NATIONALEregist2.virology-education.com/meetingreport/NHD15.pdf · 2015. 12. 14. · Verslag...

www.virology-education.nl

VERSLAG

NATIONALE HEPATITIS DAG 2015BEURS VAN BERLAGE, AMSTERDAM • 1 OKTOBER 2015

Verslag Nationale Hepatitis Dag 2015 1 oktober 2015 - Beurs van Berlage, Amsterdam 1

INTRODUCTIE

Voor u ziet u het verslag van de Nationale Hepatitis Dag 2015. Een bijzondere dag, waarop ruim 360 vertegenwoordigers vanuit uit een breed scala aan zorgdisciplines in plenaire en deelsessies zich bezighielden met recente ontwikkelingen, toekomstvisies, opinievorming en uitdagingen rond de opsporing, identificatie en behandeling van virale hepatitis. Belangrijk onderdeel hierin was de presentatie van het Nationaal Hepatitis Plan waarover u in dit verslag meer kunt lezen.

De Nationale Hepatitis Dag is het centrale platform voor alle betrokkenen binnen het veld van virale hepatitis: beroepsgroepen curatieve zorg, patiëntenorganisaties, publieke gezondheidszorg, verslavingszorg en beleidsmakers. Door alle ‘stakeholders’ bij elkaar te brengen draagt de bijeenkomst bij aan draagvlak voor nieuwe inzichten en veranderingen in beleid.

Afbeelding 1: Deelnemers luisteren naar de presentatie van Rob de Knegt tijdens de Nationale Hepatitis Dag 2015

Verslag Nationale Hepatitis Dag 2015 1 oktober 2015 - Beurs van Berlage, Amsterdam2

VIROLOGY EDUCATION B.V.

Biltstraat 106 3572 BJ Utrecht Nederland [email protected] www.virology-education.nl

AUTEURS

Rob de Knegt, Erasmus Medisch Centrum, RotterdamMartin van der Graaff, Zorginstituut Nederland, DiemenRobin Ackens, Maastricht UMC+, MaastrichtNicole Dukers-Muijers, GGD Zuid-Limburg, GeleenJim van Steenbergen, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven/ LUMC, Leiden Annemiek van der Eijk, Erasmus Medisch Centrum, RotterdamHenk Reesink, Academisch Medisch Centrum, RotterdamCor Blom, Aids Fonds/ Soa Aids Nederland, AmsterdamGuido van Diepen, Stichting Mainline, AmsterdamRaoel Maan, Erasmus Medisch Centrum, RotterdamPythia Nieuwkerk, Academisch Medisch Centrum, AmsterdamJeroen Crasborn, Zilveren Kruis, LeusdenAndy Hoepelman, UMC Utrecht, UtrechtMaria Prins, GGD Amsterdam, AmsterdamPieter Honkoop, Albert Schweitzer Ziekenhuis, SliedrechtStijn Raven, GGD West-Brabant, BredaMartijn Sijbom, Nederlands Huisartsen Genootschap, UtrechtAnouk Urbanus, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, BilthovenKees Brinkman, Onze Lieve Vrouwe Gasthuis, AmsterdamCharles Boucher, Erasmus Medisch Centrum, RotterdamRoel Coutinho, UMC Utrecht, UtrechtSolko Schalm, LiverDoc, Rotterdam / BIBHEP, RotterdamJan Hendrik Richardus, Erasmus Medisch Centrum, Rotterdam/ GGD Rotterdam, Rotterdam

COLOFONREDACTIE

Daniël Dresden Arts/wetenschapsjournalist VOX Media

DANKWOORD

Virology Education wil allereerst alle auteurs bedanken voor hun inbreng bij het tot stand komen van dit verslag. Daarnaast wil zij van de gelegenheid gebruik maken iedereen te bedanken die vanuit een rol het organiserend of wetenschappelijk comité, als spreker, voorzitter, sponsor, partner, maar vooral ook als deelnemer hun bijdrage aan de discussies en conclusies van de dag bijgedragen hebben. Hiermee is de basis gelegd voor de Nationale Hepatitis Dag 2016.


ORGANISEREND COMITÉ

Hugo van Aalderen, Mainline, AmsterdamHans Adriaansen, Virology Education, UtrechtBert Baak, Nederlandse Vereniging voor Hepatologie, AmsterdamCor Blom, Aids Fonds, AmsterdamGreet Boland, UMC Utrecht, Utrecht; Stichting HepatitisinformatieWilma Brokking, V&VN Hiv Verpleegkundig Consulenten, UtrechtJeroen Crasborn, Zilveren Kruis, LeusdenEsther Croes, Trimbos-instituut, UtrechtHayat El Ghabzouri, Netwerk Lever Verpleegkundigen, UtrechtHilje Logtenberg – van der Grient, Stichting Hepatitisinformatie; LvdG Consultancy, LeersumAlexander Pastoors, Hiv Vereniging, AmsterdamHenk Proper, V&VN Justitieel Verpleegkundigen, UtrechtJolanda Schippers, Maastricht UMC+, MaastrichtEmile Schippers, Vereniging voor Infectieziekten, BilthovenMartijn Sijbom, Nederlands Huisartsen Genootschap, UtrechtAnouk Urbanus, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, BilthovenPeter Vossenberg, Vereniging voor Verslavingsgeneeskunde Nederland, HoofddorpQuita Waldhober, GGD GHOR Nederland, UtrechtMichel Westra, Ministerie van Veiligheid en Justitie, Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI), Den HaagJosé Willemse, Nederlandse Lever Patiëntenvereniging, Amersfoort

WETENSCHAPPELIJK COMITÉ

Dr. Joop Arends, UMC Utrecht, UtrechtProf. Dr. Ulrich Beuers, Academisch Medisch Centrum; Vereniging van HepatologieDr. Monique Bongaerts, Mondriaan, HeerlenProf. Dr. Charles Boucher, Erasmus Medisch Centrum, RotterdamProf. Dr. Kees Brinkman, Onze Lieve Vrouwe Gasthuis, AmsterdamDr. Udi Davidovich, GGD Amsterdam, AmsterdamProf. Dr. Joost Drenth, Radboud UMC, NijmegenDr. Nicole Dukers-Muijrers, GGD Zuid-Limburg, GeleenProf. Dr. Bart van Hoek, Leids Universitair Medisch Centrum, LeidenProf. Dr. Andy Hoepelman, UMC Utrecht, UtrechtDr. Rob de Knegt, Erasmus Medisch Centrum, RotterdamDr. Rob de Man,Erasmus Medisch Centrum, RotterdamProf. Dr. Maria Prins, GGD Amsterdam, AmsterdamDr. Henk Reesink, Academisch Medisch Centrum, AmsterdamProf. Dr. Jan-Hendrik Richardus, Erasmus Medisch Centrum, Rotterdam/ GGD Rotterdam, RotterdamProf. Dr. Solko Schalm, Liverdoc / BIBHEP, RotterdamDr. Tim Schreuder, UMC Groningen, GroningenDr. Jim van Steenbergen, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven/ LUMC, LeidenDr. Marc van der Valk, Nederlandse Vereniging van Hiv-Behandelaren/ Academisch Medisch Centrum, AmsterdamDr. Joanne Verheij, Academisch Medisch Centrum, AmsterdamProf. Dr. Hans Zaaijer, Sanquin, Amsterdam/ Academisch Medisch Centrum, Amsterdam


