INTERVIEWM E T R E N É H A G E N  

L E C T O R B R A N D P R E V E N T I E

B R A N D W E E R N E D E R L A N D

This piece is owned by Tetcon. All rights reserved.

"

InleidingEr zijn nog altijd veel onduidelijkheden op het gebied van brandveiligheid en evacuatie binnen

zorginstellingen. Er gaat veel foutieve informatie de ronde over de rol van de brandweer bij een

evacuatie. Dit kan leiden tot gevaarlijke situaties.  René Hagen kan hier duidelijkheid over geven. René

is lector brandpreventie bij Brandweer Nederland. We gingen met hem in gesprek. Tijdens het

interview richten we ons op brandveiligheid in zorginstellingen. Als daar brand uitbreekt, moet de

brandweer zo snel mogelijk op de stoep staan. 

INTERVIEWM E T R E N É H A G E N  

L E C T O R B R A N D P R E V E N T I E

B R A N D W E E R N E D E R L A N D

Vraag 1: Er is een brand in een zorginstelling, hoelang duurt het voordat de brandweer

daadwerkelijk op stoep staat?

Er is een wettelijke opkomsttijd-norm voor de brandweer. Dat is afhankelijk van het gebouw type. In

de gezondheidszorg is dat 8 minuten. Dat wordt niet altijd gehaald. Nederland is het enige land waar

de opkomsttijden gerelateerd zijn aan de gebouw functie. Andere landen relateren dit aan een gebied.

Daar moet de brandweer sneller reageren in een stedelijk gebied dan in een landelijk gebied. Wij

maken geen onderscheid of dat er een brand is in een verpleeghuis in Amsterdam staat of halverwege

de Afsluitdijk, het is en blijft 8 minuten. Wij hebben strenge normen! 

Vraag 2: Dat zijn strenge normen inderdaad, hoe vaak haalt de brandweer deze opkomsttijd van 8

minuten?

De brandweer haalt in 80% van alle gevallen de opkomsttijd. Dat is dus algemeen voor alle

opkomsttijden, niet alleen specifiek voor de gezondheidszorg. Dit geldt ook voor woningen en alle

andere gebouwen.  "

Vraag 3: In de media lazen we dat de brandweer er steeds langer over doet om te arriveren op de

plek des onheils. Wordt die 80% nog wel gehaald?

Het is niet slechter geworden. Het is altijd al zo geweest dat 100% onhaalbaar is. Om dat te halen

moeten er zoveel kazernes en beroepskrachten bij komen, dat wordt onbetaalbaar. Het is dus ook een

raar spanningsveld.  "

Enerzijds is er niet meer geld beschikbaar om aan de norm te voldoen, aan de andere kant zien we

bijna nooit dat er dingen fout gaan doordat de brandweer te laat is. Er is nog nooit, althans in de 10

jaar dat ik het onderzoek, een woningbrand geweest waar mensen zijn omgekomen doordat de

brandweer te laat was. Een brand ontwikkelt zich snel. Na die 8 minuten dat de brandweer aanwezig

moet zijn, zijn ze nog niet aan het blussen! Eenmaal aangekomen moet de brandweer in actie komen.

Ze moeten vanuit de wagen op de plek van de brand komen. Dat duurt ongeveer 7 minuten. Met

andere woorden, de brandweer is een kwartier na de melding aan het werk op de plek des onheils

(bijv. de ziekenhuiskamer).

In die 15 minuten kan een brand al zeer dodelijk zijn. Tijdens die 15 minuten moet de

bedrijfshulpverlening en het verplegende personeel al zelf actie ondernemen. Vooral bij de persoon

die in de kamer zit waar het brandt, of in de kamer waar de brand ontstaat. Daar is de brandweer bijna

altijd te laat. Normaal gesproken moeten die mensen er zelf uitkomen, maar vooral in de zorg is dat

vaak lastig. De bedrijfshulpverlening of het verplegend personeel zal moeten helpen.

