www.elsevier.nl € 8,95

CastroFidel

TER HERINNERING

1926-2016

1

VereringMuurschildering in

Havana, Cuba

ESP04_FC_001 INHOUD 1 05-09-2011 14:42:48

V O O R W O O R D 5

J O N G E J A R E N 6Bastaard wordtguerrillaleider

K O U D E O O R L O G 34Meesterschaker vande Koude Oorlog

N E D E R L A N D 62De Willem vanOranje van Cuba

N A D A G E N 76Symbool van anti-Amerikaanse rebellie

U I T S P R A K E N 94Een bloemlezing

F O T O V E R A N T W O O R D I N G 102

Inhoud

ESP04_FC_001 INHOUD 2 06-09-2011 14:15:33

3

Helpende handCastro wordt geholpen om op

een kameel te blijven zitten

tijdens een staatsbezoek aan

het vriendschappelijke regime

van Algerije in 1972.

ESP04_FC_001 INHOUD 3 06-09-2011 14:15:59

Brute tiranOoit vrijheidsstrijder tegen een

brute tiran. Uiteindelijk werd

Fidel Castro zelf een dictator.

ESP04_FC_005 VOORWOORD 4 05-09-2011 14:50:51

5

F I D E L C A S T R O / V O O R W O O R D

Fidel Castroet leven van Fidel Castro (1926-2016) herbergt vele verhalen. Een van die verhalen gaat over Nederlandse schrijvers, kunstenaars en hoogleraren die zo idolaat van de Cubaanse dictator waren, dat ze elk kritisch vermogen verloren. Harry Mulisch (1927-2010) bijvoorbeeld, die een jubelend boek over Cuba schreef

en verklaarde dat hij altijd solidair met Castro zou blijven, zelfs als Cuba in een politiestaat zou veranderen. Mulisch’ eigen dochter vond het bij zijn dood verbijsterend dat haar vader altijd is weggekomen met

zijn levenslange adoratie voor Castro. De schrijver heeft nooit met zoveel woorden afstand genomen van zijn eerdere uitlatingen. Anders dan bijvoorbeeld de componist Peter Schat (1935-2003), die uiteindelijk genas van zijn verrukking: ‘Fidel Castro heeft Cuba totaal kapotgemaakt. Verbijsterend dat zulke mensen be-staan.’

Ook wetenschappers toonden zich onder de indruk. Hoogleraar G.J. Kruijer (1919-1986) verdedigde het gebrek aan persvrijheid op Cuba met de stelling dat waar geen democratie is, ook geen vrije pers hoeft te zijn, want alleen voor een democratie is een vrije pers een noodzaak. De socioloog was helaas niet het enige dwaal-licht in universitaire kringen.

Het is te hopen dat deze Nederlandse meelopers en goedpraters van Fidel Castro ooit in een nauwgezet boek te kijk worden gezet. Leerzaam voor nieuwe gelovigen, die nieuwe revolutionairen adoreren.

Het aanvankelijke enthousiasme voor Fidel Castro valt overigens wel te begrijpen. Hij was een vrijheidsstrij-der die het opnam tegen een brute dictator. Maar reeds in het jaar dat hij met zijn medestanders de hoofdstad Havana was binnengetrokken, liet hij weten dat er geen vrije verkiezingen zouden komen. Waarmee duidelijk werd dat ook deze god faalde en de ene dictatuur slechts zou worden afgelost door de andere. Met desastreuze gevolgen voor de Cubaanse bevolking, ook als de ontwikkelingen op Cuba worden vergeleken met die in andere Caraïbische en Midden-Amerikaanse landen.

Deze uitgave is zeker geen eerbetoon aan de Cubaanse leider. Zijn levensverhaal brengt de verwording in beeld van een vrijheidsstrijder die eenmaal verworven macht niet meer uit handen geeft. Tegelijk onthult zijn biografie hoe meelopers in de ban raken. Het is een horrorverhaal, geen hommage.

