23.11.12 | 20:00 | CONCERTZAAL

dEFiLhARmONiECOLLEgium VOCALE gENT

‘Missa solennis’ van Franz liszt

de de

de

puur muziek

bistro

de

jong

de

Muziekcentrum Gent

de

manufactuur

2

pROgRAmmA uiTVOERdERs

Franz Liszt (1811-1886)Missa solennis zur einweihung der Basilika in Grani. Kyrieii. Gloriaiii. Credoiv. sanctusv. Benedictusvi. agnus Dei

er is geen pauze.

deFilharmonieBart Vandenbogaerde | concertmeester

Collegium Vocale gentKaspars Putninš | voorbereiding koorPhilippe Herreweghe | dirigent

Valda Wilson | sopraanIngeborg Danz | altDominik Wortig | tenorMorten Frank Larsen | bariton

sopraan susan Gritton werd wegens ziekte op het laat-ste moment vervangen door sopraan valda Wilson. Wij zijn ervan overtuigd in haar een volwaardige vervanger te hebben gevonden. Bedankt voor uw begrip.

Dit concert wordt opgenomen door Klara en uitgezonden in het programma 'in de loge' op maandag 14 januari 2013 om 20u.

3

mEER gEbEd dAN COmpOsiTiELisZTs 'gRANER mEssE'Eén van de oudste steden in Hongarije is Esztergom, zo'n kleine vijftig kilometer ten noorden van Boedapest. In de mid-deleeuwen was het onooglijke stadje aan de Donau de hoofdstad van het Hon-gaarse rijk. Toen in de dertiende eeuw het machtscentrum zich naar Boedapest ver-plaatste, verloor Esztergom zijn bestuur-lijke prestige. Op kerkelijk vlak daarente-gen was (en bleef) het oppermachtig. Nog steeds zetelt hier de aartsbisschop van de rooms-katholieke Kerk van Hongarije. Esztergom, hoe klein ook, is het religieuze hart van Hongarij. Toeristen kunnen zich vergapen aan de kerkelijke weelde die in het Keresztény Múzeum uitgestald staat; de collectie geestelijke kunst (fonkelende misbekers, devote drieluiken, ontroerende crucifixen) is de mooiste en omvangrijkste van het hele land. Maar het indrukwek-kendst is uiteraard de kathedraal. Eszter-goms basiliek, met haar imposante koepel, is niet zomaar de belangrijkste kerk van het rijk, het is tegelijk ook het grootste gebouw van het hele land. Met z'n 5600 vierkante meter staat het in het Guinness Book of Records zelfs nipt binnen 's werelds top 20 van grootste kerken. Nog een record: op het hoofdaltaar staat het allergrootste schilderij ter wereld.

Om en rond  1820 startte het stadsbe-stuur van Esztergom met de uitbouw van

zijn middeleeuwse kerk, een gigantische onderneming die eerst in  1869 voltooid zou worden. Ergens halfweg de werkzaam-heden, in  1856, werd het reeds voltooide gedeelte van de kerk plechtig ingewijd. Om de ceremonie luister bij te zetten, werd beroep gedaan op de beroemdste com-ponist die Hongarije had voortgebracht: Franz, of liever: Ferenc Liszt. Tot zover het officiële verhaal achter Liszts 'Missa solen-nis' of 'Graner Messe' (genoemd naar de Duitse naam van Esztergom: Gran). Iro-nisch genoeg stak achter de opdracht voor de 'Graner Messe' een andere geschie-denis, die terug te voeren is op een heel ander gebouw. Al in  1846 had Liszt aan bisschop János Scitovsky beloofd een mis te zullen schrijven voor de kathedraal die in de Zuid-Hongaarse universiteitsstad Pécs (in die tijd bekend als Fünfkirchen) werd opgetrokken. Toen Scitovsky echter overgeplaatst werd naar Esztergom, waar hij tot aartsbisschop benoemd werd, her-nieuwde Liszt zijn belofte.