Als de brandweer eenmaal gearriveerd is, kunnen zij helpen met het controleren van de brand. Ook

kunnen ze helpen bij het evacueren van mensen. Dus, de eerste actie na het alarmeren is de evacuatie

opstarten. Dat moet gedaan worden door mensen in het gebouw, want de brandweer kan dit zelf niet

zo snel organiseren. Zelfs als de brandweer een snellere opkomst tijd zou hebben, is dit geen garantie.

 

INTERVIEWM E T R E N É H A G E N  

L E C T O R B R A N D P R E V E N T I E

B R A N D W E E R N E D E R L A N D

"

Vraag 4: Om een beeld te schetsen: de brandweer krijgt een melding van brand binnen. Er wordt

uitgerukt en de brandweer komt op de plek van bestemming. Dan kost het dus nog de nodige

minuten om alles te inventariseren voordat de brandweer daadwerkelijk tot actie over kan gaan?

Ja, de brandweer komt eerst aan op de betreffende plek. Ze willen dan natuurlijk eerst weten waar de

brand is.. Dat horen zij van een BHV’er of zien dat op de brandmeldcentrale. Dan moet de brandweer

naar die plek toe met blusmiddelen en ander gereedschap. Dat kost tijd. "

INTERVIEWM E T R E N É H A G E N  

L E C T O R B R A N D P R E V E N T I E

B R A N D W E E R N E D E R L A N D

"

Vraag 5: En daar worden dus die 7 minuten voor gerekend?

Een lastige vraag.  Het gezegde luidt: Eerst redden, dan blussen. Dat principe geldt nog steeds. Soms

is het handiger om eerst te blussen. Dat kan soms sneller gaan zodat de brandweer kan ventileren.

Eerst blussen en ventileren kan een hoop ellende besparen. Eerst mensen evacueren had dan meer

tijd gekost. Rook kan zich zelfs verspreiden wanneer de deuren dicht zijn. Sommige branden geven

zoveel rook dat het door deuren en kieren heen gaat. Dan komen de gangen en vluchtwegen alsnog

onder de rook te staan. Uiteindelijk is het doel om mensen rondom de brand, zo snel mogelijk uit de

rook te halen. Rook is gevaarlijk. Maar de manier waarop dat op dat moment het snelste gaat, is niet

altijd hetzelfde. En dat is altijd een lastige afweging die de brandweer moet maken.  

"

7 minuten is de norm waar we vanuit gaan. Vanaf dan, is de brandweer daadwerkelijk aan de slag.

Vraag 6: Maken jullie dan ook gebruik van de middelen die aanwezig zijn in het gebouw? Denk

bijvoorbeeld aan een brandslanghaspel?

Als het pand niet te groot is, dan gebruikt de brandweer heel graag de brandslanghaspel van het pand

zelf. Dat is minder sleepwerk en kan je sneller aan het werk. Dat is tijdswinst.  "Vraag 7: Mensen die in de zorg werken, leren vaak om te gaan met blushulpmiddelen. Zij kunnen

dus naast evacueren van cliënten ook het vuur bestreden. Zouden alle zorgmedewerkers dan ook

allemaal opgeleid moeten worden?

Ja, maar dat gebeurt niet altijd. Een aantal jaar geleden was er een brand in een psychiatrische

zorginstelling. Het verplegend personeel wilden de brandslanghaspel gebruiken, maar konden hier

geen goede waterstraal uit krijgen. Ze dachten dat deze kapot was.

 Deze mensen waren niet gewend om met brandblusmiddelen om te gaan. Samen met de stress van

de brand kan dat leiden tot fouten. Werken met een brandslanghaspel is niet hetzelfde als dat je met

je tuinslang in de weer bent! Het moet geoefend worden. 

"

Vraag 8: Vanuit het perspectief van de brandweer - is blussen de eerste prioriteit of evacueren ze

eerst mensen om de brand heen?

