beter (w)eten

voeding voor kinderen met kanker

een brochure voor ouders en kinderen

Vereniging ‘Ouders, Kinderen en Kanker’

© Vereniging ‘Ouders, Kinderen en Kanker’Niets uit deze brochure mag wordenverveelvoudigd en/of openbaar gemaakt doormiddel van druk, fotokopie, microfilm of opwelke andere wijze ook, zonder voorafgaandeschriftelijke toestemming van de auteurs.

Deze uitgave kwam tot stand met financiëlesteun van Nutricia BV Zoetermeer.

Vierde herziene druk: 2005Oplage: 1500Auteurs: Tietie Dijkstra, AZG Beatrix

Kinderkliniek GroningenNicole van Houdt, UMC St Radboud Nijmegen Annemiek de Hullu, LUMC Leiden

Redactie: Wilma van Wensem, Marianne Naafs-Wilstra

Illustraties: Marianne DrukkerDrukker: Hoekman B.V., ZwolleUitgever: Vereniging

‘Ouders, Kinderen en Kanker’Schouwstede 2d, 3431 JB Nieuwegeinwww.vokk.nl

ISBN: 90-75281-06-4

inhoudsopgave

Waarover gaat deze brochure? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5

De voeding voor een kind met kanker . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7Waarom is goed eten belangrijk voor uw kind? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7Welke voedingsstoffen zijn belangrijk? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7Hoeveel voeding heeft uw kind nodig? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10

Voeding en het voorkómen van infecties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11Het bewaren van voedsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11Het bereiden van voedsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11Voedselbeperkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12

Wanneer uw kind zich ziek voelt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13Een ‘moeilijke’ eter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13Waarom blijft eten en drinken belangrijk? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13Adviezen bij weinig eetlust . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14Adviezen bij misselijkheid en braken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14Verandering van smaak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15

Hoe kunt u het eten aantrekkelijk maken? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16Suggesties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17

Medicatie en voeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20

Darmklachten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21Diarree . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22Obstipatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13

Als uw kind moeite heeft met eten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21Dieetvoeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25Dieetvoeding in poedervorm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25Gebruiksklare drinkvoedingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26Sondevoeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27Sondevoeding thuis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28

Dieetonkostenvergoeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30

Alternatieve voeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31

Voor meer informatie kunt u terecht bij . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32

Waarover gaat deze brochure?

Een ziekte als kanker vergt veel van hetlichaam van een kind. Zowel de ziekte als dezware kuren kunnen het lichaam behoorlijkuitputten. Het komt vaak voor dat kinderen indie tijd slecht groeien of zelfs afvallen. Goedeten is dan erg belangrijk, maar dit is nieteenvoudig! Omdat kinderen last hebben vanmisselijkheid, een pijnlijke mond of andereklachten kan het eten een groot probleem zijn.Verder kunnen ook spanningen de eetlustverminderen, bijvoorbeeld voor controle-bezoek of tijdens een ziekenhuisopname. Alsouder kunt u zich vaak machteloos voelen.

Deze brochure is geschreven voor ouders vankinderen met kanker. Eerst geeft de brochureenige algemene basiskennis over voeding. Danvolgt een adviesgedeelte. Hierin staat hoe u devoeding kunt aanpassen aan de situatie van uwkind. Niet elk advies in deze brochure zal vantoepassing zijn op uw kind. De brochure isimmers bedoeld voor kinderen van alle leef-tijdsgroepen. Bovendien is elk kind anders.

Mocht u na het lezen van de brochure nogvragen hebben, vraag dan gerust advies vaneen diëtist. De behandelende arts van uw kindkan u daarheen verwijzen.

5

ReceptenDe recepten zijn voor 1 persoon tenzij andersaangegeven.

RECEPT VOEDINGSSUIKER

OPLOSSING (per dag)

10 - 15 maatschepjes voedingssuiker

100 ml heet water

Los de voedingssuiker op in het

water. Voeg, verdeeld over de dag,

een deel van de oplossing toe aan

het drinken, de pap en het toetje.

Bewaar de oplossing in de koelkast,

maximaal 24 uur.

Fantomalt hoeft niet van tevoren te

worden opgelost maar kan

rechtstreeks worden toegevoegd aan

dranken.

6

de voeding voor een kind met kanker

Waarom is goed eten belangrijk voor uwkind?Goed eten is belangrijk, zeker tijdens deziekte en de behandeling. Waarom vraagt hetlichaam juist nú een optimale voeding?Kanker is een ziekte die veel van het lichaamvergt. Extra voeding is nodig om te zorgen dat uw kind zijn eigen reserves houdt. In detweede plaats krijgt uw kind een behandelingmet medicijnen (cytostatica) en/of wordt hij1bestraald, waardoor kankercellen in groeigeremd of gedood worden. Een ongewenstebijwerking van de behandeling is dat nietalleen de kankercellen aangetast worden maarook de gezonde cellen. Deze cellen kunnenweer snel opgebouwd worden. Maar daarvooris wel goede voeding nodig. Een anderebehandeling is chirurgie die er op is gericht dekanker zo veel mogelijk te verwijderen. Een operatie is ingrijpend voor het lichaam.Uw kind voelt zich hierna vaak zwak. Doorgoed eten verloopt de genezing van de wondbeter en kan uw kind weer aansterken,

waardoor zijn weerstand wordt vergroot.Daarnaast vraagt het lichaam van kinderenextra voeding omdat zij nog in de groei zijn.Kortom, voldoende energie en een voldoendehoeveelheid van de verschillendevoedingsstoffen zijn nodig voor de werking,het herstel en de groei van het lichaam.

Welke voedingsstoffen zijn belangrijk?Voedsel is opgebouwd uit verschillendevoedingsstoffen, met ieder een eigen taak:- eiwitten- vetten- koolhydraten- vitamines en mineralen- water

RECEPT SHAKE MET

OPVOLGMELK (per 500 ml)

350 ml yoghurtdrank

100 ml vruchtensap

15 maatschepjes opvolgmelk poeder

10 maatschepjes voedingssuiker

Doe de yoghurtdrank en het

vruchtensap in een kom. Voeg de

opvolgmelkpoeder en de

voedingssuiker toe. Roer de

ingrediënten met een mixer of garde

door elkaar of schud in schudbeker.

Bewaar de shake in de koelkast,

maximaal 24 uur. Verdeel de shake

over 2 à 3 glazen.

7

1 Daar waar een kind met ‘hij’ wordtaangegeven, wordt ook ‘zij’ bedoeld.

EiwittenEiwitten zijn de bouwstenen voor het lichaam.Samen met vitamines en mineralen zorgen zevoor groei, onderhoud en herstel vanlichaamsweefsel. Eiwitten wordenvoornamelijk geleverd door vlees, vis, kip,eieren, kaas, melk en melkproducten, zoalsyoghurt, kwark, vla en pap. Ook noten,peulvruchten, zoals bruine en witte bonen,erwten en kapucijners, en graanproducten,zoals brood, muesli, pap, en koekjes, levereneiwitten.

Vetten en koolhydratenVetten en koolhydraten zijn de belangrijkstebrandstoffen. Ze zorgen voor de energie.Energie is nodig voor alles wat je doet,bijvoorbeeld lopen, schrijven, denken enademhalen. Maar ook voor de groei van uwkind en het herstel van weefsel dat isaangetast door bestraling of medicijnen, isenergie nodig. In roomboter, (dieet)margarine, olie, kaas,slagroom, volle melkproducten, mayonaise,vette vis- en vleessoorten (zoals zalm, verseworst, speklap), pindakaas en chocolade zitveel vet. Zetmeel en suikers vormen dekoolhydraten. In brood, pap, aardappelen, rijst,spaghetti, groenten, peulvruchten, zoet beleg,snoep, koek, frisdrank, suiker, fruit envruchtensap zitten veel koolhydraten.