NATIONALE HEPATITIS DAG 2015

Een feestdag in een periode van revolutionaire veranderingen: dat was een terugkerende boodschap die weerklonk in een aantal lezingen tijdens de tweede Nationale Hepatitis Dag. Dit symposium vond plaats op 1 oktober 2015 in de Beurs van Berlage te Amsterdam en werd georganiseerd door Virology Education (www.virology-education.nl). Dagvoorzitter Hans Zaaijer gaf aan dat dankzij een aantal revolutionaire doorbraken bijna afscheid genomen kan worden van het hepatitis C virus (HCV).

NIEUWE MIDDELEN EN BEREIKTE RESULTATEN BIJ BEHANDELING VAN VIRALE HEPATITIS

Robert de KnegtHepatoloog, Erasmus Medisch Centrum, Rotterdam

Het is een feestdag, omdat nieuwe geneesmiddelen tegen HCV worden vrijgegeven, ongeacht de ernst van de leverziekte, zo vertelde De Knegt aan het begin van zijn lezing. Reden voor deze feestvreugde is het recente besluit van het ministerie van VWS om – na onderhandelingen met de geneesmiddelenfabrikanten – de HCV-medicatie te vergoeden vanuit het basispakket van de zorgverzekering. De behandeling van HCV is zinvol, omdat het een progressieve ziekte is, die gepaard gaat met een verhoogde leveren niet-lever-gerelateerde morbiditeit en mortaliteit.

Ter verduidelijking vergeleek hij deze ontwikkelingen met eerdere revoluties in ons land. Nederland loopt wat betreft de vooruitgang vaak een beetje achter in vergelijking met andere westerse landen. Daar staat tegenover dat Nederland uiteindelijk vaak voor een gewenst model kiest. “Zo is het ook met de behandeling van HCV gegaan. We liepen wat achter in vergelijking met de ons omringende landen, maar Nederland is momenteel juist een voorloper. Met de huidige beschikbare opties loopt Nederland mijlenver vooruit op bijvoorbeeld Frankrijk.”

MEDICAMENTEUZE ONTWIKKELINGEN

De behandeling van HCV is in de afgelopen jaren steeds ingewikkelder geworden. De Knegt verwacht dat deze complexiteit met de komst van de nieuwe direct-werkende antivirale middelen (DAA’s) en combinaties daarvan aanzienlijk zal afnemen. 1 Over de nieuwe HCV-medicatie verschijnt

tegenwoordig “een lawine van artikelen”, laat de Rotterdamse MDL-arts weten. “Voor de gemiddelde MDL-arts is dat niet meer bij te houden.” In de periode 2013-’15 verschenen alleen al in de NEJM 19 klinische studies over HCV. De studies verschilden wat betreft de klinische situaties (o.a. therapienaïef of juist therapiefalen, met of zonder hiv co-infectie), ernst van de leverziekte (o.a. eventuele aanwezigheid van cirrose en levertransplantatie) en virale genotypen.

In de klinische studies blijken de nieuwe DAA’s dus effectief te zijn en goed getolereerd te worden. Een belangrijke vraag is of dat ook geldt voor de dagelijkse praktijk. “Meestal is het haast onmogelijk om de trialdata te repliceren in de praktijk”, benoemt De Knegt een algemene tendens bij de vergelijking van trialdata en dagelijkse praktijk. “Maar dat geldt niet voor de nieuwe HCV-middelen. Die resultaten worden gerepliceerd in de dagelijkse praktijk.” Zo is uit de HCV-TARGET studie naar voren gekomen dat de SVR’s (percentage patiënten dat een aanhoudende virologische respons bereikt, red.) bij verschillende patiëntengroepen steeds dichter bij elkaar komen te liggen. “De verschillen in SVR’s tussen patiënten met en zonder cirrose, met verschillende genotypen of bij degenen die in het verleden wel of niet behandeld zijn, zijn klein. Daarbij is het onduidelijk of het nuttig is om ribavirine toe te voegen.”

Ook verschijnen langzamerhand steeds meer data vanuit de compassionate use programma’s. Van de combinatie ledipasvir/sofosbuvir zijn nog geen real-life data beschikbaar. De recente ION-3 trial vond dat in alle subgroepen hoge SVR’s worden gehaald. 2 Uit een veelgeciteerde publicatie in JAMA

van eigen bodem komt naar voren dat de HCV-behandeling resulteert in een enorme reductie van algehele en lever-specifieke mortaliteit. 3 De Knegt geeft daarbij aan dat het lastig is om bij ernstig zieke patiënten een overlevingsvoordeel te


vinden. Hij verwacht dat een goede behandeling uiteindelijk ook zal leiden tot een afname van het aantal levertransplantaties.

UNMET NEEDS

De uitkomsten in real life zijn dus net zo goed als in de trials. Ook bij cirrose en na een levertransplantatie zijn er goede resultaten, waarbij op korte termijn de leverfunctie en MELD-score verbeteren. Er zijn echter ook enkele unmet needs en onbeantwoorde vragen, zoals de behandeling van gedecompenseerde cirrose, de plaats van ribavirine en de timing van de behandeling voor of na levertransplantatie. Verder zijn er meer gegevens gewenst bij HCV genotype 3 en bij patiënten met cirrose. Ten slotte is er de vraag welke behandeling gewenst is na falen op een DAA-regime. ‘Bij therapiefalen is het de vraag of je een nieuwe cocktail moet starten of dat je eerst de resistentie moet bepalen. Voorlopig lijkt the sky the limit.

Er zit echter wel een addertje onder het gras, zo geeft hij vervolgens aan. Zo hadden in de HCV-TARGET studie patiënten met voorheen behandelde cirrose lagere SVR’s dan bij andere subgroepen, namelijk 75-82%. Ook de behandeling van patiënten met een gedecompenseerde ziekte is voor verbetering vatbaar.

HULP BIJ DE VELE KEUZEMOGELIJKHEDEN

Aan het einde van zijn betoog zet De Knegt de beschikbare geneesmiddelen in Nederland op een rijtje:

• Momenteel sofosbuvir, daclatasvir en simeprevir, die zijn voorbehouden aan patiënten met de highest priority;

• Vanaf 1 oktober: ombutasvir plus paritaprevir en dasabuvir voor alle patiënten met HCV genotypen 1 en 4, ongeacht het fibrosestadium; en

• Vanaf 1 november: sofosbuvir plus ledipasvir voor alle HCV-patiënten ongeacht het fibrosestadium.

