Martin Parr heeft weer eens een lijstje gemaakt. Een lijstje met de 30 meest invloedrijke boeken uit het afgelopen decennium. In de lijst komen zes Nederlandse boeken voor: Portraits & Cameras 1949-2009, Hans Eijkelboom; How Terry Likes His Coffee, Florian van Roekel; Empty Bottles, WassinkLundgren; Flamboya, Viviane Sassen; Checked Baggage, Christien Meinsdertsma en Why Mister Why, Geert van Kesteren. De lijst is samengesteld ter gelegenheid van de tentoonstelling Photobooks: Martin Parr’s Best Books of the Decade. De tentoonstelling is tot en met 31 juli te zien op het Photoireland Festival in Dublin, de bijbehorende catalogus -met beeldmateriaal en niet eerder gepubliceerde aantekeningen van Parr’s hand- is online te bestellen voor €20. Photobooks: Martin Parr’s Best Books of the Decade16 July—31 July 2011National Photographic Archive, Temple Bar, Dublin, Ireland CatalogusMoritz Neumüller & Ángel Luis González (red.)Ontwerp: Conor & DavidFotografie: David MonaghanPhotoIreland, 2011

De opgewekte monomanie van Hans Eijkelboom15 september 2009 » Door Han Schoonhoven De kunstenaar/fotograaf bijt zich vast in een onderwerp en voert het met ijzeren consequentie uit. De resultaten presenteert hij in exposities maar vooral in publicaties. Zijn series zijn zowel streng als humorvol. Het meest recente boekje heet portraits & cameras 1949 – 2009. Op elke pagina vinden we een portret van Eijkelboom en een beeld van een camera die in het betreffende jaar werd geïntroduceerd. Net als in een eerdere serie met verdwijnende en verschijnende architectuur In Arnhembrengt hij op een gestructureerde manier het verloop van tijd in beeld. Nederland is een land van camerafetishisten. Er zijn naar mijn schatting duizend keer meer verzamelaars van fotografica dan van afdrukken. Op bijeenkomsten van fotografen, of het nu amateurs of profs zijn, bewondert men elkaars apparatuur. portraits & cameras 1949 – 2009 geeft in een reeks van vijftig internationale advertenties eenoverzicht van de razendsnelle evolutie van het fototoestel. Juist die ongekend snelle ontwikkeling relativeert het belang van het laatste model. Eijkelboom’s publicaties van zaken als camera’s en architectuur zijn eigenlijk uitstapjes naast zijn hoofdthema. Dat is toch de mens zoals zij of hij zich gedraagt en presenteert in de openbare ruimte. En daar op straat of tijdens een voor publiek toegankelijke gebeurtenis fotografeert Eijkelboom zijn onderwerp. Steeds met een vooraf bedacht idee over overeenkomstige kleding, de plaats waar men zich bevindt of de handeling die men verricht. Altijd seriematig en altijd met kurkdroge humor. Deze fotonotities bundelt en publiceert hij dan, vaak in kleine oplage, in één van zijn boekjes of dagboeken. Op zijn website is te zien dat er inmiddels 47 publicatie op zijn naam staan. Het recente Paris – New York – Shanghai is een uitzonderlijke uitgave binnen de context van zijn oeuvre. De eerste oplage van 5000 stuks is uitverkocht en er is een evengrote tweede editie gedrukt. Zwervend over de site treffen we ook Biografie 1949 – 1996 aan, de catalogus voor een tentoonstelling in het Antwerpse fotomuseum. Een boekje met hetzelfde concept en dezelfde portretfoto’s (plus dertien recente), maar andere beelden van camera’s. Blijkbaar wilde Eijkelboom de digitale

ontwikkelingen ook in zijn idiosyncratisch perspectief plaatsen. Ik vind zoiets wel grappig. portraits & cameras 1949 – 2009Hans Eijkelboompaperback, 21 bij 14 cm, 64 pagina’s, 100 afbeeldingenoplage: 1000prijs: 15 euro een blik in het universum van Hans Eijkelboom: www.photonotebooks.com