INTERVIEWM E T R E N É H A G E N  

L E C T O R B R A N D P R E V E N T I E

B R A N D W E E R N E D E R L A N D

"

Nee, dat geldt niet in heel Europa. Sommige landen doen het beter. Nederland gaat het ook beter

doen. Het Bouwbesluit wordt binnekort vervangen door het besluit Bouwen Leefomgeving, BBL. Daar

wordt beter naar rookwerendheid gekeken. Onlangs maakte ik nog een rapport waar we 68 branden

in seniorenxomplexen onderzochten. Overal trok de rook door de brandscheidingen!  

De brand blijft gewoon in de compartimenten of in de kamer. Maar je hebt ook nog de derde

mogelijkheid als er iemand op de kamer zit die brandt. In de meeste gevallen doe je de deur open

doet en probeert die persoon te redden. Dat kan veel tijd kosten zodat ondertussen ook de hitte en de

rook verder het gebouw in kan trekken. Soms kun je dus de deur beter dicht houden. Die mensen in de

ruimte waar het brandt, moet je soms spijtig genoeg opgeven.

 Er zijn genoeg voorbeelden van personen op de kamer waar het brandde, die het overleeft hebben en

dat de doden en de gewonden vielen in de andere kamers door rookontwikkeling. Bij de

Schipholbrand was dit hetzelfde verhaal. De man zelf heeft het overleeft, die is er uitgehaald. Maar

door de rook elders in het gebouw zijn er 11 doden gevallen. 

En zo zijn er nog wel meer voorbeelden. In België hebben we een brand gehad in een

bejaardencentrum, 11 mensen komen te overlijden. De persoon op de kamer heeft het gered, maar de

personen eromheen niet. Dus vaak is het ook een kwestie van “laat die deur maar dicht”. 

Die afweging geldt ook voor de aanwezige  BHV'ers en personeelsleden. Ook zij moeten afwegingen

maken. Bijvoorbeeld: Doe je de kamerdeur van de brand dicht om rookverspreiding te voorkomen om

vervolgens de mensen in andere kamers te evacueren. Of kiezen ze er voor om iets aan de brand te

doen. Daar zouden BHV'ers beter in getraind kunnen worden. 

"

Vraag 9: Hoe kan het dat er rook in de gangen kan komen ondanks dat er een brandcompartiment is?

Het is wettelijk verplicht om brandscheidingen te hebben. De brandweer controleert dat ook. Zo’n

scheiding houdt ongeveer 45 minuten de rook tegen. Dit geldt alleen als de rook op temperatuur is,

want koude rook dringt overal doorheen.  Rook kan snel afkoelen. Er is dus een groot verschil tussen

brandwerend en rookwerend. 

"

Vraag 10: En geldt dat in heel Europa?

INTERVIEWM E T R E N É H A G E N  

L E C T O R B R A N D P R E V E N T I E

B R A N D W E E R N E D E R L A N D

"

Bij de brandweer zeggen we: “een BHV'er moet werken in een veilig gebied”. In een veilig gebied is

geen of nauwelijks rook. Een klein beetje rook kan je als gewoon persoon natuurlijk best hebben, dat

is niet zo'n probleem. Je mag best wat risico lopen, maar je moet wel in een veilig gebied werken. Het

onveilige gebied is voor de brandweer. Wij zijn er altijd op tegen als BHV'ers leren, om

adembescherming te dragen, zodat zij ook nog in de rook kunnen functioneren. Ze kennen de risico’s

niet die ze lopen als ze echt in de hitte en rook gaan optreden. Daar moet je echt een brandweer voor

hebben. 

Het is jammer voor die ene persoon in die kamer, maar beter voor alle andere. Dan heb je maar 1 in

plaats van meerdere slachtoffers. Vaak is het ook het geval dat de persoon in de ruimte van de brand

niet eens meer te redden is. Omdat je vaak te maken hebt met oudere of zieke mensen, is

rookontwikkeling al dodelijk voor hen voordat de brandweer er überhaupt maar kan zijn. Door die

deur open te trekken verspreid de rook zich razendsnel naar de andere kamers, waardoor andere

zwakken ook het slachtoffer worden. 