A R E N D O J O U S T R A , H O O F D R E DA C T E U R E L S E V I E R

H

6

E DW I N K O O P M A N

Bastaard wordt guerrillaleider

e geschiedenis zal mij vrijspreken.’ Fidel Castro deed deze uitspraak al meer dan een halve eeuw geleden, beschuldigd en veroordeeld wegens rebellie. Het is altijd zijn beroemdste citaat gebleven en dat is vooral te danken aan Castro zelf, die volop

de tijd heeft genomen om zijn eigen imago te creëren en de geschiedenis van zijn land te herschrijven.

Castro zal worden herinnerd als een icoon van de twin-tigste eeuw, een symbool voor revolutie en anti-imperia-lisme, een inspirator van bevrijdingsoorlogen en de man die tijdens zijn bewind tien Amerikaanse presidenten over-leefde. En dat was precies wat hij graag wilde. Al tijdens zijn leven maakte hij zichzelf tot een levende legende. Zijn siga-ren, zijn baard, zijn communisme, zijn ellenlange toespra-ken, zijn scheldpartijen op de Amerikanen, zijn rollende r bij revolución en imperialismo; allemaal onderdelen van zorgvuldig door hem zelf gecreëerde mythes die moesten verhullen wie hij werkelijk was.

Fidel Alejandro Castro Ruz werd geboren tijdens een stormachtige nacht op de suikerplantage van zijn vader, de Spaanse immigrant Ángel Castro y Argiz. Het was 13 au-gustus 1926. Hij was een buitenechtelijk kind, en dat was geen ongelukje. Vader Castro hield er naast zijn wettelijke

vrouw en twee kinderen een compleet schaduwgezin op na bij zijn huishoudster, Lina Ruz González, van wie hij zeven kinderen kreeg. Pas toen Fidel vijftien jaar oud was, trouwde zijn vader met Ruz. Het duurde toen nog twee jaar voordat die zijn buitenechtelijke kinderen erkende, waarmee Fidel eindelijk formeel de achternaam kreeg waarmee hij later zo bekend zou worden in de hele wereld.

Ángel Castro was een harde werker. Als arbeidsmigrant was hij begin twintigste eeuw vanuit de verarmde Spaanse regio Galicië naar Cuba gereisd, in die tijd een geliefde be-stemming voor Spaanse gelukzoekers. Ángel begon als dag-loner bij de Amerikaanse United Fruit Company en werd ten slotte eigenaar van een suikerplantage van ruim 10 hec-tare in het dorp Birán, in de provincie Holguín, toen nog Oriente geheten; de plek waar Fidel ter wereld kwam.

Fidel werd getekend door zijn vader, die van zijn kinde-ren zuinigheid en doorzettingsvermogen verlangde, maar ook door zijn onwettige status. Als zoon van een onge-huwde, werkende moeder kreeg hij te maken met hoon en pesterijen. In het streng katholieke Cuba was hij een bui-tenbeentje. Hij mocht pas worden gedoopt en naar een goede roomse school toen hij als achtjarige onder de hoede kwam van een net pleeggezin in de stad Santiago de Cuba.

Op de katholieke privéscholen was de kleine Fidel een

D

F I D E L C A S T R O / J O N G E J A R E N

ESP04_FC_006 HOOFDSTUK1 6 05-09-2011 14:56:35

7

KeurigDe jonge Fidel in zijn tijd

als scholier in Santiago

de Cuba, waar hij bij een

pleeggezin woonde.

ESP04_FC_006 HOOFDSTUK1 7 05-09-2011 14:57:18

8

intelligente, maar ook rebelse leerling. Hij was dol op basket-bal, maar kon niet tegen zijn verlies. Als zijn team te ver ach-ter stond, liep hij over en scoorde voor de tegenpartij. ‘El loco’ noemden ze hem, ‘de gek’, wegens de roekeloze dingen die hij deed. Hij wedde met een klasgenoot dat hij tegen een van de schoolmuren durfde te crashen, kocht voor 5 dollar een fiets, reed zichzelf bewusteloos en lag dagen in het zie-kenhuis. Thuis kreeg hij zijn zin als hij dreigde het huis of de auto in brand te steken, omdat ze wisten dat hij het meende. Zijn pleegouders vonden hem onhandelbaar, en zijn school stuurde hem weg nadat hij een docent had geslagen.