• Vanaf 1 november is er dus geen enkele restrictie meer; alle medicatie kan vrij worden voorgeschreven ongeacht het stadium van fibrose.

Vanuit een samenwerking van de betrokken beroepsverenigingen is onlangs een Nederlands richtsnoer (www.hcvrichtsnoer.nl) opgesteld. Daarvan wordt iedere drie maanden een update gemaakt. Dit richtsnoer kan helpen bij het maken van de medicamenteuze keuzes. Een ander hulpmiddel is de HCV SVR-predictor (www.liverdoc.nl). Dat is een initiatief van het nationaal programma Bewustwording, Identificatie en Behandeling chronische virale Hepatitis (BIBHEP).

In reactie op een vraag of er een interferonvrij tijdperk aankomt, stelt Ulrich Beuers (AMC, Amsterdam) resoluut dat dat zeker het geval is, omdat de vorige therapieën namelijk veel bijwerkingen gaven en resulteerden in lagere SVR’s. José Willemse, vertegenwoordiger van de Nederlandse Leverpatiënten Vereniging, geeft aan dat bij de huidige indicatie, waarbij DAA’s alleen gestart mogen worden bij patiënten met een gevorderd ziektestadium, veel patiënten zich afvragen of ze niet te laat met deze behandeling starten, om een kans op genezing te hebben.


FINANCIERING EN KOSTENEFFECTIVITEIT

Martin van der GraaffSecretaris Wetenschappelijke Adviesraad (WAR), Zorginstituut Nederland, Diemen

Van der Graaff vindt het leuk dat “we zijn samengekomen rond een probleem dat opgelost lijkt te zijn”, zo stelt hij bij aanvang van zijn verhaal. Hij vertelt over de dilemma’s die spelen bij de keuze op overheidsniveau om nieuwe en vaak dure geneesmiddelen al dan niet in het basispakket op te nemen. “Toen sofosbuvir beschikbaar kwam, kostte dat circa 1000 euro per tablet. Dat is veel geld, maar nog altijd goedkoper dan een levertransplantatie, zo claimde de industrie.”

Een Franse studie toonde grote internationale verschillen in de gerekende prijzen. Zo betalen ze in de Verenigde Staten (VS) de hoogste prijs (67.000 euro), terwijl in bijvoorbeeld Egypte, Kenya, Mexico, India en Brazilië dezelfde medicatie voor een bedrag dat waarschijnlijk dicht tegen de kostprijs aanzit, beschikbaar is (705-720 euro).

Om te beginnen benoemt hij dat nieuwe geneesmiddelen momenteel duur zijn qua winkelwaarde, maar dat de prijs als gevolg van onderhandeling lager wordt. Verder zullen de uitgaven op bevolkingsniveau naar verwachting op termijn dalen vanwege het teruglopen van de infectiekans. Bovendien wordt door een adequate behandeling veel bespaard verderop in de keten. Desalniettemin kan het uitgavenniveau bijna ondraaglijk zijn voor het zorgstelsel.

BELEIDSWEGEN

Vervolgens geeft Van der Graaff een korte uiteenzetting van de werkwijze van het pakketbeheer door het Zorginstituut Nederland (ZIN). Het ZIN adviseert over de vraag welke geneesmiddelen of toepassingen daarvan in het basispakket verzekerd moeten zijn. De producenten leggen de dossiers voor aan de ZIN. Vervolgens schrijft het ZIN een conceptrapport en legt dat voor aan de Wetenschappelijk Adviesraad (WAR). Kernvragen bij pakketbeheer zijn: Hoe presteert een product ten opzichte van de standaard- of gebruikelijke

behandeling? Hoe zit het met de onderbouwing wat betreft de farmaco-economische aspecten? Oftewel: krijgen we waar voor ons geld?

Bij het vaststellen van de kosteneffectiviteit en budgetimpact van sofosbuvir werd ervan uitgegaan dat zo’n 1.500 patiënten per jaar behandeld zouden worden. Deze conservatieve schatting zou al betekenen dat de kosten 70 miljoen euro in 2014 en 50 miljoen in de daarop volgende jaren zouden zijn. Op basis van gegevens uit de VS is een extrapolatie gemaakt naar de Nederlandse situatie (tabel 1).

Tabel 1: Recente analyse van Chhatwal met daarop gebaseerde extrapolatie naar Nederland

VS Nederland

320 miljoen inwoners 17 miljoen inwoners

1,8 miljoen met diagnose HCV

95.000 met diagnose HCV

0,5 miljoen extra in 5 jaar

26.000 extra in 5 jaar

Behandelkosten 136 miljard dollar met nieuwe therapie

6,4 miljard euro; wordt de helft bij vigerende Nederlandse schattingen

65 miljard dollar meer dan met de bestaande therapie

Wordt nog eens de helft minder als korting van 40-60% haalbaar is

Besparing op levertransplantaties: 16 miljoen dollar

Ter vergelijking: totale extramurale rekening per jaar: 5 miljard euro

Dit betekent nog steeds een enorme aanslag op het zorgbudget, terwijl besparingen, zoals op levertransplantaties, geen echt tegenwicht bieden. Gezien de hoge kosten zijn er enkele mogelijke opties voor de overheid: de prijs van de medicatie proberen te verlagen, te rantsoeneren door minder patiënten in aanmerking te laten komen voor de medicatie en te kijken naar ziektelast versus behandelmoment. Wanhopige overheden, wat overigens niet geldt voor de Nederlandse overheid, denken na over dwanglicenties. Daarbij wordt de patentperiode eenzijdig opgeheven, om zodoende de prijs te verlagen. Het Nederlandse nationale bureau voor prijsonderhandeling sluit tegenwoordig geheime deals met de producenten.



CONCLUSIES

De nieuwe HCV-middelen zijn volgens Van der Graaff een positieve ontwikkeling. Door de hoge kosten zetten ze de houdbaarheid van onze zorgverzekering echter onder zware druk. Ze leiden tot een debat over morele waarden van farmaceutische bedrijven en dwingen de maatschappij wellicht tot iets wat men altijd heeft vermeden: het prioriteren van investeringen in de zorg. We gaan een gezondere tijd tegemoet, maar krijgen er ook zorgen voor terug.

Tijdens de paneldiscussie geeft Zaaijer als zelfbenoemde communist aan dat de excessieve prijzen van de HCV-medicatie verlaagd zouden moeten worden door het toepassen van prijslicenties. Farmaceutische bedrijven zijn volgens hem namelijk onderdeel en eigendom van de maatschappij, dus hebben daarin een verantwoordelijkheid. De Knegt benoemt vervolgens dat ook artsen een maatschappelijke verantwoordelijkheid hebben. We moeten op een nieuwe manier over prijsontwikkeling nadenken. Jeroen Crasborn van Zilveren Kruis Achmea geeft aan dat de meeste nieuwe medicijnen slechts kleine veranderingen ten opzichte van de concurrentie of het bestaande arsenaal (me-too medicatie) betreffen. “De grote veranderingen, zoals getoond, zie je zelden.”