"

Vraag 11: Er komt dus eigenlijk bijna niemand in de vlammen om. Het is de rook die dodelijk is?

In het algemeen wel. Bij oudere mensen gebeurt het soms dat een brand dicht bij het lichaam

ontstaat. Dit kan gebeuren door koken of bv roken. Dan krijg je een directe verbranding. Maar in bijna

alle gevallen is het de rookverspreiding die de dood veroorzaakt. Een persoon krijgt dan teveel

koolmonoxide binnen die in rook zit.

"

Vraag 12: Veel BHV-organisaties zijn zo ingericht dat de eerste evacuatie stap is om achter het

eerste brandcompartiment evacueren. Door die koude rook zijn mensen daar ook niet helemaal

veilig. Wat zijn jouw ideeën hierover?

Vraag 13: Stel dat er in een zorgcomplex een brand ontstaat op de gang, en niet in een kamer. Hoe

ga je dan om met de evacuatie?

In gezondheidszorggebouwen is er op iedere bouwlaag een evacuatie / brandwerende scheiding. Bij

meerdere brandwerende scheidingen kun je niet zelfredzame cliënten horizontaal naar een volgend

compartiment evacueren. Deze hoef je niet direct over de trap te verplaatsen. Bij kleinere etages met

slechts één brandcompartiment,  moet je niet-zelfredzame personen  juist wel via de trap evacueren

(als er veel rook is). 

INTERVIEWM E T R E N É H A G E N  

L E C T O R B R A N D P R E V E N T I E

B R A N D W E E R N E D E R L A N D

"

Bij brand in dit soort gebouwen is er personeel en BHV'ers nodig. De brandweer begint daarvoor altijd

te laat. Brand en rook kunnen zich razendsnel verspreiden. Wachten op de brandweer is geen optie.

Gebouwen moeten zodanig zijn ingericht dat men er zelf uit kan. Er zijn uitzonderingen, denk

bijvoorbeeld aan zorginstellingen, daar liggen mensen die vertrouwen op de hulp van anderen. 

Soms kan het ook mis gaan zoals we dit ook  hebben gezien bij de brand in een Twents ziekenhuis.

Daar werden mensen geëvacueerd tot achter de eerste brandscheiding. Helaas ging de

brandscheidings-deur iedere keer open en dicht, waardoor die ruimte ook snel met rook werd gevuld.

Dan moet je snel verder.

 Het zou mooi zijn als je cliënten uit die eerste ruimte kan halen en ze vervolgens zo klaar zet voor een

eventuele snelle transportatie uit het gebouw. In eerste instantie zou ik dus zeggen: Evacueer als

BHVér  en personeel alle aanwezige cliënten uit het compartiment waar de brand heerst (als het

mogelijk is)!  Ga voorbij de eerste brandwerende  scheiding. Als de brandweer aanwezig is, kan die

overgaan tot blussen. De BHV'ers en het aanwezige personeel kan de brandweer assisteren om de

niet zelfredzame cliënten verder in veiligheid te brengen (als dat nodig is).  

"

Vraag 14: Het is dus raadzaam dat personeel altijd mee helpt tijdens een evacuatie?

Vraag 15: Het klinkt heel logisch dat personeel eerst helpt, hoe zit dit in andere landen? 

Ja dit geldt ook internationaal. BHV'ers en personeel helpen mee met de evacuatie van dit soort grote

complexen. Dat is echt noodzakelijk! Nergens werkt het principe van 'Wacht maar af, blijf maar zitten

waar je zit, de brandweer lost het wel op'. Dat werkt niet. Bekend voorbeeld is de Grenfell brand in

Londen. Daar werd het 'stay in place'-principe toegepast. Dat is eigenlijk net zoiets zeggen als: 'Blijf

zitten waar je zit, als je er uit moet, helpt de brandweer.' Mensen moeten het gebouw uit en als

iemand dat zelf niet kan, dan heb je goed getrainde BHV’ers nodig. Daarna komt de brandweer om

dat verder op te lossen. 