Castro wisselde van pleeggezin, van school en van stad. Santiago werd Havana, waar hij op een – opnieuw gerenom-meerde – middelbare school kwam. Zijn klasgenoten zagen hem als een provinciaaltje, dat slecht danste. Bola de churre zeiden ze, ‘vetbal’, vanwege zijn slonzige voorkomen, een bijnaam die hem tot op de universiteit zou achtervolgen. Het leek Fidel weinig te interesseren. Hij toonde zich een slimme en gemotiveerde leerling die uitblonk in Spaans en geschiedenis. Maar boven alles was hij geïnteresseerd in sport. Hij werd werper van het honkbalteam van de school en hij werd verkozen tot de beste atleet van zijn jaar.

Als Fidels jeugd al aanwijzingen biedt voor latere inter-nationale ambities, dan hoort daar zonder twijfel de brief bij die hij als veertienjarige schrijft aan ‘my good friend’ Franklin D. Roosevelt, die juist de Amerikaanse verkiezin-gen had gewonnen. Castro vroeg Roosevelt in vrij goed En-gels een briefje van 10 dollar op te sturen, en bood de Ame-rikaanse president aan eens te komen kijken naar de ijzer-mijnen in de buurt, ‘if you want iron to build your ships’.

Anti-Amerikanisme sluimerde ook. Fidel ergerde zich als jongen mateloos aan de United Fruit Company, die dicht bij zijn geboorteplaats een eigen strand bezat, waar Cubanen alleen in Amerikaans gezelschap mochten ko-men. Met zijn studie rechten aan de universiteit van Ha-vana sprong Castro in de kolkende stroom van de toenma-lige Cubaanse politiek. Het land beleefde een spectaculaire economische groei. De hoge suikerprijzen brachten sociale ontwikkeling in de vorm van wegen en scholen, maar ook corruptie en vriendjespolitiek. Corrupte leiders marchan-deerden met de democratie, de Amerikanen steunden hen. Terwijl de rest van de wereld probeerde te herstellen van de Tweede Wereldoorlog, kwam Cuba in de greep van geweld

en de georganiseerde misdaad, met als hoogtepunt de ‘Ha-vana Conferentie’ in 1946, een vergadering van maffiaba-zen uit de hele wereld. Rellen en politiek geweld waren aan de orde van de dag.

Ook studentenorganisaties werden gemanipuleerd door maffiose politici. Castro sloot zich aan bij radicale groepen en raakte betrokken bij gewapende overvallen en zelfs enkele politieke moorden. De eerste was op Manolo Castro, leider van een rivaliserende en gewelddadige stu-dentengroep. De tweede moord betrof die op een politie-agent van de universiteit, Oscar Fernandez, die voor zijn huis werd neergeschoten. Castro is voor geen van de moor-den vervolgd. In die periode hield hij ook zijn eerste open-bare toespraak tijdens protesten tegen de verhoogde bus -tarieven. Hij keerde pas terug naar de collegezalen toen zijn activisme hem fysiek in gevaar bracht.

Zijn studievrienden, die droomden van een toekomst als advocaat of dichter, vroegen Castro hoe hij zijn toekomst zag. ‘Ik wil roem en bekendheid,’ antwoordde hij. Nationalisme werd de basis van zijn denken, beïnvloed door nationalisti-sche docenten. ‘Fidel wilde de geschiedenis niet bestuderen,’ herinnerde een van hen zich later, ‘hij wilde haar maken.’