8

Vitamines en mineralenVitamines en mineralen zijn nodig om allerleiprocessen in het lichaam goed te latenverlopen. Ook zijn ze belangrijk om hetlichaam in een goede conditie te houden.Vitamines en mineralen komen voor in fruit,grove graanproducten (bruin brood, havermouten dergelijke), groenten, vlees, melk enmelkproducten. Elk voedingsmiddel bevatweer andere vitamines en mineralen. Als uwkind gevarieerd eet, is de kans om allevitamines en mineralen binnen te krijgen hetgrootst. Bij een gebrekkige voeding ontstaatvaak een ijzer- en calciumtekort. IJzer isnoodzakelijk voor de opbouw van het bloed.Vlees, vleeswaren, lever(worst), bruin brood,peulvruchten en groenten zijn rijk aan ijzer.Ook zijn er voedingsmiddelen die zijn verrijktmet ijzer, zoals cornflakes, voedingsbiscuitsen rozenbottelsiroop met ijzer.Calcium (kalk) is nodig voor de opbouw vanbotten, tanden en nagels en komt veel voor inmelk, kaas, yoghurt, karnemelk, vla, pap enkwark.Tegenwoordig worden steeds vaker extravitaminen- en mineralensupplementengebruikt. Deze kunnen een goede aanvullingzijn op de dagelijkse voeding. Als u overweegtuw kind supplementen te geven, dan kunt udit het beste eerst met uw arts of diëtistbespreken.

WaterWater is onmisbaar voor het lichaam. Het isonder andere een uitstekend transportmiddelvoor allerlei stoffen. Door de behandeling metchemotherapie en de bestraling moeten veeldode cellen uit het lichaam wordenverwijderd. Voldoende vocht zorgt voor eengoede doorspoeling. Probeer uw kind daaromzoveel mogelijk te laten drinken. Dehoeveelheid vocht die uw kind nodig heeft,hangt af van de behandeling en de medicijnendie uw kind krijgt. Overleg hierover met uwarts of diëtist.

YOGHURT- OF VLAFLIP

Basis: 75 ml volle yoghurt

75 ml volle vla

20 ml limonadesiroop

U kunt verschillende smaken vla

kiezen. In plaats van de

limonadesiroop kunt u ook

vruchtensaus of jam gebruiken. Om

de yoghurt- of vlaflip te verrijken

kunt u per flip 10 ml ongeklopte

slagroom en 10 g voedingssuiker

toevoegen.

9

Hoeveel voeding heeft uw kind nodig?Hoeveel uw kind nodig heeft, hangt af vanzijn leeftijd, geslacht, lengte, gewicht,activiteit en ziektetoestand. De hoeveelheiddie kinderen eten is verder heel verschillend.Wat voor de een meer dan genoeg is, kan voorde ander veel te weinig zijn. Bovendienhebben kinderen niet iedere dag of bij iederemaaltijd even veel eetlust. Onderstaandehoeveelheden zijn dan ook gemiddelden. Zegeven aan wat kinderen onder normaleomstandigheden dagelijks nodig hebben.Kinderen die ziek zijn en/of een zware kuurvolgen, hebben meestal meer behoefte aanvoedingsstoffen. Voor hen zouden de

aanbevolen hoeveelheden iets aangepastmoeten worden.Het is vooral belangrijk dat uw kindvoldoende eiwit en energie binnenkrijgt. Alsuw kind vlees- en melkproducten gebruikt, zalde voldoende eiwit niet zo’n probleem zijn.Voldoende energie binnen krijgen is vaakmoeilijker.Of uw kind voldoende energie binnen krijgt,kunt u zelf controleren door uw kindregelmatig te wegen. Kleine schommelingenin het gewicht zijn normaal. Eenmaal perweek wegen op een vast tijdstip en bijvoorkeur op dezelfde weegschaal is meestalmeer dan genoeg.

MILKSHAKE

Basis: 100 ml melkproduct

50 g (room)ijs (soort en

smaak naar voorkeur van

uw kind)

25 g/ml toevoegingen

Kies als melkproduct bijvoorbeeld

volle melk, karnemelk, Bulgaarse

yoghurt, volle yoghurt, vla of kwark.

Als toevoegingen kunt u denken aan

gepureerd vers fruit, vruchtenmoes,

limonadesiroop, ingedikt vruchten-

sap of diksap, cacao (neem dan

15 g/ml), sterke koffie of koffie-

poeder (dan ook 15 ml/g nemen)

Verdeel het ijs in grove stukken en

maak, als u dit gebruikt, het fruit

fijn. Voeg het toe aan het melk-

product en meng het geheel met een

mixer of mengbeker door elkaar. Het

kan ook in een afgesloten beker

geschud worden. Om de milkshake

te verrijken kunt u 10 g voedings-

suiker en 10 ml ongeklopte slag-

room/crème fraîche/zure room/

koffieroom toevoegen.

10

WAT KINDEREN DAGELIJKS ONGEVEER NODIG HEBBEN ONDER NORMALE OMSTANDIGHEDEN.___________________________________________________________________________________________________

Voedingsmiddel Hoeveelheid Kinderen Kinderen Kinderen Meisjes Jongens

1 t/m3 jaar 4 t/m6 jaar 7 t/m10 jaar 11 t/m19 jaar 11 t/m19 jaar___________________________________________________________________________________________________

Brood sneden 2-3 4-5 4-6 5-7 7-9

Aardappels stuks(kleine) 1 1 2-4 4-6 5-7

Groente/rauwkost groentelepels 2 3 4 4 4

Fruit stuks 2 2 2 2 2

Melk/melkproducten kleine glazen 3 3 4 4 4

Kaas plakken 1 1 1 2 2

Vlees, vleeswaren, vis, kip, ei gram 25-35 50 75 100 100

Boter, margarine, halvering gram 20-25 35-35 35-45 40-50 50-60

Uit: “Goed eten, een wegwijzer voor mensen met kanker”, van P. Brunning e.a.

voeding en het voorkómen van infecties

Er is een beperkte kans dat uw kind eeninfectie door voedsel oploopt. Dat kangebeuren als er een tekort is aan een bepaaldsoort witte bloedlichaampjes (granulocyten).Bij een kortdurend tekort is het risico klein,maar na allogene beenmerg- enstamceltransplantaties kan de periode vanverminderde afweer lang duren en neemt hetrisico van een infectie toe.

In principe is echter een gewone, goedehygiëne voldoende om infecties te voorkomen.

Het bewaren van voedsel

• Let bij aankoop van producten op deuiterste consumptiedatum, de verpakking(onbeschadigd) en de versheid.

• Berg bederfelijke producten, zoals vlees,vis, melk en koelverse maaltijden zo snelmogelijk na aankoop op in de koelkast.

• Een goede koelkasttemperatuur is 4º C, eengoede diepvriestemperatuur is -18º C.

• Bereid voedsel mag pas in de koelkast alshet geheel is afgekoeld. Koel gerechten snelaf.

• Geopende pakken melk, kaas, smeerkaas,vleeswaren en jam kunnen, mits in dekoelkast bewaard, normaal worden gebruikt.

Het bereiden van voedsel

• Was uw handen goed met water en zeep.

• Houd rauwe producten gescheiden vanbereid voedsel.

• Zorg dat vlees en eieren goed gaar zijn.

• Ontdooi diepgevroren vlees en kip in dekoelkast.

• Eet kant-en-klare rauwkost op de dag vanaankoop.

• Houd voedsel niet onnodig warm en geefhet na bereiding zo snel mogelijk aan uwkind.

• Houd keuken en keukengereedschapschoon.

• Neem dagelijks een schone vaatdoek, hand- en theedoeken.

SALADE MET VLEES

(voor 2 personen)

Basis: 100 g gebraden fricandeau

of kipfilet

50 g gekookte aardappel

25 g sinaasappel

25 g rauwe komkommer

1 eetlepel mayonaise

Snijd alle ingrediënten in blokjes en

meng alles door elkaar. Roer de

mayonaise erdoor en maak het

geheel op smaak met zout, peper en

eventueel kruiden. Om de salade te

verrijken kunt u een extra eetlepel

mayonaise toevoegen.

