1916.pdf

JAARBOEKJE.

0 JAARBOEKJE 0VOOR

GESCHIEDENIS EN OUDHEIDKUNDEVAN

LEIDEN EN RIJNLAND.TEVENS ORGAAN VAN DE

VEREENIGING ,,OUD-LEIDEN”

1916(DERTIENDE JAARGANG).

LEIDEN - G. F. THÉONVILLE.

EEN WOORD VOORAF.

Het verblijdt ons, dat wij wederom ons jaarboekjemogen aanbieden aan wie in ons streven belang-stellen en onzen arbeid steunen. De kennis van hetverledene heeft allereerst om zich zelve beteekenis.Zij kan ook helpen tot de bewaring van wat uitdat verledene schoons en belangrijks tot ons kwam.

In de plaats van den heer D. Hartevelt is alslid onzer redactie benoemd de heer Dr. G. J.Boekenoogen.

Aan onze medewerkers brengen wij onzen op-rechten dank.

De comwzissie vm redactie :

Dr. L. KNAPPERT, Voorzitter.W. J. J. C. BIJLEVELD, Secretaris.Mr. Dr. J. C. OVERVOORDE.S. J. LE POOIdE L.Gz.

VEREENIGING ,,OUD-LEIDEN".

Verslag over het jaar 1915.

Het Bestuur biedt hierbij den leden onzerVereeniging wederom een kort relaas aan harerwederwaardigheden. Over het algemeen deed zichin het afgeloopen jaar weinig gelegenheid voor omzaken van belang tot s tand te brengen, waartoetrouwens de algemeene tijdsomstandigheden nietmedewerkten.

Aangaande de lezingen zij in herinnering gebrachtd a t o p D i n s d a g 4 Mei IgI 5 onze voorzitter,Prof. Dr. L Knappert ons verplichtte met eenvoordracht, die tot t i tel had: ,,Uit de dagen vanOom Stastok.”

Op Vrijdag I I Juni voerde de stoomtram een aantalonzer leden met hunne dames naar Voorburg, vanwaarmen zich begaf naar de Romeinsche opgravingen,die plaats hadden op het buitengoed Arentsburg.De leider dezer opgravingen Dr. J. H. Holwerda

VIII

was zoo vriendelijk aldaar de noodige uitleggingente geven.

Gaarne had ons Bestuur de leden in de gelegenheidgesteld eenige mooie middeneeuwsche grafzerkente gaan bezichtigen in de Ned. Herv. kerk te Rijnsburg,maar het vernam, dat de kerkbanken op den houtenvlonder, waaronder zich de zerken bevinden warenvastgespijkerd. In ieder geval zijn bedoelde zerkenthans veilig en wel geborgen en zijn zij bovendienaan de vergetelheid ontrukt, door hare afteekening,die van deskundige zijde plaats had.

Den 27en November werd een bezoek gebrachtaan de nieuwe afdeeling van ‘s Rijks Museum vanOudheden ,,Opgravingen in Nederland” op de Papen-gracht. Hier was het wederom Dr. J. H. Holwerda,die het gezelschap verplichtte met rondleiding enverklaring der verschillende opgravingen, die in denloop der jaren, onder zijn toezicht, in verschillendestreken van ons land plaats vonden.

In de samenstell ing van ons Bestuur kwamverandering door het uittreden van Jhr. H. Beelaertsvan Blokland, vertegenwoordiger van het LeidschStudentencorps, wegens verandering van woonplaats.Gaarne gedenken wij hier de aangename samen-werking met genoemden Heer wiens belangstellingin Oud-Leiden door ons op prijs werd gesteld en

wien wij menige aanwinst als lid in de studentenwereldverschuldigd zijn.

Als opvolger van Jhr. Beelaerts werd door hetCollegium aangewezen de Heer J. W. Wijnaendts,die inmiddels in ons Bestuur zitting nam.

Hetreffende het ledental zij ten slotte nogopgemerkt,dat dit gelukkig door aanwinst van nieuwe ledenstationnair bleef, waardoor echter de achteruitgang,die in het vorige jaar plaats had, niet ingehaald werd.

HET BESTUUR.

STATUTEN.Overgenomen uit »Bijvoegsel tot de Nederdandsche Sfaats-

cowant van Donderdag 5 April rgo6, no 80.

VEREENIGING : Oud-Leiden, te Leiden.

r. De vereeniging Oud-Leiden is gevestigd teLeiden en stelt zich ten doel de bevordering vande kennis van en de belangstelling in de geschiedenisvan Leiden en omstreken en het behoud der aldaarnog aanwezige bouwwerken en voorwerpen, belangrijkvoor de locale en kunstgeschiedenis.

2. Zij tracht dit doel te bereiken door:a . het houden van voordrachten en tentoon-

stellingen, het uitgeven van geschriften en het steunenvan pogingen door anderen in den geest dervereeniging ondernomen ;

b. het steunen van de pogingen van de commissievoor het stedelijk museum tot het bijeenbrengenvan voorwerpen, belangrijk voor de geschiedenisvan Leiden en omstreken;

c. het verzamelen van gegevens over in Leidenen omgeving nog aanwezige oude gebouwen enhistorische voorwerpen.

3. Lid der vereeniging is elk die zich hiertoe bij hetbestuur opgeeft en de vastgestelde contributie betaalt.

Lid-begunstiger is elk die eene contributie betaaltvan minstens f IO of een bedrag in eens vanminstens f 100.

x1

4. De contributie der gewone leden bedraagtminstens f 2.50 per jaar. Het vereenigingsjaar looptvan I Januari tot 31 December. Het bestuur kancorrespondeerende leden benoemen buiten Leidenwoonachtig. Deze betalen geene contributie, dochhebben gelijke rechten als de leden, behalve tenopzichte van de door de vereeniging uit te gevenwerken.

5. De leden hebben recht van toegang tot alleledenvergaderingen en door de vereeniging te houdententoonstellingen. Zij ontvangen de door of metsteun van de vereeniging uit te geven werken gratisof tegen verminderd tarief.

De correspondeerende leden genieten alleen vandeze laatste be,paling indien zij de voor de gewoneleden vastgestelde contributie betalen,

6. Het bestuur bestaat uit minstens 5 leden, opde binnen de 3 eerste maanden van het jaar tehouden algemeene vergadering door de leden tebenoemen.

Zij nemen voor één jaar zitting, doch zijnterstond herkiesbaar.

In die jaarvergadering wordt verslag gedaan vanhet afgeloopen vereenigingsjaar en rekening en ver-antwoording afgelegd.

7. Naast de door de algemeene vergadering tebenoemen bestuursleden kunnen zitting nemen : eenlid aan te wijzen door burgemeester en wethoudersvan Leiden en een lid aan te wijzen door het collegiumvan het Leidsch Studentenkorps. Deze 2 bestuurs-leden moeten lid zijn der vereeniging.

8. Het bestuur benoemt uit zijn midden een voor-zitter, een ondervoorzitter, een secretaris en een pen-ningmeester en regelt onderling de werkzaamheden.

x11

g. De inkomsten der vereeniging bestaan uitcontributies, giften in eens, entrées op te houdententoonstellingen en opbrengst van uit te gevenwerken.

10. De vereeniging wordt aangegaan voor dentijd van 29 jaren en I I maanden te rekenen vanden dag van oprichting, zijnde 5 November 1902.

I I. Niet in deze statuten voorziene gevallen wordendoor het bestuur beslist.

12. Wijzigingen in deze statuten mogen alleengebracht worden door besluit van de meerderheidder leden aanwezig op de algemeene vergadering,nadat het voorstel hiertoe minstens eene week tevoren aan de leden is medegedeeld.

Deze wijzigingen treden eerst in werking nadathierop de Koninklijke goedkeuring is verkregen.

Bij ontbinding der vereeniging wordt bij het ont-bindingsbesluit geregeld op welke wijze gehandeldzal worden met de eventueel in het bezit dervereeniging zijnde voorwerpen. Het archief wordtaan het gemeentebestuur van Leiden aangebodenter plaatsing in het gemeentearchief, en het eventueelaanwezig batig saldo, na aftrek van alle lasten, wordtaangeboden aan de gemeente Leiden, om te strekkentot aankoopen ten behoeve van het stedelijk museum,behoudens de inachtneming van de voorschriftenvan art. 1702 B. W.

( VoZgen de onderteekeningen)

Goedgek. bij Koninkl. besluit dd. 14 Maart Igo6 no. 50.

Mij bekend,De Minister van 3%dstitie,

E. E. VAN RAALTE .

Vereeniging ,,Oud-Leiden”.

Bestuur:

Dr. L. KNAPPERT , Voomitter.Mr. Dr. J. C. OVERVOORDE, Ondey-Voorzitter.S. J. LE POOLE L.Gzn., Secretavis (Plantage 18).H. TH. VAN STEEDEN, Pemzingmeestel- (Kijnsburgsche weg)

Oegs tgees t .FELIX DRIESSEN.Dr. C. S. LECHNER.AUG. L. REIMERINGER.J. W. WIJNAENDTS.

Commissie voor de redactie van het Jaarboekje:

Dr. L. KNAPPERT , Vmrzitter.W. J. J. C. BIILEVELD, S~crelwis.Dr. G. J. BOEKENOOGEN.Mr. Dr. J. C. OVERVOORDE.s. J. LE POOLE L.Gz.

Ledenlijst der Vereeniging ,,Oud-Leiden”.

Mr. P. J. M. Aalberse.W. Alt.Mr. S. J. Fockema Andreae.Mr. M. d’Aumerie.Mr. A. van de Sande Bakhuyzen.Dr. H. G. van de Sande Bak-

huyzen .A. A. van Beek.J. M . van Beek.Jhr. H. Beelaerts van Blokland.Jhr. Mr. W. A. Beelaerts van

Blok land .Dr. A. Beets.D. Beuth.Dr. N. J. Beversen.Mej. R. A. Biegel.Dr. P. J. Blok.Dr. G. J. Boekenoogen.Dr. J. Bruining.B. Bonger.J. W. Bosch.Mr. P. E. Briët.Ds. W. Briët.

Burgersdijk en Niermans.Mevr . B . J. W. Bi j leve ld-

v. d. Vliet.W. J. J. C. Bijleceld.Dr. T. Bijleveld.J. W. 0. Clant.Mr. H. M. A. Coebergh.Mr. J. A. F. Coebergh.J. G. Colenbrander.F. A. Dee.W. B. Doorenbos.J. D. Dozy.J. P. Driessen.Felix Driessen.Dr. P. Aug. Driessen.Mevr. Wed. P. L. C. Driessen.Mr. H. L. Drucker.Ds. H. van Druten.Dr. A. H. van Eek.Dr. A. Eekhof.Mr. A. van der Elst.Mr. J. W. Enschedt.V. L. G. Farensbach.

xv

K. A. Felix.H. W. Fischer.Mej, H. J. de Fremery.J. H. Smidt van Gelder.Jhr. Mr. P. van der Goes.F. Gordon.Jhr. D. P. M. Graswinckel.Mr. H. Greven.J. G. M. van Griethuysen.J. .4. M. A. Grondhout.Jhr. Mr. Dr. N. C. de Gijselaar.D. Hartevelt H.Cz.H. Hartevelt.J. Hartevelt Az.Mr. J. E. Heeres.M. C. Hennequin.Dr. D. C. Hesseling.Dr. C. Snouck Hurgronje.Dr. C. J. A. van Iterson.H. J. Jesse.Mr. H. W. C. J. de Jong.Mr. Dr. J. C. J. Jonker.Dr. G. Kalff.Dr. P. Th. L. Kan.J. M. van Kempen Sr.Dr. M. P. Kingma Boltjes.Jhr. A. G. F. van Kinschot.W. C. Klaassen.J. Kloos.H. H. van der Kloot Meyburg.Dr. L. Knappert.

Mevr. Wed. Mr. J. Kneppelhout-van Braam.