ObsessieNa enkele jaren werd Castro actief bij de Orthodoxe Partij, die onder leiding stond van een charismatische – en anti-communistische – leider die zich verzette tegen de corrup-tie: Eduardo Chibás. Castro herkende zich in het streven naar sociale hervormingen en politieke vrijheden, onafhan-kelijkheid van de Verenigde Staten en minder dominantie van de elite over de nationale politiek. Zijn ‘revolutionaire vuurdoop’ beleefde hij tijdens een reis naar het niet minder turbulente Colombia. Als lid van een studentendelegatie nam hij deel aan een anti-Amerikaanse demonstratie, georganiseerd door de Argentijnse kolonel Juan Perón. De actie liep uit op een bloedige confrontatie tussen demon-stranten en ordetroepen en markeerde het begin van een ja-renlange burgeroorlog in Colombia.

Castro’s obsessie met actievoeren en zijn intense afkeer van dansen maakten hem geen aantrekkelijke kandidaat voor vrouwen. Dankzij het mysterie dat hij altijd zorgvul-dig heeft gecultiveerd rond zijn privéleven denken veel Cu-banen nog steeds dat hij nooit getrouwd is geweest. Maar

F I D E L C A S T R O / J O N G E J A R E N

ESP04_FC_006 HOOFDSTUK1 8 05-09-2011 14:58:18

9

Links: Fidels ouderlijk

huis zoals het er in

2003 uitzag. Onder:

zijn ouders in 1925.

hij was het wel. Mirta Díaz-Balart, de beeldschone dochter van een steenrijke advocaat – en goede vriend van de latere Cubaanse dictator Fulgencio Batista – nam Fidel mee naar dansavondjes van de United Fruit Social Club en verleidde hem in 1947 tot een huwelijk.

Een groot succes werd het niet. Castro’s politieke stra-patsen overschaduwden het huwelijk al vanaf de inzege-ning. Bij het verlaten van de kerk toonde hij zijn vrienden lachend een pistool en zei: ‘Die had ik bij me toen we naar het altaar liepen.’ De lange huwelijksreis naar New York was voor hem vooral een goede gelegenheid om op kosten van zijn schoonvader drie maanden onder te duiken voor de vele vijanden die hem op de universiteit en in de politiek naar het leven stonden. In een appartement in de New Yorkse wijk The Bronx leerde hij tweehonderd Engelse woorden per dag en hij genoot: ‘Voor het eerst at ik T-bone-steak, gerookte zalm en andere dingen die een man met grote eetlust lekker vindt,’ zei Fidel later.

Het mag een wonder heten dat Mirta een jaar later een zoon baarde, want Fidel zag ze zelden. Die was met grotere dingen bezig. Terwijl hij speechte op een plein of op de ra-dio zat Mirta met de kleine Fidelito in het donker, omdat haar man geen geld had voor de energierekening. Hij ver-waarloosde ook zijn colleges, die hij tussen de acties en pro-testen door volgde. In 1950 behaalde hij zijn bul. In vijf

jaar tijd veranderde hij van een slungelige student uit de provincie in een landelijk bekende politiek leider.

Als gediplomeerd jurist en echtgenoot van de dochter van een invloedrijke advocaat stonden de deuren open naar een glanzende carrière binnen de Cubaanse elite. Maar Cas-tro had andere ambities. Op het advocatenkantoor waar hij ging werken, verscheen hij net zo zelden als bij zijn vrouw. Zijn leven werd de Orthodoxe Partij, zijn passie het Cu-baans nationalisme en zijn obsessie de Verenigde Staten. ‘Als ik ooit aan de politieke top kom,’ zei hij, ‘dan gooi ik alle Amerikanen van het eiland.’

Die ‘top’ kwam dichterbij met de groeiende populari-teit van zijn politieke mentor, Eduardo Chibás, van wie werd verwacht dat hij de volgende president zou worden. Maar Chibás schoot zichzelf in de buik na een dramatisch verlopen radiouitzending, waarin het hem niet lukte zijn beschuldiging hard te maken dat de regering corrupt was. Castro bracht zijn mentor naar het ziekenhuis, waar hij en-kele dagen later overleed.