11

VoedselbeperkingenBij een hoog infectierisico (na allogenebeenmerg- of stamceltransplantatie) zijnmaatregelen nodig om mond- en keelholte enhet maagdarmkanaal te ontsmetten. Ookgelden dan speciale voedselbeperkingen. Debenaming van de voeding en de eisen waaraandeze moet voldoen kunnen per ziekenhuisverschillen. Een globale indeling is:

Kiemarme voedingBij kiemarme voeding zijn producten met eeninfectierisico uitgesloten. Het gaat hierbij omrauw(e) vlees(waren), rauwe vis, rauwkost,schimmelkaas, rauwmelkse kaas en zachtekaas, softijs, rauwe eieren, snacks uit de muuren in sommige gevallen maaltijden van eenrestaurant. Deze voeding wordt meestaltoegepast bij gebruik van SDD (SelectieveDarmdecontaminatie) en/of tijdens kuren.Deze voeding kan zowel in het ziekenhuis alsthuis worden voorgeschreven.

Streng kiemarme voedingIn streng kiemarme voeding zijn geenziekteverwekkende micro-organismenaanwezig. Deze veroorzaken onder normaleomstandigheden geen infecties maar wordenschadelijk op het moment dat de afweer vanuw kind afneemt. In de praktijk zijn alleenproducten toegestaan die door het

microbiologisch laboratorium zijngoedgekeurd. Streng kiemarme voeding kangebruikt worden bij beenmerg- ofstamceltransplantaties zonder totaledarmdecontaminatie (TDD) of bij periferestamceltransplantaties. Deze voeding wordtalleen in het ziekenhuis voorgeschreven.

Steriele voedingSteriele voeding is een voeding waarin geenlevensvatbare micro-organismen voorkomen.Deze voeding is noodzakelijk als er totaledarmdecontaminatie (TDD) wordt toegepast.Dit kan het geval zijn bij allogene beenmerg-of stamceltransplantaties. Deze voeding kanalleen onder zeer streng gecontroleerdeomstandigheden worden bereid in een aparteproductiekeuken.

De diëtistIn de meeste ziekenhuizen geeft de diëtist uuitleg over de voeding van uw kind. Ook als uthuis speciale voeding moet gebruiken, zal dediëtist u hierover informeren.

VERSIERDE BRINTA

Maak brintapap van volle melk.

Roer wat klein gesneden zuid-

vruchten, zoals krenten, rozijnen,

vijgen, abrikozen of dadels door de

pap en versier deze met een aantal

hele zuidvruchten. Om de pap te

verrijken kunt u 10 g voedingssuiker

en 10 ml ongeklopte slagroom

toevoegen.

12

wanneer uw kind zich ziek voelt

Tijdens de ziekte en de behandeling vankanker kan het gebeuren dat uw kind weinigof niets eet. Door de behandeling kan uw kindzich misselijk voelen, ziek zijn of moetenbraken. Ook pijn, angst en heimwee zijnbehoorlijke eetlustremmers. Ook kan uw kindniet willen eten uit protest tegen het ziek zijn.

Een ‘moeilijke’ eterHoe u als ouder reageert heeft invloed op heteetgedrag van uw kind. Veel ouders zijnoverbezorgd als hun kind niet of te weinig eet.Dat is goed te begrijpen, maar de kans dat uwkind zich juist dan verzet tegen het eten isgroot. Spanningen hebben een negatief effectop de eetlust en uw kind gaat de maaltijdenals onplezierig ervaren waardoor zijn eetlustnog minder wordt. Hoe graag u ook wilt datuw kind goed eet, probeer het eten niet op tedringen. Stimuleer wel tot eten, maar maak ergeen strijd van. Zorg voor een gezellige sfeeraan tafel. Laat uw kind voor en na de maaltijdtot rust komen.

Het is begrijpelijk dat een kind met kankerextra aandacht krijgt. Maar voor een kind ishet veel prettiger om normaal mee te draaienin het gezin, ondanks de ziekte. Het geeft eengevoel van zekerheid als hij zich, net als zijnbroertje of zusje, aan bepaalde regels moethouden, ook wat het eten betreft. Houd dusrekening met de wensen van uw kind, maarprobeer ook uw eigen grenzen te stellen.

Waarom blijft eten en drinken belangrijk?Uit gesprekken met ouders en kinderen blijkt,hoe moeilijk het eten en het drinken kan zijn.Vooral op dagen dat een kind chemotherapiekrijgt, is misselijkheid en braken nietongewoon. Dwing uw kind op die dagen niettot eten, maar zorg wel dat het drinkt. Dit kan de misselijkheid wat verminderen. Op tijdstippen dat uw kind zich beter voelt,kan de schade weer worden ‘ingehaald’.Door bestraling en chemotherapie wordenkankercellen afgebroken. De afvalstoffen diedat geeft, veroorzaken de misselijkheid.

TOSTI

Basis: 2 sneden witbrood of (licht)

bruinbrood

margarine

1 plak ham

1 plak kaas

Besmeer 1 sneetje brood met

margarine, leg er een plak ham en

een plak kaas op en leg vervolgens

de andere, ook besmeerde, boterham

er bovenop. Bak de tosti in een tosti-

ijzer of in een koekenpan tot de

boterhammen mooi bruin zijn. Bij

het bakken in een koekenpan kunt u

de boterhammen ook aan de buiten-

kant besmeren met margarine.

Lekker met tomatenketchup!

13

14

Als uw kind veel drinkt, spoelen deafvalstoffen sneller met de urine weg. Bij braken verliest uw kind veel vocht.Voldoende drinken is belangrijk om uitdrogingte verkomen. Braken is ook minder vervelendals er iets in de maag zit. Als uw kind nietontbijt, kan het nog misselijker worden.Probeer dus toch een klein ontbijt te geven.

Adviezen bij weinig eetlustProbeer uw kind zo veel mogelijk drinken tegeven, liever dranken met veel energie envoedingsstoffen, zoals melk ofvruchtensappen, dan water, thee of bouillon.Bouillon bevat weinig energie en eiwit. Eenklein kopje kan wel helpen de eetlust op tewekken. Houd rekening met de wensen vanuw kind. Het is vaak belangrijker dat hij eetdan wat hij eet. Geef vaker op de dag eenklein beetje. Meestal is het niet de soortvoeding, maar de hoeveelheid die tegenstaat.Het kan zijn dat uw kind ‘s nachts trek heeft.Gebruik deze momenten om hem iets te lateneten of drinken. Het is belangrijk dat het etener aantrekkelijk en leuk uitziet. Suggestieshiervoor vindt u elders in deze brochure.

Adviezen bij misselijkheid en brakenWanneer uw kind helemaal geen eetlust heeft,laat hem dan in ieder geval wat drinken. Ligtuw kind veel in bed, dan is een buigzaam

rietje of tuitbeker een handig hulpmiddel.Bovendien ruikt uw kind minder bij hetgebruik van een tuitbeker. Want alleen al degeur kan tegenstaan. Als uw kind ‘s morgensmisselijk is, wil het wel eens helpen om hemvoor het opstaan iets te laten eten. Een drogebeschuit, toast of cracker helpt vaak goed.Soms verergert alleen al de geur van eten endrinken de misselijkheid. Het is goed te wetendat een broodmaaltijd even waardevol kanzijn als een warme maaltijd. Brood met boteren hartig beleg vormt met een melkdrank ofwat vruchtensap een uitstekende maaltijd.