Die aanpak leidt weliswaar tot een kostenreductie, maar hierdoor verdwijnt voor de buitenwereld het inzicht in de kosteneffectiviteit. De meest recente onderhandelingsresultaten tussen VWS en industrie leiden tot het opheffen van beperkingen: per 1 november zijn vrijwel alle middelen voor alle chronische HCV-patiënten toegankelijk.

Van der Graaff vindt dat er een maatschappelijk debat nodig is, om een referentiewaarde voor kosteneffectiviteit te bepalen, waarboven geen nieuwe interventie het pakket kan instromen zonder een serieuze maatschappelijke afweging.

HOE KUNNEN WE ONS BETER VOORBEREIDEN?

In een recent artikel in Medisch Contact stellen De Knegt en Schalm dat een actieve beroepsgroep (infectiologen en MDL-artsen) concludeert dat als ze nog meer gerealiseerd hadden welke sleutelrol ze speelden in het debat, ze meer aan het roer hadden gestaan. De rollen veranderen, waarbij de vergoedingsbesluiten minder vrijblijvend worden. Ook de behandelaren en patiënten gaan hierin een verantwoordelijkheid dragen.



CONCEPT NATIONAAL HEPATITIS PLAN

Solko SchalmDirecteur, Liverdoc en BIBHEP, Rotterdam

Roel CoutinhoDeel-hoogleraar Epidemiologie en Bestrijding Infectieziekten,UMC Utrecht, Utrecht

Jim van SteenbergenArts Maatschappij en Gezondheid & Epidemioloog, CIb RIVM, Bilthoven / LUMC, Leiden

Jan Hendrik RichardusArts Maatschappij en Gezondheid, Erasmus MC, Rotterdam / Senior onderzoeker Infectieziektebestrijding, GGD Rotterdam, Rotterdam

Vorig jaar werd tijdens de eerste Nationale Hepatitis Dag besloten een Nationaal Hepatitis Plan te ontwikkelen. Een initiatiefgroep heeft met ondersteuning vanuit het Centrum Infectieziektebestrijding van het RIVM nu een concept voor dit plan gepresenteerd. Het concept omvat een nieuwe ambitie: voorkomen van ernstige gevolgen van infectie (secundaire preventie) naast het continueren van de goedlopende activiteiten op het gebied van voorkomen van overdracht (primaire preventie). Voor de secundaire preventie zijn meerdere thema’s benoemd waarvan er vandaag drie uitgelicht worden: vroegopsporing, ketenzorg, en kennis & onderzoek (tabel 3).

De initiatiefgroep laat zich niet uit over screenen, omdat de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport daarover in oktober 2014 een vraag aan de Gezondheidsraad heeft gesteld. De Gezondheidsraad heeft een commissie ingesteld, met Roel Coutinho als voorzitter. Hij geeft aan dat een rapport van deze Gezondheidsraadscommissie in het eerste kwartaal van 2016 wordt verwacht.

Tijdens de tweede Nationale Hepatitis Dag sprak 85% van de aanwezige zorgprofessionals zich uit voor instellen van dit Nationale Hepatitis Plan.

Solko Schalm (LiverDoc; BIBHEP) benoemt de achtergrond van dit initiatief. Vorig jaar bestond de perceptie dat er in Nederland vooral sprake was van een gebrekkige opsporing van hepatitis. Maar de sterfte was verder gestegen, zodat er ook vraagtekens zijn bij de continuïteit van de zorg en de adequaatheid van behandeling. Verder vond het onderzoek vooral op lokaal niveau plaats en was daardoor versnipperd. Er was weinig bundeling van krachten en er ontbrak een nationaal beleid. Daarom kreeg het Centrum Infectieziektebestrijding van het RIVM het verzoek om de totstandkoming van een Nationaal Hepatitis Plan te coördineren.

Jim van Steenbergen (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu; LUMC, Leiden) vertelt dat meteen al in september 2014 overleg plaats vond tussen CIb/RIVM en het ministerie van VWS. Een maand later was er een plan van aanpak voor een initiatiefgroep, waaraan experts uit de publieke en curatieve zorg deelnamen. In november vond de eerste bijeenkomst plaats, waarbij informatie werd verzameld over tekortkomingen in hepatitiszorg met alle al bestaande plannen en wensen ter verbetering. In 2015 is een conceptplan opgesteld, dat nu is voorgelegd aan alle betrokken partijen. In enkele bijeenkomsten met vertegenwoordigers hoopt het CIb/RIVM nog dit jaar voldoende draagkracht te krijgen om het plan door een breed samengestelde Stuurgroep verder uit te laten werken en de uitvoering te bewaken.

Jan Hendrik Richardus (Erasmus MC en GGD Rotterdam) beschrijft de kennisagenda, die de basis moet vormen van een onderzoeksprogramma dat inhoudelijke ondersteuning geeft aan het NHP. Hiervoor is aparte financiering nodig, die idealiter opgebracht wordt door een private/publieke partnerschap en beheerd wordt door ZonMw.


Tabel 3. Drie hoofdelementen van Voorkomen van (ernstige) gevolgen van infectie (secundaire preventie) in het concept Nationaal Hepatitis Plan.

Elementen Onderdelen

Vroegopsporing -(Her)opsporen van chronisch geïnfecteerden, beoordelen en behandelen (zorg) -Bevorderen testgedrag risicogroepen en professionals: bewustmaken, motiveren en testen

Efficiënte ketenzorg en adequate behandeling

-(Vroeg)behandeling van chronisch geïnfecteerden -Drempelloos verwijzen van opsporing naar beoordeling tot behandeling. -Jaarlijkse feedback uit registratie, surveillance naar regionale hepatitis centra

Registratie, monitoring, analyse en onderzoek

-Aanleggen (klinische) registratie -Opstellen kennisagenda


PARALLELLE SESSIES

Tijdens de Nationale Hepatitis Dag 2015 zijn acht verschillende parallelle sessies georganiseerd met elk een eigen thema. Hieronder staan de belangrijkste bevindingen en uitkomsten van elke parallelle sessie beschreven.

SESSIE 1: KLINISCH BELEID EN MONITORINGVoorzitters: Robin Ackens (Verpleegkundig specialist, Maastricht UMC+, Maastricht) & Rob de Knegt (Hepatoloog,

Erasmus MC, Rotterdam)

Diagnostiek en ziektebeloop

• Bij HCV is het merendeel man. Dit verschil is groter dan bij HBV. Het grootste deel van de patiënten (37%) komt uit een endemisch gebied.