Mej. C. Korsse.C. Korteweg.S. H. Koster.A. De Koster Jr.Mevr. A. C. Krantz-van Dijk.H. E. Stenfert Kroese.Mevr. Wed. Krol-van Drie].Dr. J. E. Kroon.Dr. C. S. Lechner.W. A. Leembruggen.Mr. J. C. van der Lip.J. B. van Loenen.Mr. W. de Loos.Mevr. de Loos-Haaxman.S. Tromp Meesters.J. P. Mulder.W. C. Mulder.Prof. Dr. J. W. IMuller.G. W. J. Neeb.Dr. H. M. van Nes.Dr. H. G. A. Obreen.M. Kamerlingh Onnes.Dr. H. Oort.A. W. Overvoorde.Mr. Dr. J. C. OvervoordeMr. C. P. D. Pape.Mr. C. W. J. J. Pape.C. Peltenburg.L. D. Petit.

XVI

H. van Poelgeest.Mej. C. J. Le Poole.S. J. Le Poole L.Gzn.Mr. N. W. Posthumus.Mr. C. W. van der Pot Bz.Dr. F. van Praag.Dames Prins.Mr. C. Pijnacker Hordijk.Jhr. S. M. S. de Ranitz.J. J. van Reenen.W. M. C. Regt.Aug. L. Reimeringer.Mej, G. B. C. van Rhijn.N. A. de Roo.W. van Rossum du Chattel.Mej. Dr. H. J. A. Ruys.W. Schouten.Mej. Dr. C. Serrurier.J. A. C. Sleyster.A. Staring.H. Th. vau Steeden.Jhr. Mr. Victor de Stuers.Mevr. Wed. Dr. L. J. Suringar-

Muntendam.W. J. Suringar.Mr. H. A. Sypkens.G. Henri Sijthoff.G. F. Theonville.

jr. D. Timmermans.. P. Trap.jr. J . Verdam./Ir. J. Th. C. Viruly.*. P. Viruly.Mr. A. C. Visser van IJzendoorn.Mr. W. Vissering.Mr. W. van der Vlugt.3r. J. Ph. Vogel.Dr. J. A. Volgraff.Mr. C. van Vollenhoven.Mej. Ch. van Vollenhoven.Mr. M. B. Vos.Mr. Egbert de Vries.Mej. E. H. Vijzelaar.F. G. Waller.H. M. van Waveren.Th. R. J. Wijers.W. F. Verhey van Wijk.J. W. Wijnaendts.Mevr. Wed. J. C. Zaalberg-

Vervooren.J. Zaalberg.L. Zaalberg.Dr. J. Zaaijer.Mevr. Wed. Zaaijer-Scholten.Mr. J. B. Zuurdeeg.W. K. F. Zwierzina.

KORTE KRONIEKVAN

LEIDEN EN RIJNLAND.

2

4

711

13

14

*s

JANUARI 1915.

Januari 1915.

De Heer Tit 30 jaren kerkvoogd en de Heer T. Kulk40 jaren voorzanger bij de Ned. Herv. Gem.te Abbenes.

Herdenking van den 4ooSten geboortedag vanAndreas Vesalius. Tentoonstelling in het BotanischLaboratorium van oude anatomische voorwerpen,literatuur en portretten betrekking hebbende opVesalius. Voordrachten van de H.H. v. Leersum,Boeke, Veth en Knappert.

Opening in het gebouw »Prediker” in de Janvossen-steeg der opleidingsschool voor Kommies bij denPost- en Telegraafdienst in Ned.-Indië.

De Weleerw. Heer J. van Veen benoemd totkapelaan der St. Petrus Parochie.

LMr. P. A. Pijnacker Hordijk benoemd tot Dijkgraafvan Rijnland.

Vertrek der Belgische Vluchtelingen uit Voorschoten.

Totstandkoming eener Commissie voor ontwikkelingen ontspanning voor werkloozen.

Veertigjarig bestaan der Christelijke WijkvereenigingLevendaal.

De Gemeenteraad stelt gelden beschikbaar voorden bovenbouw der Zweminrichting aan hetRijn-en Schiekanaal; neemt tot veler leedwezende bekende beschikkingen in zake het rooienv a n boomen, en beslui t tot een Bioscoop-verordening.

Geïnterneerde Engelsche officieren worden vanGroningen naar Bodegraven overgebracht (Wie-rickerschans).

JANUARI 1915.-..

‘5

16

IS

‘9

20

22

25

27

De laatste Belgische Vluchtelingen vertrekkenuit Lisse.

De Heer C. v. d. Niet Dz. gekozen tot lid vanden Raad te Noordwijk.

H. M. de Koningin woont militaire oefeningen bijonder Voorschoten.

De bij de verbouwing van het groot-auditoriumgevonden grafzerken worden in het Sted. Museum»de Lakenhal” ondergebracht,

Overlijden van Ds. A. Roorda, in leven predikantbij de Geref. kerk alhier.

Groote brand in den Broekpolder onder Oegstgeest.

Dr. T. Bijleveld opent zijn lessen als privaat-docentmet een rede over Sociale Wetgeving enGeneeskunde.

Prof. Dr. J, Verdam viert zijn 70en geboortedag.

Dr. P. Huyser 25 jaar arts te Leidschendam.

Te Katwijk wordt een aanvang gemaakt metgraafwerk voor den nieuwen weg van Katwijkaan den Rijn naar Katwijk aan Zee.

Viering van het jde Lustrum der Vereeniging vanVrouwel. Studenten.

Prof. Dr. J. Huizinga aanvaardt zijn ambt alshoogleeraar bij de faculteit der Letteren met hethouden eener rede getiteld: Over historischelevens-idealen,

De Chr. Jongelingsvereeniging BPsalm 119: 9” teHillegom bestaat 40 jaren.

FEBRUARI 1915.

29 Dr. J. C. P. Smits opent zijn lessen als privaat-docent in de Oude Geschiedenis met een redeover de Keizerrogi.

30 Heijermans-Jubileum in den Schouwburg; ~ooeopvoering van »Op Hoop van Zegen”.

Februari 1915.

1 De Heer J. C. Zaneveld 25 jaar ambtenaar terGemeente-secretarie te Lisse.

! De Heer J. W. van der Lee burgemeester vanAarlanderveen vraagt wegens gezondheidsredeneno n t s l a g .

H. M. de Koningin brengt een militair bezoek aanKatwijk aan Zee.

De Weleerw. Heer N. H. T. van Leipsig benoemdtot kapelaan te Katwijk aan Zee.

De Weleerw. Heer S. Duijn benoemd tot kapelaante Alphen .

3 Prof. Mr. A. S. Oppenheim, buitengewoon hoog-leeraar in de faculteit der Rechten, aanvaardtzijn ambt met het houden eener rede over»Eenvormig Wisse l recht” .

5 1 Dr. K. H. Roessingh, predikant bij de Remon-st rantsche gemeente te Boskoop opent z i jn lessenals privaat-docent met een rede over »Het Waar-heidsprobleem in de Nieuwe Theologie.

4-6 H. M. de Koningin brengt militaire bezoeken aanNoordwijk ën Katwijk.

FEBRUARI 1915.

8 Dies natalis der Leidsche Hoogeschool.Prof. Dr. J. M. Janse houdt een rede in de

gerestaureerde Aula over DEen physiologischevergelijking tnsschen Plant en Dier”.

9 De Heer W. C. A. Ridderhof, alhier, benoemd tottijdelijk leeraar in rechtlijnig teekenen aan deH.B.S. in de van den Boschstraat te ‘s-Gravenhage..

De Regeering koopt 24 millioen steenen voor denbouw van het nieuwe Ziekenhuis.

H. M. de Koningin woont militaire oefeningen bijin de duinen te Katwijk aan Zee.

1 0 Sluiting der Veemarkten, wegens mond- enklauwzeer.

Het Comité tot Steun van Belgische en andereVluchtelingen maakt bekend dat tot hedeninkwam f18~67.86.

1 2 1 Bezoek van H. M. de Koningin aan Katwijk,Rijnsburg en Oegstgeest

16 Opening van het Wijkgebouw »Staalwijk” aan deHeerenstraat.

18 Uitslaande brand op de Haarlemmerstraat inperceel No. 54.

19 Dr. R. van Oppenraay S. J. van het St. Willebrordns-college te Katwijk benoemd tot assistent vande groote Germaansche provincie van denPater-Generaal Lechodowski te Rome.

Oprichting van een Bestunrsgenootschap vanLeidsche Middenstands-Vereenigingen.

, Mr. C. H. P. Klaverwijden 30 jaar notaris.

MAART 1915.

20

21

24

25

8

9

De Veilingen op den Burcht worden hervat.

Ds. H. van Druten te Rijnsburg herdenkt zijn4o-jarigen loopbaanHerv. kerk.

als predikant bij de Ned.

De Zeereerw. Heer F. X. Mosmans 25 jaar dekenen pastoor te Zoeterwoude.

De Heer J. Grootenhuis verkrijgt eervol ontslagals burgemeester te Boskoop.

B. Baartse, brugwachter te Oudewetering 25 jaarin dienst bij de H. IJ. S. M.

De Gemeenteraad benoemt tot schoolhoofden deHeeren J. Baak, A. Dirks en C. W. Huibregtsen.

Maart 1915.

Mr. Dr. J. C. Overvoorde, archivaris van Leiden,25 jaren werkzaam bij het Archiefwezen.

P. van Dijk Mz. 25 jaren in dienst bij de firmavan Parijs te Lisse.

Prof. Dr. J. H. Zaaijer aanvaardt zijn ambt alshoogleeraar met een rede over »Moderne Vredes-en Oorlogs-Chirurgie.

De Heeren ‘t Hooft en Kooy gekozen tot wethoudersvan Hoofddorp.

H. Hogenes te Koudekerk 50 jaar voerman aanhet Prinsenschouw en stationhouder van sdeVolharding” en »de Carsjens”.

De Leidsche Vrijwillige Brandweer bestaat 50 jaar.

. ..- -- _ -

12

15

20

24 & 26

25

MAART 1915.

D . van den Burg 40 jaar rijksveldwachter teWassenaar.

J. de Leen 25 jaar timmerman bij de firmaJ. van der Voet te Oegstgeest.

De eerste wekelijksche collecte »een dubbeltje ofeen cent” voor het Steuncomité brengt f 390 .0 I 5 o p .

Overleden te Amsterdam, Ds. G. van Proosdijpredikant bij de Ger. kerk, voorheen te Leiden,

Dr. J. J. Tesch benoemd tot conservator bij hetMuseum van Nat. Historie.

De Belgische Vluchtelingen te Bodegraven gaanover naar het vluchtelingenkamp te Gouda.

De Heer J. G. Vreeswijk te Kijnsburg 25 jaarhoofd bij het Chr. onderwijs.

De Heer A. H. Tierie, van Amsterdam benoemdtot directeur der afdeeling Zang-vereeniging vande afd. Leiden der Mij. tot Bevordering derToonkuns t .

De Vereeniging Bons Belang” ontvangt van degemeente Leiden van ‘s Rijks wege een voorschottot hoogstens f I I 5.400 voor den bouw van37 woningen.

De Vereeniging rDe Goede Woning”, ontvangt eendergelijk voorschot ten bedrage van f 214.000voor den bouw van 60 woningen en den aankoopvan terreinen.

Het Hoogheemraadschap Ri jn land spant een ke t t ingover de Haarlemmertrekvaart bij het LeidscheTolhek, ten einde het varen met zandbakkente beletten.

2

11

MAART 1915.

Opening van den Autodienst »Vooruit” tusschenLeiden - Leiderdorp - Koudekerk - Hazerswoude -Boskoop - Zwammerdam - Bodegraven - S lu i j pwi jken Gouda.

De Ned. Anti-Oorlograad vormt hier ter stede eencommissie voor propaganda zijner beginselen.

B. en W. installeeren de Commissie van Toezichtop de kinderfilms in de bioscopen hier ter stede.

April 1915.

De Stafmuziek van het 4e Regiment Infanteriebestaat 40 jaren.

De meesterknecht A. Momberg 50 jaren in dienstbij de firma J. C. Zaalberg & Zn.

Overlijden van den Heer J. van der Hulst, Kaadslidte Voorhout.

De Leidsche Veemarkt wordt heropend verklaard.

Verkiezingen van Hoofdingelanden van het Hoogheemraadschap Rijnland ; gekozen de HeerenJhr. Mr. E. H. E. Teding van Berkhout, Mr. Egbertde Vries, W. Scherpenzeel en P. van Nieukerk,J. J. de Koning en P. J. van der Poel.

Oprichting der gymnastiek-vereeniging »Hercules”te Lisse.

