกดมนาหนกตวลดลง ดงนนหากจะพฒนาตอไปตองคดเลอกพอแมพนธใหมนาหนกตวตาสดมากกวาคาเฉลยของนาหนกตวไกชน TFC, F1 ทนามาเปนพอแมพนธครงน ซงอาจจะชวยเพมนาหนกตวแรกเกดของลกไกใหสงขนและใกลเคยงกบไกพนเมองไทยพนธเหลองหางขาวทมนาหนกตวแรกเกด 29.58 กรม อตราการเลยงรอด ฝงลกไกชน TFC, F2 จากแรกเกดถงอาย 1 สปดาห ทมแมไกชน TFC, F1 เลยงมคาเฉลยรอยละ 92.96 โดยกลมลลาการชนมาลอมคาอตราการเลยงรอดรอยละ 91.28 ตากวากลมลลาลลาการชนจมตทมคารอยละ 94.64 แตไมมนยสาคญทางสถต (P=0.40) ดงตารางท 6 คาอตราการเลยงรอดของฝงลกไกชน TFC, F2 สงกวาคาอตราการเลยงรอดของฝง ไกชน TFC, F1 ทมแมไกชน TFC, F0 เลยงด ซงมคารอยละ 90.00 (อาพล, 2555ก) อยางไรกตามการศกษาครงนยงพบจดดอยของการเลยงลกไกโดยใหแมไกดแล คอ มอตราการตายประมาณรอยละ 7 ซงคอนขางสง และสงกวาการนามากกดวยหลอดไฟทมอตราการตายประมาณรอยละ 4 ซงปญหาการตายของลกไกทพบ คอ ตายโคม โดยสามารถเจาะเปลอกแลวแตออกจากฟองไขไมได ตายเพราะแมไกเหยยบทบในรง และตายเพราะแมไกจกเอง อยางไรกตามปญหานเกดกบไกในชวอายท 1 แลวและการวจยนไดพยายามปรบปรง โดยนาลกไกและแมไกออกจากรงในตอนเยน ใชรงทมขนาดใหญกวาตวแมไกแลว จงทาใหคาการตายลดลงจากไกชน TFC, F1 สมรรถภาพการเจรญเตบโตไกชนลกผสมเทพสตร ชวอายท 2 การศกษาสมรรถภาพการเจรญเตบโตไกชนลกผสมเทพสตร ชวอายท 2 (TFC, F2) แบงกลมปจจยศกษาตามลลาการชน คอ กลมลลาการชนมาลอและกลมลลาการชนจมต พบวาทงสองกลมมจานวนไกเขาทดสอบเปนจานวน 76 ตว และ 86 ตว ตามลาดบ ซงไมแตกตางกนในทางสถต (P>0.05) ดงแสดงในตารางท 7 ลกษณะของไกชน TFC, F2 แตละชวงอายแสดงดงภาพท 1 คาสมรรถภาพการเจรญเตบโตแตละชวงอายของไกชน TFC, F2 มดงน ชวงอาย 0 ถง 6 สปดาห ไกชน TFC, F2 มนาหนกตวเฉลยแรกเกด 28.70 กรมตอตว และนาหนกตวเมออาย 6 สปดาห 279.37 กรมตอตว ปรมาณอาหารทกนชวงน 14.61 กรมตอตวตอวน อตราการเจรญเตบโตตอวนมคา 5.97 กรมตอตว ประสทธภาพการใชอาหาร 2.57 เมอทดสอบคาเฉลยสมรรถภาพการเจรญเตบโตตามกลมลลาการชนของไกชน TFC, F2 แตละลกษณะไมมความแตกตางกนในทางสถต (P>0.05) ดงตารางท 7 ผลการทดลองชใหเหนวา ไกชน TFC, F2 มนาหนกตวแรกเกดและนาหนกตวเมออาย 6 สปดาหลดลงจากไกชน TFC, F1 ทมคานาหนกตวแรกเกด 29.03 กรมตอตว และนาหนกตวเมออาย 6 สปดาห 418.36 กรม ปรมาณอาหารทกนชวงอาย 0 ถง 6 สปดาห ลดลงจากไกชน TFC, F1 ทมคา 20.67 กรมตอตวตอวน อตราการเจรญเตบโตตอวนมคาลดลงจากไกชน TFC, F1 ทมคา 9.28 กรมตอตว และคาประสทธภาพการใชอาหารมคาสงกวาไกชน TFC, F1 ทมคา 2.37 (อาพล, 2555ก) ทงนนาจะเปนเพราะไกชน TFC, F1 บางสวนเกดจากการใหไขของไก TFC, F0 ทไมใชการใหไขครงแรกจงมนาหนกตวสงกวา นอกจากนอาจเปนอทธพลของการผสมเลอดชดจงทาใหไกชน TFC, F2 มคาสมรรถภาพการเจรญเตบโตลดลง การศกษาพบวา นาหนกตวเมออาย 6 สปดาหของไกชน TFC, F2 มคาตากวา 370 กรมในไกพนเมองไทย ตากวาไกพนเมองพนธเหลองหางขาวทมนาหนก 470 กรม (กองบารงพนธสตว, 2553) และตากวาไกพนเมองพนธประดหางดา 480.87 กรม ถงแมวาปรมาณอาหารทกนของไกชน TFC, F2 ในการศกษาครงนทเลยงทงแมไกและลกไกดวยกนตลอด 6 สปดาหแรกจะมคานอยกวาทกรายงานทกลาวมา แตคาประสทธภาพการใชอาหารของการศกษาครงนจดวามคาสงและสงกวา 2.48

ตารางท 7 สมรรถภาพการเจรญเตบโตไกชนลกผสมเทพสตร ชวอายท 2 กลมลลามาลอ กลมลลาจมต รายการ x±SD x±SD

sig.

จานวนตวไกทงหมด 76.00 86.00 - จานวนตวเฉลยตอครอก 7.60±1.58 8.60±2.37 0.28 ชวงอาย 0 ถง 6 สปดาห

นาหนกตวแรกเกด (กรม) 29.22±1.54 28.18±1.86 0.19 นาหนกตวทอาย 6 สปดาห (กรม) 288.94±49.25 269.79±29.02 0.30 นาหนกทเพม (กรม/ตว) 259.72±49.31 241.61±28.50 0.33 ปรมาณอาหารทกน (กรม/ตว/วน) 15.79±2.41 13.42±2.88 0.06 อตราการเจรญเตบโตตอวน (กรม/ตว) 6.18±1.17 5.75±0.68 0.33 ประสทธภาพการใชอาหาร 2.71±0.67 2.43±0.69 0.38

ชวงอาย 7 ถง 12 สปดาห นาหนกตวทอาย 12 สปดาห (กรม) 724.46±100.13 697.15±89.56 0.53 นาหนกทเพม (กรม) 435.52±71.54 427.36±80.20 0.81 ปรมาณอาหารทกน (กรม/ตว/วน) 44.23±9.19 43.32±5.50 0.79 อตราการเจรญเตบโตตอวน (กรม/ตว) 10.31±1.61 10.14±1.95 0.83 ประสทธภาพการใชอาหาร 4.88±2.00 4.71±1.14 0.82


57

ตารางท 7 (ตอ) กลมลลามาลอ กลมลลาจมต รายการ x±SD x±SD

sig.

ชวงอาย 13 ถง 16 สปดาห นาหนกตวทอาย 16 สปดาห (กรม) 1037.16±116.09 1006.41±107.68 0.55 นาหนกทเพม (กรม) 312.70±114.03 309.26±69.34 0.94 ปรมาณอาหารทกน (กรม/ตว/วน) 55.63±6.31 55.03±3.09 0.79 อตราการเจรญเตบโตตอวน (กรม/ตว) 11.98±4.38 10.66±2.37 0.41 ประสทธภาพการใชอาหาร 5.53±2.38 5.97±1.81 0.64

ตลอดชวงอาย 0 ถง 16 สปดาห นาหนกแรกเกด (กรม) 29.22±1.54 28.18±1.86 0.19 นาหนกตวทอาย 16 สปดาห (กรม) 1037.16±116.09 1006.41±107.68 0.55 นาหนกทเพม (กรม) 1007.95±117.11 978.23±107.48 0.56 ปรมาณอาหารทกน (กรม/ตว/วน) 38.55±4.11 37.26±1.93 0.38 อตราการเจรญเตบโตตอวน (กรม/ตว) 9.49±1.29 8.85±1.02 0.24 ประสทธภาพการใชอาหาร 4.37±0.86 4.37±0.62 0.99

หมายเหต: x = คาเฉลย SD = คาเบยงเบนมาตรฐาน sig. = ระดบความแตกตางทางสถต T-test

ภาพท 1 ลกษณะไกชนลกผสมเทพสตร ชวอายท 2 แตละชวงอาย

ชวงอาย 7 ถง 12 สปดาห ไกชน TFC, F2 ทอาย 12 สปดาห มนาหนกตวเฉลย 710.81 กรม ระยะนมนาหนกตวทเพมขน 431.44 กรม การกนอาหาร 43.78 กรมตอตวตอวน อตราการเจรญเตบโตตอวน 10.23 กรม และประสทธภาพการใชอาหาร 4.80 ผลการทดสอบคาเฉลยแตละลกษณะของสมรรถภาพการเจรญเตบโตระหวางกลมทดลองมคาไมแตกตางกนในทางสถต (P>0.05) เมอเปรยบเทยบกบไกชน TFC, F1 ทคดมาเปนพอแมพนธซงมนาหนกตวทอาย 12 สปดาห 873.64 กรม ปรมาณอาหารทกน 38.06 กรมตอตวตอวน อตราการเจรญเตบโตตอวน 12.91 กรม และประสทธภาพการใชอาหาร 3.07 พบวาทกลกษณะของไกชน TFC, F2 ดอยลงกวาไกชน TFC, F1 นอกจากนนาหนกตวไกชน TFC, F2 ทอาย 12 สปดาหยงมคาตากวาไกพนเมองไทย เชน ไกพนธช ไกประดหางดา ไกแดง และไกเหลองหางขาวทมคา 1,080 1,237 1,105 และ 1,156 กรม ตามลาดบ และตากวาไกประดหางดาเชยงใหม 1 ทมนาหนกตว 1,235 กรม ชวงอาย 13 ถง 16 สปดาห ไกชน TFC, F2 ทอาย 16 สปดาหมนาหนกตวเฉลย 1021.79 กรม เปนนาหนกตวทเพมขนในระยะน 310.98 กรม การกนอาหาร 55.33 กรมตอตวตอวน อตราการเจรญเตบโตตอวน 11.32 กรม และประสทธภาพการใชอาหาร 5.75 ผลการทดสอบคาสมรรถภาพการเจรญเตบโตทงสองกลมมคาแตละลกษณะไมแตกตางกนทางสถต (P>0.05) เมอเปรยบเทยบกบไกชน TFC, F1 ทคดมาเปนพอแมพนธ ซงมนาหนกตวทอาย 16 สปดาห 1,260.42 กรม ปรมาณอาหารทกน 57.05 กรมตอตวตอวน อตราการเจรญเตบโตตอวน 13.56 กรม และประสทธภาพการใชอาหาร 5.10 พบวาทกลกษณะของไกชน TFC, F2 ดอยลงกวาไกชน TFC, F1 ซงอาจกลาวไดวาการผสมแบบเลอดชดของไก TFC, F1 ทาใหไกชน TFC, F1 มคาสมรรถภาพการเจรญเตบโตในชวงอาย 16 สปดาหลดลง นอกจากนนาหนกตวของไกชน TFC, F2 ทอาย 16 สปดาหยงมคาตากวาไกพนธชทมคา 1,491 กรม และไกเหลองหางขาว 1,612 กรม ไกประดหางดาเชยงใหม 1 1,621 กรม (อานวยและคณะ, 2554) และตากวาไกชนเวยดนามทมนาหนกตวประมาณ 1,900 ถง 2,000 กรม ตลอดชวงอาย 0 ถง 16 สปดาห ไกชน TFC, F2 ทอาย 16 สปดาหมนาหนกตวเฉลย 1021.79 กรม ปรมาณอาหารทกนเฉลย 37.90 กรมตอตวตอวน อตราการเจรญเตบโต 9.17 กรมตอตวตอวน ประสทธภาพการใชอาหาร 4.37 ซงมคาลดลงจากฝงไกชน TFC, F1 ทมนาหนกตวเมออาย 16 สปดาหเฉลย 1,413.80 กรมตอตว ปรมาณอาหารทกนเฉลย 45.41 กรมตอตวตอวน อตราการเจรญเตบโต 11.77 กรมตอตวตอวน ประสทธภาพการใชอาหาร 3.70 นอกจากนสมรรถภาพการเจรญเตบโตของไกชน TFC, F2 ยงมคาตากวารายงานของดรณ และคณะ (2551) ทพบวา อตราการเจรญเตบโตชวงอาย 2 ถง16 สปดาหของไกประดหางดา ไกเหลองหางขาว ไกแดง และไกชมคาเทากบ 15.77 15.39 14.05 และ 14.25 กรมตอวน ตามลาดบ และคาประสทธภาพการใชอาหารไกชน TFC, F2 มคาสงกวาไกประดหางดา ไกช ไกแดง และไกเหลองหางขาว


58

ทมคาเฉลย 3.49 4.04 3.76 และ 4.08 ตามลาดบ (P<0.01) คาสมรรถภาพการเจรญเตบโตไกชน TFC, F2 เมอเปรยบเทยบระหวางกลมลลาการชนพบวา แตละลกษณะตลอด 16 สปดาหทเลยงไมมความแตกตางกนในทางสถต (P>0.05) ดงตารางท 7 ผลการทดลองชใหเหนวา การผสมไกชนสามสายเลอดคอ พมา เวยดนาม และบราซล ซงเปนไกตนตระกล (TFC, F0) จนไดไกชน TFC, F1 และเมอนาไกชน TFC, F1 ผสมพนธกนตอแบบใกลชด (Close breeding) จนไดไกชน TFC, F2 คาสมรรถภาพการเจรญเตบโตเฉลยของฝงไกชน TFC, F2 ในชวงอาย 16 สปดาหมคาลดลงจากไกชน TFC, F1 ทกลกษณะ อยางไรกตามถงแมไกชน TFC, F2 จะมสมรรถภาพการเจรญเตบโตทอาย 16 สปดาหตากวาไกชน TFC, F1 และไกพนเมองไทย แตไกชน TFC, F2 มลกษณะเดน คอ กระดกหนา มดกลามเนอแนน มนาหนกตวเฉลยมากกวาไกพนเมองภาคเหนอ เชน ไกแมฮองสอนทมนาหนกตว 837 กรม (กองบารงพนธสตว, 2546) และบางสวนมนาหนกตวมากกวาไกชนพมาทนาหนกตวประมาณ 1,178.40 กรม (Haitook, 2006) และคาสมรรถภาพการเจรญเตบโตสวนมากจดอยในเกณฑระดบยอมรบไดเมอเปรยบเทยบเกณฑการคดเลอกตามมาตรฐานความเปนเลศสาหรบไกชนสายพนธเทพสตร ซงคาดวาจะสามารถนาไกชนลกผสมฝงนมาเลยงตอไปได

4. สรปผล 1) ไกชนลกผสมเทพสตร ชวอายท 1 กลมทมคณภาพการชนดทสดของฝงมคาเฉลยประสทธภาพการสบพนธ คอ จานวนการใหไข

ครอกแรก 9.60 ฟอง นาหนกไข 39.41 กรม การผสมตดรอยละ 94.48 อตราการฟกออกรอยละ 94.12 ใหลกครอกแรกมจานวน 8.10 ตว นาหนกตวแรกเกด 28.70 กรม อตราการเลยงลกรอดรอยละ 92.96 มบางลกษณะประสทธภาพการสบพนธดกวาไกตนตระกล ระหวางกลมลลาการชนมาลอและจมตคาประสทธภาพการสบพนธแตละลกษณะไมแตกตางกนในทางสถต (P<0.05)

2) ไกชนลกผสมเทพสตร ชวอายท 2 กลมลลาการชนมาลอและกลมลลาจมต ทอาย 16 สปดาหมคาสมรรถภาพการเจรญเตบโตไมแตกตางกนในทางสถต (P<0.05) โดยมคาเฉลยนาหนกตวแรกเกดและทอาย 16 สปดาห 28.70 และ 1021.79 กรม ตามลาดบ ปรมาณอาหารท กน 37.91 กรมตอตวตอวน อตราการเจรญเตบ 9.17 กรมตอตวตอวน ประสทธภาพการใชอาหาร 4.37 คาสมรรถภาพการเจรญเตบโตไกชนลกผสมเทพสตร ชวอายท 2 มคาตากวาฝงไกชนลกผสมเทพสตร ชวอายท 1 และสวนมากจดอยในเกณฑยอมรบไดเมอเปรยบเทยบกบมาตรฐานความเปนเลศสาหรบไกชนสายพนธเทพสตร

5. เอกสารอางอง กองบารงพนธสตว. 2546. พนธสตว. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: ชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทยจากด. กองบารงพนธสตว. 2553. พนธสตว. กรงเทพฯ: ชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทยจากด. จรญ จนทลกขณา. 2516. หลกการปรบปรงพนธปศสตว. ภาควชาสตวบาล มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. จรญ จนทลกขณา. 2526. การพฒนาปศสตวเพอชนบท. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ไชยา อยสงเนน. 2542. ไกบาน-ไกพนเมอง. พมพครงท 4. นนทบร: ฐานเกษตรกรรม. ดรณ ณ รงษ ทว อบอน และ ปภาวรรณ สวสด. 2551. สมรรถภาพการเจรญเตบโตของไกพนเมอง 4 พนธ ภายใตสภาพการ บรษทผลตภณฑอาหารเซนทรล จากด. 2556ก. อาหารสตวผสมสาเรจรปชนดเมดสาหรบไกไข เซนทาโก 466. บรษทผลตภณฑอาหารเซนทรล จากด. บรษทผลตภณฑอาหารเซนทรล จากด. 2556ข. อาหารสตวผสมสาเรจรปชนดเมดสาหรบไกเนอ อาย 0 ถง 6 สปดาห เซนทาโก 441. บรษทผลตภณฑอาหารเซนทรล จากด. บรษทผลตภณฑอาหารเซนทรล จากด. 2556ค. อาหารสตวผสมสาเรจรปชนดเมดสาหรบไกเนออาย 3 ถง 6 สปดาห เซนทาโก 442. บรษทผลตภณฑอาหารเซนทรล จากด. บรษทผลตภณฑอาหารเซนทรล จากด. 2556ง. อาหารสตวผสมสาเรจรปชนดเมดสาหรบไกพนเมองอาย 3 สปดาหถงขายเซนทาโก 478. บรษทผลตภณฑอาหารเซนทรล จากด. อาพล จปะมดถา. 2555. การสรางไกชนสายพนธเทพสตร: ลกผสมเทพสตร ชวอายท 1 (ปรบปรงครงท 1) รายงานวจยฉบบสมบรณ สานกงานบรหารโครงการวจยในอดมศกษา และพฒนามหาวทยาลยวจยแหงชาต สานกงานคณะกรรมการการอดมศกษา. AOAC. 1980. Official method of analysis. 13th Ed. Association of Official Analytical Chemists, Washington, DC. Haitook, T. 2006. Study on Chicken Meat Production for Small-Scale Farmers in Northeast Thailand. J. of Agriculture and Rural Development in the Tropics and Subtropics, Supplement 87. [online]. Available from: http://www. http://www.uni-kassel.de/upress/online/frei/978-3-89958-238-3.volltext. frei.pdf. 18 July, 2013. Sas Institute Inc. 2003. SAS User’s Guide: A Basic Version 6.12, 4th Ed., Sas Institute Inc., North Carolina.