Kunst, vrijdag 24 december 2010

‘Het toeval toelaten is spannender’Op een gelinieerd vel papier (formaat A4) heeft iemand op de eerste regel een plusje gezet en daarachter het woord ‘vakantie’ geschreven. Het wordt gevolgd door een pijl die nergens naar wijst. Volgt een regel met afkortingen (CMS, PLA, CC, et cetera) en dan weer het woord ‘vakantie’, ditmaal omkaderd. Daarachter een nog dikkere pijl, die nog steeds nergens naar wijst. Verder geen tekst, alleen pijlen die bij nadere bestudering samen een afbeelding van een schorpioen vormen. Fotograaf Florian van Roekel (30) uit Amsterdam, viste dit cryptische verslag van eenbad day at the office na een vergadering uit een kantoorprullenbak, streek het glad en bewaarde het als een van de ‘droedelvellen’ die de introductie vormen van How Terry likes his coffee . Ondertitel: A photo odyssey into office life by Florian van Roekel.How Terry likes his coffee is een bijna antropologische studie van de kantoormens in zijn natuurlijke omgeving: de kantoortuin. Geestig, soms surrealistisch en altijd vol compassie fotografeert Van Roekel de kantoormens als figurant in een abstract drama, gevangen in het dodelijke ritme van het kantoorleven. Op de eerste foto van het boek zien we vlaggetjes en ballonnen uit een systeemplafond hangen. “Als je goed kijkt, zie je de plakbandjes van het jaar daarvoor nog hangen,” zegt de fotograaf. Dan volgt een aantal series portretten van kantoormensen en kantoordingen, gefotografeerd in vijf bedrijven door heel Nederland, die samensmelten tot een bijna abstract beeld van het kantoorleven. Niet het typische, maar het algemene is overgebleven, zoals het Britse The office weliswaar over een papierfirma in Slough ging, maar we geen beeld krijgen van Slough, en evenmin van het papierwezen. Niet de minste mensen vinden dit afstudeerproject van Van Roekel het beste fotoboek dat

het afgelopen jaar in Nederland is verschenen. Bij die mensen hoort fotograaf Erwin Olaf, die het boek onder de neus hield van Martin Rogge, eigenaar van de Flatland Gallery in Utrecht, de belangrijkste fotogalerie in Nederland. Het resultaat is dat Van Roekel nu in de stal van Flatland zit, samen met Olaf, Ruud van Empel en Rob Hornstra, een paar van de succesvolste fotografen van het land. Maar ook het oog van de internationaal vermaarde fotograaf Martin Parr is op hem gevallen, overigens nadat Van Roekel zijn boek op het fotofestival van Arles in de handen van de Engelsman had gedrukt. “I like the title ,” had deze gemompeld en een paar maanden later droeg hij het boek voor als één van de genomineerde fotoboeken van het jaar; de winnaar wordt in 2011 in New York bekendgemaakt ook het jaar dat Van Roekel zijn eerste solotentoonstelling zal krijgen. En de afgelopen weken dook het boek in steeds meer jaarlijstjes van toonaangevende internationale fotobloggers op. De website van Van Roekel ontvangt momenteel meer bezoekers uit de VS dan uit Nederland. En dat zou goed voor de verkoop zijn geweest als de oplage van vijfhonderd niet inmiddels op was. Op zijn website meldt de fotograaf dat er naar schatting nog vijf exemplaren rondzwerven, het sneeuwluipaard onder de fotoboeken. “En dat terwijl het een soort gok was, waar ik al mijn geld in heb gestoken. Het was een beetje als spelen in het casino.” Het is niet in één oogopslag duidelijk waaraan de foto’s van Van Roekel hun dramatische zeggingskracht ontlenen. Hij fotografeert mensen op een nadrukkelijk weinig spectaculair moment: een lege blik in de ruimte, een gedachteloze slok uit de persoonlijke mok, een hand die langs de kin strijkt. Maar hij combineert dat met een uitgekiende belichting, normaal gebruikt voor modeshoots op locatie. “Ik zit soms uren tegenover mensen en houd ze via de lens in de gaten tot het moment komt. En ik ontdekte dat casting belangrijk is; sommige gezichten dragen al een verhaal mee.” Van Roekel heeft zelf ook tien maanden op een kantoor gewerkt, als stagiair maatschappelijk werk, één van zijn vele start ups : “Ik moet wel een recordhouder zijn wat betreft het aantal studies.” Daar hoorde ook een studie chiropractie bij (‘botten kraken’) die hij volgde in San Jose in Silicon Valley, Californië, overigens de plek waar een van zijn favoriete kantoorfilms aller tijden zich afspeelt: Office space. “Het is daar precies als in die film, met van die bedrijven die in een Teletubbie-achtig landschap liggen.” Tijdens de studie in de VS ontdekte Van Roekel de fotograaf in zichzelf. Hij had voor het eerst een camera aangeschaft, om foto’s van zijn Amerikaanse leven naar huis te kunnen sturen. Misschien wilde hij wel fotograaf worden. “Maar ik had mezelf klemgezet met de gedachte dat alleen een leven waarin je mensen helpt, een nuttig leven is. Fotografie leek me een egoïstische keuze.” Een nobele opvatting wellicht, maar wel één die hem een tijd van zijn roeping heeft afgehouden. Hij koos voor maatschappelijk werk en daarna voor fotografie aan de Kunstacademie in Den Haag. “Ik was als maatschappelijk werker goed in het analyseren en observeren van mensen, maar ik kon moeilijk echt contact met ze krijgen, een ‘klik’ maken.”