Mr. M. J. A. Moltzer, Remonstr. predikant teNieuwkoop neemt als zoodanig ontslag.

De Heer G. van Mantgem 50 jaren in dienst bij defirma J, M. van Kempen & Zonen te Voorschoten.

I

APRIL 1915.

11

12-13

14

‘5

1 6

20

21

De Heer J. van Bergen 25 jaren kerkvoogd bijde Ned. Herv. Gem. te Waddinxveen.

Ds. N. Blokker, Remonstr. predikant te Oudewetering,neemt afscheid van zijne Gemeente.

De collecte voor het Steuncomite brengtf8879.1050p.

Te Leiderdorp wordt een afdeeling van den Vrij-willigen Landstorm opgericht.

De Heer M. Baars 25 jaar werkmeester bij deN. Z. Holl. Tram.

Prof. Dr. A. Eekhof aanvaardt zijn ambt als buiten-gewoon hoogleeraar met een inaugureele redeover: »Het Gereformeerd Protestantisme”.

De Heer P. van Dijk wordt lid van den Raad teAarlanderveen.

Verkiezing van Hoogheemraad van Rijnland; gekozende Heer J. H. Weydung.

De Vereeniging voor Christel. Nat. Onderwijs teWassenaar ontvangt een legaat groot f 2000van wijlen Mevr. Wed. C. Kraay, geb. Mattiezing.

De Heer P. Dijkman 25 jaren in dienst bij de firmaJ. M. van Kempen en Zoon te Voorschoten.

Overlijden van den bekenden zanger Joh. Schmier.Verkiezing Kamer van Koophandel; gekozen de

Heeren G. Boon, J. Heringa, F. M. A. Pieck,J. P. Vergouwen, H. Vroom, G. Bots, Arie Mulder,W. Pera en Arn. Smits. Mr. J. H. Goudsmitbedankt als secretaris.

Opbrengst »Emma-Bloem” f 861.8 1.Prof. Dr. H. Kamerlingh Onnes verkrijgt de

Franklin-medaille van het Franklin-Institute tePhiladelphia.

APRIL 1915.

Overlijden van Mr. Dr. J. 1. L. van Wensen,voorheen commies-redacteur-titulair ten raad-huize alhier.

Aanbesteding van een Go-tal woonhuizen aan denHeerensingel door de Bouwvereeniging BdeGoede Woning”.

23 April-4 Juni. Cursus voor Tropische Genees-kunde en Hygiëne.

Oprichting van een afdeeling van het Relig.Social. Verbond.

Opening van een Zaterdagavondtehuis voor drank-zuchtigen door de Leidsche Loge der NeutraleGoede Tempelieren.

Aanbesteding van een &o-tal woningen aan denHeerensingel en de Gasthuislaan door de Woningbouwvereeniging ,Ons Belang”.

Eerste keuring van Bioscoopfilms, krachtensgemeenteraadsbesluit.

Mr. V. H. Rutgers benoemd tot burgemeesterder Gemeente Boskoop.

22

21

24

28

29

Mei 1915.De Heer P. de Graaf 50 jaren in betrekking bij

de firma S. C. van Doesburgh.

Verschillende Mei-betoogingen.

De Heer T. N. Ledy benoemd tot directeur vande Rijkswerkinrichting voor vrouwen.

J, Ankerna 40 jaren in dienst bij de firmaF. H. de Keuning.

MEI 1915.

2

4

7

8

10

1t

12

‘S

*7

Den Heer Roosendaal eervol ontslag verleend alshoofd der Openb. School te Nieuwewetering.

De Heer H. G. J. van de Weijer 40 jaren werkzaamaan de R. K. Parochiale Jongensschool teLeimuiden.

A. Oenstra 25 jaar bediende bij de Studenten-societeit >Minerva”.

M. van Gijzen 50 jaar in dienst bij de firmaJ. C. Bernard.

Perceel Vischmarkt 18 wordt door de Gemeenteingericht voor de verstrekking van Regeerings-brood.

De Heer G. van Beijeren 25 jaren sluiswachterte Oude-Wetering.

Overlijden van Prof. Dr. P. Zeeman.

Dr. D. L. van Eek te Katwijk aan Zee 25 jaargeneesheer.

» Musis Sacrum” stelt zijn lokalen open voorontspanningslokaal voor de Militairen.

De Heer E. de Groot 40 jaar Gemeentesecretariste Noordwijk.

De Heer R. van Kooij Sr. 25 jaar in dienst bijde firma J. M. van Kempen en Zn. te Voorschoten.

Prof. Dr. L. Snouck Hourgonje en Dr. J. P. Kuenenbenoemd tot leden der Holl. Mij. van Weten-schappen te Haarlem.

Aanbesteding van een je klasse school aan deDuivenbodestraat.

MEI 1915.

77

1 8

2 2

2 2 ... 2 3

24

25

2 6

27

2 8

Mgr. Prof. Dr. A. H. L. Hensen te Warmond benoemdtot tijdel. directeur van het Ned. Instituut voorgeschiedk. onderzoek te Rome.

De 3 Oct.-Vereeniging besluit voorloopig geenfeestplannen te maken, en daardoor tevens totveler leedwezen, de aloude uitdeeling van haringen wittebrood niet te doen plaats hebben,

Overlijden van den Heer P. van Staalduynen,Directeur der L. Melkinrichting *de Landbouw”.

De Vereeniging »Schoonheid in Opvoeding enOnderwijs”, afd. Leiden houdt een tentoonstellingin »Ars Aemula”

H. M. de Koningin bezoekt het Zendingsfeestte Voorschoten.

Overlijden van den Heer J. W. van der Leeburgemeester van Aarlanderveen.

Mej. C. M. Huge, 40 jaar verbonden aan deGevers-Deutzschool te Oegstgeest.

De Heer J, Veldhoven 50 jaar bij de brandweerte Lisse.

De Heer W. M. Dudok benoemd tot directeurvan de Gemeentebedrijven te Hilversum.

Oprichting van een vrijwillig motorbootcorps.

Mr. A. L. Hermans benoemd tot secretaris derKamer van Koophandel.

De Heer A. Corts stelt zich niet herkiesbaar alslid van den Gemeenteraad,

H. M. de Koningin-Moeder bezoekt de gestichtenEndegeest, Voorgeest en Rijngeest.

JUNI 1915.

29

30

1

2

J. A. de Jong 40 jaar zilversmid bij de firmaJ. M. van Kempen en Zoon te Voorschoten.

De firma J. C. Zaalberg en Zoon draagt af aanhet Steuncomite een bedrag van f I I 5 3, I 8 zijndehet batig saldo van ontvangen huur voor haarfabrieksgebouw ten behoeve van BelgischeVluchtelingen.

In de te ,s-Gravenhage geinstalleerde Wol-Commissie hebben o. m. zitting de HeerenW. A. Leembruggen (als secretaris), W. F. Verheyvan Wijk en F. C. Zuurdeeg.

2. K. H. Prins Hendrik brengt een bezoek aan Leiden.

Juni 1915.

Overlijden van den Heer P. van Wijk, rijpagevan het Leidsche Studentencorps en gedurende40 jaren studentenoppasser.

De Burgemeester van Leiden stelt maximumprijzenvoor het varkensvleesch vast.

Van de broodkaarten voor goedkoop regeeringsbroodwordt door 37.586 personen gebruik gemaakt,zijnde 63 “/, der Leidsche bevolking boven de2 jaar.

De Heer G. Hartveld 25 jaren in dienst bij defirma J, M. van Kempen en Zoon te Voorschoten.

Prof. Dr. A. E. J. Holwerda legt zijn ambt neerwegens 70 jarigen leeftijd.

3De oud-hoogleeraar Dr. Th. H. Mac Gillavry herdenkt

zijn 80 jarigen geboortedag.

JUNI 1915.

9 De Heer J. Spreij, te Batavia, 25 jaren in dienst bij defirma J. M. van Kempen en Zoon te Voorschoten.

11

12

‘7

I S

Bij Kon. Besluit verkrijgt de gemeente Leiderdorpeen voorschot van f 46.000 ten behoeve van hetbouwen van 24 woningen door >Dorpsbelang”.

De Heer A. van Os 25 jaren in dienst bij de firmaJ. M. van Kempen en Zoon te Voorschoten.

De Heer G. van Drie1 25 jaar bestuurslid derAmbachtsschool.

Dr. D. H. Wester opent zijn lessen als privaat-docentin de pharmacie.

Jaarvergadering der Maatschappij der Nederl. Letter-kunde.

Vergadering voor opwekking tot toetreding totden vrijwilligen Landstorm.

DeVereeniging »Oud Leiden” bezoekt de Romeinscheopgravingen te Arentsburgh onder Voorburg.

De Stoomboot Maatschappij »Carsjens” wordt faillietverklaard.

Afscheidscollege van Prof. Dr. J. Verdam.

Ingebruikname van het Bondsgebouw der Afd.Leiden van den Chr. Nat. Werkmansbond opde Hoogl. kerkgracht.

Overlijden te Katwijk aan Zee van den HeerK. Boorsma oud-schoolhoofd aldaar.

2 0 De Leidsche Bestuurdersbond opent zijn nieuwkantoor op de Schelpenkade.

JUNI 1915.

68e Lustrum van de Leidsche Hoogeschool.

Openluchtspel »Bloemensproke” met muziek vanF. E. A. Koeberg op Musis Sacrum. Voorstelling-door he t S tudenten toonee l . Nation. roe iweds t r i jdenop het Galgewater. Opening van het nieuweNjordgebouw.

Openstelling van nieuwe zalen in het Rijks-Ethno-graphisch Museum voor N. Guinea voorwerpen.

Opening van den Gemeentelijken Vischwinkel inperceel Vischmarkt no. I I,

Raadsverkiez ingen.Aarlanderveen: J. van den Bosch, S. Dompeling,

C. van Egmond, Mr. C. van der Lee.Alkemade: H, Bakker, J. Bonda, P. de Jong,

P . Kokshoorn .Haarlemmermeer: W. Slooten, J, van Reeuwijk,

Joh. Verkuyl Pz.Koudekerk: Ph. Qualm, G. van der Bijl. Azn.Leiderdorp: J . J . Koning, J . Moraal , T. Rijnsburger.Noordwijk: L. Graaf van Limburg Stirum,

A. Balkenende, C. J. L. v. d. Meer, C. v. d. NietDz.,Th. J. v. Went.

Noordwijkerhout: H. Heemskerk, J, de Groot.Oegstgeest: G. Boon, P. Kromhout, J. C. Spaar-

garen, J. van der Putten.Ri jnsburg : J.v.Iterson, J .v.Klaveren, S. Schoneveld.Ter Aar: Job. Visser, Joh. v. Vliet.Wassenaar: de vier aftredende leden.Woubrugge: A. D. Husson Heenk, J. M. van der

Voorn, C. P. van der Geest.Sassenheim: J. W. Marbus, H. Bader.Alphen : J. M. tJerngreen, J. v. Leeuwen. W. Los,

G. v. d. Meer, T. A. Coenen.

JULI 1915.

Rijnzaterwoude: C. Veldhuizen, G. Eikelenboom Jr.Voorhout: De Heeren Warmerdam en Belt.Zoetermeer: J. W. Groenewegen Hz., J. Scheer,

J. v. Staalduinen.Zwammerdam: J. A. Hoogendijk, en C. v. Muis-

winkel.~_-

Juli 1915.

1 Den Heer P. van Duijvendijk, burgemeester vanStompwijk en Veur wordt eervol ontslag verleend.

Ter kolenbesparing wordt de openbare Gasverlichtingingekrompen met 400 lantaarns.

2 De Wilhelmina 111 K. W. 147 van Katwijk op deNoordzee vergaan.

4 Overlijden van den Heer J. v. d. Knijf lid van denRaad te Aarlanderveen.

5 J. Wakka 40 jaren in dienst bij de firmaJ. M. van Kempen en Zoon te Voorschoten.

8 Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland verleenenhunne goedkeuring aan het uitbreidingsplan derGemeente Leiden.

9 Prof Dr. W. B. Kristensen benoemd tot rector-magnificus voor het studiejaar 1915-1916.

12 De buitenplaats BDuinzicht” onder Oegstgeest,eertijds woning van den wijbisschop Mgr. L. Baronvan Wijckerslooth van Schalkwijk, bisschopvan Curium. i. p. i. (1833 --ISSI) zal wordengesloopt.