59

ความหลากหลายทางชวภาพของนกปาหนองชางนอน จงหวดลพบร Biodiversity of Birds in Nhong Chang Non Forest, Lopburi province

พงศศรณย จนทรชม และ ขจรศกด จยวฒน Pongsarun Junahum and Kajornsak Jaiyawat

สาขาวชาชววทยา คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏเทพสตร จ.ลพบร E-mail : [email protected]

บทคดยอ ความหลากหลายทางชวภาพของนกบรเวณปาหนองชางนอน อ.โคกสาโรง จ.ลพบร ระหวางเดอนธนวาคม 2555 - กนยายน 2556 มการสารวจ

ทงสน 12 ครง พบนก 15 อนดบ (Order) 37 ครอบครว (Family) 53 สกล (Genus) 71 ชนด (Species) แบงเปนกลมนก Non-passerine 14 อนดบ (Order) 15 ครอบครว (Family) 25 สกล (Genus) 29 ชนด (Species) และ Passerine 21 ครอบครว (Family) 28 สกล (Genus) 42 ชนด (Species) พบนกจบแมลงควเหลองซงมสถานะเปนนกอพยพหรอนกพลดหลง เปนนกหายากมาก นอกจากนกยงพบเหยยวนกเขาทองขาว ซงมสถานะเปนนกอพยพ หายากของประเทศไทยในวนเดยวกน และในบรเวณใกลเคยงกนในการเดนสารวจครงเดยวกน คาดรรชนความหลากหลายของนกมคา เทากบ 3.436 คาสาคญ: ความหลากหลายทางชวภาพ นก ปาหนองชางนอน

Abstract Biodiversity of birds at Nhong Chang Non forest, Kok Samrong district, Lopburi province were surveyed between December

2012 - September 2013. From 12 surveys, observed birds. Seventy one were identified and classified as in 15 Orders 37 Families 53 Genus and 71 Species. They are divided in non-passerine 14 Orders 15 Families 25 Genus 29 Species and passerine 21 Families 27 Genus 42 Species. Some milestones of Narcissus Flycatcher, Ficedula narcissina, were found as the same survey and habitat as Northern Goshawk, Accipiter gentilis, a rare migrant of Thailand. Diversity Index of birds was 3.436. Keywords: Biodiversity, Birds, Nhong Chang Non forest

1. บทนา นกจดเปนสตวบกมกระดกสนหลงทประสบความสาเรจในการดารงชวต มการกระจายตวไดในสภาพสงคมปาทหลากหลาย การดารงชวต

สมพนธกบตนไมและสภาพสงคมปา มความสามารถปรบตวตามการเปลยนแปลงสภาพแวดลอมไดเดนชด รวดเรว จงเปนตวชวดสภาพแวดลอมและการเปลยนแปลงสภาพแวดลอมไดดกวาสตวกลมอนๆ (สวสด, 2552) พนทปาหนองชางนอนอยในเขตพนทตาบลเพนยด อาเภอโคกสาโรง จงหวดลพบร มสภาพเปนปาเบญจพรรณผสมกบปาดบแลง ทมพนทเปนภเขาเรยงตวสลบซบซอน สภาพพนทโดยรอบปาเปนพนทเกษตรกรรม ประชาชนสวนใหญประกอบอาชพทาไร ชมชนทอาศยโดยรอบปาหนองชางนอนมวถชวตของคนในชนบททตองพงพงธรรมชาต ทงดานอาหารปาพนบาน ไมใชสอยในครวเรอน รวมถงสมนไพร จากความอดมสมบรณของทรพยากรธรรมชาตดงกลาวอกทงเปนพนททชาวบานไดใชประโยชนควรแกการเปนแหลงศกษาวจยเพอแสวงหาองคความรหรอภมปญญาไทย ดงนนการศกษาความหลากหลายทางชวภาพของนกในบรเวณเขตปาหนองชางนอนเปนแนวทางหนงทจะชวยในการอนรกษนก ซงทกวนนนกหลายชนดประสบปญหาการอยรอด ไมวาจะเปนการขาดแคลนอาหาร สภาวะอากาศทแปรปรวน รวมทงการกระทาของมนษยทสงผลตอการอยรอดของนกอยางมาก ทงการกระทาโดยตรง หรอการกระทาโดยออมในรปแบบททาใหสภาพแวดลอมและถนอาศยของนกเปลยนแปลงไป ไมเพยงแตนกทอยรอดชมชนโดยรอบปายงไดรบประโยชนดวยเนองจากทงนกและคนเราตางกเปนสวนหนงของระบบนเวศทตองพงพาและสมพนธกน รวมทงเพอใหชาวบานหรอชมชนหนองชางนอนและในบรเวณใกลเคยง เกดความตระหนกในคณคาและชวยกนอนรกษปา เพอการดารงอยของทรพยากรทมคาของปาหนองชางนอน และพนทปาสเขยวของจงหวดลพบรใหคงอยตลอดไป มวตถประสงคเพอศกษาความหลากหลายของนกในเขตพนทปาหนองชางนอน อ.โคกสาโรง จ.ลพบร

ภาพท 1 สภาพปาหนองชางนอน ต.เพนยด อ.โคกสาโรง จ.ลพบร


60

2. วธดาเนนการวจย 1. สารวจสภาพพนทจรงและกาหนดเสนทางสารวจ (line transect) ภายในบรเวณปาหนองชางนอน ซงเปนเสนทางบรเวณชายปา และโดยรอบอางเกบนาหนองชางนอน 2. เดนสารวจเกบขอมลนกตามเสนทางสารวจบนทกขอมลนกทงทเหนตวและไดยนเสยงรองของนก โดยอาศยอปกรณกลองสองทางไกล เกบขอมล 3 ฤด ฤดกาลละ 3 เดอน 3. บนทกภาพนกทมองเหนตว และจานวนนก

4. จาแนกชนดและวเคราะหชนดนกโดยเทยบภาพอางองจากหนงสอของ จารจนต และคณะ (2550) และ Robson (2008) 5. การวเคราะหขอมล

- ความถ (Frequency, F) หมายถงอตรารอยละของจานวนครงการสารวจทพบนกชนดนนตอจานวนครงททาการสารวจ จานวนครงสารวจทพบนกชนดนน x 100 คาความถ =

จานวนครงทสารวจ - ดรรชนความหลากหลายของชนดพนธ (Diversity index) คานวณคาดรรชนความหลากหลายของชนดพนธโดยใชสมการของ

Shannon-Wiener Index ดงน H = -Σs

i=1 Pi ln Pi โดย H = คาดชนความหลากหลายของพนท

Pi = สดสวนระหวางจานวนของพรรณไมตอจานวนตนของพรรณไมทงหมด S = จานวนชนดพรรณไมทงหมดในแปลงทศกษา

3. ผลการทดลองและวจารณผล จากการสารวจนกตามเสนทางบรเวณชายปาและโดยรอบอางเกบนาหนองชางนอนระหวางเดอนธนวาคม 2555 - กนยายน 2556 มการสารวจ

ทงสน 12 ครง รวมพบนกทงสน 71 ชนด โดยนกทพบจานวนมากทสดไดแก ปรอดหวสเขมา รองลงไปคอ แอนพง กระรางหวหงอก ปรอดสวน อกา และเอยงสาลกา ตามลาดบ ขณะทนกทพบทกครงของการสารวจคอ ปรอดหวสเขมา และทพบบอยรองลงไปไดแก กระรางหวหงอก จาบคาเลก และปรอดสวน ตามลาดบ ดงตารางท 1

ตารางท 1 นกทสารวจพบในพนทปาหนองชางนอน ระหวางเดอนธนวาคม 2555 - กนยายน 2556 (จารจนตและคณะ, 2550 และ Robson, 2008)

รายชอนก ชอวทยาศาสตร จานวน (ตว) ความถ (%) กระจอกตาล Plain-backed sparrow Passer flaveolus 11 66.67 กระจด Warbler Phylloscopus sp. 1 8.33 กระจบหญาสขางแดงRufescentPrinia Prinia rufescen 1 8.33 กระจบหญาสนาตาล Brown prinia Prinia polychroa 1 8.33 กระจบหญาอกเทา Grey-breasted prinia Prinia hodgsonii 4 33.33 กระตดขหม Scaly-breasted munia Lonchura punctulata 8 50 กระแตแตแวด Red-wattled Lapwing Vanellus indicus 11 58.33 กระเบองผา Blue Rock-thrush Monticola solitaries 2 16.67 กระทาทง(เสยง) Chinese Francolin Francolinus pintadeanus 4 33.33 กะเตนอกขาว White-throated Kingfisher Halcyon smymensis 1 8.33 กะปดเลก Lesser Coucal Centropus bengalensis 1 8.33 กะปดใหญ Greater Coucal Centropus sinensis 6 50 กวก White-breasted Waterhen Amaurornis phoericurus 1 8.33 กะรางหวหงอก White-crested Laughingthrush Garulax leucolophus 23 91.67 กะลงเขยดRufousTreepie Dendrocitta formosae 1 8.33 กาแวน Racket-tailed Treepie Crypsirina temia 7 58.33 กาเหวา Common Koel Eudynamys scolopacea 7 58.33 กางเขนบาน Oriental Magpie Robin Copsychus saularis 8 66.67 กางเขนดง White-rumpedShama Copsychus malabaricus 1 8.33 กานาเลก Little Cormorant Phalacrocorax niger 1 8.33 กนปลดามวง Purple Sunbird Nectarinia asiatica 2 16.67 กนปลอกเหลอง Olive-backed Sunbird Nectarinia jugularis 7 50 นกปาหขาว Red Junglefowl Gallus gallus 1 8.33 ขมนนอยธรรมดา Common Iora Aegithina tiphia 10 66.67 เขาชวา ZebraDove Geopelia striata 11 58.33 เขาไฟ Red-turtle Dove tranquebarica Streptopelia tranquebarica 5 33.33


61

ตารางท 1 (ตอ) รายชอนก ชอวทยาศาสตร จานวน (ตว) ความถ (%)

เขาใหญ Spotted Dove Steptopelia orientalis 9 66.67 คดคแซงแซว Drongo Cuckoo Surniculus lugubris 1 8.33 เคาแมว Asian Barred Owlet Glaucidum cuculoides 1 8.33 จบแมลงควเหลอง Narcissus Flycatcher Ficedula narcissina 2 16.67 จบแมลงตะโพกเหลอง Yellow-rumped Flycatcher Ficedula zanthopygia 2 16.67 จบแมลงสนาตาล Asian Brown Flycatcher Muscicapa dauurica 1 8.33 จบแมลงสฟา Verditer Flycatcher Eumyias thalassina 4 33.33 จาบคาเลก Little Green Bee-eater Merops orientalis 15 91.67 จาบคาหวสสม Chestnut-headed Bee-eater Merops leschenaultia 2 16.67 จาบดนอกลาย Puff-throated Babbler Pellornium ruficeps 2 16.67 จาบฝนปกแดง Rufous-winged Bushlark Mirafra assamica 7 58.33 แซงแซวหงอนขน Hair crested Drongo Dicrurus hottentottus 8 50 แซงแซวสเทา Ashy Drongo Dicrurus leucophaeus 3 25 แซงแซวหางบวงใหญ Greater Racket-tailed Drongo Dicrurus paradiseus 2 16.67 เดาดน Pipit Anthus sp. 2 8.33 ตบยง Nightjar Caprimulgus sp. 2 16.67 แตวแลวธรรมดา(เสยง) Blue-winged Pitta Pitta moluccensis 2 16.67 บงรอกใหญ Green-billed Malkoha Phaenicophaeus tristis 2 16.67 ปรอดสวน Streak-eared Bulbul Pycnonotus blandfordi 22 83.33 ปรอดเหลองหวจก Black-crested Bulbul Pycnonotus melanicterus 6 16.67 ปรอดหวสเขมา Sooty-headed Bulbul Pycnonotus aurigaster 41 100 ปรอดทอง Black headed Bulbul Pycnonotus atriceps 4 25 ปากหาง Asian Openbill Anastomus oscitans 2 16.67 เปดแดง Lesser whistling duck Dendrocygnajavanica 7 16.67 พราบปา Rock Pigeon Columba livia 10 33.33 โพระดกธรรมดา Lineated Barbet Megalaima lineate 1 8.33 ยางกรอกพนธจน Chinese Pond-Heron Ardeola bacchus 3 25 ยางเปย Little Egret Egretta garzetta 1 8.33 แวนตาขาวสขางแดง Chestnut-flanked White-eye Zosterops erythropleurus 3 8.33 แวนตาขาวหลงเขยว Japanese White-eye Zosterops japonicas 1 8.33 เหยยวนกเขาชครา Shikra Accipiter badius 3 25 เหยยวนกเขาทองขาว Northern Goshawk Accipiter gentili 1 8.33 เหยยวปกแดง Rufous-winged Buzzard Butastur liventer 1 8.33 เหยยวผง Oriental Honey-buzzard Pernis ptilorhyncus 3 25 เหยยวแมลงปอขาแดง Collared Falconet Microhierax caerulescens 1 8.33 สชมพสวน Scarlet-backed Flowerpecker Dicaeum cruentatum 10 50 อกา Large billed Crow Corvus macrorhynchos 19 50 อแพรดแถบอกดา Pied fantail Rhipidura javanica 2 8.33 อวาปตกแตน Plaintive Cuckoo Cacomantis merulinus 1 8.33 อเสอหลงเทา Grey-backed Shrike Lanius tephronotus 2 16.67 อเสอหลงแดง Burmese Shrike Lanius collurioides 3 25 เอยงดาง Asian-pied Starling Sturnus contra 1 8.33 เอยงสารกา Common Myna Acridotheres tristis 16 66.67 เอยงหงอน White vented Myna Acridotheres grandis 12 58.33 แอนพง Ashy Woodswallow Artamus fuscus 28 66.67

การสารวจนจะพบนกปรอดหวสเขมา ทกครงของการสารวจและยงพบในจานวนมากเมอเทยบกบนกชนดอน ซงเปนตวชวดสภาพแหลงอาศยทเปนปาผลดใบ รวมกบ ปรอดเหลองหวจก แซงแซว จาบคา และบงรอก เปนตน (สวสด, 2552) และยงพบนกกลมทบงชสภาพของปาทงในเมอง ไดแก นกปรอดสวน เขาชวา เขาใหญ เอยงสาลกา เอยงหงอน กางเขนบาน กนปลอกเหลอง นกพราบ และสชมพสวน เปนตน (สวสด, 2552) ซงเปนสภาพทสอดคลองกบพนทสารวจปาหนองชางนอน ทเปนปาโปรง ปาไผใกลชมชน นอกจากนนยงพบนกทเปนตวชวดทางนเวศวทยาพนทแหลงนา ไดแก ยางเปย ยางกรอก ปากหาง และเปดแดง

ในการสารวจนแมจะพบจานวนชนดนกไมมากนก แตกมเรองทนายนดมากคอ พบนกจบแมลงควเหลองซงมสถานะเปนนกอพยพหรอนกพลดหลง เปนนกหายากมาก และยงพบเหยยวนกเขาทองขาว ซงมสถานะเปนนกอพยพ หายากของประเทศไทยในวนเดยวกนนน (ภาพท 3) จากการวเคราะหคาดรรชนความหลากหลายของนกบรเวณพนทปาหนองชางนอนจากการศกษาครงนมคาเทากบ 3.436


62

ภาพท 2 นกประจาถนทพบบอยของปาหนองชางนอน จ.ลพบร ก. ปรอดหวสเขมา ข. กะรางหวหงอก ค. จาบคาเลก ง. ปรอดสวน

ภาพท 3 นกอพยพหายากทพบบรเวณปาหนองชางนอน ก.จบแมลงควเหลอง ข. เหยยวนกเขาทองขาว

4. สรปผล

การศกษาความหลากหลายทางชวภาพของนกบรเวณปาหนองชางนอนระหวางเดอนธนวาคม 2555 - เดอนกนยายน 2556 สารวจทงสน 12 ครง พบนก 15 อนดบ (Order) 36 ครอบครว (Family) 53 สกล (Genus) 71 ชนด (Species) แบงเปนกลมนก non-passerine 14 อนดบ (Order) 15 ครอบครว (Family) 25 สกล (Genus) 29 ชนด (Species) และ passerine 21 ครอบครว (Family) 28 สกล (Genus) 42 ชนด (Species) ดรรชนความหลากหลายของนกเทากบ 3.436

5. เอกสารอางอง จารจนต นภตะภฎ กานต เลขะกล และวชระ สงวนสมบต. 2550. คมอดนก หมอบญสง เลขะกล นกเมองไทย.

คณะบคคล นายแพทยบญสง เลขะกล, กรงเทพฯ. สวสด วงศถรวฒน. 2552. การใชนกเปนตวชวดทางนเวศวทยา. กลมงานนเวศวทยาและสงแวดลอม สานกวจยการอนรกษปาไมและพนธพช.

กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช. Robson, Craig. 2008. A Field Guide to the Birds of Thailand and South-eastAsia.Bangkok : Asia Books.