Hij merkte dat hij ook in zijn fotografie te rationeel bezig was. Aanvankelijk was hij betoverd door het werk van Gregory Crewdson, die van zijn foto’s een soort minutieus geprepareerde filmsets maakt. “Dat wilde ik aanvankelijk ook, maar ik merkte dat het spannender was om het toeval toe te laten.” De foto als startpunt van een esthetische ervaring in plaats van een eindpunt; een raadsel in plaats van een antwoord. “Het is voor mij belangrijker waar een foto op lijkt dan wat er precies getoond wordt.” Een man in een grijsblauw pak heeft zijn hand naar zijn voorhoofd gebracht, zijn nek is gebogen. Van Roekel wil zeggen dat het er niet toe doet wat hier echt aan de hand is misschien doet hij een power nap , realiseert hij zich dat hij beloofd heeft boodschappen te doen of denkt hij aan World of warcraft. Maar zijn pose, het decor en zijn kleding maken van hem een soort kantoor-Alleman, drager van al onze hoop en leed. Het was uiteindelijk de ontdekking van het klassieke fotoboek The Americans van de Zwitsers-Amerikaanse fotograaf Robert Frank, met dat poëtisch-ongrijpbare werk, dat een kleine revolutie in het hoofd van Van Roekel veroorzaakte. How Terry likes his coffee kwam voort uit een opdracht van de kunstacademie om ‘iets met werk’ te doen. Hij benaderde rond de dertig beursgenoteerde bedrijven in de buurt van Amsterdam en fotografeerde uiteindelijk veertien maanden in vijf bedrijven, die in het boek niet genoemd worden; er staat geen woord tekst van de fotograaf in. “In bredere zin gaat het over een maatschappij die verzakelijkt.” Hij ontdekte gaandeweg hoe hij het best kon werken en wanneer hij al het geduld in een kantoortuin had opgebruikt. Hij gebruikte het bekende fly on the wall-principe dat in het documentaire filmen is ontwikkeld door Frederick Wiseman, die net zo lang ergens met een camera rondliep tot hij merkte dat de mensen hem waren vergeten. En dan begon hij pas met filmen. Van Roekel stelde zijn licht op, nam zijn houding aan en probeerde in de achtergrond te verdwijnen. “Soms had ik het beeld in tien minuten, maar ik heb ook wel eens vijf uur tegenover iemand gezeten, wachtend tot er iets ging gebeuren. En er gebeurt meestal wel wat.” Uiteindelijk had hij negen thematisch verwante series gemaakt, zonder de samenhang te zien. “Leuk hoor, dat intuïtieve werken, maar soms voelt het als waden door de modder.” Het was vormgever Sybren Kuiper (beter bekend als SYB) die de series samenbracht en besloot dat het boek moet eindigen met een serie close-ups van bomen, die in het boek bijna als frisse lucht worden ervaren, ‘een ontlading van de spanning die we binnen hebben opgebouwd’. Bij nader inzien gaat het om bomen die rond kantoorpanden zijn aangelegd, een vorm van natuur die zich ergens halverwege de kantoortuin en de wildernis bevindt. Die wuivende boom voor het kantoorraam: dichter bij de verlossing of desnoods de vakantie (pijl! kader! streep! streep!) kan de kantoorwerker niet komen. Het boek is te bekijken opwww.florianvanroekel.comExpositie How Terry likes his coffeein Flatland Gallery, Utrecht, 19/2-19/3. www.flatlandgallery.comCopyright: Mark Moorman

