Tijdschrift voor landschapsontwikkeling en stedebouw Juni 2001 / nummer 3 / losse Terkoop ƒ 28,50 i

B L A U W E K A M E R W

nd landschap

K R I -TDIBJ

Wonen, werken, water winnen

In Cu lemborg is tussen de binnenstad en het NS sta-

t ion een begin gemaakt met de b o u w van een b i j -

zonder w o o n - en werkgeb ied . O m d a t het gedeel te-

lijk gaat om een wa te rw ingeb ied , wi lde de gemeente

er een project van maken waar in ecologie en ener-

g iebespar ing de boven toon voeren. Inmiddels heef t

het project de status van Voorbee ldpro jec t Intensief

Ruimtegebru ik gekregen.

Belangri jke mo to r achter het project is de St icht ing

E.V.A. (Ecologisch cen t rum voor Educatie, Voor l i ch -

t i n g en Advies) . De s t ich t ing is een ini t iat ief van

Mar leen Kaptein die begin jaren negent ig t o t de

over tu ig ing k w a m dat in i t iat ieven op het gebied van

duurzaam w o n e n zich teveel beperk ten t o t het

niveau van de w o n i n g - voornamel i j k door mater i -

aalgebruik en energiebespar ing. St icht ing E.V.A.

kreeg als doel om duurzaamheidspr inc ipes op de

to ta le w o o n o m g e v i n g toe te passen en te propage-

ren dat een lee fomgev ing van hoge ecologische

kwal i te i t , het gebru ik van kr ing lopen (afval , water ,

energie) en de integrat ie met duurzame l andbouw,

minstens zo belangri jk zi jn.

De eerste gelegenheid om deze ideeën te realiseren

deed zich voor in Cu lemborg . De gemeente stelde

een aantrekkel i jke locatie ter beschikk ing: direct bij

het stat ion en op wande la fs tand van de b innenstad.

Het p langebied is 37 hectare g roo t waarvan de hel f t

bestemd we rd voor 200 won ingen in verschi l lende

pr i jscategor ieën. De andere hel f t werd bestemd voor

onder meer bedr i jven, g roen , wa te r (w inn ing ) en

landbouw. EVA-Lanxmeer g ing de w o o n w i j k heten.

St icht ing E.V.A. zorgde voor het bet rekken van toe -

komst ige bewoners bij de p lanvorming . Die bet rok-

kenheid was niet vr i jb l i jvend. Onderdee l van de

ambit ies van E.V.A. was dat de bewoners een gro te

mate van zel fbeheer zouden voeren over de o p e n -

bare ru imten in het p lan. Zel fbeheer was ook voor -

zien op het gebied van duurzaam waterbeheer ,

energie- en afva lsystemen. Formeel werd d i t gere-

Sa 4^444S^f-

44

v V ' .

sir

Onderwerp: stedebouwkundig plan woonwijk

EVA-Lanxmeer

Locatie: Culemborg

Projectleiding: Hein Struben Advies, Overveen

Ontwerpers: Joachim Eble Architektur, Tubin-

gen (Duitsland); Hyco Verhaagen, Copijn Tuin-

en Landschapsarchitecten, Utrecht

Opdrachtgever: Gemeente Culemborg

Omvang: 200 woningen

Ontwerp: 1997-1998

Uitvoering: 1999-2002

Illustraties: Topografische Dienst, Emmen en Loet van Moll

Foto's: Peter van Bolhuis, Pandion

1 en 3 Vloeiende overgang tussen de private

en de collectieve sfeer.

2 Het stedebouwkundig plan.

4 Het systeem van binnenhoven, groene ei-

landen en waterverbindingen.

5 Kleurenschema.

26 B L A U W E K A M E R 3 / 2001

> c

> s

~0 CO o Q) (D O

a

a § a ro

geld door de op r i ch t i ng van een veren ig ing waarvan

belangstel lenden lid moe ten wo rden o m in aanmer-

k ing te komen voo r het huren of kopen van een

w o n i n g in Lanxmeer.

Begin 1996 kon de p lanvo rm ing beg innen. Het ver-

ta len van de hoge ambit ies en de veelheid van

bewonerswensen in één s t edebouwkund ig plan was

niet eenvoud ig . Nadat het ingeschakelde stede-

b o u w k u n d i g bureau de tanden erop had stuk gebe-

ten namen landschapsarchi tect Hyco Verhaagen van

Copi jn en archi tect Joachim Eble het stokje over. Het

intensieve over leg met de toekomst ige bewoners

heef t geresulteerd in een plan waar in de wensen

over de directe w o o n o m g e v i n g vr i jwel d i rect ver-

taald zijn in het verkavel ingsplan, zoals het w o n e n in

ha l f ronde hoven en de sterke or iëntat ie van de

won ingen op de zon .