Bij de grootste kerk van het land hoorde grootse muziek. Maar met zijn opdracht aan Liszt nam Scitovsky een berekende gok. De succesvolle pianovirtuoos had op dat ogenblik het concertpodium al de rug gekeerd om meer te kunnen componeren. Vanuit Weimar liet hij als hofkapelmees-ter fascinerende orkestgeluiden oplaaien. Als componist van 'symfonische gedich-ten' en als mentor van de 'toekomstmu-

dEFiLhARmONiE & COLLEgium VOCALE gENT'Missa solennis' van Franz liszt

4

ziek' beleefde Liszt in Weimar zijn mooi-ste en kwaadste uren. Hij ontfermde zich in Weimar om het oeuvre van zijn latere schoonzoon Richard Wagner en timmerde zijn Villa Altenburg om tot clublokaal van de Neudeutsche Schule, verzamelnaam voor Duitslands meest progressieve com-ponisten. Als een nieuwlichter als Liszt zich aan het allerheiligste muziekgenre waagt, kon dat met andere woorden niet onopgemerkt voorbijgaan. En dus werd Liszts miscompositie nog vóór de eerste uitvoering onderuit gehaald in de conser-vatieve muziekpers. Geruchten werden verspreid dat hij een drie uur durend monstruosum gecomponeerd had, waar-voor minstens zevenhonderd zangers vereist waren. Het zou een 'kakofonisch voorbeeld' van de toekomstmuziek zijn, ontiegelijk complex, extreem luidruchtig en onmenselijk duur. De harmonische buitenissigheden en extravagante orkes-tratie ontlokten de veroordeling dat Liszt met zijn nieuwe mis "'Tannhäuser' in de kerk heeft gebracht", een sneer naar de door de kerk verdoemde titelheld van Wagners sensuele schandaalopera.

Voor Liszt stond er nog meer op het spel. Niet alleen zou hij zijn eerste, omvang-rijke religieuze werk afleveren, maar zijn mis moest ook aantonen hoe oprecht religieus de muziek van de toekomst kon zijn. Daarbovenop had de 'Graner Messe' ook een symbolische betekenis. Sinds het revolutiejaar  1848 was Liszt niet meer in Hongarije geweest. In de strijd om natio-nale onafhankelijkheid had Hongarije, zo wist hij, zware verliezen geleden. Revolu-

tionaire opstanden waren in  1849 bloe-dig onderdrukt door het Oostenrijkse leger, met steun van Rusland. Elke hoop op zelfbeschikking was vervlogen. Pas aan het eind van de jaren  1860 zou het land opgaan in de Oostenrijks-Hongaarse Dubbelmonarchie en zou voor Hongarije een zekere mate van zelfbestuur zijn weg-gelegd. Liszts nieuwe werk voor de groot-ste basiliek van het land stond dus ook in het teken van hoop op de toekomst. Die impliciete boodschap ging niet ongemerkt voorbij. Toen het werk voor het eerst weerklonk, in aanwezigheid van de Oos-tenrijkse keizer, daagden meer dan vier-duizend Hongaren op voor de ceremonie.

Liszts 'Graner Messe' is zijn tweede mis-compositie en wijkt opvallend af van haar voorgangster. Waar de begeleiding in zijn eerste mis (geschreven voor mannenstem-men en orgel) een eerder marginale rol vervulde, is het orkest in de 'Graner Messe' essentieel. Soms creëert het een uitzonder-lijke atmosfeer, zoals in het 'Sanctus', met trompetfanfares en 'misterioso' strijkers in pianissimo. In het 'Gloria' en 'Credo' houdt het orkest de boel in beweging, door fugatische passages, forsige tutti's of kamermuzikale toetsen. In vrijwel elke beweging injecteert Liszt instrumentale solo's, die het opnemen tegen koorzangen.