ก ข

ค ง

ก ข


63

ความหลากหลายของไรโซเบยมโสนในอาเภอมหาราช จงหวดพระนครศรอยธยา Diversity of Sesbania rhizobia in Maharat Districts, Phranakhon Si Ayutthaya Province

สจตกลยา มฤครฐอนแปลง Sujidkanlaya Maruekarajtinplaeng

สาขาวชาจลชววทยา คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏพระนครศรอยธยา จ. พระนครศรอยธยา E-mail: [email protected] โทร085-1981921

บทคดยอ งานวจยนมวตถประสงคเพอแยกและศกษาความหลากหลายของไรโซเบยมโสน ในอาเภอมหาราชจงหวดพระนครศรอยธยา ผลการวจยพบวา

ตวแทนแบคทเรย 8 ไอโซเลต ทสมมาศกษาเปนประเภทเพมจานวนเรว ผลตสารทมฤทธเปนกรดบนอาหาร YMA ทมโบรโมไทมลบล เปนอนดเคเตอร พบ 5 ไอโซเลต ทสามารถเจรญในอาหารทม NaCl เขมขน 0.3% ได (SM017, SM027, SM029, SM036, SM055) ลายพมพดเอนเอ ของแบคทเรยทง 8 ไอโซเลต มรปแบบทแตกตางกน เมอใช CRL-7 เปนไพรเมอร ในปฏกรยา PCR ผลการจาแนกแบคทเรยทง 8 ไอโซเลต โดยวธหาลาดบนวคลโอไทด 16S rDNA พบวาทง 8 ไอโซเลตจดอยในสกล Sinorhizobium คาสาคญ: ความหลากหลายทางชวภาพ ไรโซเบยมโสน

Abstract The aims of the experiments were to isolate and studied biodiversity of sesbania rhizobia in root nodules growing in the

soil of Maharat district, Phranakhon Si Ayutthaya Province. The results was found that all representative of 8 isolates were fast-grower rhizobia which can produced acidon YMA with Bromothymol blue as indicator. There are 5 isolates could grow in the medium with containing 0.3% NaCl (SM017, SM027, SM029, SM036, SM055). The fingerprints of 8 bacterial isolates were different. The sequencing of 16S rDNA of 8 strains revealed all of them were group in to the genus Sinorhizobium Keywords: Biodiversity, Sesbania Rhizobia

1. บทนา โสน (ชอวทยาศาสตร Sesbaniacannabina) เปนพชตระกลถวจดอยในจนสSesbaniaเปนไมลมลกขนาดกลาง ความสงของตนโสนทโตเตมทจะ

ประมาณ 2-3 เมตร ลาตนเปราะ มกงกานเลกนอย ใบโสนเปนใบประกอบคลายกบใบตนกระถน ดอกโสนขนาดจะเลกและมสเหลอง ลกษณะจะคลายดอกแค สภาพทชนแฉะ รมคลอง หรอ รมคนา เปนสภาพทเหมาะสมตอการเจรญของโสนอาเภอมหาราช จงหวดพระนครศรอยธยาจดเปนพนททมการปลกโสนมากทสด รวมทงโสนยงเปนพชทกรมวชาการเกษตรไดรณรงคสงเสรมใหเกษตรกรปลกเพอใชเปนปยพชสด และเพอใชในการปรบปรงโครงสรางดน ทงนเพราะทปมรากและปมทลาตนโสน มไรโซเบยมอย ซงไรโซเบยมจะสามารถเปลยนไนโตรเจนทอยในบรรยากาศซงอยในรปทพชไมสามารถนาไปใชประโยชนได ใหอยในรปไนโตรเจนอนทรยทพชสามารถนาไปใชประโยชนได เปนการเพมปรมาณธาตไนโตรเจนลงในดน การศกษาดานความหลากหลายของไรโซเบยมในประเทศไทยมผเคยศกษาไวเชนกน แตเปนการศกษาไรโซเบยมกบพชตระกลถวชนดอน สวนการศกษาความหลากหลายของไรโซเบยมโสนยงมนอยมาก ไรโซเบยมเปนแบคทเรยแกรมลบ เซลลอสระของไรโซเบยมจะมรปรางแบบแทง ขนาดของเซลลกวางประมาณ 0.5-0.9 ไมโครเมตร ยาวประมาณ 1.2-3.0 ไมโครเมตร (Jordan, 1984) ไมสรางเอนโดสปอรและเคลอนทไดโดยใชแฟลกเจลลา ไรโซเบยมเปนกลมจลนทรยทจดอยในวง Rhizobiaceae ในภาวะทเชอนอาศยอยรวมกบพชตระกลถว จะอยในลกษณะทไดประโยชนรวมกน (symbiosis) โดยทไรโซเบยมจะอาศยในโครงสรางของพชตระกลถวบรเวณปมทลาตน หรอปมทราก เมอไรโซเบยมเขาสระบบรากพชตระกลถว ลกษณะเซลลของไรโซเบยมจะเปลยนแปลงไปไมเหมอนกบเซลลอสระ โดยทรปรางของเซลลจะมไดหลายแบบ เชน X-shape Y-shape หรอลกษณะคลายรปดาว เรยกไรโซเบยมทอาศยในสวนปมราก หรอ ปมทลาตนของพชตระกลถว วาแบคทรอยด (Bacteroid) หลกการทนยมใชอยางแพรหลายในการจดจาแนกไรโซเบยมคอ ความสามารถในการเขาสรางปมของไรโซเบยมกบพชตระกลถว (Elkan, 1992) ซงหากจาแนกไรโซเบยมดวยวธนไรโซเบยมจะถกจาแนกไดเปน 6 กลม นอกจากนในการจาแนกกลมไรโซเบยม หากยดหลกดานระยะเวลาทเชอใชในการเจรญเพมจานวน จะแบงไรโซเบยมออกเปน 2 กลมใหญๆ คอ กลมแรกเปนประเภทเพมจานวนเรวและกลมทสองเปนประเภทเพมจานวนชา โดยทไรโซเบยมประเภทเพมจานวนเรว จะใชเวลาในการเพมจานวนเปน 2 เทานอยกวา 6 ชวโมง มแฟลกเจลลา 2-6 เสน มปรมาณพอลแซคคาไรดภายนอกผนงเซลลมาก สวนไรโซเบยมประเภทเพมจานวนชาซงใชเวลาในการเพมจานวนเปน 2 เทามากกวา 6 ชวโมง ปจจบนความกาวหนาดานเทคโนโลยชวโมเลกลมมาก จงมการนาความรดานนมาประยกตใชในการจาแนกไรโซเบยมรวมกบการใชลกษณะทางสรรวทยา และลกษณะทางชวเคม (หนง, 2554) การจาแนกเชอโดยการใชลกษณะทหลากหลายนในปจจบนนยมใชในการศกษาความหลากหลายของไรโซเบยมดวย มวตถประสงคเพอแยกไรโซเบยมโสน จากตวอยางดนในอาเภอมหาราช จงหวดพระนครศรอยธยา และศกษาความหลากหลายของเชอทแยกได

2. วธการทดลอง การแยกไรโซเบยมโสน

นาดนทเกบมาจาก 6 ตาบล ในอาเภอมหาราช ไดแก ตาบลนาเตา ตาบลเจาปลก ตาบลบางนา ตาบลมหาราช ตาบลโรงชาง และตาบลบานนาใสลงในกระถางทอบฆาเชอแลวกระถางละ 5 กโลกรม จากนนนาเมลดโสนทเพาะงอกรากแลวปลกลงในกระถางๆ ละ 5 เมลด รดดวยสารอาหารสาหรบเลยงโสนทไมมธาตไนโตรเจน พเอช 6.8 (Nitrogen free medium) นาน 2 สปดาห แลวเกบสวนปมมาแยกเชอ โดยนาปมมาลางทาความสะอาดดวยนาหลายๆ ครง จากนนแชดวย 95% แอลกอฮอล นาน 1 นาท แลวแชดวยคอลอก 3 นาท แลวลางดวยนากลนปลอดเชอ 7 ครง นาปมมาผาดวยมดปลอดเชอแลวใชลปแตะบรเวณทมชมพมาขดลาก (streak) บนอาหารแขง YMA (Yeast extract mannital agar) ทมคองโก เรด (Congo red) เขมขน 25 ไมโครกรมตอไมโครลตร


64

เปนอนดเคเตอร บมจานอาหารทอณหภม 30 องศาเซลเซยส เมอมแบคทเรยเจรญใหนามาขดลากบนจานอาหาร YMA ใหมจนกระทงไดเชอทบรสทธ แลวจงเกบรกษาเชอบรสทธในหลอดอาหารเอยง YMA เมอเชอเจรญเตมทแลวใหเกบไวท 4 องศาเซลเซยสเพอเกบเชอไวใชในการทดลองขนตอไป การศกษาความสามารถในการเจรญ

กระตนแบคทเรยทจะศกษาโดยการขดลากเชอลงบนจานเพาะเชอทมอาหารเลยงเชอสตร YM ทมวนและเตม 25 ไมโครกรมตอไมโครลตร ของ Congo red บมทอณหภม 30 องศาเซลเซยสเปนเวลา 5 วน ศกษาลกษณะโคโลนทเกดขน รวมทงสงเกตการณปรากฏโคโลนของเชอแบคทเรย เมอบมทอณหภม 30 องศาเซลเซยส หากแบคทเรยสามารถเจรญใหเหนโคโลนภายใน 24 ชวโมง จะจดวาเปนพวกเจรญเพมจานวนเรว แตหากแบคทเรยใชเวลาในการเจรญมากกวา 24 ชวโมง แสดงวาเปนพวกเจรญเพมจานวนชา การทดสอบความสามารถในการผลตสารเมทาบอไลต

กระตนแบคทเรยทจะศกษาโดยการขดลากเชอลงบนจานเพาะเชอทมอาหารเลยงเชอสตร YMA ทม 25 ไมโครกรมตอไมโครลตร ของ Bromthymol blue บมทอณหภม 30 องศาเซลเซยสเปนเวลา 5 วน ศกษาความสามารถในการผลตสารเมทาบอไลตของแบคทเรยโดยสงเกตการเปลยนสของอาหารเลยงเชอ หากมการเปลยนสจากสเขยวเปนสเหลอง แสดงวาแบคทเรยนนสรางสารทมฤทธเปนกรด แตหากอาหารเลยงเชอเปลยนสจากสเขยวเปนสนาเงนเขมแสดงวาแบคทเรยนนสรางสารทมฤทธเปนดาง การทดสอบความสามารถในการเจรญในอาหารทมโซเดยมคลอไรด

กระตนแบคทเรยทจะศกษาโดยการขดลากเชอลงบนจานเพาะเชอทมอาหารเลยงเชอสตร YMA ทม 25 ไมโครกรมตอไมโครลตร ของ Congo red บมทอณหภม 30 องศาเซลเซยสเปนเวลา 5 วนจากนนถายเชอลงในอาหารเหลว YM ทมความเขมขนของ NaCl 0.3% แลวนาไปบมทอณหภม 30 องศาเซลเซยส เปนเวลา 24-48 ชวโมง สงเกตการเจรญของเชอในอาหารเหลวโดยการตรวจสอบการเปลยนแปลงลกษณะของอาหารเลยงเชอ หากพบวาอาหารเลยงเชอขนแสดงวาเชอทดสอบสามารถเจรญได แตหากอาหารเลยงเชอมสใสแสดงวาเชอทดสอบไมสามารถเจรญได การสกดดเอนเอ

กระตนแบคทเรยทตองการสกดดเอนเอ โดยการขดลากเชอลงบนจานเพาะเชอทมอาหารแขงเลยงเชอสตร YM ทมคองโก เรด เขมขน 25 ไมโครกรมตอไมโครลตร บมทอณหภม 30 องศาเซลเซยสเปนเวลา 5 วน และใสแบคทเรย 1 ลป ลงในอาหาร YM ปรมาตร 50 มลลลตร เลยงบนเครองเขยาทความเรว 200 รอบ/นาท เปนเวลา 3 วน เกบเซลลโดยนาสารละลายเชอมาปนเหวยงทความเรว 4,000 รอบตอนาท เปนเวลา 10 นาท เทสวนนาใสทง ลางเซลลดวย 0.85% Normal saline 1 มลลลตร 2 ครง นาไปปนเหวยงทความเรว 7,000 รอบตอนาท นาน 5 นาท จากนนทาใหเซลลแตกโดยบมกบ 80 ไมโครลตร ไลโซไซม ในนากลน เตม 10% SDS20 ไมโครลตรและ Tris-EDTA 400 ไมโครลตร ผสมใหเขากนบมไวทอณหภม 37 องศาเซลเซยส นาน 1 ชวโมง แลวนามาใหความรอนสลบความเยนทอณหภม 80 และ -20 องศาเซลเซยส ครงละ 5 นาท จานวน 2 รอบ แลวเตมDNAzol®(Invitrogen) 250 มลลลตร ผสมใหเขากน นาไปปนเหวยงทความเรว 10,000 รอบตอนาท นาน 10 นาท นาสวนนาใสใสในหลอด Eppendrof หลอดใหม และเตม absolute ethanol 500 ไมโครลตร ผสมใหเขากนโดยพลกหลอดขนลงอยางเบาๆ และบมไวทอณหภม -20 องศาเซลเซยส เปนเวลา 30 นาท นาไปปนเหวยงท 10,000 รอบตอนาท เปนเวลา 10 นาทเทสวนนาใสทงแลวเตม 70% ethanol ทาใหแหงเตมนากลนปลอดเชอ 20 ไมโครลตร วเคราะหปรมาณและคณภาพของดเอนเอโดยนาไปวดคาการดดกลนแสงท 260 และ 280 นาโนเมตร และวธ Agarose gel electrophoresis (0.8% agarose) ตามวธมาตรฐาน การหาลายพมพดเอนเอ

นาดเอนเอทสกดได มาหาลายพมพดเอนเอ โดยวธ RAPD-PCR ใชไพรเมอร CRL-7(5' GCCCGCCGCC 3') ซงสวนผสมปฏกรยาพซอาร ประกอบดวย 10X PCR buffer 2 ไมโครลตร 10mM dNTPs 2 ไมโครลตร,10mM primer 0.2 ไมโครลตร, Taq polymerase (5U.µl-1) 0.2 ไมโครลตร, DNA template 1 ไมโครลตร, และนากลนปลอดเชอเพอปรบใหปรมาตรสดทายเปน 20 ไมโครลตรโดยใชโปรแกรมของปฏกรยาพซอาร คอ 95 องศาเซลเซยส 15 วนาท, 55 องศาเซลเซยส 30 วนาท 72 องศาเซลเซยส 90 วนาทจานวน 5 รอบ และ 95 องศาเซลเซยส 15 วนาท 60 องศาเซลเซยส 30 วนาท, 72 องศาเซลเซยส 90 วนาทจานวน 25 รอบ ตามดวย 72 องศาเซลเซยส 10 นาท เมอไดผลตภณฑพซอารแลวนามาแยกโดยใชวธ agarose gel electrophoresis (1.25% agarose gel) ตามวธมาตรฐาน การหาลาดบนวคลโอไทด

ใชวธพซอารโดยตวอยางจะถกวเคราะหทบรษท แมคโครเจน (Macrogen) ประเทศเกาหล โดยใชไพรเมอร 27f และ 1492r โปรแกรมปฏกรยาพซอาร คอ 94 องศาเซลเซยส 45 นาท, 55 องศาเซลเซยส 60 วนาท 72 องศาเซลเซยส 60 วนาท จานวน 30 รอบ จากนนทาใหผลตภณฑ PCR ใหบรสทธ การหาลาดบนวคลโอไทดจะใชไพรเมอร4 ชนด และมลาดบนวคลโอไทด ดงน

27F : AgAgTTTgA TCM TGG CTC Ag 1492R : TAC ggY TAC CTT gTTACg ACT T 518F : CCA gCAgCCgCggTA ATA Cg 800R : TAC CAggg T ATC TAA TCC

3. ผลการทดลองและวจารณผล ผลการศกษาคณสมบตทางสรรวทยาของแบคทเรยทแยกจากปมโสน

ผลการศกษาคณสมบตเบองตนของแบคทเรย 8 ไอโซเลต ไดผลดงตารางท 1 โดยพบวาทง 8 ไอโซเลต จดเปนเชอประเภทเพมจานวนเรว ผลตสารทมฤทธเปนกรด บนอาหาร YMAทเตม 25 ไมโครกรมตอไมโครลตร ของ bromthymol blueม5 ไอโซเลต ทเจรญในอาหารทมความเขมขนของ NaCl 0.3% ได คอ ไอโซเลต SM017, SM027, SM029, SM036 และ SM055


65

ตารางท 1 คณสมบตเบองตนของแบคทเรยทแยกจากปมรากโสน รหสเชอ การเจรญ1 การผลตสารเมทาบอไลต2 การเจรญเมอม NaCl (เขมขน 0.3%)3

SM002 F A - SM011 F A - SM017 F A + SM027 F A + SM029 F A + SM036 F A + SM049 F A - SM055 F A +

หมายเหต: 1 การเจรญเพมจานวน: S หมายถง การเจรญเพมจานวนชา, F หมายถง การเจรญเพมจานวนเรว 2 การผลตสารเมทาบอไลต: A หมายถง ผลตสารทมฤทธเปนกรด, K หมายถงผลตสารทมฤทธเปนดาง 3 การเจรญในอาหารทม NaCl: - หมายถง เชอทดสอบไมเจรญ, + หมายถงเชอทดสอบมการเจรญ

ผลการศกษาลายพมพดเอนเอดวยเทคนค RAPD-PCR รปแบบทเกดจากการใชเทคนค RAPD-PCR โดยใช CRL-7 เปนไพรเมอร (ภาพท 1) พบวาลายพมพดเอนเอของแบคทเรยทง 8 ไอโซเลตม

รปแบบทแตกตางกนโดยรปแบบลายพมพดเอนเอของไอโซเลต SM002 และ ไอโซเลต SM011 มความคลายกนมาก แตกตางกนเพยงลายพมพดเอนเอของไอโซเลต SM002 จะไมปรากฏผลตภณฑพซอารทขนาด 1100 bp ในขณะทลายพมพดเอนเอของไอโซเลต SM011 จะปรากฏผลตภณฑพซอารทตาแหนงนอยางชดเจน ในทานองเดยวกนเมอเปรยบเทยบรปแบบลายพมพดเอนเอของไอโซเลต SM029 และ SM049 พบวา ลายพมพดเอนเอของไอโซเลต SM029 จะปรากฏผลตภณฑพซอารทตาแหนง 450 bpและ 500 bpในขณะทลายพมพดเอนของไอโซเลต SM049 การปรากฏผลตภณฑพซอารทตาแหนงตางๆ จะคลายคลงกบลายพมพดเอนเอของไอโซเลต SM029 ในขณะททตาแหนง 450 bpและ 500 bpไมปรากฏผลตภณฑพซอารจากลกษณะของรปแบบลายพมพดเอนเอทเกดขนน แสดงใหเหนวามการเปลยนแปลงเกดขน สวนรปแบบลายพมพดเอนเอของไอโซเลตอนๆ ไดแก SM017, SM027, SM036 และ SM055 มรปแบบลายพมพดเอนเอทแตกตางกนอยางเหนไดชด

ภาพท 1 รปแบบลายพมพดเอนเอของแบคทเรย โดยวธ RAPD-PCR เมอใชไพรเมอรCRL-7

จากรปแบบลายพมพดเอนเอของเชอทดสอบทเกดขนในงานวจยน (ภาพท 1) พบวามความแตกตางกนของลายพมพเลกนอยดงกลาวแลวขางตน แสดงใหเหนถงความแตกตางกนในระดบจโนมซงมความสอดคลองกบงานวจย ของ Young and Cheng (1998) ทศกษาความหลากหลายทางพนธกรรมของไรโซเบยมโดยใชวธRAPD ตรวจสอบความแตกตางในระดบจโนมของเชอพวกเจรญเรว เปรยบเทยบกบพวกเจรญชา โดยการสงเกตการปรากฏผลตภณฑพซอารทอาจพบชนสวนหนงในบางสายพนธ แตในบางสายพนธจะไมพบชนสวนนน เชนกน

ผลการจาแนกสายพนธแบคทเรยโดยการหาลาดบนวคลโอไทดบรเวณ 16S rDNA ผลการจาแนกสายพนธ โดยการหาลาดบนวคลโอไทดบรเวณ 16S rDNA พบวา แบคทเรยทง8 ไอโซเลต ทใชในการศกษาครงนสามารถจาแนกไดเปน

จลนทรยทจดอยในจนสSinorhizobiumทงหมด (ตารางท 2) แตแตกตางสายพนธกน ไอโซเลต SM002 และSM027 จาแนกไดเปน Sinorhizobium sp. ไอโซเลต SM011 และ SM017จาแนกไดเปน Sinorhizobiumchiapanecum ไอโซเลต SM029 SM036 SM049 และ SM055 จาแนกไดเปน Sinorhizobiumsaheliผลจากการจาแนกแบคทเรยทแยกจากปมรากโสนนมความสอดคลองกบงานวจยของ Shamaet al., (2005) ทศกษาการเขาสรางปมของไรโซเบยมกบโสนพนธตางๆ ทนกวจยพบวาสายพนธของไรโซเบยมทเขาสรางปมกบรากโสนได ม 3 สายพนธ คอ Sinorhizobiumsaheli, S. meliloti, Rhizobium huautlenseและยงสอดคลองกบงานวจยของ Boivinet al., (1997) ทพบวาสายพนธของไรโซเบยมทเขาสรางปมรากกบโสนไดแก สายพนธ S. saheliและ สายพนธ S. terangabv. Sesbaniae

เมอนาขอมลทไดจากการเปรยบเทยบลาดบนวคลโอไทดบรเวณ 16S rDNAมาสราง Phylogenetic Tree โดยการเปรยบเทยบขอมลทไดจากงานวจยนกบสายพนธอางองทมอยใน GenBank (ภาพท 2) พบวา ไอโซเลต SM049, SM055, SM036, SM027 และ SM029 จดอยในกลมยอยเดยวกน (Cluster) และมความสมพนธทางววฒนาการทใกลชดกบสายพนธ S. saheli สวนไอโซเลต SM002, SM011 และ SM017 จดอยในกลมยอยอกกลมหนง ซงมความสมพนธทางววฒนาการทใกลชดกบ S. chaipanecum