Toen raapte een vrouw dat flesje op

Nederlandse fotografen winnen prijs met serie Empty Bottles uit ChinaLiza de Rijk

Recensie | Dinsdag 10-07-2007 | Sectie: Kunst | Pagina: 09 | Liza de Rijk

Zaterdag won het Nederlandse fotografenduo WassinkLundgren met hun fotoboek Empty Bottles de internationale fotoboekenprijs van het fotofestival in Arles. We hadden ook achter iemand aan kunnen rennen.Ze studeerden twee jaar gelijktijdig af aan de Utrechtse Hogeschool voor de Kunsten: Thijs Groot Wassink (1981) en Ruben Lundgren (1983). En besloten vervolgens samen te gaan werken. Empty bottles is een fotoserie die Wassink en Lundgren in zes weken tijd in Shanghai en Peking maakten, begin 2006. Op iedere foto is te zien hoe iemand van een verder smetteloze straat een lege fles opraapt. Het merendeel van de mensen staat met de rug naar de camera, in gebogen houding. De fotos zijn van grote afstand gemaakt, waardoor veel te zien is van de omgeving. Lundgren: We wilden iets doen met de Chinese economie. Met grote, abstracte plannen ga je ergens heen en gaandeweg wordt het concreter. De eerste paar weken dat we daar waren, rommelden we maar wat aan. Op een gegeven moment had ik een flesje neergelegd op een hek omdat er tegenlicht was en ik hiermee een handig hulpmiddel had om scherp te stellen. Op het moment dat ik die foto wilde maken dacht ik: het is nog niet helemaal goed. Toen kwam er een vrouw die dat flesje opraapte en ik klikte. Zo ontstond het idee voor Empty bottles. In het boek zit een begeleidend essay van Volkskrant-journalist Hans Moleman, waarin hij het verband legt tussen de flessenrapers die statiegeld innen en het Chinese economische succes: Veel rapers zijn geen haveloze verschijningen, geen hopeloze