• Regressie van cirrose na SVR vormt alleen een probleem indien de cirrose nog niet zo lang bestaat.• De morfologie is belangrijk bij het bestuderen van de reversibiliteit van cirrose na de behandeling. Het

is goed om te realiseren hoe de normale leverarchitectuur eruit ziet. Bij chronische leverziekte in de context van virale infectie is de mate van fibrose te stadiëren in vier of zes stadia. Binnen F4 is er een spectrum van gecompenseerde en gedecompenseerde cirrose.

• Er moet een centrale registratie van virale hepatitis komen, bij voorkeur door het uitrollen van Virale Hepatitis Monitoring (VHM).

Behandeling en zorg

• De behandeling van acute HCV is in orde. Er bestaat vooralsnog geen risico op resistentieontwikkeling.• Als de HCV-medicatie vroegtijdig wordt gestart, dan zullen de incidentie en prevalentie van cirrose in

de komende jaren naar verwachting afnemen.• Bij de behandeling is het advies om 3 maanden te wachten. • PegIFN is een zware behandeling, maar niet onoverkomelijk. Er treedt een daling van de kwaliteit van

leven tijdens de behandeling op, maar die stijgt na 12 weken tot normaalwaarden. De patiënt heeft al een endogene IFN-productie in de chronische fase. Dus de toevoeging van pegIFN heeft op dat moment geen nut meer.

• Een zorgconsulent moet de zorg leveren• Nieuwe studie voor acute HCV bij hiv-positieve MSM: 8 weken pegIFN-vrije therapie, eind 2015• In Maastricht bestaat een intensieve samenwerking tussen infectiologen en MDL-artsen

SESSIE 2: KLINISCH BELEID EN MONITORINGVoorzitters: Nicole Dukers (Epidemioloog infectieziekten, GGD Zuid-Limburg, Geleen) & Jim van Steenbergen

(Arts Maatschappij en Gezondheid & Epidemioloog, CIb RIVM, Bilthoven / LUMC, Leiden)

Opsporing en screening

• Screenen op risicogedrag, gericht op HCV, werkt beter als dat geïntegreerd in de zorg wordt verzorgd (de gevonden prevalenties zijn dan 7-70 keer normaal)

• Heropsporing via laboratoria in multidisciplinaire samenwerking kost veel tijd, maar levert ook veel op. Beginnen bij de huisartsenpraktijken heeft de meeste kans.

Rol van de huisarts

• Persoonlijke oproep, gecombineerd met campagne gericht op hulpverleners, met name huisartsen.• De huisarts verdient maximale ondersteuning in de cruciale rol bij het opsporen van chronische

hepatitis.


SESSIE 3: BEHANDELING VAN CHRONISCHE HBV: VANDAAG EN MORGENVoorzitters: Annemiek van der Eijk (Arts-microbioloog / viroloog, Erasmus MC, Rotterdam) & Henk Reesink

(Internist-hepatoloog, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam)

Epidemiologie

• De laatste jaren is een daling te zien in het aantal aangegeven HBV-infecties bij het nationale meldcentrum (OSIRIS/RIVM). De seroprevalentie van HBV in Nederland is significant hoger bij de eerste generatie dan bij latere generaties migranten. Uit diverse studies wordt geschat dat circa 50.000 (spreiding van 18.500 tot 84.000) personen chronisch geïnfecteerd zijn met HBV.

Behandeling

• De behandeling van chronische HBV dient te gebeuren volgens de landelijke richtlijn. Het risico op HCC neemt ondanks behandeling niet af bij patiënten met levercirrose. Bij patiënten met immuunsuppressie moet rekening worden gehouden met reactivatie van HBV, indien de patiënt HBsAg-positief is, maar ook bij degenen die een HBV-infectie hebben doorgemaakt.

• Bij patiënten met chronische HBV die met pegIFN worden behandeld, is het van belang om voorspellende biomarkers te gebruiken (bijv. kwantificatie van HBsAg), om het resultaat van de behandeling te voorspellen. Dat betekent dat bij sommige patiënten de duur van de behandeling aangepast kan worden. Zo nodig kan er gestopt worden na 12-24 weken.

• De huidige HBV-behandeling kent diverse beperkingen. De ontwikkeling van nieuwe middelen die de replicatie van het HBV remmen, is in een vroege fase. Conform aan hiv en HCV is de verwachting dat een combinatie van medicijnen die de replicatie remmen en de immuunrespons stimuleren, uiteindelijk de HBV-infectie kan genezen.

SESSIE 4: ACCESS EN POLICYVoorzitters: Cor Blom (Beleidsmedewerker, Aids Fonds/Soa Aids Nederland, Amsterdam) & Guido van Diepen

(Hoofdredacteur, Stichting Mainline, Amsterdam)

Discussie en toekomst

• Vooruit kijken naar wat innovatie in hepatitis medicatie in de toekomst brengt aan knelpunten in de toegang: met partijen vooraf bepalen hoe ze op te lossen.

• Baseer de discussie over de oorzaak van onvolledige toegang tot hepatitis-medicatie meer op objectieve feiten, maar die moeten we dan wel hebben.

• Betrek patiënten als partner in de discussie. Belaad ze niet met schuld over de hoge kosten van de hepatitis medicatie.

Zorgkosten

• Transparantie in de opbouw van de prijs voor hepatitis-medicatie is nodig.• Vergroot de onderhandelingskracht ten opzichte van farma.• Transparantie bij farma en overheid is nodig voor een genuanceerd debat over de toegang tot hepatitis

medicatie.


SESSIE 5: FINANCIERING EN KOSTENEFFECTIVITEITVoorzitters: Jeroen Crasborn (Senior Adviseur Zorgstrategie, Zilveren Kruis, Leusden) & Inge Diepman

Kosten en innovatie

• De kosteneffectiviteit helpt om het keuzeproces binnen de beperkte middelen te vergemakkelijken. • Betere kwaliteit en daadwerkelijk toegevoegde waarde voor de patiënt blijft het sterkste argument voor

vergoeding van de interventie.• De wens/vraag van de individuele patiënt is vaak lastig te verbinden met doelmatigheidsinzichten. • Er wordt opener en respectvoller gecommuniceerd in vergelijking met eerdere jaren geleden.• Innovatie op verschillende gebieden is noodzakelijk.

SESSIE 6: HBV EN HCV CASCADE OF CARE: DE UITDAGINGENVoorzitters: Andy Hoepelman (Internist-infectioloog, UMC Utrecht, Utrecht) & Maria Prins (Senior Epidemioloog,

GGD Amsterdam, Amsterdam)

Registratie

• In een registratiesysteem zouden ook HBV en HCV diagnoses buiten de behandelcentra (bijv. huisarts en verslavingsarts) moeten worden opgenomen, mede gezien het profiel van HBV/HCV-populatie, om zo de linkage to care te optimaliseren, waarbij zorg in de buurt belangrijk blijft.