66

SM049

SM055

SM036

Sinorhizobium saheli_AB681161

SM027

SM029

Sinorhizobium fredii_FJ941846

Sinorhizobium xinjiangense_FJ626681

Sinorhizobium americanus_AF506513

Sinorhizobium kummerowiae_NR_042720

Sinorhizobium kostiense_NR_042484

Sinorhizobium chiapanecum_EU286550

Sinorhizobium terangae_AB681160

Ensifer mexicanum_DQ411930

SM002

SM011

SM017

Sinorhizobium arboris_NR_037001

Sinorhizobium meliloti_AB535698

Sinorhizobium medicae_AB535693

Rhizobium tropici_FJ189765

Rhizobium lusitanum_GU552881

Rhizobium leguminosarum_FJ449661

Rhizobium etli_JF895754

Rhizobium tibeticum_HM032840

Rhizobium alamii_GU552885

Rhizobium gallicum_NR_036785

Rhizobium galegae_NR_025828.1

Rhizobium huautlense_AM237359

Mesorhizobium alhagi_JF273849

Mesorhizobium ciceri_JN105987

Mesorhizobium loti_AB289613

Mesorhizobium huakuii_FJ491264

Mesorhizobium amorphae_FJ440326

Mesorhizobium tianshanense_FJ550310

Mesorhizobium mediterraneum_FJ445384

Mesorhizobium robiniae_EU849578

Azorhizobium johannae_AY655487

Azorhizobium caulinodans_D13948

Methylobacterium rhodesianum_L20850

Methylobacterium zatmanii_L20804

Methylobacterium rhodinum_L20849

Methylobacterium organophilum_M29028

Bradyrhizobium elkanii_GU552899

Bradyrhizobium pachyrhizi_NR_043037

Bradyrhizobium jicamae_AB648991

Bradyrhizobium yuanmingense_AB601661

Bradyrhizobium liaoningense_FJ941843

SAM002

Bradyrhizobium canariense_AB195986

SAM013

Bradyrhizobium japonicum_FJ025098

97

100

100

71

97

51

96

98

69

99

100

100

94

98

99

84

97

87

99

76

61

100

74

35

40

33

25

54

100

22

79

100

84

41

48

8699

46

65

69

70

62

56

48

41

0.01 ภาพท 2 ตนไมววฒนาทเกดจากการใชขอมลของบรเวณ 16S rDNAของแบคทเรย 8 ไอโซเลต

เปรยบเทยบกบขอมลของสายพนธอางองในฐานขอมลของ Gen Bank ทสรางโดยวธ Neighbor-Joining


67

ตารางท 2 ผลการจาแนกสายพนธไรโซเบยมโสนโดยการหาลาดบนวคลโอไทดบรเวณ 16S rDNA รหส ขนาดของ 16S rDNA

(bp) % ความเหมอนกบลาดบนวคลโอไทดทมอยในฐานขอมล

GenBank การจาแนก

SM002 1,450 99 Sinorhizobium sp. SM011 1,445 99 Sinorhizobiumchiapanecum SM017 1,445 99 Sinorhizobiumchiapanecum SM027 1,450 99 Sinorhizobium sp. SM029 1,410 99 Sinorhizobiumsaheli SM036 1,410 99 Sinorhizobiumsaheli SM049 1,437 99 Sinorhizobiumsaheli SM055 1,437 99 Sinorhizobiumsaheli

4. สรปผล ผลจากการแยกแบคทเรยจากปมรากโสนและศกษาความหลากหลายของแบคทเรยทแยกได พบวา ในงานวจยน แยกไดแบคทเรยทเปน

พวกเจรญเพมจานวนเรว และผลตสารเมทาบอไลตทมฤทธเปนกรด ซงสอดคลองกบงานวจยของ Sharma, et al., (2010) ทศกษาคณสมบตทางชวเคมเบองตนของเชอไรโซเบยมทเปนพวกเจรญเรว จะผลตสารทมฤทธเปนกรด บนอาหาร YMA ทเตม 25 ไมโครกรมตอไมโครลตร ของ Bromthymol blue โดยสของอาหารจะเปลยนเปนสเหลอง นอกจากนในงานวจยนพบวามบางไอโซเลตทมคณสมบตดานความสามารถในการเจรญในอาหารทม NaCl ได ซงคณสมบตนเปนคณสมบตทนาสนใจมาก ทงนเนองจากพนทในจงหวดพระนครศรอยธยาบางพนทดนมความเคมสง ดงนนหากสามารถนาเชอททนเคมไดมาผลตเปนปยชวภาพ จะสงผลใหไมมปญหาเมอนาไปใชในสภาพแวดลอมจรง (นนทกร, 2529) ผลจากการศกษาลายพมพดเอนเอ พบวา รปแบบลายพมพดเอนเอของเชอทศกษาครงนมรปแบบลายพมพทแตกตางกน แตมบางไอโซเลตทรปแบบของลายพมพแตกตางกนนอยมาก ทงนเนองมาจากเกดการเปลยนแปลงทางพนธกรรมเพยงเลกนอยซงสอดคลองกบขอมลทไดจากการใชลาดบนวคลโอไทดในการจาแนกเชอ ซงพบวา เปนเชอทจดอยในสายพนธเดยวกน และเมอศกษาดานความสมพนธทางววฒนาการของเชอโดยการสราง Phylogenetic tree พบวา เชอทศกษาในงานวจยน แบงไดเปน 2 กลมยอย ทมความสมพนธทางววฒนาการคอนขางใกลชดกบสายพนธอางองทแตกตางกน ดานความหลากหลายของเชอทแยกไดในงานวจยน พบวามความหลากหลายมาก ทงนเพราะพบไรโซเบยมมากถง 3 สายพนธ ไดแก Sinorhizobiumsp, S. chiapanecum และ S. saheli ซงทง 3 สายพนธมรายงานวาเปนกลมไรโซเบยมทสามารถเขาสรางปมกบโสนได ทงสรางปมทราก และ ปมทลาตน (Shama, et al., 2005 and Boivin, et al.,1997)

5. กตตกรรมประกาศ ขอขอบคณ สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยราชภฏพระนครศรอยธยา ทใหการสนบสนนงบประมาณในการดาเนนงานวจย และ

ขอขอบคณ คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏพระนครศรอยธยา ทอานวยความสะดวกในดานสถานทและอปกรณการวจย รวมทงบคลากรทเกยวของทกทาน

6. เอกสารอางอง นนทกร บญเกด. 2529. คมอการใชไรโซเบยม. กรงเทพฯ : อรณการพมพ. หนง เตยอารง. 2554. แบคทเรยตรงไนโตรเจน.กรงเทพฯ : สานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. Boivinet, C., Ndoye, I., Lortet, G., Ndiaye, A., De Lajudie, P., and Dreyfus, B. 1997. The Sesbania Root Symbionts

Sinorhizobiumsaheli and S. terangabv. sesbaniae Can Form Stem Nodules on Sesbaniarostrata, although They Are Less Adapted to Stem Nodulation than Azorhizobiumcaulinodans. Appl Environ Microbiol. 63(3):1040-7.

Elkan, G.H., and Bunn, C.R. 1992. The Rhizobia. In Balows, A., Truper, H.G., Dworkin, M., Harder, W., Schleifer, K-H (eds). The Prokaryotes.2nd Edition.Chapter 107. New York : Springer Verlag.

Jordan, D.C. 1984. Family III Rhizobiaceae. In: Krieg, N.R., and Holt, J.G. (eds). Bergey’s Manual of Systematic Bacteriology.Baltimore : William and Wilkins.

Sharma, R.S.,Mohmmed, A., Mishra, V. 2005. Diversity in a promiscuous group of rhizobia from three Sesbaniaspp. colonizing ecologically distinct habitats of the semi-arid Delhi region.Babu CRRes Microbiol. 156(1):57-67.

Sharma, M. S., Srivastava, K., Sharma, S.K. 2010.Biochemical characterization and metabolic diversity of soybean rhizobia isolated from Malwa region of Central India. Plant Soil Environ. 56(8): 375–383.

Young, C.C., and Cheng, K. T. 1998. Genetic diversity of fast- and slow-growing soybean rhizobia determined by random amplified polymorphic DNA analysis. BioloFertilsoild. 26: 254-256.


68

การคดเลอกมนทเหมาะสมเพอผลตเปนอาหารเพาะเลยงเชอ Penicillium sp. Selection of Appropriate Yam for Use in Penicillium sp. Growth Media

วนดา มดแดง และ วไลลกษณ โคมพนธ Vanida Moddaeng and Wilailuck Komphun

สาขาวชาชววทยา คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏนครสวรรค E-mail: [email protected] โทร. 089-5642606

บทคดยอ ผลการศกษา พบวา มนทเหมาะสมสาหรบเพาะเลยง Penicillium sp. คอ มนเสา และมนนก โดยมคาเฉลยขนาดเสนผานศนยกลางโคโลนเทากบ 3.08±0.04 และ 3.26±0.07 เซนตเมตร ตามลาดบ ซงมากกวาบนอาหาร PDA (สาเรจรป) (2.64±0.23 เซนตเมตร) PDA (2548) (2.86±0.23 เซนตเมตร) และ MEA (2.88±0.05 เซนตเมตร) อยางมนยสาคญทางสถต (p ≤ 0.05) จากนนนามนเสาและมนนก มาหาอตราสวนทเหมาะสมของสวนประกอบในการเตรยมอาหารเลยงเชอ Penicillium sp. พบวา อตราสวนทเหมาะสมระหวางปรมาณมนและปรมาณนาตาลเดกซโทรสทเหมาะสม คอ มนเสาในอตราสวน 200:30 (3.33±0.03 เซนตเมตร) และอตราสวนขอมนนกและนาตาลเดกซโทรส คอ 300:20 (3.09±0.12 เซนตเมตร) ซงอตราสวนดงกลาวเชอ Penicillium sp. สามารถเจรญไดดกวาบนอาหารเลยงเชอ PDA (สาเรจรป) (2.58±0.09 เซนตเมตร) PDA (2548) (2.67±0.09 เซนตเมตร) และ MEA (2.72±0.12 เซนตเมตร) ซงเปนชดควบคมอยางมนยสาคญทางสถต (p ≤ 0.05) คาสาคญ: มนทเหมาะสม อาหารเลยงเชอ มนเสา มนเลอด มนนก

Abstract The result shown that Man Sao and Man Nok were more suitable to use in culture media compositions for Penicillium sp. cultivation. The average of colony diameter were 3.08±0.04 and 3.26±0.07 cm., respectively, which were higher than colony diameter growth in PDA (industrialized) (2.64±0.23 cm.) PDA (2005) (2.86±0.23 cm.) and MEA (2.88±0.05 cm.). The appropriate ratio of yam to dextrose in culture media was investigated. It was found that colony diameter growth in Man Sao /dextrose ratio of 200:30 (3.33±0.03 cm.) and Man Nok/dextrose ratio of 300:20 (3.09±0.12 cm.) were higher than colony diameter growth in PDA (industrialized) (2.58±0.09 cm.) PDA (2548) (2.67±0.09 cm.) and MEA (2.72±0.12 cm.). Keywords: Appropriate Yam, Growth media, Man sao, Man lead, Man nok

1. บทนา อาหารเลยงเชอจลนทรยเปนสงทจาเปนสาหรบการเพาะเลยงเชอจลนทรยทกชนด ซงจลนทรยแตละชนดมความตองการสารอาหารท

แตกตางกนออกไป โดยเฉพาะเชอ Penicillium sp. ซงจดเปนกลมเชอราทมบทบาทสาคญ โดยบางชนดสามารถสรางสารปฏชวนะ Penicillin เพอนามายบยงเชอแบคทเรย หรอบางชนดสามารถนามาใชในการผลตเนยแขงได (วจย, 2546) และบางชนดสามารถนามาใชในอตสาหกรรมการผลตสารเคมประเภทตางได เชน ใชในการผลต Steroids หรอเปนแหลงของการผลตเอนไซม Pectinase สาหรบยอยสลาย Pectin ได ซงในการเพาะเลยงดงกลาวจงจาเปนตองใชอาหารเลยงเชอทเหมาะสม โดยอาหารเพาะเลยงเชอราทใชกนอยางแพรหลายในหองปฏบตการทวไป คอ อาหารเลยงเชอ Potato dextrose agar (PDA) ซงอาหารเลยงเชอทอยในรปของอาหารสาเรจรปจะมความสะดวกและรวดเรวในการเตรยม เพราะเตรยมงาย ใชเวลานอย แตมขอเสย คอ ราคาแพง สวนอาหารทเตรยม โดยการตมนาสกดจากมนฝรง จะใชเวลาในการเตรยมนานกวา แตการใชอาหารทเตรยม โดยการตมนาสกดจากมนฝรง จะประหยดตนทน เนองจากมนฝรงสดมราคาไมแพงเมอเทยบกบการใชอาหารเลยงเชอแบบสาเรจรป และมนฝรงเปนพชหวทมคณคาทางอาหารและมสารอาหารทเชอราสามารถนาไปใชในการเจรญไดด แตยงมมนอกหลายชนดทมคณคาทางอาหารและมสารอาหารทเชอราตองการสาหรบการเจรญเชนเดยวกบมนฝรง เชน มนเลอด มนเสา และมนนก เปนตน ซงมนเหลานมการสะสมสารอาหารประเภทคารโบไฮเดรต โดยอาหารประเภทคารโบไฮเดรตนเปนแหลงคารบอนทสาคญตอการเจรญของเช อรา ประกอบกบสามารถหาไดงายตามทองถนและตามทองตลาดทวไป เนองจากพชหวดงกลาวชาวบานตามชนบท มกนามาใชประโยชนในการประกอบอาหารเปนสวนใหญ จงยงไมไดมการทดลองนามาใชในหองปฏบตการ

จงมแนวคดทจะนามนชนดตางๆ มาทาเปนอาหารเพาะเลยงเชอรา เพอเปนทางเลอกในการนาวตถดบทองถนมาใชใหเกดประโยชนทหลากหลายมากขน และอาจจะเปนแนวทางหนงในการลดคาใชจายสาหรบการซออาหารเพาะเลยงเชอราในหองปฏบตการตอไป


69

2. วธการทดลอง 2.1 คดเลอกมนทเหมาะสมสาหรบใชเปนสวนประกอบอาหารเพาะเลยงเชอรา 2.1.1 การเตรยมอาหารเพาะเลยงเชอรา นามนมาปอกเปลอกและลางใหสะอาด หนเปนชนรปสเหลยมลกบาศกขนาดประมาณ 1 เซนตเมตร จากนนนาไปชงนาหนก ตวอยางละ 200 กรม แลวนาไปตมในนากลนปรมาตร 500 มลลลตร เปนเวลา 20 นาท แลวกรองเอาแตนา พรอมทงปรบปรมาตรดวยนากลนใหได 1,000 มลลลตร ผสมกบนาตาลเดกซโทรสปรมาณ 20 กรม และวนปรมาณ 15 กรม จากนนนาไปตมเพอใหวนละลาย และนาไปนงฆาเชอทอณหภม 121 องศาเซลเซยส ความดน 15 ปอนดตอตารางนว เปนเวลา 15 นาท แลวนามาเทใสจานเพาะเชอทปราศจากเชอ จานละ 20 มลลลตร 2.1.2 การเตรยมสปอรแขวนลอย (spore suspension) ของเชอ Penicillium sp. เพาะเลยงเชอ Penicillium sp. บนอาหารเลยงเชอ PDA เปนเวลา 5 วน จากนนใชนากลนทผานการฆาเชอแลว ปรมาตร 5 มลลลตร เทลงบนผวหนาของอาหารเลยงเชอทมราเจรญอย จากนนใชเขมเขยขดไปมาเบาๆ เพอใหสปอรของเชอหลดออก แลวเกบสปอรแขวนลอยโดยการกรองดวยผาขาวบาง พรอมทงใสขวดใสททาการฆาเชอแลว 2.1.3 การเปรยบเทยบการเจรญของเชอราบนอาหารเลยงเชอชนดตางๆ นาสปอรแขวนลอยทเตรยมจากขอ 2.1.2 ปรมาตร 20 ไมโครลตร ใสตรงกลางจานเพาะเลยงเชอของอาหารชนดตางๆ ทใชทดสอบ ทาการทดลอง 5 ซา ตอสตรอาหาร แลวนาไปบมทอณหภมหอง เปนเวลา 7 วน โดยวดขนาดเสนผานศนยกลางโคโลนของเชอ Penicillium sp. ทกวน และสงเกตโคโลนของเชอรา ไดแก ส และลกษณะผวหนาของโคโลน 2.2 ศกษาอตราสวนของมนทเหมาะสมสาหรบใชเปนสวนประกอบในอาหารเพาะเลยงเชอรา นานาทไดจากการตมตวอยางมนแตละชนดมาผสมกบสวนประกอบอนๆ ของอาหารเพาะเลยงเชอรา โดยกาหนดปจจย เปน 2 ปจจย ไดแก อตราสวนนาหนกสดของมน และนาตาลเดกซโทรส (ดดแปลงจากสตร PDA (2548)) ทงหมด 9 สตร โดยใชการออกแบบการทดลองแบบเเฟกทอเรยล 3x3 (Factorial experimental design) ดงตารางท 1 จากนนทาการทดลองเชนเดยวกบขอ 2.1 และวดการเจรญของเชอราทกวน เปนเวลา 7 วน โดยการวดขนาดเสนผานศนยกลางโคโลนของเชอรา และสงเกตโคโลนของเชอรา ไดแก สของโคโลน และลกษณะผวหนาของโคโลน (ภทรสน, 2550) ตารางท 1 การออกแบบการทดลองแบบแฟกทอเรยล 3x3