Gebruik niet te warme of te koude voedings-middelen. Kinderen verdragen koud vleesvaak beter dan warm vlees. Koud vlees kunt ugebruiken als broodbeleg of verwerken in eensalade. Ook kunt u kip, ei, kaas of vis in eensalade verwerken. Als uw kind misselijk wordtvan vlees, ook als het koud gebruikt wordt,dan kunt u elders in deze brochure lezen hoe ueen goede voeding zonder vlees kuntsamenstellen.Eten en drinken heeft niet zoveel zin als uwkind steeds moet braken. Geef de maag in datgeval een paar uur de kans tot rust te komen.Begin daarna met kleine slokjes thee, bouillonof vruchtensap. Probeer dit uit te breiden metbeschuit, toast, biscuitjes, melk, yoghurt of vlaof geef waar uw kind zin in heeft. Ga lang-zaam weer over op normale hoeveelheden.

Verandering van smaakHet eten kan uw kind heel anders smakenterwijl u het niet anders heeft klaargemaakt.Uw kind vindt het eten bijvoorbeeld plotselingerg zoet, zout, bitter, zuur of juist flauw. Ditkan een bijwerking zijn van de chemotherapieof de bestraling. Uw kind kan hierdoor eenvoorkeur of juist een afkeer krijgen vanbepaald eten. Sommige kinderen willen alleenmaar hartige of pittige dingen eten, zoals kaas,worst, zoute haring, gebakken aardappelen ofMexicaanse gerechten. Anderen vinden een

zure smaak ineens lekker, en eten het liefstyoghurt, sandwichspread, zuurkool, zureharing, augurken of zilveruitjes. En voor eenderde groep kinderen kan het eten niet zoetgenoeg zijn.Er zijn geen algemene adviezen te geven bijsmaakveranderingen. Het belangrijkste iserachter te komen wat uw kind op dit momenthet lekkerst vindt zodat u de voeding kuntaanpassen. De smaakverandering is tijdelijk. Na debehandeling komt de normale smaak weerterug. Dit duurt meestal wel een tijdje.

VERSIERDE HAMBURGER

Bak in een koekenpan een ham-

burger goudbruin. Leg er een plak

kaas op. Versier de bovenkant als een

gezichtje. Neem voor de ogen 2 halve

druiven of cherrytomaatjes, voor de

neus een stukje komkommer en voor

de mond een stukje mandarijn. Geef

er ketchup of mayonaise en een

broodje bij, liefst besmeerd met

margarine.

15

QUICHE

(voor 1 tot 2 personen)

Deeg: 2 plakjes bladerdeeg

(kan ook diepvries

bladerdeeg zijn)

1 eetlepel paneermeel voor

op de bodem

Vulling: 150 g geraspte belegen kaas

50 g ham

2 tomaten

2 eieren

dl volle melk

zout, peper

Bekleed een ingevette bakvorm met

een doorsnede van ± 15 cm met de

plakjes bladerdeeg en strooi het

paneermeel er overheen. Snijd de

ham en tomaten in blokjes. Kluts de

eieren, meng ze met de melk en doe

er zout en peper door. Schep ham-

en tomatenmengsel op de deegbodem

en giet het eimengsel erover. Bak de

quiche ongeveer 25 minuten in het

midden van een voorverwarmde

oven van 225ºC lichtbruin en gaar.

Om de quiche te verrijken kunt u in

plaats van 1/2 dl melk ook 1/4 dl

melk en 1/4 dl ongeklopte slagroom

gebruiken.

16

Kinderen houden van kleuren. Maaltijdenworden leuker door verrassende kleuren-combinaties. Versieren helpt ook, zoals metkomkommer, paprika, tomaat, radijsjes,peterselie, fruit, augurkjes, zilveruitjes, plakjesei, mayonaise, tomatenketchup, slagroom ofeen chocolaatje. Voor kleine kinderen geven

gekleurde rietjes en servetjes het eten eenfeestelijk tintje en gaat het eten van een zelfuitgekozen bord soms beter. Misschien kanieder gezinslid om de beurt de warme maaltijduitkiezen. Uw kind kan dan op zijn beurt ookzeggen wat hij wil eten, zonder zich eenuitzondering te voelen.

hoe kunt u het eten aantrekkelijkmaken?

17

Suggesties

Brood

• Laat uw kind zijn eigen boterham versieren.

• Biscuitjes, toastjes, crackers, croissants,roggebrood, krentenbrood of minibroodjesgaan er beter in dan gewoon brood.

• Kinderen vinden geroosterd brood en tosti’svaak lekker, bijvoorbeeld met kaas, ham, ui,salami of tomaat

• Een feestmaaltijd voor kinderen: wentel-teefjes, pannenkoeken, poffertjes en pizza.

• Pap is een goede vervanging voor brood.Varieer met verschillende soorten zoalsbrinta, bambix, griesmeel, havermout,rijstebloem, custard, of gort. Ook yoghurt ofmelk met cornflakes, cruesli of muesli iseen goed alternatief.

Broodbeleg

• Wissel hartig en zoet beleg af.

• Een speculaasje of een plakje ontbijtkoek is lekker op brood!

• Fruit en groenten zijn lekker fris beleg:banaan, aardbeien, geraspte appel, kiwi,tomaat, komkommer, radijsjes, wortel- ofselderijsalade.

• Versier het brood met combinaties vanbijvoorbeeld kaas met stroop, kaas metaugurk of komkommer, pindakaas methagelslag of suiker, gebakken appel metkaneel, kwark met banaan of aardbeien, ofkwark met jam.

MelkAls uw kind geen melkliefhebber is, kunt uchocolademelk, anijsmelk, drinkyoghurt,milkshakes, kwarkdranken, vla, pudding,warme melk met suiker en wat koffie of theeproberen. U kunt een glas melk ookvervangen door een plak kaas.

Aardappelen of vervangingKinderen vinden aardappelpuree, gebakkenaardappelen, patat of stamppot vaak lekkerderdan gekookte aardappelen. Rijst en pasta zijneen prima basis voor een aantrekkelijkemaaltijd waarmee u volop kunt variëren. Ook couscous is lekker met allerlei groenten,vruchten en vlees. En met taco’s en tortilla’skunt u ook een aantrekkelijke maaltijd maken.

Groenten en fruitHet eten van groenten geeft vaak problemen.

• Probeer de smaak wat te verdoezelen doorbijvoorbeeld appelmoes door de groenten tedoen.

• Verse groenten verwerkt in een rijst- ofpastaschotel gaan er vaak wel in.

• Een witte melksaus neemt de bittere smaakweg van andijvie, spinazie, spruitjes, koolen witlof. Als u geraspte kaas of eenscheutje ongeslagen room of zure room aande saus toevoegt, wordt de groentensmaaknog minder en verhoogt u bovendien hetenergie- en eiwitgehalte.

• Pindakaas uitgeroerd met groentennat kanspruitjes, koolsoorten, selderij, boontjes enprei voor kinderen lekkerder maken.

• Stukjes banaan, appel, mandarijn of kiwimet wat suiker door een slasausje geroerdmaakt rauwkost minder bitter.

• Als uw kind groenten blijft weigeren is ditgeen probleem. Dan kunt u groentennatverwerken in soep of in jus. Ook kunt uproberen uw kind groentensap, zoalstomaten- of wortelsap te laten drinken.

• Eet uw kind geen fruit, dan kunt u stukjesfruit, vruchtenmoes of rozenbottelsiroopverwerken in kwark, yoghurt, vla, ofmilkshakes. Ook kunt u uw kindvruchtensap geven.

18

PASTASALADE

Basis: 60 gram gekookte pasta

(er zijn heel leuke vormen te

koop)

1 eetlepel doperwten

en/paprika in stukjes

gesneden

25 gram gare champignons

1 eetlepel augurken, in

stukjes gesneden

25 gram ham in blokjes

gesneden

VleesAls uw kind minder trek heeft in vlees, dankunnen dit leuke variaties zijn: gehaktballetjesin tomaten- of satésaus, verse worst, knak-worstjes (met een puntbroodje als hotdog), eenbroodje hamburger, saté van vlees of kip inpindasaus, blokjes worst of rolletjes vlees-beleg met uitjes of augurken, of met ananas enmandarijn, een kippenpoot om op te kluiven,vissticks of koude vis op brood.Vlees verwerkt in een rijst- of pastamaaltijdlukt dikwijls wel. Hoeveel vlees uw kind perdag nodig heeft, kunt in de tabel op blz. 10terugvinden. Als uw kind helemaal geen vleeswil eten, kunt u een stukje vlees vervangendoor een ander eiwitrijk voedingsmiddel.