1 6

17

19

6-20

JULI 1915.

Te Wassenaar wordt een Geref. Gemeente opgericht.

De Gemeenteraad aldaar besluit tot oprichting eenerWaterleiding.

De statistiek van de Gemeente Leiden, van dehand van het Raadslid Mr. A. J. Fokker wordtden Raadsleden aangeboden.

Vergadering van Onderwijzers en Onderwijzeressenin het Arrondissement Alkemade.

De Heer F. v. Romburgh, alhier, benoemd tot eerelidder Collecteurs der Ned. Staatsloterij.

Aan P. H. Lunenburg, milicien-soldaat bij het4e regiment infanterie wordt de bronzen eere-penning toegekend wegens het redden vandrie drenkelingen.

Raadsverkiezingen :Leiden: Dr. G. Fabius, P. Hoogenboom,

J. Korevaar P.Azn, H. M. Sasse, J. A. Bots,Mr. A. v. d. Elst, Mr. J. C. v. d. Lip, W. Pera,Mr. A. F. L. M. Tepe.

Hazerswoude : A. N. v. Exter, C. Filippo,A. W. Straathof, C. Wezelenburg.

Warmond : W. H. Heemskerk, G. B. de Vroomen,J. H. Kruseman.

Aalsmeer: C. Keessen, P. Ravestein.Bodegraven : D. A. de Jongh, J.H. Koot, A. de Vos.Valkenburg: A. Peet Az.Oudshoorn: R. van der Berg, F. de Rooy.Zegwaard: E. H. Chardon, L. M. G. van Well.Haarlemmermeer : G. A. A. Knaap, P. Borst,

K. Kistemaker, Joh. Verkuyl, C. v. d. Heuvel.Voorschoten : C. Eggink, J, A. Mens, J. v. Santen,

W. A. A. J. Baron Schimmelpenninck v. d. Oije.1 Waddingsveen: J, v. Bergen.

J U L I 1915.

6-20

21

22

28

29

Katwijk: M. v. Egmond, D. W. Ouwehand,C. v. Tol, Dr. A. J. v. Walsem.

Leimuiden: Dr. L. Bouthoorn, J. A. Bernard.Lisse : W. Krösschel, J. Pijnacker, A. H. Schrama.Leiden: B. J. Huurman.Valkenburg : J. Visser.Boskoop: J. v. Gelderen.Aalsmeer: C. Veer.Haarlemmermeer: C. J. v. Mansum, J. Suidgeest,Katwijk: W. Raadsen.Waddinxveen: D. Bremmer, S. Bruins Slot,

H. v. Drimmelen.

Ds. J. Brouwer te Oude-Wetering herdenkt zijnzilveren ambtsfeest.

De 2e Kamer neemt het Onteigenings-wetje aanvoor den aanleg van een berghaven voorvisschersschepen te Katwijk aan Zee.

Overlijden v. d. Heer W. Wetemans, Directeurder Posterijen en Telegrafie te Sassenheim.

Inbraak in de Bank van Leening.

Het nieuwe orgel in de Geref. Kerk te Koudekerkwordt in gebruik genomen.

Dr. H. D. van Gelder 25 jaren lector in dePerzische en Turksche talen aan de Universiteit.

30 Prof. Mr. H. B. Greven vraagt wegens gezondheids-redenen ontslag.

Een zinker der gasleiding bij de Janvossensteegwordt stuk gevaren.

AUGUSTUS 1915.

2

5

8

9

11

Augustus 1915.

De lijn Uithoorn -Alphen-Oudshoorn wordtopenges te ld .

W. Nieuwenburg 40 jaren in dienst bij de firmaH. M. Biesiot.

25 jarig dienstjubileum van den Heer Kriens,hoofd-boekhouder der Sted. Lichtfabrieken.

Vernieuwing van het Barend van Namenhof (1730)in de Hoefstraat.

De Heer G. van der Valk Bouman, burgemeestervan Leiderdorp, herdenkt zijn 25.jarige functieals secretaris der Gemeente.

Opheffing verbod tot vervoer van rundvee uit,naar of binnen de Gemeente Leiden.

Jac. v. d. Linden 40 jaren boekbinder bij defirma Labree.

De Gemeenteraad verhoogt den gasprijs tot 7 cent.

D e Z o n d a g s c h o o l ~Hoop d e r T o e k o m s t ” t eOegstgeest herdenkt hare oprichting in 1875door wijlen Jhr. Mr. Gevers van Endegeest enMevrouw Gevers van Endegeest, geb. Deutzvan Assendel f t .

Opening der nieuwe Leidsche Zweminrichtingnabij den Hoogen Rijndijk in het nieuwe kanaal.

Wande lweds t r i jd LeidenHoek v . Hol land v ice-versa(68.6 K. M.).

De Vereeniging der Gemeenten Aarlanderveen,Alphen , en Oudshoorn word t door hare Gemeente-

1 raden goedgekeurd .

AUGUSTUS 1915.

‘5

20

22

26

27

28

29

30

6

7

De Heer R. Riphaagen 40 jaren godsdienst-onderwijzer bij de Ned. Herv. Gem. alhier.

De Zeereerw. Heer Verhoeven pastoor te Hazers-woude herdenkt zijn Jo-jarig priesterschap.

De Zeereerw. Heer A. Keet te Bodegraven viertzijn zilveren priester-jubileum.

Katwijk: De Heer P. Meerburg gekozen tot lidvan den Raad.

Bevestiging van Ds. van Leeuwen te Lisse,

Den Heeren J. P. J. Driessen en G. J. Speet verlofverleend tot het aannemen der orde Pro Eeclesiaet Pontifice.

Overlijden van den Heer R. van Ham burgemeestervan Rijnsburg.

De Heer P. J, van Hoeken vraagt na 3q-jarigendienst ontslag als lid en Voorzitter der Gemeente-Commissie der Ned. Herv. Gem.

Ds. J. Nierstrasz te Leiderdorp herdenkt zijn4o-jarig ambtsfeest.

Jaarvergadering der Ned. Vereen. van Werkgeversin het Bakkersbedrijf.

September 1915.

De Heer J. P. J. M. Sweens benoemd tot burge-meester van Stompwijk.

Inwijding der tweede nieuwe R. K. kerk te Hillegom.

Overlijden van den Heer H. F. C. Gerlings, inleven beheerend vennoot der Leidsche Bank-vereeniging.

SEPTEMBER 1915.

13

‘5

16

17

19

20

Opening der nieuwe H.B.S. aan den Hoogen Rijndijk.

Het is 50 jaar geleden dat de Eerw. Zusters van)De Voorzienigheid” zich hier vestigden.

H. de Neef 40 jaren in dienst bij de firmaM. J. Hoelen en Zn.

Zuster Bonifacia, werkzaam in het gesticht ,DeVoorzienigheid” aan de Hoogewoerd, herdenktdat zij vóór 50 jaren haar intrede deed inde congregatie van de arme zusters van hetGoddelijk Kind.

Den Heer J. A. Veelo, hoofd der Christel. Schoolte Wassenaar 25 jaar bij het onderwijs.

De School met den Bijbel aan de Smidsteeg teRijnsburg bestaat 25 jaren.

De Heer Sweens, burgemeester van Noordwijkerhout,neemt als zoodanig afscheid.

Bij het I 30 jarig bestaan van hel genootschapMathesis Scientiarum Genitrix wordt een prijs-vraag uitgeloofd.

Bevestiging van Ds. Verhage als predikant derGeref. Gemeente aan den Nieuwen Rijn.

Overdracht van het Rectoraat door Prof. Dr. J. M. Janseaan Prof. Dr. W. B. Kristensen in het Groot-Auditorium.

Overlijden van het Raadslid E. J. Augustinus teNieuwkoop,

24 uurs-afstandsrit Leiden-Arnhem en terug voorWielrijders.

SEPTEMBER 1915.

22

25

28

29

30

2

Militaire Sportuitvoering op het Schuttersveld,bijgewoond door H. M. de Koningin, den Prinsder Nederlanden en H. &f. de Koningin-Moeder.

Ontsporing der Haarlemsche Stoomtram bij denOuden Tol.

De prijs van het tarwebrood wordt gebracht van18 op 16 cents en die der melk wordt vanI Oct. af 3 cents hooger.

H. M. de Koningin-Moeder schenkt f IOO aan hetSteuncomitk.

Huldiging van den Heer W. Paling Lz. bij zijnaftreden als gemeente-secretaris der GemeenteWaarder, welke functie hij 50 jaren vervulde.

Inaugureele rede van Prof. Dr. H. van Gelder,getiteld PKlassieke Archaeologie en oude Ge-schiedenis”.

De Brandstoffenvoorzienings-commissie aanvaardthare werkzaamheden.

October 1915.

De Heer C. Krielen te Leidschendam 25 jaren indienst bij de H. IJ. S. M.

De Heer A. B. Vermeulen 25 jaren secretaris-ontvanger te Noordwijkerhout.

De Afd. Leiden van den Bond van Ned. Onderwijzersherdenkt haar zs-jarig bestaan.

Vaardigheidsproef van het Ned. Olympisch Comitédoor wielrijders op het traject Leiden-Utrecht.

OCTOBER 1915.

4

6

7

8

10

11

Mej. E. C. Knappert neemt afscheid als Directricevan het Leidsche Volkshuis, na rb-jarigen arbeidals zoodanig.

De Martha-Stichting te Alphen ontvangt een legaatgroot f 5000 van wijlen Mevr. Wed. van Heel-van Hoboken.

De Jongensschool je klasse aan de Aalmarkt en deMeisjesschool je klasse aan de Boommarkt wordendoor de militairen ontruimd.

Overlijden van den Heer S. P. Perdijk, van1867- 19 I 3 onderwijzer aan de Jongensschoolje klasse aan de Aalmarkt.

Ds. R. Visscher, predikant bij de Ned. Herv. Gem.te Leidschendam herdenkt zijn a5-jarige ambts-vervulling bij deze Gemeente,

De Heer G. Dik benoemd tot kapelmeester derstafmuziek van het 4e reg. inf. alhier.

Prof. Dr. J. W. Muller aanvaardt zijn ambt aande Hoogeschool met het houden eener rede overNederlandsch Volksbesef en Taalbesef.

De Heer W. van Erp neemt afscheid als ka elmeestervan de stafmuziek van het 4” reg. m .2

Overlijden van den Heer W. L. van Kaathoven,voorheen commandant der Leidsche dd. Schutterij.

Dr. A. L. W. E. van der Veen, privaat-docent,aanvaardt zijn lessen met eene rede over >pDeStructuur der Kristallen”.

1. Berlemon vijftig jaren in dienst bij de firmaD. Sala en Zn.

De Heer P. v. d. Meer gekozen tot lid van denRaad te Rijnzaterwoude.

OCTOBER 1915.

11

t4

‘5

18

2 0

2 2

25

A. de Mooy veertig jaren in dienst bij de firmaE. J. Brill.

Aan 12 geïnterneerde Engelsche officieren is toe-gestaan zich te Leiden of te Oegstgeest te vestigen.

De Gemeenteraad verleent vergunning tot hetbouwen van drie loodsen aan den Zoeterwoudschenweg ten behoeve der inkwartiering van soldaten. .

Overlijden van Pastoor Klekamp te Lisse.

De Eerw. Zusters van het St. Josefsgesticht teBodegraven herdenken haar 4o-jarigen arbeidaldaar.

De Ned. Herv. kerk te Oudshoorn bestaat 250 jaar,hetgeen op plechtige wijze herdacht wordt.

De Gereformeerde kerk te Hillegom herdenkthaar So-jarig bestaan.

De Eerw. Zusters van het gesticht de Voorzienigheidte Noordwijkerhout herdenken haar so-jarigenarbeid aldaar.

Overlijden van den Heer S. J. Le Poole, lid derfirma J. en A. Le Poole, lid der Commissievan het Dag. Beheer der Leidsche Spaarbank,plaatsvervangend agent van het Agentschap derNed. Bank, enz.

Overlijden van den Heer J, H. Weydung, notariste Zoeterwoude.