นาหนกสดมน (กรม) นาตาลเดกซโทรส (กรม) 10 20 30

100 100:10 100:20 100:30 200 200:10 200:20 200:30 300 300:10 300:20 300:30

3. ผลการศกษาและอภปรายผล 3.1 ผลการคดเลอกมนทเหมาะสมสาหรบใชเปนสวนประกอบในอาหารเพาะเลยงเชอ Penicillium sp. จากการวดขนาดเสนผานศนยกลางโคโลนของเชอ Penicillium sp. บนอาหารเลยงเชอชนดตางๆ ไดแก PDA (สาเรจรป) PDA (2548) และอาหารเลยงเชอทมมนเลอด มนเสา และมนนกเปนสวนประกอบ เปนเวลา 7 วน พบวา การเจรญของเชอ Penicillium sp. ในวนท 7 บนอาหารเลยงเชอทม มนเลอด มนเสา และมนนกเปนสวนประกอบ มคาเฉลยขนาดเสนผานศนยกลางโคโลนเทากบ 4.09± 0.04 3.08± 0.04 และ 3.26± 0.06 เซนตเมตร ตามลาดบ ซงเชอราดงกลาวสามารถเจรญไดดกวาบนอาหารเลยงเชอ PDA (สาเรจรป) (2.64±0.23 เซนตเมตร) PDA (2548) (2.86±0.03 เซนตเมตร) และ MEA (2.88±0.05 เซนตเมตร) แตเมอเปรยบเทยบระหวางมนทง 3 ชนด พบวา บนอาหารเลยงเชอทมมนเลอดเปนสวนประกอบ เชอราสามารถเจรญไดดทสด รองลงมาเปนอาหารเลยงเชอทมมนนกเปนสวนประกอบ และอาหารทมมนเสาเปนสวนประกอบ ตามลาดบ อยางมนยสาคญทางสถต (p ≤ 0.05) (ภาพท 1) แตเมอเปรยบเทยบลกษณะโคโลนของเชอ Penicillium sp. บนอาหารเลยงเชอชนดตางๆ พบวา โคโลนของเชอ Penicillium sp. ทเจรญบนอาหารเลยงเชอทมมนเสาและมนนกเปนสวนประกอบ เชอราดงกลาวมลกษณะการเจรญของเสนใยทหนาและอดกนแนน ใกลเคยงกบบนอาหารเลยงเชอ PDA (2548) (ภาพท 2) อาจเนองมาจากเชอรา Penicillium sp. ตองการสารอาหารเพอไปใชสาหรบการเจรญ โดยเฉพาะคารโบไฮเดรตทจดเปนแหลงอาหารทสาคญในการเจรญของเชอรา (สมจต, 2552) โดยเปนแหลงของนาตาลโมเลกลเดยวทเชอราสามารถนาไปใชประโยชนไดรวดเรว ซงในมนเลอด มนเสา และมนนกมปรมาณคารโบไฮเดรตคอนขางสงเทากบ 28.5 และ 15-25 กรม ตามลาดบ มากกวาปรมาณคารโบไฮเดรตทพบในมนฝรง (18.7 กรม) (Onwueme and Ganga, 1996) ดงนนจงอาจจะสงผลให เชอราสามารถเจรญบนอาหารดงกลาวไดดกวาอาหารเลยงเชอ PDA (สาเรจรป) และ PDA (2548) แตเมอสงเกตลกษณะโคโลนของเชอราทเจรญบนอาหารเลยงเชอ PDA (สาเรจรป) และ PDA (2548) จะมลกษณะของเสนใยทหนาแนนกวาบนอาหารเลยงเชอทมมนทง 3 ชนด เปนสวนประกอบ ซงลกษณะความหนาแนนของเสนใย อาจเนองมาจากอตราการแตกแขนงของเสนใย ทขนอยกบความอดมสมบรณของอาหารทเชอราเจรญอย ถาอาหารไมเหมาะสม เชอราจะมการแตกแขนงนอยกวาเชอราชนดเดยวกนทเจรญในอาหารทอดมสมบรณกวา จงทาใหมความหนาแนนของเสนใยนอยกวา แตอาจมขนาดเสนผานศนยกลางโคโลนไมแตกตางกน (สมจตร, 2552) นอกจากนอาจเปนไปไดวาในมนชนดตางๆ ทนามาศกษาอาจมสารบางชนดทมฤทธยบยงการสรางเสนใย และสปอรของเชอรา ดงมรายงานวา สารสกดจากเปลอกของ D. alata มสารประกอบ β - sitosterol ซงสารดงกลาวมการสรางเสนใยและการงอกของสปอร (Aderiye, et al., 1996) ดงนนจงอาจมผลทาใหเชอราทใชในการทดลองมการเจรญผดไปจากลกษณะเดม โดยอาจจะมการสรางเสนใยและสปอรทนอยลงได ตามปรมาณสารทเชอราไดรบ ลกษณะของเสนใยและสปอรบนอาหารเลยงเชอ MEA จะมลกษณะของเสนใยทหนาและอดกนแนน อาจเนองมาจากในอาหารเลยงเชอมสารอาหารทสมบรณ โดยในอาหารเลยงเชอ MEA จะมสวนประกอบของมอลตสกด และเปปโตนเปนสวนประกอบหลก ซงเปปโตนเปนผลตภณฑทไดจากการสลายโปรตน พวกเนอสตว เคซน เจลาตน และถวเหลอง โดยเปนสารอาหารทไดจะเปนกรดอะมโน เปปไตดและ


70

โปรตโอส ซงถกนาไปใชเปนแหลงไนโตรเจน คารบอนหรอทงสองอยางกได (ธรพร, 2546) จงทาใหเสนใยและสปอรของเชอราบนอาหาร MEA มลกษณะทหนาและอดกนแนนกวาบนอาหารเลยงเชอชนดอน

ภาพท 1 การเจรญของเชอ Penicillium sp. ในวนท 7 บนอาหารเลยงเชอชนดตางๆ ตวอกษรภาษาองกฤษตวเลกตางกนแสดงความแตกตางอยางมนยสาคญทางสถต (p ≤ 0.05) ของคาเฉลยขนาดเสนผานศนยกลาง โคโลน บนอาหารเลยงเชอชนดตางๆ

PDA (สาเรจรป) PDA (2548) MEA

มนเสา มนนก มนเลอด

ภาพท 2 ลกษณะโคโลนของเชอ Penicillium sp. บนอาหารเลยงเชอชนดตางๆ 3.2 ผลการหาอตราสวนมนทเหมาะสมสาหรบใชเปนสวนประกอบในอาหารเพาะเลยงเชอ Penicillium sp. จากผลการคดเลอกมนทเหมาะสมสาหรบใชเปนสวนประกอบในอาหารเพาะเลยงเชอ Penicillium sp. คอ มนเสา และมนนก ดงนนจงคดเลอกมนดงกลาวมาหาอตราสวนทเหมาะสมสาหรบการเจรญของเชอ Penicillium sp. เปรยบเทยบกบอาหารเลยงเชอ PDA (สาเรจรป) และ PDA (2548) ดงน จากการวดขนาดเสนผานศนยกลางโคโลนของเชอ Penicillium sp. บนอาหารเลยงเชอทมมนเสาและนาตาลเดกซโทรส ทอตราสวนตางๆ เปนเวลา 7 วน พบวา การเจรญของเชอ Penicillium sp. ในวนท 7 บนอาหารเลยงเชอทกอตราสวนเชอราสามารถเจรญไดดกวาบนอาหารเลยงเชอชดควบคม ไดแก PDA (สาเรจรป) PDA (2548) และ MEA (2.58±0.09, 2.67±0.09 และ 2.72±0.12 เซนตเมตร) โดยบนอาหารเลยงเชอทอตราสวน 100:30 มคาเฉลยขนาดเสนผานศนยกลางโคโลนสงทสดเทากบ 3.99 เซนตเมตร รองลงมาบนอาหารเลยงเชอทมอตราสวน 100:20 100:10 200:30 300:30 200:20 300:20 200:10 และ 300:10 ตามลาดบ อยางมนยสาคญทางสถต (p ≤ 0.05) (ภาพท 3) แตเมอเปรยบเทยบลกษณะโคโลนของเชอ Penicillium sp. บนอาหารเลยงเชออตราสวนตางๆ พบวา อตราสวน 200:10 200:20 200:30 300:10 300:20 และ 300:30 โคโลนของเชอ Penicillium sp. มลกษณะของเสนใยทใกลเคยงกบอาหารเลยงเชอ PDA (สาเรจรป) และ PDA (2548) (ภาพท 4)

ภาพท 3 การเจรญของเชอ Penicillium sp. ในวนท 7 บนอาหารเลยงเชออตราสวนตางๆ ตวอกษรภาษาองกฤษตวเลกตางกนแสดงความแตกตางอยางมนยสาคญทางสถต (p ≤ 0.05) ของคาเฉลยขนาดเสนผานศนยกลางโคโลนของเชอ Penicillium sp.

บนอาหารเลยงเชออตราสวนตางๆ

a b c d e

g c

h i h d e fg

a b e f

d


71

PDA (สาเรจรป) PDA (2548) MEA 100:10

100:20 100:30 200:10 200:20

200:30 300:10 300:20 300:30

ภาพท 4 ลกษณะการเจรญของเชอ Penicillium sp. บนอาหารเลยงเชออตราสวนตางๆ

การเจรญของเชอ Penicillium sp. บนอาหารเลยงเชอทมมนนกและนาตาลเดกซโทรส ทอตราสวนตางๆ จากการวดขนาดเสนผานศนยกลางโคโลนของเชอ Penicillium sp. บนอาหารเลยงเชอทมมนนกและนาตาลเดกซโทรส ทอตราสวนตางๆ เปนเวลา 7 วน พบวา การเจรญของเชอ Penicillium sp. ในวนท 7 บนอาหารเลยงเชอทกอตราสวน เชอราเจรญไดดกวาบนอาหารเลยงเชอ PDA (สาเรจรป)(2.58±0.09 ) อยางมนยสาคญทางสถต (p ≤ 0.05) โดยอตราสวนทเชอราสามารถเจรญไดดทสด คอ 100:20 100:30 และ 200:30 รองลงมาอตราสวน 100:10 200:20 200:10 300:20 และ 300:30ตามลาดบ ซงอาหารเลยงเชอในอตราสวนดงกลาว เชอราสามารถเจรญไดดกวาบนอาหารเลยงเชอ MEA และ PDA (2548) (2.67±0.09 และ 2.72±0.12 เซนตเมตร ตามลาดบ) อยางมนยสาคญทางสถต (p ≤ 0.05) สวนบนอาหารเลยงเชอทอตราสวน 300:10 เชอราสามารถเจรญไดดเทยบเทากบบนอาหารเลยงเชอ MEA และ PDA (2548) อยางมนยสาคญทางสถต (p ≥ 0.05) (ภาพท 5) แตเมอเปรยบเทยบลกษณะโคโลนของเชอ Penicillium sp. บนอาหารเลยงเชออตราสวนตางๆ พบวา บนอาหารเลยงเชอทมมนนกและนาตาลเดกซโทรส ทอตราสวน 300:10 300:20 และ 300:30 โคโลนของเชอ Penicillium sp. มลกษณะของเสนใยทใกลเคยงกบอาหารเลยงเชอ PDA (สาเรจรป) และ PDA (2548) (ภาพท 6)

ภาพท 5 การเจรญของเชอ Penicillium sp. ในวนท 7 บนอาหารเลยงเชออตราสวนตางๆ ตวอกษรภาษาองกฤษตวเลกตางกนแสดงความแตกตางอยางมนยสาคญทางสถต (p ≤ 0.05) ของคาเฉลยขนาดเสนผานศนยกลางโคโลนของเชอ Penicillium sp.

บน อาหารเลยงเชออตราสวนตางๆ

c c

a a b

df ef de c

d

a b


72

PDA (สาเรจรป) PDA (2548) MEA 100:10

100:20 100:30 200:10 200:20

200:30 300:10 300:20 300:30

ภาพท 6 ลกษณะการเจรญของเชอ Penicillium sp. บนอาหารเลยงเชออตราสวนตางๆ

จากผลการหาอตราสวนมนทเหมาะสมสาหรบเปนสวนประกอบในอาหารเพาะเลยงเชอ Penicillium sp. โดยดจากลกษณะการเจรญของเชอราบนอาหารเลยงเชอชนดตางๆ พบวา มนทเหมาะสมสาหรบนามาเปนสวนประกอบในอาหารเพาะเลยงเชอ Penicillium sp. ไดแก มนเสาทอตราสวน 200:10 200:20 200:30 300:10 300:20 และ 300:30 มนนกทอตราสวน300:10 300:20 และ 300:30 เพราะเชอ Penicillium sp. สามารถเจรญไดดกวาบนอาหารควบคมและลกษณะโคโลนใกลเคยงกบอาหารควบคม ซงจากผลการทดลองดงกลาวสงเกตไดวาเสนใยของเชอ Penicillium sp. สามารถเจรญไดด โดยเฉพาะการยดยาวของเสนใยบนอาหารในอตราสวนทมสวนประกอบของนาตาลเดกซโทรสท 20 และ 30 กรมตอลตร อาจเนองมาจากนาตาลเดกซโทรสหรอนาตาลกลโคสเปนนาตาลโมเลกลเดยวทเชอราสวนใหญสามารถนามาใชเปนแหลงคารบอนหลกในการเจรญเตบโต โดยเฉพาะการยดยาวของเสนใย (ธรพร, 2546) และในกรณทมแหลงคารบอนอนๆ อยดวยเชอราจะใชนาตาลกลโคสเปนอนดบแรก เนองจากนาตาลกลโคสสามารถดดซมไดงาย ตลอดจนบรเวณเยอหมเซลลของเชอราจะมตวขนสงทจาเพาะกบนาตาลกลโคส ดงนนจงทาใหเชอราสามารถใชประโยชนจากนาตาลกลโคสไดเปนอนดบแรก (Deacon, 2006) และจากการสงเกตลกษณะโคโลน พบวา มเสนใยหนาและอดกนแนน ในอตราสวนของมนทมปรมาณสง คอ 300 กรมตอลตร ซงมลกษณะโคโลนทใกลเคยงกบบนอาหารเลยงเชอ PDA (สาเรจรป) และ PDA (2548) แตจะไมหนาแนนและมลกษณะเปนจบเหมอนกบบนอาหารเลยงเชอ MEA อาจจะเนองมาจากมนเสาและมนนกอาจจะมสารอาหารอนๆ ทเชอราตองการในการเจรญ เชน ไนโตรเจน ซงเชอราใชในการสรางสวนประกอบตางๆ ของเซลล ไดแก กรดอะมโน ซงเปนสวนประกอบสาคญของโปรตนตางๆ ทจาเปนในกจกรรมของเซลลเพอการเจรญของเชอรา ตลอดจนสารพษทผลตอการสรางเสนใยและสปอรของเชอรา

4. สรปผล จากการคดเลอกมนทเหมาะสมสาหรบใชเปนสวนประกอบในอาหารเพาะเลยงเชอ Penicillium sp. พบวา มนเสาและมนนกเหมาะสมตอการนามา

เปนสวนประกอบของอาหารเพาะเลยงเชอ Penicillium sp. โดยเชอราสามารถเจรญบนอาหารทมมนทง 2 ชนดไดดกวาอาหารชดควบคม และมลกษณะโคโลนทใกลเคยงกบอาหารเลยงเชอ PDA (สาเรจรป) และ PDA (2548) สวนการหาอตราสวนของมนเสาและมนนกทเหมาะสมสาหรบใชเปนสวนประกอบในอาหารเพาะเลยงเชอ Penicillium sp. โดยศกษาอตราสวนระหวามนตอนาตาลเดกซโทรส พบวา อตราสวนของมนเสารทเหมาะสม คอ 200:10 200:20 200:30 300:10 300:20 และ 300:30 สวนอตราสวนของมนนกทเหมาะสม คอ 300:10 300:20 และ 300:30 ซงเชอราสามารถเจรญบนอาหารในอตราสวนดงกลาวไดดกวาอาหารชดควบคม และมลกษณะโคโลนทใกลเคยงกบอาหารเลยงเชอ PDA (สาเรจรป) และ PDA (2548)

5. เอกสารอางอง ธรพร กงบงเกด. 2546. จลชววทยาอาหาร. ภาควชาอตสาหกรรมเกษตร คณะเกษตรศาสตรทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม มหาวทยาลย

นเรศวร. พษณโลก. ภทรสน ภทรโกศล. 2550. สถตเพอการวจยทางวทยาศาสตร. จฬาลงกรณมหาวทยาลย : กรงเทพฯ. วจย รกวทยาศาสตร. 2546. ราวทยาเบองตน. จามจรโปรดกท : นครปฐม. สมจตร อยเปนสข. 2552. ราวทยา. ภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม: เชยงใหม. Aderiye, B. I., Ogundana, S. K., Adesanya, S. A. and Roberts, M. F. 1996. Antifungal properties of yam (Dioscorea alata)

peel extract. Folia Microbiologic 41(5) : 407-412. Deacon, J.W. 2006. Fungal Biology. Blackwell : Australia.


73

คณภาพของนาเชอและกลไกทควบคมการเคลอนทสเปรมปลาตะเพยนขาว Sperm Quality and Factor Regulating on Sperm Motility of Silver Barb

(Barbodes gonionotus) รชดาภรณ อนทเกษร ปฏญญา อนขวญเมอง สบณฑต นมรตน และ วรพงศ วฒพนธชย

Ratchadaporn Intakasron, Patinya Ounkwanmuang, Subuntith Nimrat and Verapong Vuthiphandchai

คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยบรพา อ.เมอง จ.ชลบร 20131 E-mail: [email protected] โทร. O86-8191791

บทคดยอ การศกษาคณภาพนาเชอ และกลไกทควบคมการเคลอนทสเปรมปลาตะเพยนขาว (Barbodes gonionotus) เพอทราบขอมลทจาเปน

สาหรบการพฒนาวธการแชแขงนาเชอปลาตะเพยนขาว ไดแบงการทดลองออกเปน 2 ตอน โดยศกษาการเปลยนแปลงคณภาพนาเชอปลาตะเพยนขาวในชวงฤดผสมพนธวางไข ตงแตเดอน เมษายนป 2553 ถง เมษายนป 2554 พบวา เดอนสงหาคมเปนชวงทนาเชอปลาตะเพยนขาว มความสมบรณทสดโดยมการเคลอนทของสเปรม, ระยะเวลาการเคลอนทของ สเปรม, ความหนาแนนของสเปรม และคาออสโมลาลตสงทสด ตอนท 2 ศกษากลไกการเคลอนทสเปรมปลาตะเพยนขาว ในสารละลาย CaCl2 , KCL, NaCl, Sucrose และ Mannitol ทระดบความเขมขน ตงแต 0-500 mM โดยเพมความเขมขนขนชวงละ 50 mM แลวนาสารละลายมาวดคาออสโมลาลต พบวา ระดบคาออสโมลาลตของสารละลายมคาเพมขนเมอความเขมขนของสารละลายเพมขน และเมอทาการประมาณการเคลอนทของสเปรมพบวา มเปอรเซนตการเคลอนทของสเปรมสงทระดบคาออสโมลาลตตา แตถาการเคลอนทของสเปรมจะลดลงเมอระดบคาออสโมลาลตเพมมากขน และหยดการเคลอนทเมอมคาคาออสโมลาลตสงกวา 300 mOsm/kg สาร CaCl2, NaCl และ KCl มผลโดยตรงตอการเคลอนทของสเปรม แตเมอใชสาร CaCl2 ทระดบความเขมขน 100 mM ขนไป หรอสาร NaCl และ KCl ทระดบความเขมขน 200 mM ขนไป สามารถหยดการเคลอนทของสเปรมได สวนสาร sucrose และ mannitol สามารถหยดการเคลอนทของสเปรมทระดบออสโมลาลตมากกวา 293.11±2.52 mOsm/kg หรอความเขมขนของสาร 300 mM ขนไป คาสาคญ: ปลาตะเพยนขาว คณภาพสเปรม ออสโมลารต

Abstract Studies on sperm quality and factors regulating sperm motility of Silver barb (Barbodes gonionotus) have received

attention for development of sperm cryopreservation program in this species. The first experiment evaluated sperm quality of B. gonionotus between April 2010 and April 2011. Sperm with good quality was found in April due to the presence of high sperm motility, motility time, sperm density and osmotic pressure of seminal plasma. The second experiment assessed sperm motility after exposure to CaCl2, KCL, NaCl, sucrose and mannitol at 0-500 mM with increment of 50 mM and found increase in osmolalities with increased concentrations. An increase in sperm motility was observed when sperm were exposed to low osmolality while a decline in sperm motility was detected with increased osmolality. There was no sperm motility at osmolality above 300 mOsm/kg. CaCl2, NaCl and KCl affected sperm motility. The use of CaCl2 above 100 mM or NaCl and KCl above 200 mM inhibited sperm motility while sucrose and mannitol at osmolality above 293.11±2.52 mOsm/kg and 300 mM, respectively, completely inhibited sperm motility. Keywords: Barbodes gonionotus, Sperm quality, Osmolality

1. บทนา ปลาตะเพยนขาว (Barbodes gonionotus) เปนปลานาจดพนเมองของไทย นยมเลยงกนอยางแพรหลายเนองจากเปนปลาทเลยงงาย โตเรว ทน