VleesvervangersVervangers voor 50 gram vlees:

• 3 plakjes kaas (60 gram) als extrabroodbeleg, in een tosti, als gebakkenkaasplak, in de salade (denk aan feta), alskaassaus of als geraspte kaas over eenovenschotel, pannenkoek of pizza

• 1 ei, gekookt, gebakken, als omelet of alsroerei

• 50 gram vis

• 3 glazen (elk 125 ml) melk(producten) alsdrank, toetje of verwerkt in saus of soep

• 2 handjes noten (± 40 gram) uit het vuistje,als notengehakt, in een salade, in een

wokschotel, of gemalen door groenten ofeen toetje

Ook zijn er uitstekende vleesvervangersverkrijgbaar in de supermarkt.

DiversenIn salades kunt u veel verwerken, zoals vlees,vis, kaas, ei, noten, aardappelen, pasta, rijst,groenten, fruit, zilveruitjes of augurken. En als u ze versiert met plakjes gekookt ei,tomaat, schijfjes augurk, zilveruitjes, stukjesvis en toefjes mayonaise maakt u ze extraaantrekkelijk. Een couscoussalade is een leukalternatief.

• Soep ziet er heerlijk uit met balletjes,gemalen vlees, rijst, figuur- oflettervermicelli en kleurrijke groenten.

• Maaltijdsoepen zoals erwtensoep,bruinebonensoep of pindasoep zijn goedemaaltijdvervangers.

• Een bonenschotel, zoals chili con carne metverse groenten, levert veel belangrijkevoedingsstoffen.

De meeste kinderen zijn dol op pannen-koeken, flensjes en drie-in-de-pan. Maak ze extra lekker en gezond met appel,banaan, rozijnen, aardbeien (met slagroom),kaas, ham, spek, tomaat, paprika. Maak een pizza met beleg naar keuze. Lekker en gezond.

Kook de pasta en de champignons

apart gaar. Snijd alle ingrediënten in

blokjes of stukjes en meng alles door

elkaar. Om de salade te verrijken

kunt u de champignons ook bakken.

Voor de saus:

1 eetlepel tomatenketchup

1 mespunt mosterd

1 theelepel olie

1 theelepel azijn

1/4 gesnipperde ui

1/2 eetlepel ongeslagen

(slag)room

gehakte peterselie of

bieslook, paprikapoeder en

peper

Snijd de ui in kleine stukjes en voeg

hier de tomatenketchup, mosterd,

olie en azijn aan toe. Maak de saus

op smaak af met (slag)room.

Meng de saus vlak voor het opdienen

door de salade.

19

20

Sommige medicijnen hebben bijwerkingen diesoms met een aangepast dieet verholpenkunnen worden.

Dexamethason en prednisonVan dexamethason en prednison kan uw kindeen onbedwingbare eetlust krijgen zodat hijbehoorlijk aankomt. Door een veranderdevetverdeling kan uw kind ook dikker wordenop de romp en een vollemaansgezicht krijgen.

Wat kunt u doen?

• gebruik magere of halfvolle melkproducten,magere vleessoorten, 20+ of 30+ kaas en(dieet)halvarine

• geef als tussendoortje fruit, rauwkost, eendroge cracker, volkoren biscuit of rijstwafel

• geef in plaats van chips Japanse zoutjes enzoute stokjes

• gebruik geen (voeding)suiker

De eetbuien verdwijnen binnen enkele wekennadat de medicatie is gestopt.

VincristineNa toediening van een hoge dosis vincristinekan uw kind last hebben van ernstigeverstopping. Daarom krijgt uw kind eenlaxeermiddel voorgeschreven. Geef uw kinddaarnaast voeding verrijkt met voedingsvezelen biedt het extra veel drinken aan.

MTXVan MTX in een hoge dosis kan uw kind lastkrijgen van blaasjes in de mond. Deze blaasjesdoen pijn en gewoon eten is dan moeilijk.Soms wordt gemalen of vloeibare voedingvoorgeschreven, soms is sondevoeding nodig.

medicatie en voeding

darmklachten

21

Door het gebruik van bepaalde medicijnen ofdoor bestraling kan uw kind last krijgen vandiarree of harde ontlasting. Het is niet altijdmogelijk dit met voeding te verhelpen. Welkan aangepast voedsel de klachtenverminderen. De arts kan eventueelmedicijnen voorschrijven.

DiarreeBij diarree kan uw kind veel vocht verliezen.Dit moet worden aangevuld om uitdroging tevoorkomen. Geef uw kind daarom voldoendete drinken, een peuter of kleuter minstens1 liter per dag, kinderen ouder dan 4 jaarminstens 1,5 liter per dag.Het is niet nodig bepaalde voedingsmiddelente vermijden. Beperk wel de hoeveelheid(heldere) appelsap tot maximaal 250 ml perdag. Om uitdroging te voorkomen of tebehandelen kan de arts ORS (OralRehydration Solution) voorschrijven. Dit iseen poeder dat moet worden opgelost ingekookt, afgekoeld water. ORS vult het tekortaan vocht, suikers en zouten die bij de diarreeverloren zijn gegaan weer aan. ORS mag nietworden gemengd met voeding of op smaakworden gemaakt met limonade- ofrozenbottelsiroop. ORS is verkrijgbaar bij deapotheek en drogist. Voor zuigelingen enkinderen onder de 6 jaar bestaat een specialevariant.

ObstipatieBij obstipatie is het belangrijk dat uw kindvoldoende voedingsvezels binnen krijgt.Voedingsvezels zijn de onverteerbare delendie van nature in plantaardigevoedingsmiddelen voorkomen. Ze wordenverdeeld in oplosbare en niet oplosbare vezels,die elk een verschillende werking hebben.Daarom is het aan te raden om veel variatieaan te brengen in de keuze van vezelrijkeproducten. De belangrijkste leveranciers vanoplosbare voedingsvezels zijn groenten,gedroogd en vers fruit en peulvruchten zoalsbruine en witte bonen, kapucijners en linzen.Onoplosbare vezels zitten vooral in volkoren-en roggebrood, volkoren (ontbijt)granen,aardappelen, zilvervliesrijst, noten en zaden.‘Stoppende’ voedingsmiddelen bestaan niet;u hoeft dus geen voedingsmiddelen tevermijden.

Bij een moeilijke stoelgang is veel drinken ergbelangrijk. Een peuter of kleuter metobstipatie moet minstens 1 liter drinken eneen kind ouder dan 4 jaar minstens 1,5 literper dag. Ook moet uw kind regelmatig eten.Het ontbijt mag bijvoorbeeld niet wordenovergeslagen en “aandrang” om naar de wc tegaan moet u niet negeren. Zorg daarnaastvoor zoveel mogelijk lichaamsbeweging.Eventueel kan de arts medicijnen, eenvezelpreparaat of laxeermiddel voorschrijven.

PANPIZZA

Basis: 2 sneetjes brood

1 eetlepel boter

2 tomaten in plakjes

gesneden of tomatensaus*

3 plakken kaas of

cervelaatworst of gekookte

ham

50 gram champignons in

plakjes gesneden

zout, peper, oregano of

Italiaanse kruiden

Tomatensaus: (u kunt ook kant- en

klare tomatensaus gebruiken)

1/2 kleine ui, in zeer kleine

stukjes gesneden

1 eetlepel olie

1 klein blikje tomatenpuree

1 eetlepel water

1 theelepel Italiaanse

kruiden of oregano,

zout en peper

Smoor de ui in de olie en voeg de

tomatenpuree, het water en de

kruiden toe. Laat het geheel op een

matig vuur inkoken tot een dikke

saus en breng de saus op smaak met

zout en peper.

