7.4. De contrareformatie (B) (T 1550-1700)

Contrareformatie (B) is de strijd met geweld (godsdienstoorlogen), met de kerkban en met de inquisitie die de katholieke kerk en de katholieke vorsten voeren tegen de reformatie. De contrareformatie kon de reformatie niet tegenhouden, wel inperken.

7.4.1. De reactie van de rooms-katholieke kerk: het concilie van Trente (T 1545-1563)

Een concilie (B) is een algemene vergadering over het geloof van kerkleiders van de Rooms-katholieke kerk onder leiding van de paus.

7.4.1.1. Verdediging van de traditie:

Bron 1: Decreten van het Concilie van Trente (1545-1563,T)

“Wie beweert dat het geloof alleen volstaat, in die zin dat niets anders nodig is om genade te bekomen (...): hem treft de kerkban.

Indien iemand beweert dat de sacramenten niet alle werden ingesteld door onze Heer Jezus Christus, of dat er meer of minder zijn dan zeven, namelijk het doopsel, het vormsel, de eucharistie, de biecht, het laatste oliesel, het priesterschap en het huwelijk, of ook dat één van deze zeven niet werkelijk en eigenlijk een sacrament is: hem treft de kerkban.

Indien iemand beweert dat alle christenen de macht hebben om het woord van God te verkondigen en de sacramenten toe te dienen: hem treft de banvloek.”

• Vat de inhoud per paragraaf samen? • Welke argumenten?

Dogma's (B) een punt van geloof van de Rooms-katholieke kerk dat zonder meer moet aanvaard worden.

7.4.1.2. Herstel van de orde binnen de rooms-katholieke kerk.

• Bron 2: Decreten van het Concilie van Trente (T 1547-1563)

“Het is wenselijk dat zij die het bisschopsambt verkrijgen, hun plichten kennen en begrijpen en weten dat zij geen bisschop zijn voor het eigen comfort of voor een leven van rijkdom en luxe, maar zorgvuldig moeten werken aan de glorie van God.

Het heilige concilie verklaart dat al wie met een herderlijke opdracht is belast, zelfs een kardinaal, tot een persoonlijke residentie in zijn kerk en bisdom verplicht is en er al de plichten van zijn opdracht moet nakomen.”

• Wat erkent de kerk? • Wat doet de kerk?

7.4.1.3. Propaganda van de Rooms-Katholieke Kerk:

A. Propaganda leidt tot polarisatie B. Gelovigen worden propagandisten

Catechismus (B) is een geloofsboekje op basis van vraag en antwoord waarin de rooms-katholieke leer eenvoudig en bondig wordt uitgelegd.

C. Barok D. Onderwijs: Oprichting JezuietenordeE. Missionering =

Accomodatiemethode (B) is een methode van missionering waarbij de missionarissen bereid waren om de bijkomstige elementen uit vreemde godsdiensten toe te laten als de bekeerde maar de essentie van het rooms-katholicisme aanvaardde.

Triomferend christendom wordt wereldgodsdienst.

De martelaars van Gorkum in protestants Nederland. Deze gravure werd op grote schaal verspreid in de katholieke landen. Waarom?

Gouda, een bekende Nederlandse stadAlkmaar

Interessantdetail

Nederlandse protestante soldaten

Propagandaprent: Van wie?

Gelovigen worden propagandisten:

Bron 3: De catechismus (B)

28. Waar is God? God is overal: in de hemel, op de aarde, en op alle plaatsen.

29. Ziet en weet God alles? God ziet alles, zelfs de geheimste gedachten; Hij weet alles, ook de toekomstige dingen.

41. Wat zijn engelen?Engelen zijn zuivere geesten, die God heeft geschapen om Hem te loven en te dienen, en om het geluk van de hemel te genieten.

290. Wat moet men doen om kuis te leven? Om kuis te leven moet men vooral de gevaarlijke gelegenheden vermijden, de versterving beoefenen,dikwijls biechten en communiceren, en een grote godsvrucht onderhouden tot de heilige Maagd Maria.

Links de abdijkerk van het klooster van Melk (Oostenrijk) in barokstijlRechts de gevel van de Leuvense Sint-Michielskerk (1650-1670) met ‘een altaar buiten de kerk’. De geloofspropaganda begon dus al op straat. Beide foto’s tonen de wervende kracht van de barokstijl in de contrareformatie.

Twee typische barokthema’s die Pieter Paul Rubens graag in wervelende stijl uitwerkte: l

Links: de net gevallen Christus op de Calvarieberg, met de nadruk op Jezus als lijdende mens.

Volgende slide: de typische katholieke verering van Maria met een ten hemelopneming.

Beide schilderijen zijn van rond 1630.

Ignatius van Loyola: oprichter van de Jezuïeten (1540)

13

De bekeerde Chinees

Uit een brief van de jezuïet Le Comte (1700) aan Europese jezuïeten.

“Ofschoon men steeds op zijn hoede moet zijn om al te vlug een oordeel uit te spreken over de gewoonten van vreemde volken, moet men uitermate behoedzaam zijn, wanneer men erediensten van de Chinezen dient te beoordelen: hun ideeën zijn zo verschillend van de onze.Men dient te behouden wat goed is, toe te laten wat onverschillig is, zelfs enige tijd te dulden wat wellicht twijfelachtig schijnt en steeds het echte kwaad te beteugelen. Dat hebben onze eerste missionarissen proberen te bereiken. Zij hebben daartoe de oude en nieuwe boeken gelezen, geleerden geraadpleegd, bijzondere disputen gevoerd.”

De jezuïet Ricci

7.4.2. Godsdienstoorlogen

De wereldlijke vorsten kiezen voor het principe: ‘één staat, één vorst, één geloof.’ Gevolg? Grote religieuze conflicten binnen en tussen staten.

• Het Heilige-Roomse Rijk• In de Nederlanden • In Groot-Brittannië

• In Frankrijk:- de Bartholomeusnacht (T 1572)

Een deel van de Franse adel werd hugenot (= Franse protestanten). Na het huwelijk van Hendrik van Navarra vond de Bartholomeusnacht plaats: godsdienstwaanzin bij de bevolking

7.4.3. Is er dan geen verdraagzaamheid?• Vrede van Augsburg (T 1555): Elke vorst in het HRR mocht beslissen of zijn land katholiek of luthers zou worden.

• Bron 4: Uit het Edict van Nantes, uitgevaardigd door de Franse koning Hendrik IV van Frankrijk (1598,T) Franse koning Lodewijk XIV trekt Edict van Nantes in (T 1685)

“Om de onrust en de onvrede tussen onze onderdanen geen kans te geven, staan wij toe dat de aanhangers van de zogenaamde gereformeerde religie in alle steden en plaatsen van ons koninkrijk en onderhorigheden mogen leven en wonen zonder onderdrukt, vervolgd of beledigd te worden of verplicht te zijn, met betrekking tot godsdienstzaken, iets te doen dat tegen hun geweten is. »

• Bron 5: De Duitse jurist Samuel Pufendorf (1632-1694)

“De overheid heeft niet meer te maken met de verschillende manieren waarop mensen God vereren en dat kunnen doen zonder elkaar te beledigen, dan hij te maken heeft met de verschillende stellingen en meningne die mensen aanhangen in de natuurkunde of enige andere wetenschap. Het is geen onderdeel van de plicht van de vorst hen die van hem in godsdienst verschillen, te vervolgen.”

Welk argument gebruikt de Franse koning om tolerant te zijn?Welk argument gebruikt Pufendorf om de tolerantie te bepleiten?

16

Godsdienstkaart van de 16de eeuw