ตอสภาพแวดลอม กนอาหารไดเกอบทกชนด และเจรญเตบโตไดดในแหลงนาธรรมชาต แพรพนธงาย แตจากขอมลของกรมประมงพบวาปรมาณการจบของปลาตะเพยนขาวมปรมาณลดลงเรอยๆ (กรมประมง, 2550) สาเหตเกดจากแหลงนาธรรมชาตในปจจบนไดเปลยนแปลงสภาพไปทงคณภาพนาทตาลง และปจจยสภาพแวดลอมทมาเกยวของเชน สภาพอากาศทเปลยนแปลงเรว แหลงอาหารของปลาทลดนอยลง ทาใหปรมาณปลาตะเพยนขาวในแหลงนาตางๆในประเทศลดลง และมปรมาณไมเพยงพอแกความตองการของผบรโภคเหมอนเชนอดต บทบาทของการเพาะเลยงปลาตะเพยนขาวนจงทวความสาคญมากขนในเชงพาณชย ทงนเพอทดแทนผลผลตจากแหลงนาธรรมชาตทลดนอยลง โดยใชวธการผลตจากการเพาะเลยงสตวนา

การเคลอนทของสเปรมปลานาจดโดยทวไปถกควบคมดวยแรงดนออสโมตก โดยสเปรมจะเรมมการเคลอนทเมอทาการเจอจางดวยสาร Hypotonic solution และหยดการเคลอนทเมอถกเจอจางดวยสาร Isotonic solution ทงกลมทมประจ (Electrolytes) และกลมทไมมประจ (Nonelectrolytes) (Billard, et al., 1995) แตอออนกอาจเปนสวนหนงททาใหสเปรมเกดการเคลอนท หรอยบยงการเคลอนทของสเปรมไดเชนกน ยกตวอยางเชน ในปลาไนมการใชสารยบยงการทางานของ Ca2+ channel (Verapamil, Flunarizine and the conotoxin family) รวมกบ Physiological solution สามารถปองกนการเพมขนของ Intracellular Ca2+ ทาใหสามารถยบยงการเกดการเคลอนทของสเปรมได (Krasznai et al., 2003) นอกจากนในการผสมเทยม หรอการเกบนาเชอแบบแชเยนและแชแขงจาเปนตองมการเพมปรมาณนาเชอ โดยการใชสารละลาย Sperm extender ในการเจอจาง ซงสารละลาย Sperm extender นนอาจประกอบดวยสารเคมชนดเดยว หรอหลายชนดในปรมาณและความเขมขนทแตกตางกน ซงมผลตอการเคลอนทของ


74

สเปรมดงนนวตถประสงคของการศกษาครงนจงเปรยบเทยบผลของสารละลายกลมทมประจ และไมมประจทมตอการเคลอนทของสเปรม และการเปลยนแปลงคณภาพสเปรมปลาตะเพยนขาวในรอบป เพอใหทราบขอมลสาคญทเปนประโยชนตอการผสมเทยมหรอการเกบรกษานาเชอแบบตางๆ

2. วธการทดลอง นาปลาตะเพยนขาวเพศผทสมบรณเพศ โดยมอายประมาณ 2 ป เชดตวปลาใหแหงโดยเฉพาะบรเวณชองเพศกอนการรดนาเชอ ระวงไมใหนาเชอมสงอนปะปน เชน นาเลอด ทาการรดนาเชอจากปลาแตละตวลงในจานแกว แลวนาไปวางบนนาแขง เพอทาการทดลองตอไป นาเชอทนามาใชทดลองมสขาวขน และไมมปสสาวะ เมอก หรอเลอดเจอปน วธการทดลองท 1 ศกษาการเปลยนแปลงคณภาพนาเชอในชวงฤดผสมพนธวางไข 1.1 นานาเชอสดปลาตะเพยนขาวทรดไดมาวางบนนาแขง ประเมนการเคลอนท โดยการหยดนาเชอประมาณ 1 ไมโครลตร ลงบนกระจกสไลดพรอมกบปดดวย Cover glass ทหยดนาจดเบา ๆ อยางรวดเรว เพอกระตนใหสเปรมเคลอนท รบนาไปสองดใตกลองจลทรรศน กาลงขยาย 400 เทา แลวประเมนการเคลอนทของสเปรม พรอมทงจบเวลาตงแตสเปรมเรมเคลอนทจนสเปรมหยดเคลอนท ประเมนระดบการเคลอนทของสเปรมตามวธของ Vuthiphandchai and Zohar (1999) โดยแบงเปน 6 ระดบคอนาเชอทมการเคลอนทของสเปรม เทากบ 0%, 20%, 40%, 60%, 80% และ100% ตามลาดบ 1.2 วดคา pH โดยการนากระดาษวด pH ไปจมนาเชอ แลวเทยบสและอานคาทวดได 1.3 ความหนาแนนของสเปรม (Sperm concentration) ประเมนโดยการเจอจางนาเชอ 5 ไมโครลตร ดวยสารละลาย Ca-F HBSS 1,000 เทา ผสมใหเขากน แลวนานาเชอทเจอจางไปหยดบน Haemacytometer แลวนาไปสองดใตกลองจลทรรศน กาลงขยาย 400 เทา และนบจานวนทพบ แลวจงคานวณกลบหาความหนาแนนของสเปรมตามวธของกฤษณ (2536) 1.4 เปอรเซนตสเปรมทมชวต ทาการหยดนาเชอประมาณ 5 ไมโครลตร ลงบนกระจกสไลดทสะอาดหยดสยอม โดยหยด 0.5% Eosin ประมาณ 5 ไมโครลตร และหยด 10% Nigrosin ปรมาณเทากนลงบนสไลดทมนาเชอ เกลยใหเขากนอยางรวดเรว เพอปองกนไมใหสเปรมทมชวตอยตายเสยกอน รบทาสไลดใหแหงโดยผานเปลวไฟ แตระวงไมใหรอนจนเกนไป ทาการนบจานวนสเปรมทมชวต และสเปรมทไมมชวต ภายใตกลองจลทรรศน กาลง ขยาย 1000 เทา โดยสเปรมทมชวตไมตดสยอม (ขาว) สวนสเปรมทไมมชวตตดสแดงมวง โดยการสมนบสเปรมในหลาย ๆ พนทบนสไลด อยางนอยสไลดละไมตากวา 300 ตว แลวบนทกผล แลวคานวณเปอรเซนตสเปรมมชวตตามวธของ วรพงศ (2536)

% Sperm Viability = จานวนสเปรมทมชวต (ตวเปน) x 100 จานวนสเปรมทงหมด (ตวเปน+ตวตาย) 1.5 แรงดนออสโมตกของนาเชอ โดยการนานาเชอมา Centrifuge ดวยความเรว 1500 rpm/นาท นาน 5 นาท ทอณหภม -4 °C เพอแยก Seminal fluid ออกจากสเปรม แลวนา Seminal fluid ปรมาณ 10 ไมโครลตร มาวดคา Osmolality โดยใชเครองมอ Osmometer วธการทดลองท 1.1-1.5 ทาการประเมนคณภาพนาเชอจานวน 3 ซาทกการทดลอง วธการทดลองท 2 ศกษาผลของแรงดนออสโมตก (Osmotic pressure) ตอการเคลอนทของสเปรม ศกษาเปอรเซนตการเคลอนทของสเปรมปลาตะเพยนขาวในสารละลาย 2 กลม คอ กลมมประจ NaCl, KCl และ CaCl2และกลมไมมประจ คอ Sucrose และ Mannitol ทระดบความเขมขน 0, 50, 100, 150, 200, 250, 300, 350, 400, 450, 500 mM โดยนาสารทงหมดทตองการศกษามาละลายใน Deionized water ศกษาจดทสเปรมเรมเคลอนท (Threshold activation) และมการเคลอนทสงสด (Complete activation) ของสารละลายทกสตร โดยรวบนาเชอสดจากปลาตะเพยนขาวหลายๆตว มารวมกน และประเมนการเคลอนท ดวยสารละลายทง 2 กลม คอ NaCl, KCl, CaCl2, Sucrose และ Mannitol ประเมนการเคลอนทโดยนานาเชอปลาตะเพยนขาว 5 ไมโครลตร ลงบนกระจกสไลดแลวกระตนดวยสารละลายเคม 100 ไมโครลตร ทง 2 กลม จากความเขมขนนอยไปหามาก จากนน นานาเชอปลาตะเพยนขาวไปสองดภายใตกลองจลทรรศนทกาลงขยาย 400 เทา ทนท แลวประเมนการเคลอนทของสเปรมจานวน 3 ซา ตามวธของ Vuthiphandchai and Zohar (1999) จากนนนาสารละลายแตละความเขมขนไปวดระดบออสโมลารลตดวยเครองมอ Osmmometer จานวน 3 ซา เพอเปรยบเทยบผลระหวางสารละลายกลมทมประจ และไมมประจทมตอการเคลอนทของสเปรม

3. ผลการทดลองและวจารณผล การทดลองท 1 ศกษาการเปลยนแปลงคณภาพนาเชอในชวงฤดผสมพนธวางไข เปอรเซนตการเคลอนทของสเปรมปลาตะเพยนขาว ตงแตเดอนเมษายน-สงหาคม ป 2553 และ เมษายน ป 2554 มคาสง 100% โดยเดอนกนยายน-ตลาคม ป 2553 มการเคลอนทของสเปรม 97.78±2.22% แตในชวงเวลาตงแตเดอนพฤศจกายน ป 2553 - กมภาพนธ ป 2554 ไมสามารถรดนาเชอออกมาได หลงจากนนปลาตะเพยนขาวเรมมนาเชออกครงตงแตเดอนมนาคมเปนตนไป (ตารางท 1) สเปรมมระยะเวลาในการเคลอนทนานทสดในเดอนสงหาคม เทากบ 93.33 วนาท แตในเดอน เมษายน-มถนายน ป 2553 และเดอนมนาคม-เมษายน ป 2554 มระยะเวลาในการเคลอนทตากวา 60 วนาท สวนเปอรเซนตการมชวตของสเปรมมผลไปทศทางเดยวกบเปอรเซนตเคลอนทของสเปรม โดยมคามากกวา 97% ขนไป สาหรบคาออสโมลาลต ในนาหลอเลยงสเปรม พบวาในเดอนสงหาคม ป 2553 มคาออสโมลาลตสงเทากบ 293.11±2.52 mOsm/kg และมความหนาแนนของสเปรม 2.26×1010 ตว/ml สวน pH ตงแตเดอนเมษายน ป 2553-เมษายน ป 2554 มคาอยระหวาง 6.5-7 (ตารางท 1) ผลการทดลองทไดสอดคลองกบผลการทดลองของ Hoque and Ahmed (1991) ในปลาตะเพยนขาวทมชวงฤดผสมพนธวางไข ตงแตเดอนเมษายนถงพฤศจกายน (ชวงฤดฝน) การเปลยนแปลงคณภาพนาเชอปลาตะเพยนขาวในชวงฤดผสมพนธวางไข สามารถแบงออกเปน 3 ชวงระยะเวลาคอ ชวงตนฤดกาล (เดอนมนาคม-พฤษภาคม), ชวงกลางฤดกาล (เดอนมถนายน-สงหาคม) และชวงปลายฤดกาล (เดอนกนยายน-ตลาคม) ซงผลการประเมนคณภาพนาเชอใน


75

เรองของเปอรเซนตการเคลอนทของสเปรม และเปอรเซนตสเปรมทมชวตนนในทกชวงระยะเวลาใหผลทดไมแตกตางกน (ตารางท 1) เชนเดยวกบทพบในปลา Common barbel และ Atlantic cod (Suquet, et al., 2005) รวมถงคา pH ทไมพบความแตกตางในทกชวงระยะเวลา อยางไรกตามคาระยะเวลาในการเคลอนท คาออสโมลาลต และคาความหนาแนนของสเปรมจะมความแตกตางกน โดยในชวงตนฤดกาลมคาตากวาชวงกลางฤดกาลและปลายฤดกาล และชวงกลางฤดกาลจะมคาสงกวาปลายฤดกาลเลกนอย อกทงยงสงเกตเหนไดถงความสมพนธของคาทงสามคาเมอคาออสโมลาลตสงขนความหนาแนนของสเปรมจะมคาสงขนและระยะเวลาในการเคลอนทของสเปรมจะนานขนตามไปดวย ซงผลทไดยงมในรายงานของปลาหลายชนดเชน European perch, Walking catfish, Atlantic cod (Rouxel, et al., 2008) เปนไปไดวามาจากการเปลยนแปลงของกระบวนการทางฮอรโมน โดยระดบของฮอรโมน Testosterone (T) และ 11-KT ทเพมขนในชวงตนของฤดกาล และลดลงชวงปลายฤดกาล ซงฮอรโมน T และ 11-KT มบทบาทในการควบคม Spermatogenesis และมคาลดลงเมอสเปรมพฒนาถงระยะ Spermiation ซงระยะ Spermiation เปนชวงเวลาทมผลตอปรมาณของนาเชอ (Sperm hydration) ของปลา การลดลงของฮอรโมน Testosterone (T) และ 11-KT ทาใหฮอรโมน GTH II ทหลงออกมาจากตอมใตสมองจะไปกระตนอณฑะใหเปลยนไปผลตฮอรโมน 17α, 20β-DP แทนทเพอทาใหเกดกระบวนการ Sperm maturation มผลให Spermatozoa มความสมบรณมากขน เนองจาก คา pH ของ Seminal plasma ในทอนานาเชอ (Vas deferens) มคาสงขน จงไปควบคมปรมาณอออนทเปนองคประกอบนาของ Seminal plasma ในตวปลา อกทงยงเพมระดบ intracellular cAMP ทจะสงผลใหเกดการเคลอนทของสเปรมในภายหลง ดงเชนการศกษาในปลา European perch ทพบวาระดบฮอรโมน T และ 11-KT เรมเพมขนในชวงตนของฤดกาล และลดลงในชวงปลายฤดกาล คาออสโมลาลตทตาในชวงตนฤดกาลและปลายฤดกาล ทาใหปรมาณนาเชอเพมขนจากกระบวนการ Sperm hydration จงทาใหความหนาแนนสเปรมลดลง แตจานวนสเปรมทไดจะเพมมากขน โดยชวงกลางฤดกาล ระดบของ Ca2+ ใน Seminal plasma เพมมากขน จงมผลใหคาออสโมลาลตเพมขน และความความหนาแนนสเปรมเพมขนตามไปดวย และผลทไดยงคลายกนในปลา Atlantic cod (Rouxel et al., 2008) แตอยางไรกตามในปลา Common barbel ทเปนปลาในกลม Cyprinidae เหมอนกนกลบไดผลทแตกตางกน โดยคาออสโมลาลตและเปอรเซนตการเคลอนทของสเปรมมคาไมแตกตางกน แตปรมาณนาเชอและความหนาแนนของสเปรมจะสงเมอตนฤดกาล จากนนคอยๆลดลงจนตาสดในชวงปลายฤดกาล อกทงในปลา Atlantic halibut กลบพบความหนาแนนของสเปรมสงเมอสนสดฤดกาลผสมพนธ (Babiak et al., 2006) จากผลการทดลอง พบวาในเดอนสงหาคมซงเปนชวงกลางของฤดผสมพนธ นาเชอปลาตะเพยนขาวจะมความสมบรณทสด สอดคลองกบรายงานของ Hoque and Ahmed (1991) ทพบวา เดอนกรกฎาคมถงเดอนสงหาคม เปนชวงเวลาทเหมาะสมทสดในการเพาะพนธปลาตะเพยนขาว อนเปนผลมาจากปจจยของอณหภม, ปรมาณของนาฝน และ Photoperiod สวนในเดอนพฤศจกายนถงเดอนกมภาพนธ ซงไมอยในชวงฤดผสมพนธวางไข และสภาพแวดลอมทไมเหมาะสม ทาใหปลาไมมนาเชอในชวงระยะเวลาดงกลาว

ตารางท 1 การเปลยนแปลงคณภาพนาเชอในชวงฤดผสมพนธวางไข เดอน การเคลอนทสเปรม(%) ระยะเวลา (วนาท) สเปรมมชวต(%) Osmolality (mOsm/kg) ความหนาแนนของสเปรม (ตว/ml) pH เม.ย.53 100±0 48.67 99.19±0.75 256.22±6.13 5.19×109 6.5 พ.ค.53 100±0 48.67 98.70±1.03 266.56±1.92 4.67×109 7.0 ม.ย.53 100±0 57.67 97.04±2.92 280.11±1.95 1.27×1010 6.5 ก.ค.53 100±0 71.00 97.96±1.86 291.56±2.74 2.07×1010 6.5 ส.ค.53 100±0 93.33 97.11±2.61 293.11±2.52 2.26×1010 7.0 ก.ย.53 97.78±2.22 70.67 97.19±3.05 278.89±1.98 1.90×1010 7.0 ต.ค.53 97.78±2.22 69.33 99.78±2.75 281.78±1.08 2.10×1010 6.5 พ.ย.53 ไมมนาเชอ ธ.ค.53 ไมมนาเชอ ม.ค.53 ไมมนาเชอ ก.พ.54 ไมมนาเชอ ม.ค.54 95.56±2.94 58.00 97.11±3.12 278.78±3.48 2.35×109 7.0 เม.ย.54 100±0 50.67 97.19±1.87 267.67±2.44 3.38×109 7.0

การทดลองท 2 ศกษาผลของแรงดนออสโมตก (Osmotic pressure) ตอการเคลอนทของสเปรม จากการทดลองท 1 พบวา ปลาตะเพยนขาวมคาออสโมลาลตใน Seminal plasma อยในชวงประมาณ 250-300 mOsm/kg (ตารางท 1) ซงการศกษาของ Routray, et al. (2008) รายงานวา คาออสโมลาลตใน Seminal plasma ของปลาตะเพยนขาวมคาอยในชวง 260-270 mOsm/kg จะเหนไดวาอยในชวงระดบของคาออสโมลาลตเดยวกน เมอทาการประเมนการเคลอนทของสเปรมปลาตะเพยนขาวในสารละลาย 2 กลม คอ กลมทมประจ ไดแก CaCl2, KCl และ NaCl และกลมทไมมประจ ไดแก Sucrose และ Mannitol ทระดบความเขมขนตางกน โดยนาสารละลาย 2 กลม มาวดคาออสโมลาลตทความเขมขนของสารละลายจากนอยไปหามาก พบวา ระดบคาออสโมลาลตจะเพมขนเมอความเขมขนของสารละลายเพมขน การประเมนการเคลอนทของสเปรมในแตละระดบความเขมขนของสารละลาย พบวาสารละลายทมระดบคาออสโมลาลตตากวา 200 mOsm/kg มเปอรเซนตการเคลอนทของสเปรมสง และในระดบทมคาออสโมลาลตเพมขนมากกวา 300 mOsm/kg สเปรมจะหยดการเคลอนทอยางสมบรณ (ตารางท 2 และ 3) จากการทดลองท 1 เดอนสงหาคม คา Osmolality ใน Seminal plasma ของปลาตะเพยนขาวมคาสงทสดเทากบ 293.11±2.52 mOsm/kg (ตารางท 1) ซงสเปรมของปลาในกลม Cyprinids (ปลาทอง, ปลาไน, ปลาคราฟ เปนตน) จะหยดการเคลอนท เมอเจอจางดวย NaCl, KCl, Sucrose และ Mannitol ทมคาออสโมลาลตเทากบใน Seminal plasma (300 mOsm/kg-1) แตสเปรมจะเคลอนทเมอเจอจางดวยสารละลายทมคา