22

als uw kind moeite heeft met eten

Door de ziekte, na een operatie of eenchemokuur voelt uw kind zich vaak nietlekker. Zijn eetlust neemt af en uw kind gaatminder eten. De voeding biedt dan nietvoldoende om het lichaam in een goedeconditie te houden. Het kan zijn dat uw kindslecht groeit of afvalt. Hij heeft dan meerenergie, eiwit, vitamines en mineralen nodigom aan te sterken. Dat is niet eenvoudig alsuw kind geen eetlust heeft of moeilijk kaneten. In dit geval is het goed om de voeding teverrijken of aan te vullen. Zo krijgt uw kindtoch voldoende voedingsstoffen binnen enblijft de voedingstoestand op peil. Uw kindgaat zich hierdoor vaak beter voelen.

Hoe krijgt uw kind extra energie binnen?

• Geef uw kind tussen de maaltijd door ietslekkers.

• Gebruik volle melkproducten omdat dezemeer energie bevatten. Denk bijvoorbeeldaan volle melk, kwark, yoghurt, vla,pudding, roomijs en kaas.

23

Besmeer het brood met boter. Leg de

boterham met de besmeerde kant in

de koekenpan. Beleg de boterham

met de tomaten, de helft van de kaas

of worst en de champignons. Strooi

het zout en de kruiden erover en

bedek het geheel met de rest van de

kaas. Bak de pizza met een deksel op

de pan in ongeveer 20 minuten op

een laag vuur. Kiest u voor de

tomatensaus in plaats van de plakjes

tomaat, maak dan op het laatst het

geheel op smaak met zout en peper.

• Verwerk meer suiker en siroop in drankenen gerechten. U kunt ook voedingssuikergebruiken.

• Wees royaal met (dieet)margarine of boter.Op geroosterd brood kunt u meer(dieet)margarine of boter smeren omdat hetdoor de warmte snel in het brood trekt. Doe een extra klontje boter door groente,aardappelpuree, soep of saus. Halvarine isminder geschikt omdat deze maar de helftaan energie levert.

• Gebruik veel (slag)room. Bij voorkeurongeklopt, want dat geeft minder snel eenvol gevoel. Slagroom kunt u verwerken intoetjes, pap, ijs, milkshakes, soepen, sauzen,aardappelpuree, melk, chocolademelk enkoffie. In plaats van yoghurt en kwark kuntu ook zure room of crème fraîchegebruiken.

• Vers vruchtensap, gepureerd fruit engekookte groenten geven een minder volgevoel dan rauwkost. Groenten diegebonden worden geven meer energie.

• Kaas, worst, nootjes, kroket, frikandel, patatmet mayonaise of pindasaus, broodjehamburger, ragoût of chips geven veelenergie. Net als koek, gebak, chocolade,candybars, pannenkoeken, roomijs enmilkshakes.

Hoe krijgt uw kind voldoende eiwit binnen?

• Gebruik de aanbevolen hoeveelheid melk enmelkproducten, kaas, vlees en vleeswaren,vis, kip en ei. U kunt hiervoor het schemaop bladzijde 10 bekijken. Een plak kaasbevat evenveel eiwit als een beker melk enis dus een prima vervanging.

• Beleg dunne sneetjes brood (eventueelzonder korst) dubbel met vleeswaren ofkaas. Of geef een plakje kaas of vleeswarenapart als extraatje.

• Pindakaas en notenpasta bevatten meereiwit dan jam, hagelslag en muisjes.

• Geef blokjes kaas of worst alstussendoortje.

• Kies als toetje of tussendoortje liever eenmelkproduct dan fruit. Denk aan vla,pudding, kwark of yoghurt.

• Verwerk extra vlees of soepballetjes in desoep, doe kip, vlees of ham in ragoût, enverwerk kaas, noten, kip of vlees in eensalade.

Voor de meeste kinderen is het geen probleemom voldoende eiwit binnen te krijgen. Alleenals melk en melkproducten worden vermeden(bijvoorbeeld omdat ze veel slijmvormingveroorzaken) of als er geen vlees ofvleesvervanging wordt gebruikt kan eeneiwittekort ontstaan.

24

Krijgt uw kind ondanks bovenstaandeadviezen toch nog onvoldoendevoedingsstoffen binnen dan kan, in overlegmet de diëtist, gebruik worden gemaakt van"Dieetvoedingen voor medisch gebruik".

DieetvoedingAls gewoon eten uw kind tegenstaat is hetvoor uw kind heel belastend de hele dag temoeten eten. Ook van u als ouder vergt hetveel inspanning om uw kind steeds testimuleren om te eten. Met dieetvoeding kanhet tekort aan voedingsstoffen op eengemakkelijke manier worden aangevuld. Uwkind hoeft minder moeite te doen omvoldoende te eten, en krijgt toch de benodigdehoeveelheid voedingsstoffen binnen. Hetvoordeel van dieetvoeding is ook dat eenkleine hoeveelheid al veel voedingsstoffenlevert.

In overleg met een diëtist kan het besteworden bepaald hoeveel van welkedieetvoeding voor uw kind het beste is.Dieetvoedingen zijn verkrijgbaar bij deapotheek, een thuiszorgwinkel of eengespecialiseerd bedrijf. Van tevoren is eenmachtiging van uw ziektekostenverzekeraarnodig om in aanmerking te komen voorvergoeding van de dieetvoeding. De diëtist ofarts kan u hierbij helpen.

Dieetvoeding is in poedervorm verkrijgbaar ofals kant-en-klaar product, bijvoorbeeld alsdrank of als pudding. Ook is het mogelijkdieetvoeding in de vorm van sondevoeding tegebruiken, bijvoorbeeld als uw kind niet ofniet voldoende kan eten of drinken.

Dieetvoeding in poedervorm

VoedingssuikerVoedingssuiker, zoals Fantomalt, is tevergelijken met gewone suiker. Het levertevenveel energie en is veel minder zoet vansmaak. Vier schepjes voedingssuiker smakennet zo zoet als een schepje gewone suiker.Hierdoor kunt u viermaal zoveel energietoevoegen zonder dat het eten heel erg zoetsmaakt. Voedingssuiker is gemakkelijk op telossen in warme dranken of gerechten, zoalsin thee, koffie en pap. Bij gebruik in koudedranken en gerechten kunt u het beste devoedingssuiker eerst oplossen in een beetjeheet water om klontjes te voorkomen.Voedingssuiker kan goed worden meegekookt,bijvoorbeeld in zelfgemaakte pap, pudding ofvla. Verder is voedingssuiker ook geschikt omtoe te voegen aan de flesvoeding voor baby’s.

AARDAPPELSALADE

Basis: 25 - 40 gram gaar gekookt

vlees

2 gekookte, koude

aardappelen

2 eetlepels doperwten of

gekookte wortelen

1/2 zure appel

1-2 eetlepels zoetzure

zilveruitjes en augurken

Hak het vlees fijn en snijd de

aardappelen, wortelen, de appel en

de zilveruitjes en augurken in kleine

stukjes.

Voor de dressing:

Basis: 1 eetlepel mayonaise

1 eetlepel yoghurt

1 eetlepel zuur van

zilveruitjes en augurken of

azijn

zout, peper, tijm en

eventueel suiker

Maak een sausje van de ingrediënten

voor de dressing. Meng de salade en

de dressing door elkaar. U kunt de

salade op een schotel opdienen,

bedekt met mayonaise en versierd

met plakjes gekookt ei, augurken,

zilveruitjes en paprikapoeder.