Daarna ontpopte Castro zich als een nationale leider van de orthodoxen. Hij hield verschillende toespraken per dag, en liet zich daarbij inspireren door de Italiaanse fascis-tenleider Benito Mussolini. Hij vond diens toespraken fan-tastisch. Met behulp van een van de eerste bandrecorders, die hij van een vriend had gekocht, stond hij uren voor de

ESP04_FC_006 HOOFDSTUK1 9 05-09-2011 14:58:36

10

Met zijn broersFidel (links) groeide op

in een gezin van zeven

kinderen. Naast hem

zijn broers Raúl

(midden) en Ramón

op een foto uit 1941.

ESP04_FC_006 HOOFDSTUK1 10 05-09-2011 14:59:05

11

spiegel te gesticuleren om een soortgelijk ‘aanstekelijk’ mengsel van inhoud en emotie te creëren als zijn bewon-derde voorbeeld. Ook voor de praktijk maakte Castro als een van de eerste Cubanen tactisch gebruik van de nieuwe media van die tijd. Eerst via de radio en later, lang voordat andere politici het medium ontdekten, via de televisie, klonk zijn stem tot in alle uithoeken van het eiland.

Het voorlopige doel was het bemachtigen van een zetel in het parlement. Maar toen gebeurde er iets wat de loop van zijn leven én van de Cubaanse geschiedenis radicaal zou veranderen. Generaal en oud-president Fulgencio Batista keerde terug uit Amerika om mee te doen aan de verkiezin-gen van 1952. Maar hij stond zo laag in de peilingen dat hij de macht dan maar met geweld greep. Hij riep zichzelf uit tot ‘tijdelijke president’ en annuleerde de verkiezingen. Ba-tista kreeg steun van de Cubaanse elite en ook van de vak-bonden, die blij waren dat de corrupte regering weg was. Maar de middenklasse en studenten waren woedend.

Castro was een van de grootste critici van Batista en zijn Amerikaanse beschermheren. Hij daagde de president voor de rechter wegens schending van de Grondwet, maar speelde daarmee vooral zichzelf in de kijker. Ten slotte con-cludeerde hij dat Batista met geweld moest worden bestre-den. Castro mobiliseerde bondgenoten, verzamelde wapens en koos een strategisch doel: de Moncada-kazerne in San -tia go, in het zuidoosten van Cuba. Het was de belangrijkste militaire basis in het land. ‘Zelfs als het mislukt,’ zei Castro, ‘dan zou het heldhaftig zijn en een symbolische waarde hebben.’

Na maanden van training reden eind juli 1953 tiental-len slecht bewapende opstandelingen – de cijfers variëren van 87 tot 165 – in nep-uniformen richting Santiago de Cuba. In de nacht van 26 juli zongen ze zichzelf in een na-bij gelegen woonhuis moed in – huilend van blijdschap over de aanstaande revolutie, maar ook van angst over de onzekere afloop. Dat laatste bleek terecht. Waar het fout ging, is nooit helemaal duidelijk geworden. Volgens som-migen nam Castro’s auto een verkeerde afslag. Volgens Cas-tro zelf werd het hele konvooi voortijdig aangehouden. Maar zeker is dat de aanval uitliep op een tragedie. Meer dan zestig aanvallers werden meteen doodgeschoten, tien-tallen anderen bezweken later aan vreselijke martelingen en executies door de soldaten van Batista.

‘Nooit eerder zag de geschiedenis zo’n bloedbad,’ zou Castro later over de aanval schrijven. Zoals op alle kritieke momenten in zijn roerige leven wist de bedenker van de ac-tie zijn eigen lijf te redden. Met een kleine groep vluchtte hij de bergen in en werd later alsnog ingerekend. Het hin-derde hem niet. Voor Castro was de aanval geen doel ge-weest, maar een middel. Militair was het een fiasco gewor-den, politiek werd het een succes. Zijn vrienden waren neergeschoten en doodgemarteld, maar hij kreeg een pro-ces en daarmee een podium dat hem nationale beroemd-heid zou opleveren.