76

ออสโมลาลตตากวา Seminal plasma (<200 mOsm/kg) ดงนนการเคลอนทของสเปรมปลาตะเพยนขาว จงถกหยดยงโดยคาออสโมลาลตของ Seminal plasma ภายในทอนาสเปรม และจะเรมมการเคลอนท เมอคาออสโมลาลตลดลงจากการทนาเชอถกปลอยลงสนาจดเพอทาการปฏสนธกบไข จงเปนเหตผลวาทคาออสโมลาลตของสารละลายเทากบหรอมากกวา 300 mOsm/kg มผลตอการเคลอนทของสเปรมปลาตะเพยนขาว โดยสเปรมจะไมเคลอนท โดยคาออสโมลาลตของสารละลายทง 5 ชนดททาใหสเปรมเรมมการเคลอนทกตอเมอคาออสโมลาลตตากวา 200 mOsm/kg แสดงใหเหนวา Hypo-osmotic และ Hyperosmotic จากสงแวดลอมเปนตวกระตนใหสเปรมเกดการเคลอนท โดยเฉพาะปลานาจดสเปรมจะเรมมการเคลอนทเมอทาการเจอจางดวยสาร Hypotonic solution และหยดการเคลอนทเมอถกเจอจางดวยสาร Isotonic solution ทงกลมทมประจและกลมทไมมประจ (Billard, et al., 1995)

ตารางท 2 เปอรเซนตการเคลอนทของสเปรม และระดบออสโมลาลตในสารละลายกลมทมประจ CaCl2, NaCl และ KCl ทระดบความเขมขนตงแต 50–500 mM

CaCl2 NaCl KCl ความเขมขน (mM) %motility Osmolality

(mOsm/Kg) %motility Osmolality


(mOsm/Kg) DI 100±0.001 41.78±1.73 100±0.001 32.89±2.68 100±0.001 39.89±1.56 50 95±1.632 138.11±7.32 100±0.001 95.33±0.65 100±0.001 86.33±1.73 100 03 227.22±4.35 98.51±1.021 182.44±2.28 100±0.001 172.11±1.60 150 03 329.22±5.64 2.96±1.392 243.33±2.22 78.51±1.822 241.56±1.86 200 03 450.22±5.76 03 342.33±3.08 03 318.22±2.63 300 03 706.67±2.75 03 537.11±4.69 03 509.33±1.19

หมายเหต ความเขมขนตงแต 200-500 mM ไมมการเคลอนทของสเปรม ตวเลข superscript ทเหมอนกนในแนวตง ไมมความแตกตางทางสถต (P>0.05)

ตารางท 3 เปอรเซนตการเคลอนทของสเปรม และระดบออสโมลาลตในสารละลายกลมทไมมประจ Mannitol และ Sucrose ทระดบความเขมขนตงแต 50–500 mM

mannitol Sucrose ความเขมขน((mM) %motility Osmolality


(mOsm/Kg) DI 100±0.001 21.00±1.35 100±0.001 22.89±1.17 50 97.77±1.231 51.00±1.68 100±0.001 50.33±0.88 100 98.51±1.021 89.67±1.30 94.07 ±1.792 86.33±2.89 150 97.77±1.231 160.78±6.48 97.77 ±1.231 149.11±6.21 200 98.51±1.021 196.89±1.92 98.51± 1.021 188.67±4.00 250 97.03±1.391 240.22±3.12 2.96 ±1.393 237.00±4.12 300 02 297.11±1.49 04 299.67±2.84 350 02 334.33±4.02 04 336.44±5.25

หมายเหต ความเขมขนตงแต 300-500 mM ไมมการเคลอนทของสเปรม ตวเลข Superscript ทเหมอนกนในแนวตง ไมมความแตกตางทางสถต (P>0.05)

การเคลอนทของสเปรมยงเกดขนไดจากการเปลยนแปลงความเขมขนของ Ca2+ ไอออนในหลายๆ สายพนธเชนปลาในกลม Cyprinids ทแสดงใหเหนวา แคลเซยมทความเขมขนตาสามารถเพมเปอรเซนตการเคลอนท, ระยะเวลาการเคลอนท และความเรวในการเคลอนทของสเปรม จากการศกษาในครงนพบวาความเขมขนของสารละลาย CaCl2 ท 50 mM โดยมคาออสโมลาลตเทากบ 138.11±7.32 mOsm/kg เปนเพยงความเขมขนระดบเดยวทมเปอรเซนตการเคลอนทของสเปรมสง จากนนเมอระดบความเขมขนเพมขนท 100 mM โดยมคาออสโมลารตเทากบ 227.22±4.35 mOsm/kg เปนตนไป จะไมพบการเคลอนทของสเปรม สอดคลองกบการทดลองในปลาดกอย (Tan-Fermin et al., 1999) ทใชความเขมขนของสารละลาย CaCl2 ทคาออสโมลาลตเทากบ 200 mOsm/kg จะพบเปอรเซนตการเคลอนทของสเปรมสงทสด แตเมอเพมระดบความเขมขนของสารละลาย CaCl2 ซงมผลทาใหคาออสโมลาลตสงขนเรอยๆ เปอรเซนตการเคลอนทกจะลดลงตามไปดวย และหยดการเคลอนทอยางสมบรณเมอคาออสโมลาลตสงถง 400 mOsm/kg ในปลากลม Cyprinids ความเขมขนของ K+ ใน Seminal plasma 82.4 mM จะมากกวาใน Spermatozoa 60.5 mM (Balkay et al., 1997) ซงความเขมขนทสงของ K+ ใน Seminal plasma เปนปจจยหลกทหยดยงการเคลอนทของสเปรมในทอนานาเชอ แตเมอเกดการเปลยนแปลงของคาออสโมลาลตจากภายนอก จะเปนสงแรกททาใหเกดการเคลอนทของสเปรม คอทาให K+ ซมออกจากเซลล จากการทดลองของ Krasznai et al. (2003) พบวา Potassium channels มผลตอการเคลอนทของสเปรม และทาใหเกด Osmotic shock อกทงยงทาใหการเคลอนทของสเปรมลดลง หรอหยดการเคลอนทอยางสมบรณในปลาไน สวน Na+ มผลตอคา Intracellular alkalization ทสามารถเพมขนอยางรวดเรวโดย Na+/H ซงการเคลอนทของสเปรมจะถกกระตนดวย Alkalization ของ intracellular medium ในปลา Carp อกทงมการศกษาในเรองของ Ion channel และ Membrane


77

potential ททาใหสเปรมปลา Carp เกดการเคลอนท พบวาเมอเซลลสเปรมหยดนงใน Seminal plasma ตว Spermatozoa จะเกด Depolarization state เมอสเปรมเกดการเคลอนทจาก Hypotonic shock สาร K+ และ Na+ ภายในตวสเปรมจะมคาลดลง และเมอวดคา Membrane potential พบวาเกด Hyperpolarizes อยางรวดเรว แตคา Ca2+กลบมเพมมากขน ดงนน Membrane hyperpolarization เปนสงแรกทเกดขนโดยจะทาให Ca2+ ไหลเขาสเซลลและทาใหสเปรมเรมเกดการเคลอนท (Krasznai et al., 2003) จากขอมลทกลาวมานแสดงใหเหนไดวา Na+, Ca2+ และ K+ เปนสารทมสวนสาคญในการควบคมเคลอนทของสเปรมโดยเฉพาะสาร Ca2+ เปนสารทมความสาคญตอการเคลอนทของสเปรม การเพมขนของสาร Ca2+ จะทาใหสเปรมเกดการเคลอนท หากมการหยดการทางานของ Ca2+ channel สเปรมจะไมเกดการเคลอนท (Krasznai et al., 2003) และจากขอมลการทดลองน สาร Ca2+ เปนสารทมคาออสโมลาลตสง แมจะใชในปรมาณนอย จงไดอทธพลจากคาออสโมลาลต ททาใหสเปรมไมมการเคลอนทเชนกน ดงนนการประยกตใชเปนสาร Extenders โดยเฉพาะสาร Ca-F HBSS ทไมม Ca2+ จงไดผลดในปลาหลายชนดเชน ปลาเทโพ ปลาดกอย ฯลฯ รวมทงในปลาตะเพยนขาวหรอหากนามาประยกตใชควรใชสาร CaCl2ในระดบความเขมขน 100 mM ขนไป สวนสาร NaCl และ KCl ควรจะนามาใชในระดบความเขมขน 200 mM ขนไป จงจะมนใจไดวาสามารถหยดการเคลอนทของสเปรมไดในระหวางการเจอจางนาเชอปลากอนเรมกระบวนการแชแขงนาเชอปลา สวนสาร Sucrose และ Mannitol เปนสารในกลมนาตาล (Mandumpal, 2011) ซงจะมผลตอการเคลอนทของสเปรมกตอเมอใชในปรมาณมากเทานน เนองจากไมมผลโดยตรงตอการเคลอนทของสเปรมปลา แตจะมผลตอการเคลอนทของสเปรมปลาตะเพยนขาวกตอเมอคาออสโมลาลตสงพอทจะหยดการเคลอนทของสเปรมปลาตะเพยนขาวคอมากกวา 293.11±2.52 mOsm/kg หรอความเขมขนของสารท 300 mM ขนไป

4. สรปผล เดอนสงหาคมเปนชวงทนาเชอปลาตะเพยนขาว มความสมบรณทสดโดยมการเคลอนทของสเปรม, ระยะเวลาการเคลอนท, ความหนาแนน และคาออสโมลาลตสงทสด และการศกษากลไกการเคลอนทสเปรมปลาตะเพยนขาวในสารละลายชนดตางๆ พบวาเมอระดบคาออสโมลาลตเพมมากขน การเคลอนทของสเปรมจะลดลง และสเปรมหยดการเคลอนทเมอมคาออสโมลาลตมากกวา 300 mOsm/kg ขนไป สาร CaCl2, NaCl และ KCl มผลโดยตรงตอการเคลอนทของสเปรม แตสาร sucrose และ mannitol ทาใหสเปรมหยดการเคลอนทกตอเมอใชในปรมาณมากเทานน

5. เอกสารอางอง กรมประมง. 2550. สถตการประมงทสาคญ. กรงเทพฯ. สถตหนวยการธรกจการประมง, กลมวจยและวเคราะหสถตการประมง ศนยสารสนเทศ

กรมประมง กฤษณ มงคลปญญา. 2536. การเกบนาเชอปลาแบบแชแขง หลกการ / วธการ / ประโยชน. ภาควชาวทยาศาสตรทวไป, คณะวทยาศาสตร,

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วรพงศ วฒพนธชย. 2536. การเพาะพนธปลา. กรงเทพฯ. โอเดยลสโตร. Balkay, L., Marian, T., Emri, M., Krasznai, Z. and Tron, L. 1997. Flow cytometric determination of intracellular free potassium

Concentration. Cytometry journal 28 : 42-49. Billard, R., Cosson, J., Perchec, G. & Linhart, O. 1995. Biology of sperm and artificial reproduction in carp. Aquaculture journal.

124 : 95–112. Hoque, M. T. and Ahmed A. T. A. 1991. Breeding biology of tawes (Puntius gonionotus) Bleeker. Indian Journal of Fisheries

38(1) : 26-29. Krasznai, Z., Morisawa, M., Morisawa, S., Krasznai, Z.T., Tron, L. and Marian, T. 2003. Role of ion channels and membrane

potential in the initiation of carp sperm motility. Aquat Living Resour journal 16 : 445-449. Mandumpal, J.B. 2011. The Molecular mechanism of solvent cryoprotection. Thesis for the Doctor of philosophy. Curtin

University of technology. 237p. Rouxel, C., Suquet, M., Cosson, J., Severe, A., Quemener, L. and Fauvel, C., 2008. Changes in Atlantic cod (Gadus morhua L.)

sperm quality during the spawning season. Aquacult. Res. journal 39 : 434–440. Suquet M., Rouxel C., Cosson J., Severe A., Quemener L. and Fauvel C. 2005. Changes in atlantic cod (Gadus morhua) sperm

quality with time. In : Hendry C.I., Van Stappen G., Wille M., Sorgeloss P. (eds.) : Larvi. 2005. European Aquaculture Society. 503–505.

Tan-Fermin, J.D., Miura, T., Adachi, S. and Yamauchi, K. 1999. Seminal plasma composition, sperm motility, and milt dilution in the Asian catfish Clarias macrocephalus (Gunther). Aquaculture journal 171 : 323–338.

Vuthiphandchai, V. and Zohar, Y. 1999. Age-Related Sperm Quality of Captive Striped Bass (Morone saxatilis), Journal of the world Aquaculture Society, (1): 65-72.


78

คณภาพนาเชอและการแชเยนนาเชอหอยนางรมปากจบ Sperm Quality and Sperm Chilled Storage of Rock Oyster (Saccostrea cucullata)

สกญญา มากทรพย สบณฑต นมรตน และ วรพงศ วฒพนธชย Sukanya Marksup, Subuntith Nimrat and Verapong Vuthiphandchai

คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยบรพา จ.ชลบร E-mail: [email protected] [email protected] โทร. 080-4374331

บทคดยอ การศกษาคณภาพนาเชอ และการแชเยนนาเชอหอยนางรมปากจบ (Saccostrea cucullata) เพอทราบขอมลทจาเปนตอการพฒนา

วธการแชแขงนาเชอหอยนางรมปากจบ ไดแบงการทดลองเปน 2 ตอน คอ ตอนท 1 ศกษาการเปลยนแปลงคณภาพสเปรมหอยนางรมปากจบตลอดทงป พบวา สเปรมหอยนางรมปากจบมเปอรเซนตการเคลอนท และคาออสโมลาลตของนาเชอไมแตกตางกนทางสถต (P>0.05) ระหวางชวงเวลาทศกษา แตความหนาแนนของสเปรม และเปอรเซนตการมชวตรอดของสเปรม มความแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถต (P<0.05) ระหวางชวงเวลาทศกษา ตอนท 2 ศกษาชนดของสารละลายบฟเฟอรทมผลตอการเคลอนทของสเปรมของหอยนางรมปากจบ ดวยการนานาเชอหอยนางรมปากจบมาแชเยนทอณหภม 2-4 องศาเซลเซยสในนายาบฟเฟอร 2 ชนด คอ Calcium-free Hank’s balanced salt solution (Ca-F HBSS) และ Calcium-free saline (Ca-F saline) พบวาสเปรมทเจอจางนายาบฟเฟอร Ca-F saline สามารถเกบรกษานาเชอไดนานทสด 72 ชวโมง ซงยงคงมการเคลอนทของสเปรมเทากบ 17.78±9.03 % เมอนานาเชอมากระตนดวยนาทะเล สวนนายาบฟเฟอร Ca-F HBSS สามารถเกบรกษานาเชอไดนาน 12 ชวโมง มการเคลอนทของสเปรมเทากบ 13.33±5.77% โดยนาเชอสดทไมผสมนายาบฟเฟอรสามารถเกบรกษาไวไดนาน 24 ชวโมง คาสาคญ : หอยนางรมปากจบ คณภาพสเปรม การแชเยนนาเชอ

Abstract Sperm quality and sperm chilled storage of rock oyster (Saccostrea cucullata) were studied to obtain essential

information for cryopreservation of S. cucullata sperm. Experiments were divided into two sections. The first experiment evaluated the change in sperm quality throughout the year. Sperm motility and seminal plasma osmolality were not significantly different (P>0.05) during the sampling time whereas sperm concentration and sperm viability showed significant difference (P<0.05) among the sampling time. The second experiment examined the effect of sperm extender on storage of S.cucullata sperm, based on chilled storage at 2-4 °C using calcium-free Hank’s balanced salt solution (Ca-F HBSS) and calcium-free saline (Ca-F saline). Longest successful storage period (72 hr.) was obtained from sperm chilled-stored with Ca-F saline, showing sperm motility about 17.78±9.03 % after activation with seawater. The use of Ca-F HBSS can preserve sperm for 12 hr. with the presence of sperm motility about 13.33±5.77 %. Fresh sperm that was not diluted with extender can be preserved for 24 hr. Keywords: Saccostrea cucullata, Sperm quality, Chilled storage of sperm

1. บทนา ในประเทศไทยมการเพาะพนธหอยนางรมเพอนามาบรโภคเปนอาหาร โดยชนดทนยมเพาะเลยงมอย 2 ชนด คอ หอยนางรมพนธเลก ซง

มชอเรยกตามพนบานวาหอยปากจบ หอยเจาะ หอยอรม เปนตน หอยนางรมปากจบ (Saccostrea cucullata) เปนหอยสองฝาทมความสาคญทางเศรษฐกจ มคณคาทางโภชนาการสง จงมผบรโภคหอยนางรมกนมาก จากการตลาดหอยนางรมนน มแนวโนมขยายตวไดอก เพราะผลผลตในปจจบนยงไมเพยงพอตอการบรโภคภายในประเทศ ทาใหหอยนางรมมราคาสงมากเมอเทยบกบหอยชนดอนๆ (กรมประมง, 2547) หอยนางรมปากจบทนามาเลยงนน อาศยลกหอยทไดจากธรรมชาตเปนหลก เนองจากลกหอยทไดจากการเพาะพนธยงไมเพยงพอ จงทาใหประสบปญหาการขาดแคลนลกพนธหอยนางรมปากจบทจะนามาเลยง เนองจากลกหอยในธรรมชาตมจานวนนอย และยงมปญหาทางสงแวดลอมทสงผลตอปรมาณลกพนธหอยในธรรมชาต เชน อณหภมของนาทะเล ความเคม ปรมาณแสง การขน-ลงและความเรวของกระแสนา การตายของหอยนางรม ปญหาคณภาพนาหรอปญหานาเสย และปญหาทเกดจากการสภาวะแวดลอมชายฝงเปลยนแปลง จนทาใหหอยนางรมมอตราการตายสง (เผดมศกดและคณะ, 2546) แนวทางหนงทชวยในการเพาะขยายพนธหอยนางรมปากจบไดคอ การนานาเชอหอยนางรมปากจบมาเกบรกษาทอณหภมตาไมวาจะเกบแชเยน หรอเกบแชแขง ซงการเกบรกษาแบบแชเยนทาไดโดยการเจอจางนาเชอในนายาบฟเฟอรทเหมาะสม แลวนามาเกบรกษาไวทอณหภม 0-4 องศาเซลเซยส กสามารถยดระยะเวลาทสเปรมสามารถปฏสนธกบไขออกไปไดนานขนหลายอาทตย ซงเทคนคดงกลาวจดเปนเทคโนโลยชวภาพการเพาะเลยงสตวนาทยงมการศกษาคอนขางจากดในประเทศไทย ขอดของการเกบนาเชอทอณหภมตา คอ ทาใหงายแกการจดการผสมเทยม ซงนาเชอจะไดถกเตรยม


79

และเกบรกษาไวชวงเวลาหนง สามารถนามาใช มความสะดวก รวดเรว และสามารถลาเลยงนาเชอแชเยนไปใชประโยชนไดสะดวกกวาการลาเลยงพอพนธ และยงสามารถนานาเชอทเกบรกษาไวมาใชประโยชนในภายหลง ทาใหสามารถคดเลอกพนธ หรอปรบปรงพนธได และยงชวยแกปญหาการขาดแคลนลกหอยนางรมปากจบทไดจากธรรมชาต มวตถประสงคของการวจย คอ ศกษาการเปลยนแปลงคณภาพสเปรมหอยนางรมปากจบในรอบป และศกษาผลของชนดของสารละลายบฟเฟอรทมตอเปอรเซนตการเคลอนทของสเปรมหอยนางรมปากจบ