"

INTERVIEWM E T R E N É H A G E N  

L E C T O R B R A N D P R E V E N T I E

B R A N D W E E R N E D E R L A N D

"

Er wordt rondom de brand een gebied aangeduid waar schadelijke rook kan zijn. Dat deel haalt de

brandweer leeg.  Er zijn ook voorbeelden dat de brandweer alle deuren forceerden om te kijken of er

iemand achter zit. Als het moet dan moet dat. Soms wordt daarmee meer schade gemaakt dan de

schade van de brand. Dat is niet de bedoeling. Maar het is zeker ook nooit de bedoeling dat mensen

achterblijven.

 Het evacueren van een ziekenhuis is en blijft een lastige kwestie. Ontruimen gaat vaak niet zo

makkelijk. Op de intensive care moet je ook rekening houden met beademing en apparatuur. Het is

sowieso belangrijk dat je niet te laat begint met evacueren. Timing is een lastig ding. Je kan

bijvoorbeeld ook te snel ontruimen. Een school is veel sneller leeg dan een ziekenhuis. Je krijgt dan

met andere dingen te maken. 

Vraag 16: Wanneer beslist een brandweer van totale evacuatie van een bijvoorbeeld een

ziekenhuis?

Vraag 17: Een Hoofd BHV’er maakte onlangs de opmerking. “Als er hier brand is, dan komt het

leger ook mee helpen om te ontruimen, net zoals tijdens de waterlast evacuatie in het

Amsterdamse ziekenhuis.” – Is dat ook zo?

Het leger zal meehelpen bij een geplande ontruiming. Bij een geplande ontruiming is er geen druk van

de brand. De situatie is dan anders. De opkomsttijd van het leger is veel langer dan die van de

brandweer – bij een brand helpt die gedachte dus niet. "Vraag 18: Heb jij nog tips of adviezen die je wilt meegeven aan de lezers en luisteraars?

In de gezondheidszorg wordt de hoeveelheid personeel bepaald op de hoeveelheid zorg die men

moet leveren. Het valt me op dat er nooit gekeken wordt, hoeveel mensen zijn er nodig als er brand is.

Je hebt op sommige afdelingen twee verpleegsters zitten. Als er brand is, zijn dat niet genoeg

mensen. Er moet een moment komen dat men zich realiseert dat instellingen een hele grote

verantwoordelijkheid hebben voor een ontruiming als er een brand is. Om die reden heb je

bijvoorbeeld in de nacht meer personeel nodig dan eigenlijk noodzakelijk is voor de zorg. Puur voor

noodgevallen zoals brand en andere calamiteiten. De gevangenissen hebben daar veel van geleerd bij

Justitie, die geven per jaar 6 miljoen uit aan personeelskosten. En dat personeel is er niet alleen voor

de bewaking, maar die is er ook voor de brandbestrijding en ze hebben ontruimingstaken.

"

INTERVIEWM E T R E N É H A G E N  

L E C T O R B R A N D P R E V E N T I E

B R A N D W E E R N E D E R L A N D

"

Want het blijft natuurlijk gek. Je legt mensen in een ziekenhuis neer, of in een verpleeghuis neer. En er

wordt gezegd: “nou, we hebben genoeg personeel om de mensen te verzorgen, maar als er een brand

plaatsvindt, dan kijken we wel of er genoeg personeel is.” Dat is heel raar. En de brandzorg is groot.

Het wordt niet geaccepteerd dat als je daar ligt, dat je aan brand dood kan gaan. Dat is een

verantwoordelijkheid die men dus neemt.

 Dit is een goed voorbeeld: als mensen in een hotel gaan of naar een discotheek gaan en daar is het

brandonveilig, is het een beetje “hun eigen schuld”. Mensen hoeven daar niet te zitten. In

gevangenissen, ziekenhuizen en verpleegtehuizen hebben mensen niet veel keus. Mensen zijn daar

natuurlijk voor andere redenen. Organisaties moeten dus goed letten op die brandveiligheidszorg.