Overlijden van den Heer D. Zwanenburg teKatwijk aan Zee op 9z-jarigen leeftijd, voorheengedurende 31 jaren lid van den Gemeenteraad.

De Heer J. v. d. Wijde 25 jaren veldwachterte Waarder.

NOVEMBER 1915.

29

28-30

3’ Oct.-I Nov.

1

Opening van den nieuwen aanbouw der Kweekschoolvoor Zeevaart.

Overleden te Reeuwijk de Heer L. van Donk,wethouder dier Gemeente.

De Heeren A. H. A. Schnss, J. H. Schuss enJ. J. W. Schuss 25 jaren in dienst bij de firmaJ. van Kempen en Zoon te Voorschoten.

November 1915.De laatste betaler en de eerste vrije passant, gaan

over het Haagsche Schouw.

De school der Ned. Herv. Gem. te Rijnsburgbestaat 25 jaren.

Oprichting der Vereeniging >Tuinstadwijk”.

Joh. Trouwee 40 jaar kerkelijk beambte bij deNed. Herv. Gemeente.

De Heer P. J. Bakker, procuratie-houder der firmaJ. M. van Kempen & Zn. te Voorschoten herdenktzijn 25 jarige dienstvervulling.

Inwijding der nieuwe R. K. Kerk te Zoetermeer-Zegwaard.

Het Museum »De Lakenhal” verkrijgt door aan-koop een schilderij van den Leidschen meesterPieter de Ring (1615-1660).

De militairen ontruimen de school ze klasse aande Oude Vest, en die der 4e klasse aan deBrandewijnsteeg.

De 0. Katholieke Pastoor A. B. Dievenbach teAalsmeer herdenkt zijn 25 jarige ambtsvervnlling.

NOVEMBER 1915.

1 0

11

11-12

12

23

29

30

Instelling eener Melk-Commissie.Pastoor Thomann doet zijn intrede te Lisse.Overleden te Warmond de Heer J. P. de Sauvage,

oud-amanuensis aan de Universiteitsbibliotheek.De Heer J. Bosch neemt zijn ontslag als lid van

den Gemeenteraad.De Vereeniging van directeuren van gemeentel.

reinigingsdiensten houdt haar 7e jaarl. vergaderinghier ter stede.

De Heer G. v. Aken te Aarlanderveen neemt na5 S-jarigen dienst als klokkenluider zijn ontslag.

Pastoor J. S. v. Buchem doet zijn intrede teVoorschoten.

De Heer J. Eggink 25 jaren ambtenaar ter secretariete Wassenaar.

25 werklieden der firma E. J. Bril1 herdenken hun25- of meerjarigen dienst bij genoemde firma;hunne namen zijn: D. P. Briejer, A. van Buuren,J. B. van Duuren, H. W. Hageman, J. P. van Keulen,W. H. Kloos, W. F. Kokkedee, H. Kruit,C. Laterveer, J. Lezwijn, H. Massaar, P. Meyer,A. de Mooy, C. Noest, N. L. Segaar, W. Segaar,A. Selier, J. Slegtenhorst, A. Starre, C. M. Umbreit,A. Valkenburgh, J. G. Velberg, D. J. N. Verboog,J. Voorbij, en A. Wiggers.

Feestelijke herdenking van het So-jarig bestaan van denLeidschen Schouwburg ; aanbieding van een hulde-blijk aan de Schouwburgcommissie namens deBurgerij tooneelvoorstelling door de Haghe-spelersmet het stuk >De Quinney’s”. - De suppoostDagelet, 50 jaren in dienst bij den Schouwburg.

C. J. van der Pijl 40 jaren in dienst bij de firmaP. W. M. Trap.

DECEMBER 1915.

1

2

3

7

8

9

10

1 6

1 8

20

December 1915.Overlijden van den Heer J. M. de Ruyter, lid van

den Gemeenteraad te Veur.

Oprichting eener studentenloge der Tempelieren.

Het Studentengezelschap »Non Sordent in Undis”viert zijn roe-jarig bestaan.

Aan Ds. S. Verhoeff te Noordwijk-Binnen wordtop zijn verzoek emeritaat verleend.

De Heer J. L. Bosschieter benoemd tot Burgemeestervan Rijnsburg.

Petitionnement-actie tegen de duurte door vrouwenvan socialistischen huize.

Overlijden van den Heer J. C. van der Kam, inleven directeur der Leidsche Zoutkeet,

Ingebruikname van het nieuwe orgel in de kerkder Geref. Gem. te Woubrugge.

De Heer J. Rijlaarsdam te Aarlanderveen gekozentot lid van den Gemeenteraad.

De Heereu Lekkerkerker en Koole. gekozen totleden van den Gemeenteraad te Nieuwkoop.

De Heeren J. P. Mulder en F. van Romburghgekozen tot leden van den Gemeenteraad.

Oprichting eener Vereeniging voor maatschappelijkwerk in de Ziekenhuizen.

De Heer J. J ter Laag Cz. 25 jaar notaris hierter stede.

De Heer C. C. Regt te Waddinxveen verkrijgt na4o-jarigen dienst bij het onderwijs eervol ontslag.

DECEMBER 1915.

20

21

22

26

27

29

Dr. L. Bouthoorn gekozen tot lid van den Gemeente-raad te Leimuiden.

De Heer A. B. Vermeulen benoemd tot burgemeestervan Noordwijkerhout.

H. M. de Koningin bezoekt de fabriek Levendaalder firma Gebr. van Wijk & Co.; maakt eentocht door de stad en ontvangt ten stadhuizevertegenwoordigers der Universiteit en van deverschillende Commissies die werkzaam zijn inverband met den economischen crisis.

De Deurwaarder P. H. van Thiel herdenkt zijn25-jarigen loopbaan als zoodanig.

Ernstig tramongeluk der IJselstoomtram te Voorburg.

Jaar]. Vergadering van den Ned. R. K. Bond vanBloemist-arbeiders in Zomerlust.

Aanbesteding ten dienste van een gedeelte van hetRijn- en Schiekanaal ; voor de massa A. vanHouwelingen voor f 23 5.200 en voor de bruggenN.V. F. Kloos. en Zn. te Kinderdijk voorf64ooo.

i Oprichting te Alphen van een departement van del Maatschappij van Nijverheid.

Inlichtingen omtrent enkele besturen enopenbare inrichtingen.

LEIDEN.

Burgemeester: Jhr. Mr. Dr. N. C. de Gijselaar.Wethouders: J. A. van Hamel, Mr. J. C. van der Lip,

J, A. Bots, H. W. Fischer.Secretaris: Mr. Dr. C. E, van Strijen.Ontvanger: G. H. Kokxhoorn.Archivaris: Mr. Dr. J. C. Overvoorde.Directeur van Gemeentewerken: G. L. Driessen.Politiecommissaris : J. Groebe.Kol. commandant 4de infanterie-brigade R. Dufour (tijdelijk).Commandant bij het ade regt. veld-artillerie: L. W. baron

van Boetzelaer, majoor.Commandant qde regiment Inf. J. P. A. van Weeren, luit.-kol.Militie-Commissaris : J. H. v. Waveren, luitkol.Inspecteur der registratie en domeinen: D. A. Doyer.Ontvanger der registratie en domeinen : W. K. F. Zwierzina.Bewaarder der Hypotheken enz.: F. Gordon.Inspecteurs der directe belastingen, enz. : P. Aleva en

B. Formijne.Ontvanger der directe belastingen: R. A. Rodenburg.Ontvanger der invoerr. en accijnzen: E. J. W. Römer.

XLVII

Afgevaardigde voor het kiesdistrict Leiden ter ade Kamerder S. G.: Mr. J. E. Heeres.

Afgevaardigden ter Provinciale Staten: H. Paul, W. Pera.Mr. P. E. Briët, Mr. J. C. van der Lip en D. van Gruting.

KANTONGERECHT.

Kantonrechter: Mr. J. Klein.Ambtenaar 0. M.: Mr A. van der Elst.Griffier Mr. J. J, Neuman de Loos.

RIJKSUNIVERSITEIT.

Curatoren : Jhr. Mr. W. H. de Savornin Lohman, President,Prof. Dr. J. D. van der Waals Sr., Jhr. Mr. Dr. N. C.de Gijselaar, Mr. J. A. Loeff, E. C. baron Sweerts deLandas Wyborgh.

Secretaris van Curatoren: Mr. J. E. Boddaert.Rector-Magnificus : Dr. W. Brede Kristensen.Secretaris van den Senaat: Mr. C. van Vollenhoven.Bibliothecaris: Dr. S. G. de Vries.Praeses van het Col. Civ. Acad. Lugd. Bat. Supr. :

B. Ph. baron van Harinxma thoe Slooten.Praeses v. d. Bond van Leidsche Studenten oJungantur

Gaudia Musis” : S. Kroonenberg.Praeses der Ver. Vr. Stud.: Mej. P. Loeff.

Gymnasium. President-Curator : Prof. Mr. S. J. FockemaAndreas.

Rector: Dr. N. J, Beversen.

Commissie van Toezicht op de scholen voor MiddelbaarOnderwijs: Mr. J. E. Heeres, voorzitter.

Directeur H. B. S. voor jongens: W. Massink.Directrice H. B. S. voor meisjes: Mej. B. C. G. Numan.Directeur Kweekschool voor Onderwi jzers : M. B. Hoogeveen.Direc teur Kweekschool voor bewaarschoolonderwi jzeressen :

W. Haanstra.

Arrondissements-schoolopziener voor het Lager Onder-wijs: Tj. Kielstra.

Commissie voor oppertoezicht en beheer der Kweek-school voor Zeevaart : Jhr. Mr. Dr. N. C. de Gijselaar,voorz i t te r .

Commandant der Kweekschool voor Zeevaart: C. L. vanBuuren, kapt.-luit. t/z., tevens secretaris der commissie.

Predikanten. Bij de Ned.-Herv. Gem.: W. Briët,C. Hartwigsen, J. Hoogenraad, K . W . V e t h a k e ,M. J. Punselie, Mr. Dr. J. Schokking, W. J. RoscamAbbing, Dr. D. Plooy, Dr. J. C. S. Lacher.

Bij de Waalsche Gem.: S. Cler en L. G. M. Bresson.Bij de Rem. Gem.: Dr. W. J. Lente.Bij de Evang. Luth. Gem. J. W. Brass en J. Ph. Makkink.Bij de Doopsgezinde Gem. : J. Wuite.Bij de Vereeniging v. Vrijz.-Herv.: A. van der Wissel.Bij de Gereformeerde Kerken: H. J. Kouwenhoven en

H. Thomas.Bij de Christelijke Gereformeerde Kerk: H. Janssen.

Pastoors. Bij de R. K.: P. L. Dessens, tevens deken,H. L. A. Gadet, A. J. M. Hafkenscheid.

Oud-Katholieken: J. M. van Beek, pastoor.

XLIX

Israëlietische Gemeente : H. 1. Collen, leeraar.

Postkantoor. Directeur M. Hennequin.Telegraaf-kantoor. Directeur: P. C. UitenbogaardStationschef: L. W. F. Sesseler.

Leden van den Gemeenteraad.(De jaartallen achter den naam zijn die van de eerste

benoeming ; vóór den naam die van aftreding).

Voor Kiesdistrict 1:

1917: A. L. Reimeringer Gz. 1905, Mr. J. E. Heeres 1911,K. H. Korff 1911,

1919: J. A. v. Hamel 1887, H. W. Fischer 1911,J. Hartevelt Azn. 1913.

1921: P. Hoogenboom 1909. Dr. G. Fabius 1915, H. M.Sasse 19x5, F. van Romburgh 1916.

1917: S. de Boer Az . 1907, Mr . A . J . Fokker 1905,Dr. H. J. Zwiers 1905, J. Roem 1907.

1919: D. van Gruting 1904, K. Sytsma 1901, Mr. C.W. van der Pot Bz. 1913.

1921: Mr. J, C. van der Lip 1903, Mr. A. v. d. Elst 1903,Mr. P. E. Briët 1908, J. A. Bots 1901.

Voor kiesdistrict 111:

1917: Mr. P. J. M. Aalberse 1899, J. P. Vergouwen 1903,J. Botermans 1911.

1919: G. P. Timp 1901, C. J. van Tol x901, A. Mulder 1901.