Ook opvallend is de wijze waarop Liszt motieven uitwisselt over de bewegingen heen. Het motief dat het 'Gloria' domi-neert (een stapsgewijze melodie met fanfare-achtige staatsie), keert bijvoor-beeld terug in het 'Credo', wanneer daar

5

sprake is van de verrijzenis. Een ander, meer lyrisch motief, dat Liszt associeert met Christus' mededogen, wordt onder-worpen aan chromatische en diatonische transformaties. De manier waarop Liszt met deze motiefjes goochelt, suggereert bij momenten een muzikaal narratief, dat parallel aan de tekst verloopt. Vermoede-lijk deed Liszt inspiratie op bij Wagner, die omstreeks deze tijd zijn 'Ring des Nibelun-gen' schreef en voor het eerst met leidmo-tieven experimenteerde.

"Het is nieuwe muziek, maar dan wel om bij te knielen", zo wist de componist, en daarbij toonde hij zich even ambitieus als Beethoven, die vijfentwintig jaar eerder met zijn 'Missa solemnis' de traditionele kerkmuziek in lichterlaaie had weten te zetten. Net zoals Beethoven bedient ook Liszt zich van een gedegen kennis van het geijkte repertoire en leverde hij een herin-terpretatie van de orthodoxe mistekst. Met veel verbeelding weet Liszt de liturgische teksten volledig naar zijn hand te zetten. Zo is het 'Credo' in zijn handen eerder een subtiele verbeelding van menselijk leven en lijden, dan wel een gortdroge geloofs-belijdenis. "Ik componeerde dit werk niet zoals iemand die een kerkgewaad aantrekt in plaats van een overjas", aldus Liszt, "maar deze compositie is het resultaat van het ware geloof van mijn hart, zoals ik dat al sinds mijn jeugd beleef. 'Genitum, non factum' – en alleen daarom kan ik zeggen dat mijn 'Missa solemnis' meer 'gebed' is dan compositie."

6

biO

phiLippE hERREwEghEPhilippe Herreweghe is hoofddirigent van deFilharmonie (Royal Flemish Philhar-monic). In  1970 richtte Herreweghe het Collegium Vocale Gent op. Nikolaus Har-noncourt en Gustav Leonhardt merkten zijn uitzonderlijke benaderingswijze op en nodigden hem uit om mee te werken aan hun opnames van de verzamelde Bachcan-tates. Al gauw werd Herreweghes leven-dige, authentieke en retorische aanpak van de barokmuziek alom geprezen en in 1977 richtte hij in Parijs het ensemble La Cha-pelle Royale op, waarmee hij de muziek van de Franse Gouden Eeuw ten uitvoer bracht.

Lees meer: http://bit.ly/T0KA94

VALdA wiLsONDe Australische sopraan Valda Wilson werd geboren in Sydney en studeerde aan het conservatorium van haar geboorte-stad. Ze vervolmaakte haar studies aan de National Opera Studio in Londen. Ze specialiseerde zich bij docenten en solis-ten als Christiane Hossfeld, Dame Kiri Te Kanawa, Yvonne Kenny, Sharolyn Kim-morley, Lillian Watson en Stephen Yalou-ris. Ze is finaliste van het Concours de Genève en is momenteel lid van het Junges Ensemble der Semperoper Dresden. Vorig seizoen was ze prijsdrager van het Marten Bequest Scholarship for Singing.

Lees meer: http://bit.ly/Qsfewo

iNgEbORg dANZNog tijdens haar studies bij Heiner Eckels won Ingeborg Danz diverse zangcon-coursen. Ze begon haar carrière aan de Staatsoper van Hamburg, maar is vooral actief als lied- en concertzangeres. Ze onderhoudt intensieve samenwerkin-gen met de Internationale Bachakademie Stuttgart onder leiding van Helmuth Ril-ling en met het Collegium Vocale Gent onder leiding van Philippe Herreweghe.