In deze bottum up -benader ing was er bl i jkbaar w e i -

nig an imo om een goede interne samenhang en aan-

hecht ing met de o m g e v i n g te realiseren. De ru imte -

lijke s t ruc tuur w o r d t voora l bepaald door het wa te r -

w ingeb ied dat centraal in het p langebied l igt. M e t

de bestaande bomen lanen en boomgaarden en een

u i tgegraven oude r iv ierarm is d i t g roengebied beeld-

bepalend voor de hele w i jk . De kans o m van de sta-

t i onsomgev ing een n ieuwe, markante poor t t o t Cu l -

embo rg te maken is echter grotendeels onbenu t

geb leven. O o k de oost-westassen in het noordel i jk

deel zijn s t edebouwkund ig we in ig geart iculeerd

waardoor de relatie van de bestaande stad met zijn

stat ion niet verbeterd is.

Het resultaat is een nogal in zichzelf gekeerd ru imte -

lijk plan dat ju ist daarom goed past in de ambit ies

van St icht ing E.V.A. voor bewonerspar t ic ipat ie en

zelfbeheer. Het plan b iedt in zijn hu id ige vo rm ui t -

gelezen kansen voor andere beheervormen dan het

t rad i t ione le onderscheid in privé en openbaar. In het

huid ige plan zijn vier categor ieën van e igendoms i tu -

aties te onderscheiden. Naast kleine pr ivé- tu inen

hebben de aanwonenden de b innenhoven in collec-

t ief e i gendom. Daaromheen l igt een schil semi-

openbaar terrein - met onder meer retent ievi jvers en

f ru i t tu inen - die beheerd w o r d t door de bewoner -

veren ig ing . Het wa te rw ingeb ied tens lot te is e igen-

d o m van het waterbedr i j f maar wel openbaar t o e -

gankel i jk . Het gemeentel i jk beheer beperk t zich

daarmee in fe i te t o t de wegen en de openbare ver-

l ich t ing.

M o m e n t e e l zijn twee w o o n h o v e n gerealiseerd en is

de rest van de eerste fase in aanbouw. De lange

kappen met zonnepanelen en de str ikte or iëntat ie op

het zu iden laten zien dat de ambi t ie om zoveel

mogel i jk t o t een eigen energ ievoorz ien ing te komen

in de u i twe rk ing serieus is g e n o m e n . Het duurzame

watersysteem met zijn gescheiden aanpak van

regenwater , grijs en zwar t wa te r is nog niet in wer -

k ing . Hiervoor moeten nog de retent ievi jvers aange-

legd w o r d e n evenals de biogasinstal lat ies die r ioo l -

wa te r moe ten omze t ten in energie.

Het zel fbeheer van bewoners heef t al we l v o r m

gekregen. Zij hebben zelf de b innenter re inen on t -

wo rpen en beheren deze ook. Daardoor is een mate-

r iaalgebruik mogel i jk dat doorgaans in openbaar ter-

rein niet beheerbaar is: ha l fverhard ing , grote v lak-

ken met zand en vaste p lanten. Het speelgoed dat

na gebru ik g e w o o n in de zandbak achterb l i j f t en de

theepo t die op de p icknicktafe l b l i j f t staan geven de

hoven een zeer ontspannen karakter. Gezien het

enthousiasme waarmee de bewoners op zaterdag de

vaste p lanten onde rhouden m a g het col lect ief

beheer, dat zich later naar ve rwach t i ng over grotere

gebieden zal u i ts t rekken, geslaagd w o r d e n

g e n o e m d .

O f alle maatregelen op het gebied van duu rzaam-

heid ook het gewenste a f fec t hebben is op d i t

m o m e n t ui teraard n o g niet bekend. W e l is besloten

om voor de tweede fase van het p lan, het zuidel i jk

deel , nog meer werk te maken van het duurzame

karakter. Gestreefd w o r d t hier naar won ingen die

voor hun energie en wa te rvoorz ien ing zoveel moge -

lijk onafhankel i jk zi jn van nutsbedr i jven. Di t deel van

Lanxmeer l igt in het eigenl i jke wa te rw ingeb ied . De

won ingen wo rden ge fundeerd op schu imbeton .

Heien zou de beschermende klei laag beschadigen

waardoor vervu i lende ' lekkage ' zal on ts taan. Door

deze construct ie verbeter t de si tuat ie voo r de wa te r -

w i n n i n g o m d a t het voormal ige agrarisch gebru ik

meer kans op vervu i l ing van het g rondwate r gaf.

De mate van duurzaamheid en intensief ru imtege-

bruik kunnen op verschi l lende niveaus beoordeeld

w o r d e n . Vanu i t een regionaal perspect ief is de keus

voor een vri j extensieve b e b o u w i n g op een dergel i j -

ke kostbare stat ionslocat ie niet erg ge lukk ig .

O p lokaal niveau levert het pro ject echter een w i n -

wins i tuat ie op door de combinat ie van w a t e r w i n n i n g

en w o n e n . De grote w ins t van Lanxmeer is we l l i ch t

gelegen in de goedgeregelde bewonerspar t ic ipat ie .

Het col lect ieve beheer van voorz ien ingen zou we l

eens van doors laggevend belang kunnen zijn voo r

het realiseren van de mi l ieudoelste l l ingen en de

gewenste woonkwa l i t e i t .

Martin Looije