zwervers. Het zijn mensen met een doel voor ogen (...). Deze mensen willen vooruit: hun kinderen of kleinkinderen moeten naar school, die moeten een vak leren, een betere toekomst veroveren. Ze zijn het symbool van een tomeloze ambitie waarbij elke cent telt. Het is dezelfde vooruitgangsdrang die China in amper vijfentwintig jaar heeft omgevormd van een vastgelopen derdewereldland tot een opkomende wereldmacht. Maar, dit optimistische beeld ten spijt, blijft het flessenrapen, zo schrijft Moleman, een middel om te overleven: het is sappelen voor die mensen. Het heeft ook iets wrangs om zon flesje neer te leggen en te wachten totdat iemand hem oppikt. Wassink: Het zou misschien eerlijker zijn geweest als we achter zo iemand waren aangerend en zijn leven hadden gefotografeerd. Maar dat zou een beeld opleveren dat ik al vaak gezien heb. Een bepaalde wrangheid, maakt dat het harder aankomt. Hun echte documentaire werk maken Wassink en Lundgren alleen in het buitenland. Waarom niet in Amsterdam, waar ze de afgelopen twee jaar woonden? Lundgren: Je kunt je beter concentreren in het buitenland. Het is hier moeilijk om beslommeringen opzij te zetten, zodat je vrij kunt fotograferen. Zon rare periode waarin je maar iets doet, zoals een flesje neerleggen: dat vergt tijd, en het voelt ook niet aan als tijd die je heel efficiënt aan het besteden bent. Maar het is wel degelijk een periode die aan zon serie vooraf moet gaan. Foto-onderschrift: Empty Bottles: op iedere foto raapt iemand een lege fles op. (Foto WassinkLundgren)Trefwoord: Fotografie; OnderscheidingenGeografie: NederlandOp dit artikel rust auteursrecht van NRC Handelsblad BV, respectievelijk van de oorspronkelijke auteur.

Viviane Sassen - Flamboya

Spelen met schaduwen, vorm en conventiesdoor Femke Stokkel5 december 2008 'Elvis' is nauwelijks te onderscheiden van de zwarte achtergrond. Slechts enkele plekjes in zijn gezicht, op zijn neus en lippen, lichten op. Alsof hij uit het duister tevoorschijn komt en er ook weer in verdwijnt. Het FOAM in Amsterdam laat met de tentoonstelling Flamboya een mooi overzicht zien van de portretten die fotografe Viviane Sassen (1972) in Afrika maakte. Net als de modefotografie van Sassen zijn de portretten van de vaak jonge Afrikanen allesbehalve conventioneel.

Elvis, 2007 © Viviane Sassen / Courtesy Motive Gallery, Amsterdam

De foto's in Flamboya zijn het resultaat van de reizen die Sassen maakte door een aantal Afrikaanse landen, waaronder Kenia, Tanzania en Zambia. In haar jeugd heeft ze een aantal jaren in Kenia gewoond. Daardoor weet ze dat de foto's die in de westerse media van Afrika worden getoond vaak een eenzijdig beeld geven. Sassen maakte op reis in Afrika op haar geheel eigen wijze portretten van jonge Afrikanen. Alvorens ze te fotograferen tekende en praatte ze veel met de modellen. FOAM heeft een speciale ruimte gewijd aan haar werkproces. Tekeningen, citaten, hersenspinsels en foto's uit het schetsboek geven de bezoeker enig inzicht in haar werkwijze. Gezichten in de schaduwOpvallend aan de foto's is dat de gezichten niet of nauwelijks zichtbaar zijn. De donkere gezichten van de geportretteerden zijn vaak gehuld in de schaduw of alleen de achterkant van het hoofd is zichtbaar. Je tast als kijker vaak letterlijk in het duister als het gaat om het identificeren van het gezicht. Sassen speelt hierdoor met de vraag in hoeverre het mogelijk is om door middel van fotografie de identiteit van de geportretteerde werkelijk te laten zien. En, in hoeverre je nog van een portret kunt spreken wanneer je de gezichten niet of nauwelijks kunt herkennen.

D.N.A., 2007 © Viviane Sassen /

Courtesy Motive Gallery, Amsterdam

Surrealistische vormenNaast de afwezige gezichten valt ook de vaak vreemde en onconventionele enscenering op. Zo lijken de twee lichamen van het jongetje en de man inDNA (2007) te zijn samengesmolten in een speelse, maar robuuste en vervreemdende vorm. De lichamen vormen een sterk contrast met de lichte achtergrond van de zee en lucht. De bijzondere ensceneringen in combinatie met de in de schaduw gehulde gezichten en sterke kleurcontrasten leveren vaak surrealistische beelden op. Dit zorgt ervoor dat je blijft kijken naar de foto's. Met de tentoonstelling Flamboya laat Sassen haar heel eigen beeld van Afrika zien, dat in niets lijkt op het beeld dat in het Westen veelal wordt voorgeschoteld. De portretten zijn speels, vervreemdend en een tikje surrealistisch. Ze roepen veel vragen op, maar ze zijn vooral ook een plezier om naar te kijken.