Lees meer: http://bit.ly/Q79kiV

dOmiNik wORTigDominik Wortig studeerde zang bij Werner Lechte aan de Robert Schumann Hochschule Düsseldorf. Nadien vervol-maakte hij zich bij grootheden als Brigitte Fassbaender en Kurt Moll. Hij speciali-seerde zich in het lyrische tenorrepertoire en is momenteel een veelgevraagd zanger voor opera- en concertproducties. Zijn repertoire reikt van Monteverdi over de muziek van Bach en de grote oratoria van de romantiek tot en met het hedendaagse repertoire.

Lees meer: http://bit.ly/T8PPny

mORTEN FRANk LARsENDe Deense bariton Morten Frank Larsen studeerde aan het conservatorium van Aarhus en volgde masterclasses bij Josef Greindl en Gino Bechi. Hij maakte zijn operadebuut aan de Aarhus Summer

7

Opera in Brittens 'The rape of Lucretia'. Sinds  2000 is zijn uitvalsbasis Wenen, waar hij regelmatig optreedt aan de Volks-oper en de Staatsoper.

Lees meer: http://bit.ly/T0LD8U

COLLEgium VOCALE gENTIn 2010 was het precies veertig jaar gele-den dat een groep bevriende studenten op initiatief van Philippe Herreweghe beslis-ten het Collegium Vocale Gent te stichten. Het ensemble paste als één van de eerste de nieuwe inzichten inzake de uitvoering van barokmuziek toe op de vocale muziek. Deze authentieke, tekstgerichte en retori-sche aanpak zorgde voor een transparant klankidioom waardoor het ensemble in nauwelijks enkele jaren tijd wereldfaam verwierf en te gast was op alle belangrijke podia en muziekfestivals ter wereld.

Lees meer: http://bit.ly/T0Lum0

dEFiLhARmONiEROyAL FLEmish phiLhARmONiCAls stilistisch flexibel symfonieorkest bezit deFilharmonie (Royal Flemish Philhar-monic) een artistieke souplesse die toelaat om meerdere stijlen op een historisch ver-antwoorde wijze te vertolken. De Neder-landse dirigent Edo de Waart staat als chef-dirigent in voor het grote orkestrepertoire. Met zijn ruime orkestervaring draagt hij bij tot de vorming van het unieke karak-ter van deFilharmonie. Hij werkt daarvoor nauw samen met hoofddirigent Philippe Herreweghe, die zich vanuit zijn specifieke achtergrond toespitst op de (pre)roman-

tische muziek. Martyn Brabbins is eerste gastdirigent.

Dankzij eigen concertreeksen in grote zalen bekleedt deFilharmonie een unieke positie in Vlaanderen. In het buitenland werd deFilharmonie uitgenodigd door de belangrijkste huizen, waaronder de Musik-verein en het Konzerthaus in Wenen, het Festspielhaus in Salzburg en het Amster-damse Concertgebouw. Internationale concertreizen door diverse Europese landen en Japan vormen een constante in de kalender.

Naast haar reguliere concerten werkte deFilharmonie opMaat uit, een geheel van educatieve projecten en sociale projecten, waarmee het orkest kinderen, jongeren en mensen met verschillende achtergronden doorheen de symfonische klankenwereld gidst. Samen met uitgeverij Lannoo ont-wikkelt het orkest een reeks luisterboekjes voor kinderen.

Verschillende cd’s van het orkest werden bekroond door de vakpers, zoals de recente opnamen van Beethoven, Mendelssohn, Schubert en Stravinski met hoofddirigent Philippe Herreweghe (PentaTone). Er ver-schenen eveneens opnames met muziek van Sjostakovitsj onder leiding van Jaap van Zweden (Naïve), en van Mortelmans en Vieuxtemps onder leiding van Martyn Brabbins (Hyperion). Het orkest maakt ook opnames voor zijn eigen label, waarin het focust op het grote orkestrepertoire, Belgische muziek en hedendaags klassiek.