ComplottenOmdat Castro jurist was, kreeg hij toestemming om zich-zelf te verdedigen. Het stelde hem in staat de show te stelen met de retoriek waarop hij zo lang had geoefend. Hij had een bijna vier uur durend theatraal slotpleidooi ingestu-deerd waarin hij de overval verdedigde en zijn politieke ideeën uiteenzette. ‘Ik waarschuw u, ik begin pas! Als er in je hart plaats is voor liefde voor je land, liefde voor de mens-heid, liefde voor gerechtigheid, luister dan goed,’ zei Castro. ‘Ik ben niet bang voor de gevangenis, zoals ik niet bang ben voor de furie van de miserabele tiran die de levens nam van zeventig van mijn kameraden. Veroordeel me. Het doet er niet toe, de geschiedenis zal mij vrijspreken.’ Castro kreeg vijftien jaar gevangenisstraf en ging naar een gevangenis voor politieke activisten, op het eiland Los Pinos.

Tijdens zijn gevangenschap kwam er een einde aan zijn huwelijk. Naast de toch al manke relatie met Mirta had Castro al jaren een affaire met een ander meisje uit de high society: Natalia Revuelta. ‘Lieve Naty, als je hebt geleden door mij, onthoud dan dat ik graag mijn leven zou geven voor jouw eer en geluk,’ schreef Fidel haar vanuit zijn cel. Op dezelfde dag schreef hij ook zijn vrouw, ondanks waar-schuwingen van medegevangenen dat de censor soms per ongeluk brieven verwisselde. En dat was precies wat er ge-beurde. De definitieve breuk kwam later, toen Fidel ont-dekte dat zijn schoonfamilie, die zeer intiem was met Ba-tista, voor zijn vrouw een uitkering had geregeld. Dat kon natuurlijk niet voor de vrouw van een revolutionair.

Castro leek niet erg te zitten met het einde van zijn hu-welijk. Hij was alweer bezig met het smeden van nieuwe complotten om Batista weg te krijgen – en met lezen. Van

F I D E L C A S T R O / J O N G E J A R E N

ESP04_FC_006 HOOFDSTUK1 11 05-09-2011 15:00:03

12

achter de tralies vroeg hij om boeken van Jean-Jacques Rousseau, Karl Marx, Vladimir Lenin en Fjodor Dostojevski. ‘Wat een geweldige school is de gevangenis,’ schreef hij Natalia. ‘Hier kan ik mijn blik op de wereld vor-men en de betekenis van mijn leven perfectioneren.’ Het idee was om na vrijlating naar Mexico te gaan, een leger op te zetten en terug te gaan naar Cuba om Batista uit het za-del te wippen.

Castro hoefde geen vijftien jaar te wachten om zijn plannen uit te voeren. In mei 1955 liet Batista onder zware druk alle politieke gevangenen vrij. Ook Castro ging vrij-uit, 29 jaar oud, zonder geld, zonder baan en zonder huwe-lijk, maar met een enorme populariteit. Dankzij zijn rede De geschiedenis zal mij vrijspreken was hij buiten de poor-ten uitgegroeid tot een volksheld. Het stuk, dat vol stond met sociale en democratische voorstellen, was in de gevan-genis herschreven, naar buiten gesmokkeld en in een oplage van twintigduizend clandestien verspreid.

Aangemoedigd door zijn succes richtte Castro de Be-weging 26 juli op, naar de dag van de overval op de Mon-cada-kazerne. Een legale strijd zat er niet in. Handlangers van Batista hadden het op hen gemunt. Al binnen twee maanden vluchtte Fidel in het kielzog van zijn broer Raúl en medestrijders naar Mexico. Daar begonnen ze, geheel volgens plan, aan de voorbereidingen van een revolutie.