1921: W. Perd 1893 (--xyos), 1 9 0 7 (-1913), 1913,

Mr. A. F. L. M. Tepe 19x5,. R. J. Huurman 1915,J. P. Mulder 1916.

Kamer van Koophandel en Fabrieken.W . P e r a , YoorzzXeler ; J . Heringa, Plaatsv.- YOOYzitte?- ;

G. Boon ; J. Bots ; A. Mulder; F. M. A. Pieck ; A. L.Smits ; J. P. Vergouwen ; H. Vroom ; Mr. A. L.Hermans, Secretaris.

Leiden telt thans bijna 60000 inwoners.

Leden der 2de Kamer der Staten-Generaalvoor de districten:

Naaf-Zemnzermeer. F. H. van Wichen te Oudewetering.Katwijk. Dr. J. Th. de Visser te ‘s-Gravenhage.Bodegraven. Mr. J. W. H. M. van Idsinga te

‘s-Gravenhage.

Leden der Prov. Staten voor de districten:

Mr. L. M J. H. Kerstens te Leiden.

Leiderdorp.C, J. L. van der Meer te Noordwijk.W. Warnaar te Sassenheim.R. Ouwehand te Katwijk.

T,I

Jhr . Mr . L. E. M. v o n Fisenne t e‘s-Gravenhage.

Zoetermeer.

l

D. J. G. J. baron van Pallandt te Wassenaar.W. B. van Liefland te ‘s-Gravenhage.J. Scheer te Zoetermeer.

AZ@h?72. i

F. H. van Wichen te Ondewetering.Mr. C. S van Dobben de Bruyn te

Hazerswoude.A. A. van Gils te Zoeterwoude.W. Los te Alphen.

Bestuur der Gemeenten.

2% A a r : J h r . K . W. L . de Mura l t , Buqvmeester ;J. Hogenboom, Seci-etaris.

AarLanderveen : . . . , . . . . . . . . . . . . Bul,rremeester ;A. P. Tolk, Secretahs.

Alkemaa’e: F. H. van Wichen, Burg-emeester en Secretaris.Alphen : C. W. C. Th. Visser, Burgemeester ; K. J. E. Koning,

Secretaris.Benthuize~z : A. Verheul A.m., Burgemeester en Secr.eta?-is.BosKoop : Mr. V. A. Rutgers, Guf*gemeester ; E. G. Konings,

Secretar is .IrlazerswoutEe: Mr. C. S. van Dobben de Bruyn, Burgemeester,

J. M. Kok, Secretaris.KatwQh: J . H . de Waa l Male f i j t , Burgemees te r ;

J. Varkevisser, Secretahs.Kou/Eehec*k : J . C . v a n V o o r t h u y s e n , Buygemeestel- ;

E . Rollema, Secrettzris.

LI1

Leiderdurp : G . van der Valk Bouman Sr., Burgemeesteren Secretaris

Leimuiden : Th. C. C. Ninaber, Burgemeester en Secretaris.Lisse: Jhr. P. F. A. J, von Bönninghausen tot Herinckhave,

Burgemeester en Secretaris.Noordwzyk: Jhr. W. C. van Panhuys, Burgemeester;

E. de Groot, Secretaris.Noordw~kerhout: A. B. Vermeulen, Burgemeester; J. van

Gotum, Secretaris.Oegstgeest: J. G. M. van Griethuysen, Burgemeester

en Secretaris.OutZs?zoarn : W. C. ten Harmsen van der Beek, Burgemeester ;

W. Steen Jr., Secretaris.Rzjizsaterwoude: Th. C. C. Ninaber, Burgemeester en

Secretaris.Rijnsóurg: J. L. Bosschieter, Burgemeester en Secretaris.Smsenheim : P. Besselaar, Burgemeester, 0. van Eek,

Secretaris.Stompw@k : P. van Duyvendijk, Burgemeester; H. J. van Delft,

Secretaris.Volkenburg: P. Lotsy, Burgemeester; 1. A. Charbon Jr.,

Secretaris.Veur : J. P. J. M. Sweens, Burgemeester ; H. J. van Delft,

Secretaris.Voorhout: J. G. M. van Griethuysen, Burgemeester;

J. H. Langeveld, Secretaris.Voorschoten : E. Vernede, Burgemeester en SecretaarTs.Waddinxveen : G. van Dort Kroon, Burgemeester;

A. Kreupeling, Secretaris,fi&armond: A. J. Schölvinck, Burgemeester; H. L. van Delft,

Secretaris.

LI11

wassenaar: Jhr. B. Ph. S. A. Storm van ‘s-Gravesande,Rwgevneester ; J. Eggink, Secl-etal-is.

Wóubrugge: T. P. Kleyn, Burgemeester ; C. Kammeraat.Secretav-is.

Zoeterwoude: A. A. van Gils, Burgemeester en Secretaris.

RIJNLAND.

Bij&-aaf: Mr. P. A. Pijnacker Hordijk.HoogiZeenwatte?~: Jhr. Mr. W. G. Dedel, J, H. M. Evelein,

A. J. E. Baron van Ittersum, Mr. J. van de Kasteele,J. C. van der Torren, Mr. J. Th. C. Viruly.

SecretavG: Mr. C. W. van der Pot Bzn.Rentmeester: Mr. H. A. Sypkens.Ingenieur : P. Hoogenboom.

T,TV

De volgende verzamelingen zijnpubliek toegankelijk :

voor het

Rijksmuseum van Oudheden, Breestraat, werk-dagen 10-4 uur, Zon- en Feestdagen t --4,

Ethnographisch Museum, Rapenburg, Hoogewoerden Heerengracht, alleen werkdagen, 10-4 uur.

Museum van Natuurlijke Historie, Raamsteeg,voorloopig gesloten.

G e o l o g i s c h M i n e r a l o g i s c h M u s e u m , Garen-markt, Woensdag en Zaterdag 2-4 uur.

Kabinet van Pleisterbeelden, Rapenburg, werk-dagen 10-4 uur, Zon- en Feestdagen r-~4 uur.

Hortus Botanicus, Rapenburg, werkdagen, I April-30 Sept., 9-6 uur; I Oct.-31 Maart, 9-4 uur, Zondags10-4 uur, van I April-30 September.

Kabinet van Prenten, Rapenburg, Dinsdag, IO-3 uur.

Stedelijk Museum »de Lakenhal”, Oude Singel,werkdagen 10-4 uur, Zondag 12-4 uur.

Universiteitsbibliotheek. Rapenburg. werkdagen10-4 uur, doch van 15 Nov.-15 Jan. 10-3 uur en inde acad. vacanties 1- 3 uur.

Oud-Archief der Gemeente, Boisotkade, werk-dagen 9-4 uur.

~-

Het postkantoor is geopend:Op werkdagen: van 7.30 v.m- 9.30 n.m.Op Zon- en Feestdagen: van 7-9 v.m. en 1-1 n.m.

Het telegraafkantoor is geopend :Op werkdagen : van 8 vm--- IO n.m., Vrijdag vanaf 7 v.111.Op Zondagen: van 8-10 v.m. 12.30-2.30 en 7-8 n.m.Op Feestdagen : van 8-12 v.m. 1-3 n.m. en 7-8 n.m.

Het bij-posten telegraafkantoor, Plantage No. 2is geopcnd : van S.30 v.m.-9 n.m. Zondags gesloten.

LV

Publiek Telefoonstation, Papengracht 23, is geopend :van 8 v.m.-ro n.m Op Zon- en feestdagen 8 v.m.-2.30 n.m. en van 7 n.m.-8n.m.

Hypotheken en Kadaster, Vliet 15, alle werk-dagen 9-5

Inspecteur der Belastingen, Steenschuur 17, allewerkdagen 9- 12 en 1-4

Ontvanger Directe Belastingen, Steenschuur 17,Maandag, Dinsdag, Woensdag en Donderdag behalveden laatsten werkdag der maand, 9-2.

Ontvanger der Registratie en Domeinen,Rapenburg I y, elken werkdag 9-4. Voor de Vermogens-belasting 10-2, behalve den laatsten werkdag der maand.

Ontvanger der Invoerrechten en Accijnzen,Steenschuur 17, elken werkdag 9-1 en 3-6.

Controleur van de Grondbelasting, Rapenburg I y,elken werkdag y -12 en 1.30-5.

Nederlandsche Bank, Breestraat 40, 9l/a--12 en 1-2

Leidsche Spaarbank, Ouden Rijn 56, elken werkdaglO.jO-11.30. VOOrtS: Maandag en Zaterdag 12-1

Dinsdag en Vrijdag 1-2 Woensdag en Donderdag8-9 n.m.

KALENDER 1916.

I,VllT

Christelijke Feestdagen.

Nieuwjaarsdag . . . . . . . .Goede Vrijdag . . . . . . . .Paschen . . . . . . . . . . .Hemelvaartsdag . . . . . . . .P inks t e ren . . . . . . . . . .H. Petrus en Paulus . . . . . .Hervormingsdag . . . . . . . .Al le rhe i l igen . . . . . . . . .Kerstmis . . . . . . . . . . .

. . . 1 Januar i .. . . 21 April.

23 en 24. . . 1 Juli.

11 en 12 ,,. . . 29 Juni.. . . 31 October .. . . 1 November.25 en 26 December.

Israëlietische Feestdagen.

Purimfeest . . . . . . . . . . . . . 19 Maar t .Paschen . . . . . . . . . 18, 19, 24 en 25 April.P inks te ren . . . . . . . . . . . 7 en 8 Juni.Nieuwjaar (5677). . . . . . . . . 28 en 29 September.Groote Verzoendag . . . . . . . . . . 7 October .Loofhut tenfeest . . . . . . . . . 12 en 13 ,,Vreugde der Wet . . . . . . . . . . 20 ,,

Verjaardagen van het Koninklijk Huis.

Z.K.H. Prins Hendrik (1876) . . . . . . 19 April.H. K. H. Prinses Juliana (1909). . . . . 30H.M. de Koningin-Regentes (1858) . . . . 2 Au’;ustus.H.M. de Koningin (1880) . . . . . . . 31 ,,

KALENDER 1916.

-JANUARI .

1 Zaterdag.

2 ZONDAG.3 Maandag.4 Dinsdag .5 Woensdag.6 Donderdag.7 Vr i jdag .8 Zaterdag.

9 ZONDAG.1 0 Maandag.1 1 Dinsdag .1 2 Woensdag.1 3 Donderdag.1 4 Vr i jdag .1 5 Zaterdag._._ _~~.~

1 6 ZONDAG.1 7 Maandag.1 8 Dinsdag .19 Woensdag.2 0 Donderdag.2 1 Vr i jdag .2 2 Zaterdag.

2 3 ZONDAG.2 4 Maandag.2 5 Dinsdag .2 6 Woensdag.27 Donderdag.28 Vrijdag.29 Zaterdag.

30 ZONDAG.31 Maandag.

FEBRUARI.445zon op ;:;; 0. 5:37 LI.

1 D insdag .2 Woensdag.3 Donderdag.4 Vrijdag.5 Zaterdag.

6 ZONDAG.7 Maandag.8 Dinsdag .9 Woensdag.

1 0 Donderdag.1 1 Vr i jdag .1 2 Zaterdag.

1 3 ZONDAG.1 4 Maandag.1 5 Dinsdag .1 6 Woensdag.1 7 Donderdag.1 8 Vr i jdag .1 9 Zaterdag.

2 0 ZONDAG.2 1 Maandag.2 2 Dinsdag .2 3 Woensdag.2 4 Donderdag.2 5 Vr i jdag .2 6 Zaterdag.

2 7 ZONDAG.2 8 Maandag.2 9 Dinsdag .

KALENDER 1916.

1 Woensdag.2 Donderdag.3 Vrijdag.4 Zaterdag.

5 ZONDAG.6 Maandag.7 Dinsdag .8 Woensdag.9 Donderdag.

1 0 Vr i jdag .1 1 Zaterdag.

12 ZONDAG.13 Maandag.14 Dinsdag.15 Woensdag.16 Donderdag.17 Vrijdag.18 Zaterdag.

-_- -~

1 9 ZONDAG.20 Maandag.2 1 Dinsdag .2 2 Woensdag.2 3 Donderdag.2 4 Vr i jdag .2 5 Zaterdag.