8

LiEdTEksTEN

i. kyRiE Kyrie, eleison.Christe, eleison.Kyrie, eleison.

i. kyRiEHeer, ontferm U.Christus, ontferm U.Heer, ontferm U.

ii. gLORiAGloria in excelsis Deoet in terra pax hominibusbonæ voluntatis.Laudamus te,benedicimus te,adoramus te,glorificamus te, gratia agimus tibipropter magmam gloriam tuam,Domine Deus, Rex caelestis,Deus Pater omnipotens.Domine Fili unigenite, Jesu Christe.Domine Deus, Agnus Dei,Filius Patris,

ii. gLORiAEer zij God in den hogeen vrede op aarde aan de mensendie Hij liefheeft.Wij loven U,wij prijzenen aanbidden U,wij verheerlijken U en zeggen U dank,voor Uw grote heerlijkheid.Heer God, hemelse Koning,God almachtige Vader.Heer, eniggeboren Zoon, Jezus Christus.Heer God, Lam Gods,Zoon van de Vader,

Qui tollis pecata mundi,miserer nobis,qui tollis peccata mundi,suscipe deprecationes nostram.Qui sedes ad dexteram Patris,miserere nobis,

Gij die wegneemt de zonden der wereld,ontferm U over ons;Gij die wegneemt de zonden der wereld,aanvaard ons gebed;Gij die zit aan de rechterhand van de Vader,ontferm U over ons,

Quoniam tu solus Sanctus,tu solus Dominus,tu solus altissimus,Jesu Christe,

Want Gij alleen zijt de Heilige,Gij alleen de Heer,Gij alleen de Allerhoogste,Jezus Christus,

cum Sancto Spiritu:in gloria Dei Patris.Amen.

met de heilige Geest,in de heerlijkheid van God de Vader.Amen.

9

iii. CREdOCredo in unum Deum,Patrem omni potentem,factorem cæli et terræ,visibilium omnium et invisibilium.et ex Patre natum ante omnia sæcula.Deum de Deo,lumen de lumine,Deum verum de Deo vero,genitum, non factum,consubstantialem Patri:per quem omnia facta sunt.Qui propter nos homineset propter nostram salutemdescendit de cælis.

iii. CREdOIk geloof in één God,de almachtige Vader,Schepper van hemel en aarde,van al wat zichtbaar en onzichtbaar is.Voor alle tijden geboren uit de Vader.God uit God,licht uit licht,ware God uit de ware God,geboren, niet geschapen,één in wezen met de Vader:en door Wie alles geschapen is.Hij is voor ons, mensenen omwille van ons heiluit de hemel neergedaald.

Et incarnatus estde Spiritu Sanctoex Maria Virgine,Et homo factus est.Crutifixus etiam pro nobis,sub Pontio Pilatopassus, et sepultus est.

Hij heeft het vlees aangenomendoor de heilige Geestuit de Maagd Maria,en is mens geworden.Hij werd voor ons gekruisigd,Hij heeft geleden onder Pontius Pilatusen is begraven.

Et resurrexit tertia die,secundum scripturas,et ascendit in caelum:sedet ad dexterram Patris.Et iterum venturus est cum gloria,iudicare vivos et mortuos.Cuius regni non erit finis.Et in Spiritum Sanctum,Dominum, et vivificantem:

Hij is verrezen op de derde dag,volgens de Schriften,en opgevaren ten hemel:Hij zit aan de rechterhand van de Vader.Hij zal wederkomen in heerlijkheid,om te oordelen levenden en doden.Aan zijn Rijk komt geen einde.Ik geloof in de heilige Geest,die Heer is en het leven geeft:

10

qui ex Padre Filioque procedit.Qui cum Padre et Filiosimul adoratur et conglorificatur:qui locutus est per prophetas.Et unam sanctam catholicamet apostholicam ecclesiam.

die voortkomt uit de Vader en de Zoon.Die met de Vader en de Zoontezamen wordt aanbeden en verheerlijkt:die gesproken heeft door de profeten.Ik geloof in de ene, heilige, katholiekeen apostolische kerk.