Dangerous Goods10 July to 29 August 2004

Christien Meindertsma (1980) koos voor haar afstudeerproject aan de Design Academy in Eindhoven het thema veiligheid. Gebeurtenissen als de moord op Pim Fortuyn, 11 september en de oorlog in Irak hebben aanzienlijke gevolgen voor het alledaagse leven. Elk voorwerp dat ook maar enigszins als gevaarlijk wordt gezien, wordt door de douane in beslag genomen. Meindertsma kocht 3264 objecten die gedurende één week op Schiphol uit de handbagage van ruim zeshonderdduizend passagiers werden gehaald. De voorwerpen categoriseert ze op soort, kleur en merk en zijn voorzien van het label 'Checked Baggage'. Met de tentoonstelling Dangerous Goods laat Meindertsma zien hoe angst extreme veiligheidsmaatregelen tot gevolg kan hebben en er absurde situaties ontstaan wanneer passagiers gezien worden als potentiële slachtoffers èn terroristen.De tentoonstelling Dangerous Goods bestaat uit 1 aansteker in de vorm van een kogel, 175 aardappelschilmesjes, 13 briefopeners, 12 dartspijltjes, 121 kappersscharen,1 kinderbestekje, 7 klappertjespistolen, 37 kurkentrekkers, 19 HEMA scharen, 87 IKEA scharen, 237 pakjes scheermessen, 45 schroevendraaiers, 7 vorken, 410 zakmessen, 573 Zwitserse zakmessen (waarvan 253 nep) en 211 zakopeners.

`Het werden schitterende reeksen'

Christien Meindertsma exposeert `gevaarlijke' huisraadDoor Edo Dijksterhuis

Recensie | Woensdag 18-08-2004 | Sectie: Kunst | Pagina: 9 | Edo Dijksterhuis

ROTTERDAM, 18 AUG., Voor haar project `Checked Baggage' kocht ontwerper Christien Meindertsma één kubieke meter op Schiphol onderschepte `gevaarlijke voorwerpen'. ,,Veiligheidsmaatregelen kunnen absurde vormen aannemen.''