• Een landelijk registratiesysteem is nodig om inzicht te krijgen in de cascade of care. • De thans beschikbare databronnen over HBV en HCV zijn te beperkt om een betrouwbaar inzicht te

hebben in de cascade of care (met uitzondering van hiv-co-geïnfecteerden).• Het ontbreken van zo’n systeem op dit moment is een gemiste kans nu de nieuwe therapieën voor

iedereen beschikbaar komen, want inzicht in de cascade evalueert en stuurt het beleid.

Behandeling

• Bij het opschalen van behandelen is de verwachting dat in de eerste instantie her-infecties zullen optreden in risicogroepen waar nog transmissie plaatsvindt. Een gericht preventie en testprogramma is nodig.

Verbeterpunten

• De cascade voor hiv/HCV-geïnfecteerde personen bewijst dat en laat thans zien dat de behandeling op zichzelf succesvol verloopt.

• Screening moet zich richten op herkenbare groepen met het grootste aantal niet-gediagnosticeerde personen, naast het testen van risicogroepen waar de meeste transmissie plaatsvindt.

• Het karakteristieken van de patiëntenpopulatie maakt dat je zorg kan toespitsen (personaliseren), bijvoorbeeld voor specifiek migrantengroepen.

• Samenwerking op regionaal niveau van alle relevante stakeholders draagt in grote mate bij aan het optimaliseren van de zorg en moet verder uitgerold worden. Hierbij is het belangrijk dat een van de partijen in de regio de lead neemt, bijvoorbeeld zoals het gecombineerde HIV/HCV/HBV behandelcentra dat in Maastricht doet. Ook vanuit de verslavingszorg zijn er doorbraakprojecten die laten zien dat samenwerking in de regio het zorgpad verbetert.

• De HCV cascade of care behoeft verbetering, met name op gebied van het in zorg houden en opstarten van de behandeling van HCV co-geïnfecteerden. De SVR is in het afgelopen jaar duidelijk verbeterd voor HCV co-geïnfecteerden. Niet alle HBV hiv-co-geïnfecteerde patiënten hebben een ondetecteerbaar HBV-DNA. Chronisch ernstig leverlijden vormt nog steeds een veelvoorkomend probleem, maar het overlijdensrisico is laag.

PARALLELLE SESSIES


SESSIE 7: VACCINATIEVoorzitters: Pieter Honkoop (MDL-arts, Albert Schweitzer Ziekenhuis, Sliedrecht) & Stijn Raven (Arts

Maatschappij en Gezondheid, GGD West-Brabant, Breda)

Vaccinatie van risicogroepen

• Chronische ziekten hebben over met algemeen een slechtere uitkomst op vaccinatie bij hepatitis B. • De vraag is of er na HBV nu ook aandacht voor HCV bij risicovormers in de zorg komt. • De viral load bepaalt of je als risicovormer (bijv. coassistent, thoraxchirurg, gynaecoloog, orthopeed,

tandarts en mondhygiëniste) mag werken • De timing van vaccinatie is bepalend voor het succes van het vaccineren van immuungecompromitteerde

patiënten. Dit is maatwerk en kost tijd. • Chronisch zieken hebben een lagere beschermingsgraad na vaccinatie bij hepatitis B. • Risicolopers met eenmaal aHBs > 10 U/l zijn naar veronderstelling ‘levenslang’ beschermd, maar we

weten nog niet precies hoe lang dit aanhoudt (kunnen niet weten wanneer dit ophoudt. ) • Met vaccinatie tegen HBV is het probleem nog niet de wereld uit. • De viral load van HBV bepaalt en is een voorspeller voor de inzet bij risicovormende handelingen. • Het beleid rondom risicovormers (groepen) en HCV is nog beperkt en niet ontwikkeld, dit in tegenstelling

tot het beleid bij HBV. (zelfde stelling als punt 2 en 8) kan er dus uit.

SESSIE 8: PREVENTIEVoorzitters: Martijn Sijbom (Wetenschappelijk medewerker, Nederlands Huisartsen Genootschap, Utrecht) &

Anouk Urbanus (Epidemioloog / beleidsmedewerker, RIVM, Bilthoven)

Migranten

• Proactieve benadering, bij voorkeur in eigen taal, is essentieel voor een effectief bereik voor HBV-vaccinatie van migranten.

• Een gecombineerde doelgerichte benadering (tailored approach) vanuit de gemeenschap is effectief voor het bereiken van sekswerkers.

Andere risicogroepen

• Partnerwaarschuwing.nl is een effectieve additionele tool voor het waarschuwen van sekspartners.• Het implementeren van HBV-vaccinatie binnen de verslavingszorg is een kleine moeite.


SYMPOSIA

HET NUT VAN HET BEHALEN VAN EEN SVR

Raoel MaanPhD studentErasmus Medisch Centrum, Rotterdam

Een chronische HCV-infectie kan leiden tot leverfibrose en eventueel tot cirrose. De incidentie van HCV-geïnduceerde cirrose neemt toe. De piek van de HCV-epidemie wordt in 2020 verwacht, zo toont hij aan de hand van een multiple cohort model. 4 Cirrose kan leiden tot leverfalen, hepatocellulair

carcinoom (HCC), levertransplantatie en overlijden. Extra-hepatische symptomen kunnen reeds aanwezig zijn, voordat sprake is van een gevorderde leverziekte.

De R.E.V.E.A.L. studie uit Taiwan geeft een goed beeld over het natuurlijke beloop van de HCV-infectie. In dat onderzoek zijn gedurende gemiddeld 16,2 jaar bijna 20.000 patiënten gevolgd. Een chronische HCV-infectie ging gepaard met een toegenomen risico op overlijden door alle oorzaken. 5

LUNCHSYMPOSIUM GESPONSORD DOOR ABBVIE: ALLE PIJLEN OP GENEZING

CONCLUSIES

Het is waarschijnlijk dat een SVR zich vertaalt in betere klinische uitkomsten, waarbij een langere algehele overleving het belangrijkste eindpunt is. Het bereiken van SVR resulteert in een lagere incidentie van extrahepatische manifestaties en een verbeterde kwaliteit van leven. Ondanks een SVR moeten cirrosepatiënten gecontroleerd blijven worden op het ontstaan van een HCC.

PATIËNTGERICHTE BEHANDELING

Een antivirale behandeling kan leiden tot het klaren van de virale infectie, de zogenaamde SVR. De SVR met een IFN-bevattende therapie houdt over het algemeen lange tijd aan. 6 De all-cause mortaliteit blijkt aanzienlijk hoger te zijn bij patiënten zonder SVR, namelijk 26,0% in vergelijking met 8,9% bij degenen met een SVR na een mediane follow-upduur van 8,4 jaar. 3

Het bereiken van SVR is echter niet het primaire doel van de antivirale behandeling. “We behandelen patiënten om de gezondheidsgerelateerde kwaliteit van leven te verbeteren, de lever-gerelateerde morbiditeit te verminderen en de levensverwachting te verbeteren”, laat Maan weten. Er is echter een gebrek aan gerandomiseerde placebogecontroleerde trials (RCT’s) die een duidelijk klinische voordeel van antivirale therapie tonen.