25

EiwitpoederAls alleen extra eiwit gebruikt moet worden isde toevoeging van eiwitpoeder, zoals ProtifarPlus een oplossing. Het is gemakkelijk teverwerken in koude en warme dranken en ingerechten zoals melk, chocolademelk,yoghurtdrank, pap, vla, soep, ragout of saus. Bij kinderen zal het niet vaak voorkomen datalleen extra eiwit nodig is. Meestal moetenook extra energie en vitamines en mineralenworden gegeven. In dat geval is FortifyComplete een betere keuze.

Fortify CompleteFortify Complete is een dieetvoeding inpoedervorm, die naast energie en eiwit ookvet, koolhydraten (suikers), vitamines enmineralen levert. Het is daarom een completerproduct dan voedingssuiker of eiwitpoeder.Afhankelijk van wat en hoeveel uw kind nogeet kunt u een tot drie keer per dag een portiefortifier verwerken in (chocolade)melk,yoghurtdrank, milkshake, (vruchten)yoghurt,pap, kwark, vla, drinkontbijt, soep, saus,ragout, salade, vruchtensap of vruchtenmoes.Fortify Complete is niet geschikt voorkinderen onder de drie jaar en moet voorkinderen tussen de 3 en 6 jaar met voor-zichtigheid gebruikt worden op advies van eenarts of diëtist. Deze jonge kinderen kunnenbeter opvolgmelk gebruiken (zie recept blz. 7).

Voor alle dieetvoedingen in poedervorm geldtdat deze uitsluitend op advies van een arts ofdiëtist gebruikt mogen worden.

Gebruiksklare drinkvoedingenEr zijn diverse soorten drinkvoeding. De eneis vooral eiwitrijk en de andere levert vooralenergie. Omdat niet iedereen dezelfde smaakof voorkeur heeft zijn er producten op basisvan melk, yoghurt en vruchtensap. Eiwitrijke drinkvoedingen bevatten extraeiwitten, vitamines en mineralen. Met eenkleine hoeveelheid kan uw kind op eeneenvoudige manier veel voedingsstoffenbinnen krijgen. De voeding zit meestal inpakjes van 200 ml en wordt onder andere doorNutricia verkocht onder de naam Fortimel.Fortimel is niet geschikt voor kinderen onderde zes 6 jaar en mag uitsluitend gebruiktworden op advies van de arts of diëtist. Als eiwitrijk eten tegenstaat, zoals vlees, vis,melk, melkproducten of kaas, kunnen dezeproducten dus een oplossing bieden. Elk pakjebevat een hoeveelheid eiwit die overeen komtmet 1 portie vlees, 3 plakken kaas of 3 glazenmelk. De drinkvoeding kan gebruikt wordenals tussendoortje of als dessert. Naasteiwitrijke drinkvoeding is ook een eiwit-/energierijk toetje verkrijgbaar onder de naamForticrème. De Forticrème is ook niet geschiktvoor kinderen onder de drie jaar en moet voor

HARTIGE VERSNAPERINGEN

• Rol een augurk of een stukje

meloen in een plakje rookvlees,

ham of boterhamworst

• Blokje kaas met stukje ananas of

zilveruitje of stukje augurk

• Cocktailworstjes of gehaktballetjes

aan een prikkertje

26

kinderen tussen de drie en zes jaar metvoorzichtigheid worden gebruikt.

Energierijke drinkvoedingAls uw kind niet voldoende kan eten, zijnenergierijke drinkvoedingen zeer geschikt omde tekorten aan voedingsstoffen aan te vullen.Deze drinkvoedingen bevatten vooral extraenergie, eiwit, vitamines en mineralen. U kuntze als aanvulling op of als vervanging van demaaltijd gebruiken. Ze zijn verkrijgbaar onderde naam Nutridrink (Multi Fibre) ofFortifresh. Afhankelijk van wat uw kind nogeet wordt bepaald hoeveel pakjes uw kind kangebruiken. Ook als vast voedsel moeilijk gaatis energierijke drinkvoeding een goedalternatief. Voor jonge kinderen zijn eraangepaste drinkvoedingen. Deze drink-voeding is in verschillende smaken verkrijg-baar. Naast de drinkvoeding is het aan teraden om voldoende te blijven drinken, zodatuw kind voldoende vocht binnen krijgt.

Drinkvoeding op basis van vruchtensapNaast drinkvoeding op basis van melk enyoghurt zijn er ook energierijke drink-voedingen op basis van vruchtensap, bijv.Ensini. Ze zijn zeer geschikt als uw kind lastheeft van slijmvorming of als melkproductentegenstaan of niet verdragen worden. Daar-naast zijn ze een goede afwisseling op de

andere drinkvoedingen. Koel smaken ze hetbeste. Ook kunt u deze drinkvoeding invriezenen als ijs gebruiken. Schenk hiervoor het sapover in ijsvormpjes. Drinkvoeding op basisvan vruchtensap is niet geschikt als volledigevoeding. Het is alleen een aanvulling op degewone voeding, in tegenstelling tot dedrinkvoeding op basis van melk en yoghurt.

Voor alle drinkvoedingen geldt dat dezeuitsluitend op advies van een arts of diëtistgebruikt mogen worden.

SondevoedingSondevoeding kan gebruikt worden wanneerhet niet lukt om voldoende voedingsstoffenbinnen te krijgen.

Wat is sondevoeding?Sondevoeding is een dunne, vloeibare voedingdie via een buigzaam slangetje wordttoegediend. Deze sonde wordt voorzichtig viade neus door de keel geschoven en komt danin de maag of darm terecht. Aan het uiteindevan de sonde zitten een of meer gaatjes,waardoor de voeding de maag of darminstroomt.

Sondevoeding kan de normale voedinghelemaal vervangen, maar kan ook eenaanvulling zijn. Het bevat alle voedingsstoffen

ZOETE VERSNAPERINGEN

Versier een plak cake met vers

geklopte slagroom en

confettistrooisel, hagelslag,

vruchtenhagel, zilverpareltjes,

suikerbloempjes of met fruit zoals

ananas, aardbei, perzik of banaan.

Als variatie kunt u ook jam

gebruiken.

27

die het lichaam nodig heeft zoals eiwitten,vetten, koolhydraten, vitamines en mineralen.Wanneer uw kind voldoende sondevoedingkrijgt, komt het dus niets te kort. Meestal mageen kind naast de sondevoeding gewoon eten,maar dit hoeft niet. De druk om te moeteneten is er dus niet meer. De arts van uw kind bepaalt in overleg met dediëtist of sondevoeding nodig is en geeft ookde soort en de hoeveelheid voeding aan.Omdat de voeding rechtstreeks in de maag ofin de darm komt, proeft of ruikt uw kind desondevoeding niet. Alleen bij oprispingen kande sondevoeding een weeïge melkachtigesmaak in de mond geven.Als uw kind sondevoeding gebruikt kan deontlasting veranderen. Dit komt omdatsondevoeding vloeibaar is en soms geenvoedingsvezels bevat.

Is het inbrengen van de sonde pijnlijk?Het inbrengen van de sonde is niet pijnlijkmaar voelt niet prettig. Wanneer de sonde viade neus in de keel komt, kan dit even eenvervelend gevoel geven. Als uw kind rustigblijft en zich ontspant, gaat het inbrengengemakkelijker. Soms helpt het om tijdens hetinbrengen van de sonde een paar slokjes waterte drinken met behulp van een rietje. Zo kan tijdens het slikken de sonde verderdoorgeschoven worden.

Voor alle sondevoedingen geldt dat dezeuitsluitend op advies van een arts of diëtistgebruikt mogen worden.

Sondevoeding thuisSondevoeding kan ook thuis worden gegeven.In het ziekenhuis leert u om te gaan met desondevoeding en de sonde te verzorgen.Het inbrengen van de sonde kan door deverpleegkundige op de poli worden gedaan.U of uw kind kan ook leren zelf een sonde inte brengen. Is dit niet mogelijk, dan kan eengespecialiseerde wijkverpleegkundige uhelpen. Mocht uw kind de sonde uitbrakendan is dit niet verontrustend. Als dit 's nachtsgebeurt, kunt u gerust wachten tot de volgen-de dag om de sonde weer in te (laten) brengen.