Confiteor unum baptismain remissionem peccatorum.Et expectoressurectionem mortuorumet vitam venturisaeculi.Amen

Ik belijd één doopseltot vergeving van de zonden.Ik verwachtde opstanding van de dodenen het leven van het komend Rijk.Amen.

iV. sANCTusSanctus, Sanctus, SanctusDominus Deus Sabaoth.Pleni sunt cæli et terragloria tua.Hosanna in excelsis.

iV. sANCTusHeilig, heilig, heiligde Heer, de God der hemelse machten.Vol zijn hemel en aardevan Uw heerlijkheid.Hosanna in den Hoge.

V. bENEdiCTusBenedictusqui venit in nomine Domini.Hosanna in excelsis.

V. bENEdiCTusGezegend Hijdie komt in de naam des Heren.Hosanna in den Hoge.

Vi. AgNus dEiAgnus Dei,qui tollis peccata mundi:miserere nobis.Agnus Dei,qui tollis peccata mundi:miserere nobis.Agnus Dei,qui tollis peccata mundi:dona nobis pacem.

Vi. AgNus dEiLam Gods,dat wegneemt de zonden der wereldontferm U over ons.Lam Gods,dat wegneemt de zonden der wereld:ontferm U over ons.Lam Gods,dat wegneemt de zonden der wereld:geef ons de vrede.

11

Film van Jean CoCteau - operabewerking door philip glass

inleiding door philip glassIn samenwerkIng met het InternatIonaal FIlmFestIval van vlaanderen-gent

VR 25 & ZA 26 JAN 2013 - 20:00muziekcentrum de Bijloke gent

inFo & tiCkets www.debijloke.be | 09 269 92 92 | vIP-arrangementen beschikbaar

philip glass ensembleFIlmoPera la Belle et la BÊte

biNNENkORT

bespreekbureau muziekcentrum de bijloke gentJ. Kluyskensstraat 2, 9000 GentDi - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | za 13:00 - 17:0009 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be

Colofontekst programmaboekje | tom Janssensv.u. | Daan Bauwens© Muziekcentrum De Bijloke Gent

Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)

za | 24.11.12 | 20:00symfonieorkest VlaanderenDvorak, Prengels, Franck

vr | 30.11.12 | 20:00 | vooruit theaterzaal | Uitver-KoCHtsons of the New world, Jef Neve (piano)Jef neve

zo | 02.12.12 | 16:00deFilharmonie, steven Verhaert (dirigent)KiDconcert: Billy the Kid

Di | 04.12.12 | 20:00 | Kraakhuisinalto o.l.v. Lambert Colson, hathor Consort o.l.v. Romina Lischka & Femke gyselinck (dans)Bijloke-manufactuur

Wo | 05.12.12 | 20:00Jean-marie machado (piano, compositie), dave Liebman (saxofoon, compositie), Claus stötter (trompet, bugel) & psophos QuartetJazz

vr | 07.12.12 | 20:00 | Kraakhuis | UitverKoCHtTheatre of Voices, paul hiller (artistieke leiding)Byrd, eccard, Gade, skempton

zo | 09.12.12 | 16:00 | staM refterbruce dickey, Liuwe Tammingatrabaci, Mayone, Da Palestrina, Gabrieli, Guami, Greco

Wo | 12.12.12 | 20:00 | Miryzaal (Hoogpoort 64)isabelle Faust (viool), Alexander Rudin (cello), Alexander melnikov (piano)schumann, van Beethoven, smetana

vr | 14.12.12 | 20:00 | KraakhuisRolf Lislevand (luit, theorbe, barokgitaar), kayhan kalhor (kemanche)iraanse versus europese improvisaties

zo | 16.12.12 | 15:00brussels philharmonic & Vlaams Radio koor & Octopus symfonisch koorverdi

Wo | 19.12.12 | 20:00 | Kraakhuisbenjamin Van Esser, daan Vandewalle, keiko shichijovan esser, vandewalle, shichijo, nuyts, Blake

zo | 23.12.12 | 19:00 | UitverKoCHtCollegium Vocale gent, philippe herreweghe (dirigent)Bach