RoekeloosRaúl Castro was toen al in contact gekomen met de Argen-tijnse arts Ernesto ‘Che’ Guevara. Na kennismaking met Fidel sloot die zich aan bij de beweging. Dit moment mar-keerde het begin van een speciale vriendschap, die een stempel zou drukken op het denken van Castro en ook op het karakter van de revolutie. ‘Hoewel hij in geen enkele partij actief was, was hij een marxist in zijn denken,’ zei Castro later over Guevara.

De groep begon aan de voorbereidingen van een inva-sie. De blamage van de Moncada had laten zien dat een klein legertje niet was opgewassen tegen de overmacht van Batista. ‘Wij hadden geen geld en geen wapens,’ vertelde Castro later aan journalist Ignacio Ramonet. ‘We ontwik-kelden een formule om op te kunnen tegen dat leger van Batista, dat vliegtuigen, tanks, kanonnen, alles had.’

Die ‘formule’ bestond uit guerrillatactieken. Op een

terrein van een voormalige strijdmakker van de Mexicaanse revolutionair Pancho Villa, ten zuidoosten van Mexico-Stad, leerden de mannen schieten door te richten op de schapen die het veld overstaken. Trainingen kregen ze van een in Cuba geboren Spaanse republikein die nog had ge-vochten in de Rifoorlog tussen Spanje en Marokko en in de Spaanse Burgeroorlog, eind jaren dertig.

Het grootste probleem waren de wapens. Aanvankelijk werd geprobeerd iets te regelen via de Russische geheime dienst, de KGB, maar dat mislukte. Meer succes hadden de revolutionairen in de Verenigde Staten. Daar doneerden Cubaanse ballingen wat nodig was om wapens te kopen, plus een oud jacht dat de mannen moest terugbrengen naar Cuba: de Granma.

Castro bleef in die Mexicaanse periode de onbetwiste leider van de revolutie. Hij moest overal tegelijk zijn; in de Verenigde Staten om geld en mensen te werven, in de hoofdstad om de groep te organiseren en bij de militaire trainingen om te leren schieten. Uiteraard moest alles in het geheim gebeuren, wat niet altijd lukte. In juni 1956, toen de terugtocht naar Cuba al was gepland, werd de bende ontdekt door de Mexicaanse politie. Castro en zijn vrien-den werden gevangengezet en twee maanden later dankzij de Mexicaanse ex-president Lázaro Cárdenas weer vrijgela-ten. Veel erger dan de gevangenisstraf was de bekendheid die de affaire gaf aan hun activiteiten. De expeditie moest daarom zo snel mogelijk worden uitgevoerd.

Op 25 november 1956, in het holst van de nacht en in de stromende regen, vertrok Castro met 81 strijders schou-der aan schouder opeengepakt naar Cuba. De overvolle boot deed er twee dagen langer over dan gepland. De lan-ding liep uit op een bloedbad. De groep werd aangevallen door het leger van Batista en leed zware verliezen. Niet meer dan achttien mannen overleefden het drama, vluchtten de bergen in en waren dagenlang op zoek naar elkaar. Op-nieuw had Castro’s roekeloosheid geleid tot een bloedige mislukking. En opnieuw hadden tientallen anderen die met hun leven moeten bekopen: zelf was hij er weer als een van de weinigen levend vanaf gekomen.

Drie maanden later, toen iedereen al dood werd ge-waand, dook Fidel Castro plotseling op in de Amerikaanse krant The New York Times. ‘Hier is een sterke man, olijf-kleurige huid met een onverzorgde baard,’ schreef verslag-

F I D E L C A S T R O / J O N G E J A R E N

ESP04_FC_006 HOOFDSTUK1 12 05-09-2011 15:00:30

13

Beroemde briefDe veertienjarige Fidel vraagt

de Amerikaanse president

Franklin D. Roosevelt in dit

briefje uit 1940 om 10 dollar.

gever Herbert Matthews, die de overgebleven opstandelin-gen had opgezocht en twee weken met ze had opgetrokken. Ze hadden langzaam controle gekregen over het bergge-bied. Door landverdeling werd de sympathie van de boeren gewonnen, die op hun beurt de rebellen hielpen met infor-matie over regeringstroepen of door zich bij hen aan te slui-ten. De beweging groeide uit tot honderden strijders. Hoe-wel numeriek zwaar in de minderheid behaalde Castro de ene militaire overwinning na de andere.