175 aardappelschilmesjes. 37 kurkentrekkers. 12 dartpijltjes. 86 nagelvijltjes. 237 scheermesjes (verpakt). 52 aanstekers. 1 flesje mondspray. 284 Zwitserse zakmessen. 3 zakkammetjes. Het is een kleine greep uit de 3264 voorwerpen die Christien Meindertsma (1980) kocht bij het Amsterdamse veilinghuis De Eland. De kubieke meter huishoudelijke hardware was wat de douane op Schiphol in één week tijd in beslag had genomen. Allemaal `gevaarlijke voorwerpen' in de wereld na 9/11.Een eigen ervaring had de vormgever op het idee gebracht voor de bulkaankoop, vertelt ze: ,,In 2002 vloog ik naar India en op Schiphol vond een beveiligingsbeambte een stanleymes in mijn bagage. Het zat in een roze etuitje in mijn handtas. Ik had er helemaal niet bij stilgestaan dat ik het bij me had. `Jammer voor je, maar die gaat naar het Waterlooplein', zei die bewaker. Dat is me bijgebleven. En bij terugkomst heb ik uitgezocht wat er eigenlijk met al die in beslag genomen spullen gebeurt. Ik heb uiteindelijk vijfhonderd euro betaald voor die kuub. Lang heb ik gedacht dat het de domste aankoop was die ik ooit gedaan had.'' Maar de collectie `gevaarlijke voorwerpen' bleek prima te passen in haar afstudeerproject rond het thema veiligheid voor de Design Academy in Eindhoven. Meindertsma stortte de hele collectie uit op de vloer en liet dagenlang alle mesjes, nagelknippers en scharen door haar handen gaan. ,,Ik heb alles gesorteerd. Naarmate je langer bezig bent, wordt de schifting steeds fijner. Maat, soort, merk, kleur. Het werden schitterende reeksen. Hoe langer je ernaar kijkt, hoe mooier die producten worden. Je ziet gereedschap met namen erin gegraveerd, oude afgesleten schaartjes die duidelijk al jaren meegaan, legermessen met jaartallen die teruggaan tot 1972. Het zijn persoonlijke voorwerpen met een verhaal geworden.'' Voorzien van labeltjes met het opschrift `prohibited item' - normaliter gereserveerd voor echt gevaarlijke politievondsten - stelt Meindertsma een deel van haar Schipholvangst ten toon in de Rotterdamse Kunsthal. Een anonieme miljonair zag `een onderneming' in Meindertsma's project en leende haar het geld om het boek Checked Baggage te maken. Daarin staan alle `producten' afgebeeld. Van nummer 1, een kinderbestekje met beertjes, tot nummer 3264, een groene, plastic spatel. Door de ritmische herhaling en minieme variatie worden flessenopeners mannetjes met telkens een ander hoofd, aardappelschilmesjes voetsoldaten in slagorde. ,,Ik heb nog steeds dat kinderlijke om in elke wolk een vorm te zien'', verklaart Meindertsma. ,,Maar door ze te ordenen en te rangschikken ga je anders naar die voorwerpen kijken.'' Behalve ,,een schitterend vormonderzoek'' is het project ook een maatschappelijk statement. ,,Veiligheidsmaatregelen kunnen absurde vormen aannemen'', vindt de vormgever, die zich afvraagt of de wereld veel veiliger wordt als die nagelknipper met Lady Di-sleutelhanger of gifgroene cultivator bij de metaaldetector worden onderschept. ,,Terrorisme is voor veel mensen een ver verhaal waar Bush en Al-Qaeda in voorkomen. Dat trekken ze zich niet zo persoonlijk aan. Maar door zelf iets te moeten inleveren op Schiphol maken ze er ineens deel van uit. Via hun zakmesje zijn ze verbonden aan die grote ramp in New York. Iedereen weet wel dat er strengere controles zijn, maar toch pakken ze die brievenopener of dat klappertjespistool in. Misschien is dat ook wel geruststellend. Als iedereen zijn eigen keukenmes als wapen gaat zien, is het pas echt eng.'' Checked Baggage is dan ook een poging het overspannen veiligheidsdenken weer in een gezond perspectief te zetten. Wie een exemplaar van het boek koopt, krijgt er gratis een `gevaarlijk voorwerp' bij, geseald en genummerd zodat het op de pagina is terug te vinden. Meindertsma: ,,Zo is de cirkel rond, en komen die wapens die geen wapens zijn weer terug in een huishouden. Dan kunnen ze weer gebruikt worden waarvoor ze ooit bedoeld waren.'' Info: Christien Meindertsma: Checked Baggage (Soeps Uitgeverij, ISBN 90-808664-1-5): Tentoonstelling Dangerous Goods: t/m 29/8 in De Kunsthal, Rotterdam. Inl: www.checkedbaggage.nl.Foto-onderschrift: Christien Meindertsma bij een deel van de voorwerpen van `Checked Baggage' (Foto NRC Handelsblad, Vincent Mentzel)Trefwoord: Non fictie; Beeldende kunst; Kunst en Cultuur; Kunst; Taal- en LetterkundePersoon: Christien MeindertsmaOp dit artikel rust auteursrecht van NRC Handelsblad BV, respectievelijk van de oorspronkelijke auteur.