2. วธการทดลอง 2.1 วธเกบรวบรวมนาเชอหอยนางรมปากจบ การเกบรวบรวมนาเชอหอยนางรมปากจบ ทาไดโดยการทาความสะอาดเปลอกหอย เปดเปลอกเอาตวหอยออกมา แลวใชเขมเขยบรเวณ Gonad ซงมสครมขาว แตะนาเชอลงบนสไลดแลวนามาสองดใตกลองจลทรรศนกาลงขยาย 400 เทา เพอทาการแยกเพศ แลวรดนาเชอออกมาใสภาชนะทเตรยมไว ระวงไมใหเขมเขยโดนกระเพาะอาหาร และตองเชดตวหอยใหแหงกอนรดนาเชอ เพอไมใหมสงปนเปอนปนกบสเปรมระหวางการรวบรวมนาเชอ นาเชอทดควรมสขาวขนและหนด ทาการรดนาเชอสดใสใน Eppendorf tube วางบนนาแขงกอนนามาใชในการทดลอง นาเชอสดทใชในการทดลองไดทาการประเมนคณภาพนาเชอสด โดยประเมนจากการเคลอนทของสเปรม 6 ระดบ คอ นาเชอทมการเคลอนทของสเปรมเทากบ 20% 40% 60% 80% และ 100% โดยนานาเชอสด 1 ไมโครลตร วางบนกระจกสไลดแลวใชนาทะเลใสลงไปกระตนประมาณ 50 ไมโครลตร แลวประเมนการเคลอนทของสเปรม (Vuthiphandchai and Zohar, 1999) ถาสเปรมมการเคลอนทมากกวา 80% จงนานาเชอทไดไปทาการทดลองตอไป 2.2 ศกษาการเปลยนแปลงคณภาพสเปรมหอยนางรมปากจบในรอบป การประเมนการเคลอนทของสเปรม (Sperm motility) หยดนาเชอหอย 1 ไมโครลตร ลงบนกระจกสไลดทสะอาดแลวจงหยดนาทะเล 30 ppt ลงไป 50 ไมโครลตร แลวปดดวย Cover glass เบาๆ อยางรวดเรว เพอกระตนใหสเปรมเคลอนท แลวนาไปสองดใตกลองจลทรรศนกาลงขยาย 400 เทาทนท แลวประเมนการเคลอนทของสเปรม 6 ระดบ คอ 0% 20% 40% 60% 80% และ 100% ตามลาดบ (Vuthiphandchai and Zohar, 1999) การประเมนการเคลอนทของสเปรมทา 9 ซา ความหนาแนนของสเปรม (Sperm density) การประเมนความหนาแนนของสเปรมทาโดยการเจอจางนาเชอ 5 ไมโครลตร ดวยนากลน 1,000 เทา ผสมใหเขากนใน Eppendorf tube แลวนานาเชอทถกเจอจางไปหยดลงบน Hemacytometer แลวนาไปสองดใตกลองจลทรรศนกาลงขยาย 10X และนบจานวนสเปรมทพบ แลวจงคานวณกลบหาความหนาแนนของสเปรม โดยทา 3 ซา (กฤษณ, 2536) สเปรมทมชวต (Sperm viability) หยดนาเชอประมาณ 5 ไมโครลตร ลงบนกระจกสไลด ทสะอาด หยดสยอม Eosin-Nigrosin โดยหยด 0.5% Eosin ประมาณ 5 ไมโครลตร และหยด 10% Nigrosin ปรมาณเทากนลงบนสไลดทมนาเชอ เกลยใหเขากนอยางรวดเรว เพอปองกนไมใหสเปรมทมชวตอยตายเสยกอนรบทาสไลดใหแหงโดยผานเปลวไฟ แตตองระวงไมใหรอนจนเกนไป ทาการนบจานวนสเปรมทมชวต และสเปรมทไมมชวต ภายใตกลองจลทรรศนกาลงขยาย 1000X โดยสเปรมทมชวตจะไมตดสยอม (ขาว) สวนสเปรมทไมมชวตจะตดสแดงมวง แลวจงคานวณกลบหาเปอรเซนตของสเปรมทมชวต (Fribourgh, 1996) การทดลองทา 3 ซา แรงดนออสโมตกของนาเชอ (Osmotic pressure of seminal plasma) การประเมนแรงดนออสโมตกทาโดยการนานาเชอมา Centrifuge ดวยความเรว 5000/นาท นาน 5 นาท ทอณหภม 4 องศา-เซลเซยส เพอแยก Seminal fluid ออกจากสเปรม แลวนา Seminal fluid ปรมาณ 100 ไมโครลตร วดคา Osmolality โดยใชเครองมอ Osmometer การทดลองทา 3 ซา 2.3 ศกษาชนดของสารละลายบฟเฟอรทมผลตอการเคลอนทของสเปรมของหอยนางรมปากจบ นานาเชอหอยนางรมปากจบทไดมาวางบนนาแขง เตรยมนายาบฟเฟอร 2 ชนด คอ Calcium-free Hank’s balanced salt solution (Ca-F HBSS) และ Calcium-free saline (Ca-F saline) โดย Ca-F HBSS ประกอบดวย NaCl 0.8890 g, KCL 0.0440 g, Na2HPO4.2H2O 0.0130 g, NaHCO3 0.0390 g, KH2PO4 0.0070 g, MgSO4.7H2O 0.00220 g, Glucose 0.1110 g ละลายในนากลน 100 ml และปรบ pH 7.6 สวน Ca-F saline ประกอบดวย NaCl 21.63 g, KCL 1.12 g, H3BO3 0.53 g, NaOH 0.19 g, MgSO4.7H2O 4.93 g ละลายในนากลน 1000 ml และปรบ pH 7.4 การเจอจางนาเชอทาโดยใชไมโครปเปตดดนาเชอสดใสลงใน Tissue culture flask ขนาด 25 มลลลตร ทมนายาสตร Ca-F HBSS และ Ca-F saline โดยใชอตราสวนของนาเชอตอนายาเปน 1:4 เขยาเบา ๆ ใหนาเชอกนนายาผสมเปนเนอเดยวกน นา Tissue culture flask ทมนาเชอทถกเจอจาง (Extended semen) ไปแชในตเยนทควบคมอณหภม 2-4 องศาเซลเซยส ทาการประเมนหาเปอรเซนตการเคลอนทของสเปรมหลงการเจอจาง ตงแต 0 30 นาท 1 3 6 12 24 48 และ 72 ชวโมง โดยนานาเชอทเวลาตางๆ กนมากระตนดวยนาทะเล สาหรบกลมควบคม (Control group) นานาเชอทรวบรวมมาใหมๆ เกบรกษาใน Tissue culture flask โดยไมเจอจางดวยสารละลายบฟเฟอร ทาการทดลอง 3 ซา


80

3. ผลการศกษาและอภปรายผล 3.1 ผลการศกษาการเปลยนแปลงคณภาพสเปรมหอยนางรมปากจบในชวงฤดผสมพนธวางไข จากการทดลองการรวบรวมนาเชอหอยนางรมปากจบทกเดอนเปนระยะเวลา 1 ป และการประเมนคณภาพนาเชอสดของหอยนางรมปากจบ พบวา สเปรมมความหนาแนนสงในชวงฤดผสมพนธวางไข ซงในสภาพธรรมชาตนน หอยสวนใหญมกจะมการสบพนธเปนฤดกาล ทงนเนองมาจากปจจยสงแวดลอม ซงมการเปลยนแปลงไปตามฤดกาล สงผลมาถงการเจรญเตบโต ตลอดจนการพฒนาการของอวยวะสบพนธของพอแมหอยทนามาเพาะพนธ ซงในบรเวณจงหวดชลบรกมรายงานวาความสมบรณเพศของพอพนธหอยนางรมปากจบมตลอดทงป แตพบมาก 2 ชวงเวลา คอ เมษายน–มถนายน และ กนยายน–พฤศจกายน ซงเปนชวงฤดผสมพนธวางไขของหอยนางรมปากจบ (เผดมศกดและคณะ, 2546) ซงในชวงเดอนเมษายน-มถนายนของการทดลองน มความหนาแนนของสเปรมเฉลยเทากบ 25.7 x109 ตวตอมลลลตร และในชวงเดอนกนยายน–พฤศจกายนมความหนาแนนของสเปรมเฉลยเทากบ 21.4 x109 ตวตอมลลลตร ซงมคาใกลเคยงกบความหนาแนนของสเปรมหอยนางรม 2n และ 4n (Crassostrea gigas) ทมเทากบ 2.7±0.5 x1010 ตอกรมของนาหนก Gonad (Dong, et al., 2005) นอกจากนกมรายงานวาหอยนางรม (C. gigas) มความเขมขนของสเปรมเทากบ 10-20 x109 เซลลตอมลลลตร หอยแมลงภ (Perna canaliculus) มความเขมขนของสเปรมเทากบ 2.0 x1010 เซลลตอมลลลตร หอยมกแกลบ (Pinctada fucata martensii) มความเขมขนของสเปรมเทากบ 1.5 x1010 ตวตอมลลลตร สาเหตทนาเชอหอยนางรมปากจบในการทดลองครงนมคา Osmolality การเคลอนทของสเปรม และการมชวตรอดของสเปรมไมแตกตางกนในชวงฤดผสมพนธวางไข แตในชวงเวลานอกฤดกาลผสมพนธวางไข พบวาความหนาแนนของสเปรมลดลง และนอยทสดในชวงตนป อาจเนองมาจากการเปลยนแปลงอณหภมของนาทะเล ความเคม ความสมบรณของอาหารในธรรมชาต และสภาพอากาศ ทเปนปจจยสภาพแวดลอมภายนอกสงผลตอคณภาพสเปรม ซงควรจะไดมการศกษาเพมเตมตอไป ในการทดลองครงนนาเชอหอยนางรมปากจบมคา Osmolality เฉลย 666 mOsm/kg ซงมคาใกลเคยงกบทพบในนาเชอหอยนางรม (Crassostrea virginica) ทมคา Osmolality เฉลย 573±45 mOsm/kg การศกษากลไกทควบคมการเคลอนทสเปรมของหอยนางรม 4n (C. gigas) พบวา สเปรมมการเคลอนทสงเมอกระตนดวย artificial seawater (ASW) ทมคา Osmolality เทากบ 1000 mOsm/kg แตการเคลอนทของสเปรมจะลดลงเมอถกกระตนดวยคา Osmolality สงกวา 1000 mOsm/kg และสเปรมไมมการเคลอนทเมอคา Osmolality นอยกวา 500 mOsm/kg (Dong et al., 2002) เชนเดยวกบการศกษาการเคลอนทของสเปรมหอยนางรม (C.virginica) ทเจอจางในสารละลาย HBSS ทมคา Osmolality เทากบ 833 mOsm/kg ทอณหภม 4๐C พบวา มการเคลอนทของสเปรมสง 73±3% เมอเกบรกษาไวนาน 1 วน จากขอมลเหลานแสดงใหทราบวาสเปรมหอยนางรมปากจบจะไมเคลอนทเมอสารละลายทใชกระตนมคา Osmolality ตากวาในนาเชอ และสเปรมจะเคลอนทเมอสารละลายมคา Osmolality สงกวาในนาเชอ ตารางท 1 การเปลยนแปลงคณภาพนาเชอสดของหอยนางรมปากจบในระยะเวลา 1 ป เดอน ความหนาแนนของสเปรม (x109 ตว/ มลลลตร) Osmolality (mOsm/kg) การเคลอนทของสเปรม (% Sperm motility) การมชวตของสเปรม (% Sperm viability) มกราคม 5.7±16.48 6 673±10.811 95.56±2.221 92.78±1.3923 กมภาพนธ 5.3±5.216 665±7.061 97.78±2.221 93.07±0.3923 มนาคม 13.2±9.63 5 657±20.281 93.33±3.851 92.15±1.503 เมษายน 23.7±12.01123 681±6.811 100±0.001 96.52±0.441 พฤษภาคม 25.5±23.58 12 666±4.581 97.78±2.221 95.11±1.37123 มถนายน 27.8±24.96 1 656±21.281 95.56±2.221 94.22±1.11123 กรกฎาคม 18.6±11.61 345 652±8.671 97.78±2.221 95.22±1.0312 สงหาคม 16.3±27.62 45 665±12.991 93.33±3.851 93.81±0.29123 กนยายน 21.9±17.73 123 684±6.561 100±0.001 95.11±045123 ตลาคม 20.4±12.07 234 667±10.981 100±0.001 95.78±1.8612 พฤศจกายน 22.0±16.84 123 679±7.171 100±0.001 95.63±1.3512 ธนวาคม 16.8±11.57 45 649±8.091 95.56±2.221 93.81±0.70123

หมายเหต : แสดงคา mean±SE (n=3) ตวเลข superscript ทเหมอนกนตามแนวตง แสดงวาไมมความแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถต (P>0.05)

3.2 ผลการศกษาชนดของสารละลายบฟเฟอรทมผลตอการเคลอนทของสเปรมของหอยนางรมปากจบ จากการทดลองการเกบรกษานาเชอของหอยนางรมปากจบแบบแชเยนดวยนายาบฟเฟอร 2 ชนด คอ Ca-F HBSS และ Ca-F saline และ

ประเมนการเคลอนทของสเปรม พบวาสเปรมทเจอจางนายาบฟเฟอร Ca-F saline สามารถเกบรกษานาเชอไดนานทสด 72 ชวโมง ซงมการเคลอนทของสเปรมเทากบ 17.78±9.03% สวนนายาบฟเฟอร Ca-F HBSS สามารถเกบรกษานาเชอไดนานทสด 12 ชวโมง มการเคลอนทของสเปรมเทากบ 13.33±5.77% และนาเชอสดทไมผสมนายาบฟเฟอรมการเคลอนทของสเปรมเพยงแค 24 ชวโมง จากการวเคราะหทางสถตทระดบความเชอมน 95% พบวา เปอรเซนตการเคลอนทของสเปรมในนายาบฟเฟอร Ca-F HBSS และ Ca-F saline มความแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถต (P<0.05) การเกบรกษานาเชอหอยนางรมปากจบแบบแชเยนทอณหภม 2-4 องศาเซลเซยส นาเชอสดทไมไดผสมนายาบฟเฟอรสามารถเกบไดนาน 6-24 ชวโมง กอนทสเปรมจะไมมการเคลอนท ซงเกบรกษาไดสนกวานาเชอทเจอจางนายาบฟเฟอร Ca-F saline เนองจากนายาบฟเฟอร Ca-F saline เปนสารละลายทชวยคงสภาพความมชวตของเซลล ชวยใหเกบรกษานาเชอไดนานขน อกทงเปนการเจอจางนาเชอใหมปรมาณมากขน เพอสะดวกในการปฏบตการ นายาเจอจางตองไมสงผลกระตนใหสเปรมเคลอนท เพราะนายา Ca-F saline ทใชเจอจางนาเชอ มแรงดนออสโมตก


81

ใกลเคยงกบแรงดนออสโมตกของนาเชอสด ทาใหสเปรมสามารถเกบรกษาไดดกวาการใช Ca-F HBSS ซงมคาแรงดนออสโมตกตากวาทพบในนาเชอสด การทดลองครงนใชอตราสวนของนาเชอตอนายาเปน 1:4 ซงการใชอตราสวนนาเชอตอนายาในการแชเยนนาเชอของสตวนา มผลตอความสาเรจในการแชเยน เชน อตราสวนทเหมาะสมในการเจอจางนาเชอดวยนายาบฟเฟอรในการเกบรกษานาเชอหอยนางรม (C. virginica) ทอตราสวน 1:1 และ 1:3 ทเกบรกษานาน 24 ชวโมง มการเคลอนทของสเปรมเฉลยมากกวา 80% ในขณะทอตราตราสวนทเหมาะสมในการเจอจางนาเชอปลาดกอฟรกนคอ 1:5 (Mansour, et al., 2004) และในปลา Atlantic halibut คอ 1:5-1:9 ซงทาใหสเปรมมชวตอยไดนานกวาการใชอตราสวนเจอจางอนๆ ในการเจอจางนาเชอ

ตารางท 2 เปอรเซนตการเคลอนทของสเปรมหอยนางรมปากจบทเจอจางนายาบฟเฟอร Ca-F HBSSและ Ca-F saline

ตวอกษร superscript ทเหมอนกนในแนวนอน แสดงวาไมมความแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถต (P>0.05) ตวเลข superscript ทเหมอนกนตามแนวตง แสดงวาไมมความแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถต (P>0.05)

4. สรปผล 1. นาเชอหอยนางรมปากจบในรอบป มคณภาพดและสเปรมมความหนาแนนสง 2. นาเชอสด สามารถเกบรกษาไดนาน 24 ชวโมงทอณหภม 2-4 องศาเซลเซยส 3. นายาบฟเฟอร Ca-F saline มความเหมาะสมในการเจอจางนาเชอหอยนางรมปากจบแบบแชเยน เนองจากสามารถเกบรกษานาเชอ

ไดนาน 72 ชวโมง

5. เอกสารอางอง กรมประมง. 2547. การเลยงหอยนางรม. กรงเทพฯ: สานกวจยและพฒนาประมงชายฝง กรมประมง เกษตรกลาง. กฤษณ มงคลปญญา. 2536. การเกบนาเชอปลาแบบแชแขงหลกการ/วธการ/ประโยชน. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร : กรงเทพฯ. เผดมศกด จารยะพนธ, บรรจง เทยนสงรศม, วนทนา อยสข และณฏฐารตน ปภาวสทธ. 2546. คมอการเพาะและอนบาลหอยนางรมสาหรบเลยง.

สถาบนวจยทรพยากรทางนา จฬาลงกรณมหาวทยาลย : ชลบร. Dong, Q., Eudeline, B., Allen, S. K., and Tiersch, T. R. 2002. Factors affecting sperm motility of tetraploid pacific oysters.

Journal of shellfish Research, 21 : 719-723. Dong, Q., Eudeline, B., Huang, C., Allen, S. K., and Tiersch, T. R. 2005. Commercial-scale sperm cryopreservation of diploid

and tetraploid pacific oysters, (Crassostrea gigas). Cryobiology, 50 : 1-16. Fribourgh, J. H. 1966. The application of a differential staining method to low-temperature studies on goldfish spermatozoa.

The Progressive Fish-Culturist, 28 : 227-230. Mansour, N., Lahnsteiner, F. and Berger, B., 2004. Characterization of the testicular semen of the African catfish, Clarias

gariepinus and its short-term storage. Aquacult, 35 :232-244 Vuthiphandchai, V. and Zohar, Y. 1999. Age-Related Sperm Quality of Captive Striped Bass Morone saxatilis. Journal of the

world Aquaculture Society, 30 : 65-72.

เวลา ชดการทดลอง (ชวโมง) Control Ca-F HBSS Ca-F Saline

0 93.33±5.77a,1 80.00±5.77b,1 93.33±5.77a,1 0.3 91.11±6.09a,1 71.11±6.09 b,1 91.11±6.09 a,1 1 86.67±5.77 a,12 53.33±5.77 b,2 89.89±6.09 a,1 3 80.00±5.77 a,2 40.00±8.17 b,3 84.44±5.09 a,12 6 62.22±9.03 b,3 26.67±5.77 c,4 80.00±5.77 a,23 12 48.89±8.39 b,4 13.33±5.77 c,5 75.56±5.09 a,3 24 17.78±6.94 b,5 0 b,6 60.00±5.77 a,4 48 0 b,6 0 b,6 46.67±8.17 a,5 72 0 b,6 0 b,6 17.78±9.03 a,6

ประสิทธิภาพการส ืบพันธุ์ของไก...

Documents

Transcript of ประสิทธิภาพการส ืบพันธุ์ของไก...