Het toedienen van de sondevoedingSondevoeding kan op verschillende manierenworden gegeven. Het kan in porties verdeeldover de dag, druppelsgewijs gedurende de heledag, of alleen ‘s nachts. Overdag per portie en‘s nachts druppelsgewijs is ook mogelijk; uwkind heeft dan overdag meer bewegings-vrijheid.De sondevoeding kan ook met behulp van eenspuit worden gegeven. De spuit wordt met eentussenstukje aangesloten op de sonde. Is degewenste hoeveelheid toegediend, dan wordtde spuit weer losgekoppeld. Voor druppels-

OMELET

Basis: 2 eieren

2 eetlepels melk of bouillon

zout en peper

boter of olie

Klop met een garde het ei, de melk

of bouillon en zout en peper door

elkaar. Maak de boter heet, maar

niet bruin, in een koekenpan, voeg

het eimengsel toe en bak de omelet

vlug op een vrij hoog vuur. Maak de

gaar geworden eimassa telkens los

van de bodem, waardoor de omelet

snel en gelijkmatig gaar wordt. Bak

de omelet aan de onderkant

lichtbruin. De omelet mag wat

vochtig blijven, maar niet meer

vloeibaar. U kunt de omelet

dubbelgeslagen of opgerold

opdienen.

28

gewijze toediening is een toedieningssysteemnodig dat de fles of het pak sondevoeding metde sonde verbindt. Aan dit systeem zit eenklem waarmee u de snelheid regelt. Het is ookmogelijk een voedingspomp te gebruikenwaarmee u de hoeveelheid voeding per uurinstelt. De hoeveelheid sondevoeding en dewijze van toedienen wordt in overleg met dediëtist vastgesteld.

Bewegen met een sondeMet een sonde kan uw kind gewoon in bad,onder de douche en naar school.Tegenwoordig zijn er rugzakken waar depomp en de voeding in passen. Zo kan uwkind gewoon naar buiten en zijn gang gaan. Met vragen over sondevoeding kunt u terechtbij uw arts of diëtist.

Wat is een voedingsstoma?Een voedingsstoma of PercutaneEndoscopische Gastrostomie (PEG) is eenopening door de buikwand naar de maag. Viadeze opening wordt een slangetje in de maaggeplaatst. De sondevoeding loopt via ditslangetje in de maag. Bij kinderen met kankerwordt een PEG zelden toegepast.

MondverzorgingDe verzorging van mond en tanden blijftbelangrijk, vooral als uw kind naast de

sondevoeding niet kan of mag eten. Dan wordtnamelijk weinig speeksel aangemaakt, wateerder schade geeft aan het gebit. Ook kunnenmakkelijk ontstekingen aan het tandvlees ofaan het mondslijmvlies ontstaan. Het is dusbelangrijk de mond van uw kind schoon envochtig te houden. Poets daarom meerderekeren per dag de tanden en spoel de mondregelmatig met water. Suikervrije (!)kauwgom is ook goed. Het zorgt voor eenfrisse smaak en de speekselklieren wordenaangezet meer speeksel te maken.

Kunnen medicijnen via de sonde wordentoegediend?Het is beter om medicijnen op een normalewijze, via de mond met een slok water, in tenemen. Als het innemen van de medicijnenproblemen geeft, overleg dan met uw arts ofapotheker. Hij kan u adviseren. Veelmedicijnen kunnen namelijk eventueel via desonde worden gegeven. Stamp nooit zelfmedicijnen fijn en meng ook geen medicijnenmet de voeding.

Variaties

• met kaas: meng 1 eetlepel (oude)

kaas door het eimengsel

• met groene kruiden: meng groene

kruiden als peterselie, kervel of

bieslook door het eimengsel

• met ham: meng 1 eetlepel ham

door het eimengsel

• met spek: bak 1 eetlepel in blokjes

gesneden spekjes uit en voeg

vervolgens het eimengsel toe

29

dieetonkostenvergoeding

Er zijn diverse mogelijkheden om de kostenvan dieet- en sondevoeding vergoed te krijgen.Allereerst via uw ziektekostenverzekeraar. Alsdit niet lukt, dan kunt u de kosten aftrekkenvoor de inkomensbelasting als buitengewonelasten. Informatie kunt u krijgen bij hetbelastingkantoor in uw regio. Eventueel is eenuitkering mogelijk op basis van de AlgemeneArbeidsongeschiktheidswet (AAW).Aanmeldingsformulieren met een toelichtingzijn verkrijgbaar op het postkantoor. Ten slotteis een uitkering vanuit de AlgemeneBijstandswet (ABW) een optie. Belt uhiervoor met de Gemeentelijke Sociale Dienstin uw woonplaats. Om in aanmerking tekomen voor een vergoeding moet het dieetvan uw kind door een arts zijnvoorgeschreven. U moet dus eendieetvoorschrift of een dieetonkostenformuliervan een arts of een diëtist kunnen overleggen.Neem bij vragen contact op met uw arts ofdiëtist.

VOORGERECHTEN

• Verwarm een pasteibakje, gevuld

met vlees- of champignonragout, in

ongeveer 20 minuten in de oven op

200° C.

• Beleg stokbrood met plakjes kaas.

Laat het brood met de kaas in 30

seconden in de magnetron smelten.

• Maak heldere of gebonden soep

met gehaktballetjes, doe er een

scheutje slagroom bij.

30

alternatieve voeding

De alternatieve gezondheidszorg staat erg inde belangstelling. In het verleden stond dezevaak tegenover de reguliere gezondheidszorg,maar tegenwoordig is het meer geaccepteerddat alternatieve behandeling mogelijk kan zijnals aanvulling op de reguliere behandeling.Het is een persoonlijke keuze.

Reguliere gezondheidszorgDe reguliere gezondheidszorg gaat er vanuitdat uw kind zo gevarieerd mogelijk eet omalle noodzakelijke voedingsstoffen binnen tekrijgen. Een goede voedingsconditie wordt alsessentiële basis gezien voor de behandelingvan uw kind. Hierbij wordt niet aangegevenwelke voeding uw kind het beste kangebruiken.

Alternatieve gezondheidszorgDe Artsenvereniging voor Niet ToxischeTumor Therapie (ANTT) kiest voor bepaaldevoedingsmiddelen die de voorkeur hebben.ANTT raadt het gebruik van bijvoorbeeld

tomaten, broccoli, wortelen, verse ananas,noten, kruiden, paddestoelen, oliën en groenethee aan. Vlees en genotmiddelen zoals koffieen frisdrank mogen met mate wordengebruikt. Als vervanging van vlees adviseertANTT vette vis. Bij voorkeur is het voedselvers, biologisch (-dynamisch) en nietindustrieel doorstraald. Voedingsstromingenzoals Moerman, Houtsmuller en Valstar zijnvan ATT afgeleid. Vaak beveelt men ookvoedingssupplementen met vitamines enmineralen aan omdat deze een gunstigeuitwerking zouden hebben op hetziekteproces.

Als u alternatieve voeding overweegt, radenwij u aan altijd eerst te overleggen met de artsvan uw kind.

• Warm pannenkoekjes, flensjes of

poffertjes op in de magnetron.

Versier ze met stroop, jam, suiker,

rozijnen, kaas, ham, spek, vruchten

of vruchtenmoes of een bolletje ijs.

• Geef een bolletje huzarensalade

met mayonaise.

• Of een sneetje stokbrood met kaas

of kruidenboter.

31

voor meer informatie kunt u terecht bij

VoedingscentrumPostbus 857002508 CK Den Haagwww.voedingscentrum.nl

Nutricia VoedingslijnPostbus 12700 MA Zoetermeertel: 0800-0223322 (gratis)voedingslijn@nutricia.nlwww.nutricia.nl

32