Q

2 6 ZONDAG.2 7 Maandag.2 8 Dinsdag .2 9 Woensdag.3 0 Donderdag.3 1 Vr i jdag .

APRIL.6 .38zon op 4:;; 0. 7.16 u.

1 Zaterdag.

2 ZONDAG.3 Maandag.4 Dinsdag.5 Woensdag.6 Donderdag.7 Vrijdag.8 Zaterdag.__~_ -~~- -.


lfj ZONDAG.17 Maandag.18 Dinsdag.19 Woensdag.20 Donderdag.21 Vrijdag.22 Zaterdag.


30 ZONDAG.

KALENDER 1916.

MEI.r .Zon op $gg 0. 726 u.8 .09

1 Maandag.2 Dinsdag.3 Woensdag.4 Donderdag.5 Vrijdag.6 Zaterdag.

7 ZONDAG.8 Maandag.9 Dinsdag.



__-. --- _._ --.--~ ~-


--~


JUNI.

Zon op gfJ 0. 8% u

1 Donderdag.2 Vrijdag.3 Zaterdag.

4 ZONDAG.5 Maandag.6 Dinsdag.7 Woensdag.8 Donderdag.9 Vrijdag.

10 Zaterdag.



2 5 ZONDAG.2 6 Maandag.2 7 Dinsdag.28 Woensdag.2 9 Donderdag.3 0 Vrijdag.

KALENDER 1916.

JULI.8.26Zon op 4::; 0. 8,05 Ll.

1 Zaterdag.

2 ZONDAG.34

Maandag.

5Dinsdag.

6Woensdag.

7Donderdag.

8Vrijdag.Zaterdag.

9 ZONDAG.10 Maandag.1 1 Dinsdag.12 Woensdag.13 Donderdag.14 Vrijdag.15 Zaterdag.

16 ZONDAG.17 Maandag.18 Dinsdag.19 Woensdag.20 Donderdag.2 1 Vrijdag.22 Zaterdag.



AUGUSTUS.Zon op 51% 0. ;:g “.

1 Dinsdag.2 Woensdag.3 Donderdag.4 Vrijdag.5 Zaterdag.

6 ZONDAG.7 Maandag.8 Dinsdag.9

10Woensdag.Donderdag.

1 1 Vrijdag.12 Zaterdag.



27 ZONDAG.28 Maandag.29 Dinsdag.30 Woensdag.31 Donderdag.

-

-

--

SEPTEMBER.

KALENDER 1916.- -

II I/641

ZOn O P 5::: 0. 5.52 u.

OCTOBER.zon op g.57 0. ;:g u.

1 Vrijdag.2 Zaterdag.

3 ZONDAG.4 Maandag.5 Dinsdag .6 Woensdag.7 Donderdag.8 Vr i jdag .9 Zaterdag.

1 0 ZONDAG.1 1 Maandag.1 2 Dinsdag .1 3 Woensdag.1 4 Donderdag.1 5 Vrijdag.1 6 Zaterdag.

1 7 ZONDAG.1 8 Maandag.1 9 Dinsdag .2 0 Woensdag.2 1 Donderdag.2 2 Vrijdag.2 3 Zaterdag.

2 4 ZONDAG.2 5 Maandag.2 6 Dinsdag.2 7 Woensdag.2 8 Donderdag.2 9 Vr i jdag .3 0 Zaterdag.


8 ZONDAG.9 Maandag.

10 Dinsdag.11 Woensdag.12 Donderdag.13 Vrijdag.14 Zaterdag.

15 ZONDAG.16 Maandag.17 Dinsdag.18 Woensdag.19 Donderdag.20 Vrijdag.21 Zaterdag.__---- --

22 ZONDAG.23 Maandag.24 Dinsdag.25 Woensdag.26 Donderdag.27 Vrijdag.28 Zaterdag._.-_I_- ---

29 ZONDAG.30 Maandag.31 Dinsdag.

-.

-

--j ’i n

b

-

- -

-_-_. -

KALENDER 1916.-

NOVEMBER.


-




19 ZONDAG.20 Maandag.21 Dinsdag.22 Woensdag.23 Donderdag.24 Vrijdag.25 Zaterdag.-


:, c:

Ï

DECEMBER.349zon op ;:;g 0. 3:5, u.





-

24 ZONDAG.25 Maandag.26 Dinsdag.27 Woensdag.28 Donderdag.29 Vrijdag.30 Zaterdag.-~

31 ZONDAG.

IN MEMORIAM.

JOHAN SCHMIER. +

Als jongste van de vier telgen werd op 5 Januari1851 Hyginus Jacobus Johannes Gerardus Schmiergeboren. Zijn vader, de Heer Johannes Schmier,gehuwd met Engelina van Wensen, had een wel-beklante manufactuurzaak in de Donkersteeg. Dejonge Schmier voelde zich echter niet sterk aan-getrokken tot het manufactuurvak, doch helde meerover tot de muziek. Reeds op jeugdigen leeftijdzong hij op het koor der Hartebrug, waar zijntalenten zich begonnen te ontplooien, zijn stemzich ontwikkelde en zijn muzikaal talent zich reedsopenbaarde in het componeeren van kleine liturgischezangstukken. Nadat zijn vader gestorven was, werdde zaak opgeheven en moest de jonge Schmier, diemet zijn beide zusters samen woonde, op anderewijze in zijn levensonderhoud voorzien. Hij trachtteagenturen te verkrijgen, waarvan er een hem naarPekela bracht, waar de likeurfirma Catz hem enga-geerde; doch weldra gevoelde Schmier, dat hij voorkunstlievender zaken bestemd was en hij wijddezich meer en meer aan den zang. Zijn stem ont-wikkelde zich enorm en nadat hij in 1884 te Brusselbij Gevaert het diploma voor zang had behaald,kon hij zijn talenten in breeder kring bekend makenen werd verbonden aan de Opera te Brussel.

Vandaar vertrok hij naar Parijs, waar hij eenige

LXVIII

jaren doorbracht en o. a. vast was aangesteld inde kerk Saint Germain des Prés.

Bij de oprichting van de Nederlandsche Operate Amsterdam, werd Schmier door den directeurdier Opera, De Groot, geëngageerd als Basse Nobleen vierde daar zijn grootste triomphen: Marcel inde Hugenoten, Mephisto in de Faust, de Kardinaalde Broglie in de Jodin waren zijn lievelingsrollen envooral de laatste rol gaf hij meesterlijk weer, doorzijn bekendheid met den Katholieken ritus, waar-door hij zich geheel in die rol kon verplaatsen.

Bij het uiteengaan der Nederlandsche Opera moestSchmier zijn eigen weg zoeken en vond dien, doorop verschillende plaatsen op te treden en met succeszijn eigen composities ten beste te geven. Men kangerust zeggen, dat hij de schepper is geweest vande naturalistische muziek ; zijn ,,Pruimenboom” vanHieronymus van Alphen, zijn ,,Zelfmoordenaar” vanPiet Paaltjens zijn meesterstukken van humoristischeklankuiting en hij wist die composities op schitte-rende wijze weer te geven en den hoorder mee tesleepen met zijn pittige voordracht. Er is geenplaats in geheel Nederland, waar hij niet gezongenheeft. Somtijds trad hij geheel alleen op en wistden geheelen avond zijn publiek te boeien.

Schmier had slechts vrienden, een ieder mochthem graag, omdat hij steeds vroolijk en opgeruimdwas en een gezelschap den geheelen avond konbezighouden met zijn luimige voordrachten, toastenenz. Waar Schmier was heerschte gezelligheid, menhing aan zijn lippen en schaterde het uit bij zijnvroolijke kwinkslagen en luimige gezegden.

Niet alleen als componist heeft hij naam ge-maakt, doch ook als dirigent. Zoo heeft hij in

LXIX

Amsterdam een mannenkoor opgekweekt en daar-mede te Keulen den eersten prijs behaald, waarnahij met gejubel te Amsterdam weer werd ingehaald.

Ook als vertaler van verschillende opera’s in hetHollandsch moet zijn naam met eere genoemdworden, want als zanger wist hij de accenten juistte laten vallen, hetgeen een niet-deskundige natuur-lijk niet zoo gemakkelijk afgaat.

Hoe bemind hij was, bleek bij zijn zestigsten ver-jaardag, die gevierd werd in Odeon te Amsterdam,waar zijn overtalrijke vrienden hem dien avondhulde brachten en hem eenige souvenirs aanboden.Van heinde en verre was men overgekomen om zijngeboortedag te vieren en hem de hand te drukken.

In hetzelfde jaar huwde hij met Mej. Kerstenste Heerenveen en verliet Amsterdam voorgoed omzich aan het landelijke te wijden en aan de oeversvan een stille vliet zijn verder leven aan de zijdevan haar, die hij zijn hart had geschonken, doorte brengen. Doch zijn rustelooze geest deed hemnog steeds het geheele land doortrekken. Dan weerom te zingen, dan weer om als burgemeester opte treden op verschillende Oud-Hollanden, waar hijook alweer door zijn luimige invallen en aardigespeechen het geheele publiek electriseerde.

Op een dier tochten verwondde hij zich aan hetbeen en deze kleinigheid werd de oorzaak van zijndood. Te Neuzen gezongen hebbende, kwam hij op14 April naar Leiden om daar den Stuurman inde ,,Schipbreuk” van Wagenaar te zingen, ín welkerol hij onbetaalbaar komiek was. Bij ,,Daar is eenluchtje aan” schaterde het publiek hem reeds tegen en. .zijn ,,Einde van het Eerste Deel” vormde een waardigslot van die allerleukste compositie van Wagenaar.

1,xX

Zittende op het tooneel zong hij in zijn geliefdegeboorteplaats voor een stampvolle Komedie denZwanenzang.

Den volgenden dag per auto naar Heerenveenvervoerd, bleek, dat er bloedvergiftiging bij hetwondje was gekomen en op 21 April ontsliep hijkalm in zijn woning te Heerenveen. Zaterdag24 April werd zijn stoffelijk overschot door zijntalrijke vrienden ten grave gedragen. Een eenvoudiggedenkteeken, door zijn vrienden bijeengebracht,versiert zijn graf.

R. I. P.F. D.

PROF. DR . P. ZEEMAN GZN. -i-

Door het overlijden van Prof. Zeeman op denSen Mei Igr6 werd niet alleen een slag toegebrachtaan de Leidsche Universiteit, ook voor het Middel-baar Onderwijs beteekende zijn heengaan een ge-voelig verlies. Van welken aard dit verlies was,wensch ik in de volgende regelen uiteen te zetten.

In 1907 werd Prof. Zeeman door den Raad be-noemd tot lid der Commissie van Toezicht op hetMiddelbaar Onderwijs, welke hem in rgo8 aanweesals Voorzitter.

Toen hij in 1913 deze functie neerlegde bleef hijlid tot hij zich tot groot leedwezen der Commissiein het begin van 1915 genoodzaakt zag, wegensgezondheidsredenen als zoodanig, te bedanken.

Oud-leerling der H. B. S. te Hoorn en oud-leeraar b i j h e t M . 0 . t e G o e s , R o t t e r d a m e n‘s-Gravenhage, gaf hij aan dit onderwijs zijn onver-deelde belangstelling, waarvan hij als Lid en Voor-zitter der Commissie van Toezicht blijken gaf. Metgrooten ijver was hij werkzaam in het belang vandit onderwijs. Veel van zijn kostbaren tijd heeft hijo. a. besteed aan een ontwerp voor de herzieningvan de jaarwedden van het onderwijzend personeelaan de beide Hoogere Bu.rgerscholen. De daarinontwikkelde grondslagen ZIJN verwezenlijkt in dein 1915 tot stand gekomen verordeningen.

LXXII

Nog in eene bizondere richting van het M. 0.te dezer stede was Prof. Zeeman werkzaam en welals Bestuurslid en Voorzitter van het bekende ge-nootschap ,,Mathesis Scientiarum Genitrix”. In 1905tot lid van het Bestuur gekozen, trad hij gedurendeden cursus 1906-1907 op als Voorzitter. Wegenstoenemende werkzaamheden meende hij in 1909als Bestuurslid te moeten bedanken, doch liet zichin 1909 overreden weder eene benoeming als zoo-danig te aanvaarden.