Nieuwe schoenen op de rug gezetMARIANNE VERMEIJDEN

Recensie | Vrijdag 22-10-2004 | Sectie: Boeken | Pagina: 26 | Marianne Vermeijden

Geert van Kesteren, fotojournalist van het jaar 1999, heeft gedaan wat weinigen nu nog durven. Hij reisde in 2003 en 2004 door Irak, als `embedded reporter'. Een aantal van zijn verontrustende opnamen werd gepubliceerd in het magazine M van deze krant (maart 2004). En nu ligt er een dik fotoboek, in een Nederlands/Arabische én een Engels/Arabische editie, met 260 goed gereproduceerde kleurenopnamen en ooggetuigeachtige notities van VanKesteren zelf. De titel van, Why Mister, Why?, kon bij de opmars naar Bagdad nog als een neutrale vraag worden opgevat, nu heeft zo'n zin de lading van een wanhoopskreet. Menig weldenkend mens zal bij de Amerikaanse invasie de Irakezen een humaner regime hebben toegewenst. De circa driehonderdduizend dodelijke slachtoffers van het regime van Saddam Hussein, zijn bijna een abstractie in een land als Nederland. Van Kesterens foto's helpen dat cijfer te concretiseren, met opnamen van blootgelegde massagraven. Botresten in gebundelde witte lakens, rij aan rij, in een grote, maar te krappe zaal. Een detail bij het lijk, zoals een pakje sigaretten of een identiteitskaart, ontgoochelt de nabestaanden. Het zijn momenten van `weten' en van uitzinnig verdriet, die Van Kesteren indrukwekkend heeft vastgelegd.

Op vele tientallen andere opnamen lijkt de oude terreur vervangen door de nieuwe `terreur' van de `bevrijders'. Onder de oksels en over de schouders van Amerikaanse soldaten zag de fotograaf hoe soms bij vergissing boerderijen werden binnengevallen, hoe bruut arrestaties zich voltrokken, hoe woedend of gelaten omstanders reageerden, hoe kinderen wegkropen. Belagers en belaagden zijn in de greep van doodsangst, in seconden van paniek die vaak snapshotachtig bibberen, genomen met een lens als ware het een geweerloop. En dan is er het leven van alledag: volle markten en straten, kinderen op school, wachten bij het benzinestation, uitrustende Amerikaanse soldaten, en optochten, zoals die van shi'ieten die zichzelf verwonden en het asfalt donkerrood kleuren. Vooral die laatste opname deed me denken aan wat een Amerikaanse, de vrouw van een zwaargewonde Irak-veteraan, in een tv-documentaire zei over de relatie VS en Irak: ,,We begrijpen elkaar niet, en zullen elkaar nooit begrijpen''. Met Why Mister, Why? klaagt Van Kesteren bovenal het machtsvertoon van de Amerikanen aan. Tot de tanden toe bewapende Tarzans, die schreeuwen, intimideren en hun schoenen zetten op de rug van een `slachtoffer'. Hoe schuldig of onschuldig dat `slachtoffer' is, komen we niet te weten, want feitelijke bijschriften ontbreken. Misschien heeft de man die zijn gezicht met zijn handen beschermt, zojuist een mortiergranaat op een Amerikaanse legertent afgevuurd. En wie weet hoeveel aankomende politieagenten die vier mannen hebben opgeblazen die nu als opgerolde tapijten op de grond zijn gesmeten? Je weet niet precies waar je naar kijkt. Dat de Amerikanen zich achterdochtig, bot en dominant manifesteren is, met zoveel terreuraanslagen per dag, een manier van overleven geworden. Dat men zich daarmee gehaat heeft gemaakt is een ramp, temeer omdat er genoeg Irakezen zijn die zoveel verwachtingen koesteren inzake veiligheid, elektriciteit, werk, inkomen. Why Mister, Why? geeft het beeld van een land dat wegzinkt in een reddeloze situatie. Info: Geert van Kesteren: Why Mister, Why? Artimo A-Z, 544 blz. € 24,95Foto-onderschrift: Vrouw bij een massagraf in Al Mahawil Foto uit besproken boekTrefwoord: Fotografie; Kunst en Cultuur; KunstGeografie: irak; arabische wereld; midden oostenPersoon: Geert van KesterenOp dit artikel rust auteursrecht van NRC Handelsblad BV, respectievelijk van de oorspronkelijke auteur.