Wat betreft de patiënt-gerapporteerde uitkomstmaten (PRO’s) vormt vermoeidheid de meest voorkomende lichamelijke klacht bij HCV-patiënten. Een systemische review van tien jaar geleden vond dat de kwaliteit van leven wel verbeterde bij de patiënten die een SVR bereikten, maar niet verbeterden bij degenen zonder een dergelijke behandelrespons. 7


ADHERENCE BIJ ANTIVIRALE THERAPIE

Pythia Nieuwkerk Scientific staff member (UD)Academisch Medisch Centrum, Amsterdam

Tijdens dit lunchsymposium sprak Nieuwkerk over het belang van therapietrouw (adherence). De therapietrouw kun je verbeteren door een goede begeleiding. “Om te beginnen, wat wellicht klinkt als een open deur, moet de patiënt überhaupt beginnen met de behandeling”, vertelt ze, voorzien van enkele gegevens uit eigen onderzoek. 8

Er is nog niet duidelijk hoeveel therapietrouw er nodig is om een SVR te bereiken. Tegenwoordig maken meer patiënten het behandeltraject af, wat waarschijnlijk te danken is aan de kortere behandelduur en de betere tolerabiliteit van de huidige HCV-therapieën.

BEÏNVLOEDENDE FACTOREN

In het algemeen geldt dat hoe complexer de behandeling is, hoe lastiger het is om therapietrouw te garanderen. Ook het aantal te nemen pillen (pill burden) heeft invloed op de therapietrouw.

Bijwerkingen hebben vooral een grote negatieve impact op de therapietrouw bij asymptomatische patiënten.

Patiënt-gerelateerde factoren die invloed hebben op de therapietrouw, omvatten de aanwezigheid van depressie, geneesmiddelengebruik (voormalig en huidige gebruik en de frequentie ervan) een opvatting en ideeën bij de patiënt. Van de laatstgenoemde factor blijken de adherence self efficacy en de overtuiging van nut en noodzaak van de behandeling de therapietrouw te verhogen, terwijl zorgen over negatieve effecten van de behandeling de therapietrouw juist verlagen. “Bij depressie zijn er problemen met de motivatie en concentratie”, voegt Nieuwkerk toe. Adherence self efficacy is het fenomeen dat als de patiënt overtuigd is dat hij of zij in staat is om therapietrouw te zijn dat hij/zij dan ook vaker het juiste medicijngebruik toepassen.

In een meta-analyse kwamen enkele voorspellende factoren voor de therapietrouw aan cART bij hiv-patiënten aan voren. 9 Waarschijnlijk spelen vergelijkbare fenomenen bij de behandeling van HCV-patiënten. Het grootste positieve effect werd geleverd door de adherence self efficacy. Vooral psychologische factoren bleken van invloed te zijn op de therapietrouw, terwijl medicatie-gerelateerde factoren een bescheiden impact hadden.

CONCLUSIES

Het is lastig om in te schatten welke patiënt therapietrouw zal zijn. Dokters overschatten vaak de therapietrouw van de patiënt. Daarom is er maatwerk nodig. One size doesn’t fit all. De therapietrouw zou tijdens ieder consult aan de orde moeten komen. Zolang de behandeling duurt, moet de patiënt begeleid worden.


DE ZIN VAN PATIËNTENONDERSTEUNING

Robin AckensVerpleegkundig Specialist Maastricht UMC+, Maastricht

Bij de begeleiding van patiënten met uiteenlopende chronische aandoeningen blijkt het nuttig te zijn om verpleegkundige begeleiding toe te passen. Ten eerste verbeteren de proces- en uitkomstindicatoren bij patiënten met type 2 diabetes mellitus bij taakdelegatie van huisarts naar gespecialiseerde verpleegkundige. Het toepassen van een verpleegkundige counseling bij hiv-patiënten vanaf het starten van de therapie

blijkt te leiden tot een verbeterde therapietrouw en minder virologisch falen. 10 Verbeterd zelfzorggedrag en patiënttevredenheid bij patiënten met stabiel chronisch obstructief longlijden (COPD) bij overname van de zorg van de longarts naar de verpleegkundig specialist.

Ackens stelt dat ook HCV-patiënten baat hebben bij verpleegkundige ondersteuning. Zo gaat een multidisciplinaire begeleiding van HCV-patiënten gepaard met een hogere therapietrouw en SVR’s. 11 Verpleegkundige begeleiding helpt bij het verbeteren van de therapietrouw met de HCV-behandeling, maar ook bij het gebruik van comedicatie, zoals cART en antidepressiva. Tot slot geeft Ackens een opsomming van enkele gespreksonderwerpen die ter sprake kunnen komen met de patiënt en/of omgeving (tabel 2).

Voorafgaand aan het starten van de behandeling

Wanneer starten, waarom nu behandelen, middelen en bijwerkingenprofiel, innamewijze en –frequentie, barrières voor optimale therapietrouw, alcohol- en drugsgebruik, beleid bij problemen en interacties met andere geneesmiddelen, zelfzorgmiddelen en (recreatief) drugsgebruik

Tijdens de behandeling Regelmatige controles (poliklinisch en telefonisch), controle op therapietrouw, bijwerkingen en laboratoriumafwijkingen, motiveren van patiënt, counseling inzake risico’s op re-infectie en laagdrempelige bereikbaarheid voor vragen en ondersteuning

Na de behandeling Actieve follow-up na staken van de therapie, SVR na 12 (of 24) weken, blijvende follow-up van patiënten met o.a. hiv co-infectie of cirrose. Succesvolle behandeling kan motiveren tot het aanpassen van de leefstijl, o.a. alcohol, verslaving, seksueel risicogedrag en sociale problemen. Indien gewenst verwijzen naar gerichte hulpverlening/ondersteuning.

Tabel 2. Enkele gespreksonderwerpen met de patiënt en zijn/haar omgeving.

SYMPOSIA


MIDDAGSYMPOSIUM GESPONSORD DOOR GILEADBEHANDELING VAN HEPATITIS C IN DE TOEKOMST: EEN ROL VOOR DE HUISARTS?

Kees BrinkmanInternist-infectioloogOnze Lieve Vrouwe Gasthuis, Amsterdam

Andy HoepelmanInternist-infectioloogUMC Utrecht, Utrecht

In dit pro-contra debat was Kees Brinkman (Onze Lieve Vrouwe Gasthuis, Amsterdam) voor en Andy Hoepelman (UMC Utrecht) tegen de stelling dat alle behandelingen van HCV-patiënten in de toekomst via de huisarts kunnen gaan plaatsvinden.