‘Macht interesseert me niet,’ zei Castro in het interview. ‘Na de eindoverwinning wil ik teruggaan naar mijn dorp en gewoon weer advocaat zijn.’ De journalist meldde tot op-luchting van de Amerikanen dat Castro ‘geen communist’ was: ‘Hij heeft sterke ideeën over vrijheid, democratie en sociale gerechtigheid.’ De legendarisch geworden publica-tie had ook gevolgen op Cuba zelf, net als radiouitzendin-gen van Radio Rebelde en een verzetskrant die vanuit de bergen werden verspreid. Ze maakten Castro tot symbool van de bevrijding van Cuba, de romantische held van de guerrillaoorlog. De mythe rond zijn persoon was geboren.

Naast solidariteit van de boeren kreeg Castro ook steun van de middenklasse, dankzij zijn suggesties om de zeer de-mocratische Grondwet van 1940 in ere te herstellen, die door Batista buiten werking was gesteld. Tegelijkertijd liet Castro ook zien dat alleen hij de beslissingen nam en dat hij

gehoorzaamheid eiste. Vermeende bondgenoten van Ba-tista werden standrechtelijk geëxecuteerd. Huber Matos, een van de rebellenleiders, herinnerde zich later hoe Fidel een strijder berispte. ‘Hij was zo meedogenloos, zo obsceen, zo vernederend.’

Batista zelf probeerde met marteling en openbare exe-cuties de aanhang van Castro schrik aan te jagen. Maar hij bereikte het tegenovergestelde. Zijn slecht gemotiveerde soldaten deserteerden massaal. De Verenigde Staten trok-ken hun steun aan Batista in, maar Castro vond dat niet voldoende. ‘Als deze strijd klaar is, zal ik de echte levens-strijd beginnen, het gevecht tegen Amerika. Ik geloof dat dat mijn echte bestemming is,’ schreef hij zijn medestrijd-ster en vertrouwelinge Celia Sánchez. In de steden ontston-den verzetsgroepen die het terrein effenden voor de rebel-len. Verzetsleiders trokken de bergen in om Castro te ont-moeten en de lijnen uit te zetten voor een toekomstige overgangsregering. ‘Dat waren onze beste tijden,’ zou Sán-chez later zeggen. ‘We zullen nooit meer zo gelukkig zijn. Nooit.’

De verovering van de stad Santa Clara markeerde het einde van Batista’s regime. In de nieuwjaarsnacht van 1959 vluchtte de generaal naar de Dominicaanse Republiek. De opmars van de revolutionairen naar Havana kon beginnen. Fidel was 32 jaar oud en het land lag aan zijn voeten. �

ESP04_FC_006 HOOFDSTUK1 13 05-09-2011 15:00:44

Slecht verliezerCastro was dol op basketbal,

maar ook een slecht verliezer.

Als zijn team te ver achter

stond, liep hij over naar de

tegenstander.

ESP04_FC_006 HOOFDSTUK1.indd 14 05-09-2011 15:05:03

15

Geen gelukkig huwelijkFidel Castro poseert met zijn echtgenote Mirta Diaz Balart en hun zoontje Fidelito. Zij kwam uit een vooraan-

staande familie – haar vader was een steenrijke advocaat – en verleidde hem in 1947 tot een huwelijk een jaar

later. Na hun huwelijksreis stortte Fidel zich weer volledig op zijn politiek activisme en verwaarloosde hij hun

huwelijk. Ze scheidden in 1955.

F I D E L C A S T R O / J O N G E J A R E N

ESP04_FC_006 HOOFDSTUK1.indd 15 05-09-2011 15:08:17