PRO

Als eerste argument benoemde Brinkman dat met de komst van de DAA’s de complexiteit van de behandeling aanzienlijk is gedaald en naar verwachting verder zal dalen (figuur 1). Ten tijde van de behandeling met pegIFN was de behandeling nogal complex, maar “er is licht aan het einde van de tunnel”, voegt Brinkman toe, verwijzend naar de DAA’s die bij vrijwel alle patiënten tot een SVR leiden. “Eigenlijk hoef je die patiënten niet meer te vervolgen. Daar hangt wel een prijskaartje aan, minimaal 40.000 euro.”

In de toekomst komt hopelijk een middel met de hypothetische naam ‘perfectovir’, die werkt bij alle genotypen, leidt tot 100% SVR, eigenlijk geen bijwerkingen en interacties heeft, een 6-8 weken durende behandeling met maar één pil betreft en goedkoop is. Omdat dit ideale middel werkzaam zou zijn tegen alle genotypen en leidt tot een volledige genezing bij alle patiënten, is er geen monitoring nodig. “Eigenlijk is dit appeltje eitje”, aldus de Amsterdamse internist. “Het is wel handig om een t0-bepaling (viral load bij aanvang, red.) en de viral load aan het einde van de behandeling te checken.

Het enige dat je moet doen, is de compliance bewaken. Het is een soort antibioticumkuur die je 12 en misschien maar 6 weken hoeft vol te houden. Dus dat kan prima plaatsvinden in de eerste lijn.”

CONTRA

HCV komt in de huisartsenpraktijk niet heel veel voor, gemiddeld slechts 6 patiënten per huisarts. Daardoor hebben ze weinig kennis over en ervaring met dit ziektebeeld. Ter argumentatie van zijn tegenstandpunt benoemt Hoepelman een patiëntencasus, die hij voorlegde aan een groep huisartsen tijdens een nascholing. De vraag was: Wat zou u doen bij een Turkse patiënten met waarschijnlijk een HBV-infectie bij aanwezigheid van positieve antistoffen? Hierop was de verdeling van gekozen antwoordopties door de aanwezige huisartsen vrijwel random verdeeld. “Dus ik ben er niet gerust op dat ze – zelfs na een gedegen vooropleiding – de juiste keuzes maken”, concludeert Hoepelman.

Een ander argument om de HBV- en HCV-zorg niet in de eerste lijn onder te brengen, is het belang van een goede registratie en kwaliteitsborging. Daarnaast is bij veel patiënten in de loop der jaren aanvullend onderzoek gewenst, bijvoorbeeld een fibroscan te evaluatie van leverschade. “Dat is allebei lastiger te realiseren in de huisartsenpraktijk”, vindt de Utrechtse hoogleraar. “Als we in Nederland iedereen gaan behandelen, wordt HCV ook voor specialisten een zeldzame ziekte; dan verandert de situatie wellicht.”

0%

20%

40%

60%

80%

100%

120%

1st 2nd 3rd 4th 5th 6th 7th 8th 9th

GT1 GT1IFN

pIFN+

RBV+

PI*pIFN+

RBV+PI

pIFN+

RBVIFN+

RBV

DAAs*

DAAs

48 wk

10 wk 8 wk

24 wk

48 wk

48 wk

48 wk

12 wk? wk

DAAs***DAAs**

1989 1998 2001 2010 2013 2014

SVR 12

complexiteit

Figuur 1. Ontwikkelingen in de HCV-behandeling.


MEETING PARTNERS

De NATIONALE HEPATITIS DAG 2015 werd ondersteund door:

C 100M 72Y 0K 56

C 0M 65Y 100K 5

Vereniging voor Verslavingsgeneeskunde Nederland

HVNHIV VERENIGING NEDERLAND


De NATIONALE HEPATITIS DAG 2015 werd mede mogelijk gemaakt door educational grants van:

PLATINUM SPONSOREN

GOUDEN / ONLINE EDUCATIE SPONSOR ZILVEREN SPONSOR

SUPPORTER CONTRIBUTOR


LITERATUUR1. Dore GJ. The changing therapeutic landscape for hepatitis C. Med J Aust. 2012;196:629-32.

2. O'Brien TR, Lang Kuhs KA, Pfeiffer RM. Subgroup differences in response to 8 weeks of ledipasvir/sofosbuvir for chronic hepatitis C. Open Forum Infect Dis. 2014;1:ofu110.

3. van der Meer AJ, Veldt BJ, Feld JJ, et al. Association between sustained virological response and all-cause mortality among patients with chronic hepatitis C and advanced hepatic fibrosis. JAMA. 2012;308:2584-93.

4. Davis GL, Alter MJ, El-Serag H, et al. Aging of hepatitis C virus (HCV)-infected persons in the United States: a multiple cohort model of HCV prevalence and disease progression. Gastroenterology. 2010;138:513-21.

5. Lee MH, Yang H, Lu SN, et al. Chronic hepatitis C virus infection increases mortality from hepatic and extrahepatic diseases: a community-based long-term prospective study. J Infect Dis. 2012;206:469-77.

6. Swain MG, Lai MY, Shiffman ML, et al. A sustained virologic response is durable in patients with chronic hepatitis C treated with peginterferon alfa-2a and ribavirin. Gastroenterology. 2010;139:1593-601.

7. Spiegel BM, Younossi ZM, Hays RD, et al. Impact of hepatitis C on health related quality of life: a systematic review and quantitative assessment. Hepatology. 2005;41:790-800.

8. Vrijens B, De Geest S, Hughes DA, et al. A new taxonomy for describing and defining adherence to medications. Br J Clin Pharmacol. 2012;73:691-705.

9. Langebeek N, Nieuwkerk P. Electronic medication monitoring-informed counseling to improve adherence to combination anti-retroviral therapy and virologic treatment outcomes: a meta-analysis. Front Public Health. 2015;3:139.

10. Chung MH, Richardson BA, Tapia K, et al. A randomized controlled trial comparing the effects of counseling and alarm device on HAART adherence and virologic outcomes. PLoS Med. 2011;8:e1000422.

11. Carrión JA, Gonzalez-Colominas E, García-Retortillo M, et al. A multidisciplinary support programme increases the efficiency of pegylated interferon alfa-2a and ribavirin in hepatitis C. J Hepatol. 2013;59:926-33.

REFERENTIESALGEMENE INFORMATIE www.InfectiousDiseasesOnline.com/NHD2015

PRESENTATIES www.InfectiousDiseasesOnline.com/presentations

VIDEO’S www.InfectiousDiseasesOnline.com/webcast

VERSLAG www.InfectiousDiseasesOnline.com/meeting-reports

VIROLOGY EDUCATION B.V.

Biltstraat 106 3572 BJ Utrecht

NATIONALEregist2.virology-education.com/meetingreport/NHD15.pdf · 2015. 12. 14. · Verslag...

Documents

Transcript of NATIONALEregist2.virology-education.com/meetingreport/NHD15.pdf · 2015. 12. 14. · Verslag...