Van het vele dat het genootschap aan hem tedanken heeft noem ik hier slechts zijne werkzaam-heid ter verkrijging van eene verhoogde Rijks-subsidie en de totstandkoming der pensioenregelingvoor de leeraren. Ook besprak hij in eene belang-rijke rede ter gelegenheid der I 22ste AlgemeeneVergadering op 26 April 1907 de wenschelijkheidvan allerlei uitbreidingen van het door ,,Mathesis”gegeven onderwijs, waaraan thans een begin vanuitvoering is gegeven door het ontwerpen eenerreorganisatie.

Heb ik in het bovenstaande in het kort geschetstwelke belangrijke plaats Prof. Zeeman innam bij debehartiging der belangen van het M. O., dan blijftmij nog de taak in herinnering te brengen zijnewelwillendheid tegenover hen die zijne voorlichtingvroegen. Tot Secretaris der Commissie van Toezichtbenoemd, mocht ik dit persoonlijk ondervinden, toenik onmiddelijk voor de moeilijke taak stond mij inte werken in de salarisregeling van het onderwijzendpersoneel der beide Hoogere Burgerscholen. Nooitklopte ik tevergeefs bij Prof. Zeeman om raad ofinlichtingen aan.

Tn de vergaderingen van de Commissie van Toe-

LXXIII

zicht en van ,,Mathesis” werd hij ongaarne gemist.Veel sprak hij niet en meestal eerst nadat de andereleden van hun meening hadden blijk gegeven, waarnadan het op duidelijke wijze uiteengezette oordeel vanProf. Zeeman dikwijls den doorslag gaf.

Het zal dan ook geen verwondering wekken, dathet heengaan van Prof. Zeeman diep betreurd wordtdoor allen die voeling houden met het M. 0. teLeiden. Op een leeftijd waarop men recht had teverwachten dat hij nog veel voor dat onderwijs hadkunnen doen, is hij aan zijn gezin en de maatschappijontvallen. Volkomen bewust van hetgeen hem bovenhet hoofd hing is hij met groote geestkracht tot kortvoor zijn overlijden blijven werken voor de weten-schap die hij lief had.

Een onuitwischbare herinnering heeft Prof. Zeemanachtergelaten bij hen die op het punt van het M. 0.met hem in aanraking kwamen.

H. A. SYPKENS.

P I E T E R V A N W I J K . +I Juni 1915.

Zoo is dan weer een van die oude, oer-Leidschetypes heengegaan, een van hen, wier eigenaardig-heden eerst naar waarde geschat worden, wanneerde persoon is verdwenen uit het Leidsche leven.

Het klinkt zoo banaal en toch - de traditioneeleleegte, wij voelen die inderdaad. Want is niet methem een stukje traditie, een brokje ,,mos” voorgoed verdwenen en heeft Pieter niet meegenomenwat charme, wat van de poëzie, die wij onzenvoorgangers van tien, twintig, dertig jaar terugzoo benijden ?

Laat ik U iets uit zijn leven mogen vertellen,zijn trouwe en in zijn sfeer rijke leven van veertigjaren oppasser.

Pieter deed trouw zijn plicht, stipt en eerlijk,omdat het zoo hoorde, ja, maar bovenal omdat hijzich deel wist van dat kleine maatschappijtje vanLeidens Universiteit. Veertig jaren oppasser, drie-en-twintig jaren knecht van het Collegium. Enniet alleen bij studenten, maar ook bij Leidscheingezetenen kon geen diner plaats vinden of Pieterdiende. Zijn werkkring was hem alles, slechts ééngroote passie daar buiten had hij . Zóó werd hetvischseizoen geopend, zóó zag men hem in ‘t roei-bootje voor zijn huis zit ten. Is het dan slechtstoeval, dat juist op den openingsdatum, den eerstenJuni, de oude Pieter zijn dood vond ?

LXXV

Vol grappen, waartoe zijn veelzijdigen werkkringhem ruime gelegenheid bood, was hij steeds stiptop tijd en wanneer een van zijn heeren soms opeen onwaarschijnlijk uur op wilde staan : als pordervond Pieter zijn weerga niet. Zoo geschiedde heteens dat hij, op een meer dan vroeg ochtenduurgeen gehoor krijgende bij iemand die ter jachtwilde gaan, een straatsteen door de ruiten van deslaapkamer wierp, juist toen de persoon in kwestie,doorgeroeid en wel, kwam aanzwaaien.

Op zijn veertigjarig jubileum mocht hij van allekanten blijken van hartelijke belangstelling onder-vinden, maar toch voelde hij, dat, vooral wat dehuidige generatie betreft, de tijden en toestandenveranderd waren.

Het deed hem zwaarmoedig aan, dat men nietmeer. zoo die behoefte gevoelde aan datgene,waarvan hij de drager was.

Hoe het zij, voor ons blijft Pieter van Wijk eenstukje geschiedenis uit het dierbare Leidsche levenen zoo zullen wij de nagedachtenis van den trouwendienaar gedenken met iets van den weemoed omdat, wat gaat en nooit meer terugkomt.

J . W. W.

R. VAN HAM. +

Op het laatst van Augustus 1915 had degemeente Rijnsburg het overlijden van harenBurgemeester van Ham te betreuren.

Sinds April 1904 was hij hier in dit ambt werk-zaam. Vóór dezen had hij van I Maart Igoo totApril rgo4 dezelfde functie bekleed in de gemeentenColijnsplaat en Cats, terwijl hij nog vroeger burge-meester van Hoofdplaat is geweest.

Het begin van zijn ambtelijke loopbaan was nietgemakkelijk. Het administratieve deel van hetburgemeesterschap leverde ‘voor hem geen bezwaarop, daar hij het diploma voor het gemeente-secretariaat reeds tijdig had verworven, terwijl hijter verdere bekwaming gebruik maakte van decolleges in het gemeenterecht van Prof. Oppenheimte Groningen. Maar toen hij onder het ministerie,,Mackay” in 1892 benoemd werd, trof hem het lotdat hij burgemeester werd van eene gemeente, waarde raad, die het met zijn vorigen burgemeesterniet had kunnen vinden, gestaakt had en deGedeputeerde Staten een tijd lang gedaan haddenwat des Raads was.

Eene bijzonderheid was nog, dat hij een derweinig anti-revolutionairen was in die overwegendKatholieke gemeente, terwijl hij als man uit het

’ Noorden - hij was 15 Oct. 1868 in Winsum (Gr.)uit Herv. ouders geboren - onbekend was met de

LXXVII

eigenaardigheden van de naar den Vlaamschengeest overhellende bevolking.

Hij heeft zich echter door de moeilijkheden metkalm beleid heen geworsteld en de zin voor onpar-tijdigheid, die hem in heel zijn loopbaan sierde, is zekerin Hoofdplaat tot meerdere ontwikkeling gekomen.

Op Noord-Beveland was hij slechts kort. Hetleven ging daar voor hem in kalmte voorbij, gelijkin eene gemeente met overwegend landbouwendebevolking te verwachten is.

Zijn grootste kracht heeft hij evenwel in Rijns-burg getoond. Niet hierin lag zijn kracht dat hij,Chr.-Historisch geworden, weder anti-revolutionairwerd, maar in het practische kwam zij sterk tevoorschijn. Lange jaren had deze gemeente denheer Meijboom tot burgemeester gehad. Dienshooge leeftijd bracht mede, dat in de laatste jarenvan zijn bestuur niet veel ingrijpende veranderingenhadden plaats gehad.

Toen van Ham de teugels overnam was hij evenveertig jaar. Hij ondervond spoedig dat en de Raaden de ingezetenen hem welwillend gezind waren enhij begreep daaruit, dat er voor hem wat te doen was.

Den actieven zin van sommige raadsleden en hunstreven naar vooruitgang zich ten nutte makende,besloot hij de hervormingen, die Rijnsburg zoo hardnoodig had, voor te bereiden en zoo mogelijk doorte zetten.

Het werd al spoedig openbaar, dat, wanneer hijiets in zijn hoofd gezet had, dit er niet gemakkelijkbij hem uitging. Met geduld en kalm beleid kreeghij tenslotte wat hij begeerde, terwijl hij zoo voor-zichtig was niemand voor het hoofd te stooten enzoo mogelijk niemands belangen te schaden. Hij

LXXVIII

bleef dan ook niet alleen zijn vrienden houden,maar hij kweekte er nieuwe bij.

Tijdens zijn burgemeesterschap zijn als gevolgvan zijn optreden belangrijke verbeteringen totstand gekomen. De Raad ondervond in de eersteplaats de gevolgen ervan, daar zijne vergaderingenvan een muf kamertje naast de secretarie werdenovergebracht naar een vrijgekomen deel der openbareschool, dat daartoe werd verbouwd in een raadszaal,waar menige plattelandsgemeente trotsch op zoudezijn.

Voor de volksgezondheid zorgde hij door hetaanbrengen van eene waterleiding - een onderdeelder Leidsche en het dempen van de Oude Vliet .

De verkeerswegen hadden mede zijn volle aan-dacht. Verschillende verbeteringen aan klinker- engrintwegen zijn te danken aan zijn initiatief. Ditwas mede het geval met de verandering der ver-lichting, waar tijdens zijn burgemeesterschap Rijns-burg zich bij het gasbuizennet van Leiden aanslooten zich vrijmaakte van walmende olielampen opstraat en in huis.

Het was niet te verwonderen, dat Rijnsburg metleedwezen de tijding vernam van zijn nog onverwachtoverlijden. En toen zijn stoffelijk omhulsel op debegraafplaats aan de Zandlaan - eigendom derGeref. Kerk - ter aarde besteld werd, kon nietanders getuigd worden, dan dat hij de gemeentetrouw en eerlijk had gediend. Als een Nathanaël,in welke geen bedrog was, werd zijne nagedachtenisdaar gehuldigd, mede als een ambtsdrager, wienhet met zijn arbeid ernst was en niet het minst alseen christen, die naar zz)‘ne belijdenis geleefd had.

Rijnsburg 1915. H. VAN DRUTEN.

HENRI FRANCOIS CHARLES GERLINGS. +

Henri François Charles Gerlings werd den 2zenJuni 1835 te Haarlem uit een oud patriciërsgeslachtgeboren. Zijn vader, Herman Jacques Gerlings, wasmakelaar in effecten te Amsterdam, Burgemeestervan Schooten, Hoofdingeland van Rijnland, Secretarisvan Haarlem, Regent van het Oude Mannen- enBurgerweeshuis aldaar en stierf 14 Juni 1856 teHaarlem. Hij was te Haarlem 30 September 1825in het huwelijk getreden met Henriëtte MariaScholting, geboren te Haarlem, I I Augustus x803,aldaar overleden 29 Juli 1860. Zij hadden zevenkinderen, waarvan Henri Francois Charles op eenna de jongste was.

De heer Gerlings bracht zijn eerste schooljarendoor te Haarlem en kwam daarna op de bekendekostschool van Jaap de Gelder, gevestigd te Leidenop het Pieterskerkhof. Na volbrachte studiën washij werkzaam aan de Provinciale Griffie te Haarlem,waar hij tot 1869 als commies werkzaam bleef, toenhij naar Leiden verhuisde om op te treden alsDirecteur van de Haarlemsche Bankvereeniging,Firma van Teding van Berkhout en de Clercq,kantoor Leiden. Dit bleef hij tot 1882, toen dezeinstelling te Leiden werd opgeheven en hij den23en Augustus I 882 oprichtte de CommanditaireVennootschap ,,De Leidsche Bankvereeniging H. F.

1,xXx

C. Gerlings” te Leiden, waarvan hij tot zijn over-lijden beheerend vennoot was.

Door grooten ijver wist hij deze Vennootschaptot grooten bloei te brengen en een eervolle plaatsin te doen nemen onder de financieele instellingenhier ter stede.

In Lisse huwde hij den r gen Mei 1863 metMejuffrouw Alida Dorothea Johanna Kruseman,geb. 5 Jan. 1841 te Amsterdam, dochter van JanAdam Kruseman, bekend portret-schilder en Alidade Vries, met wien hij meer dan 50 jaar in gelukkigeecht vereenigd was. Mevrouw Gerlings overleed den3len Mei 1915, kort nadat de heer en mevrouwGerlings onder vele blijken van hartelijke belang-stelling den 15en Mei 1913 hun gouden huwelijks-feest herdachten en zeer tragisch was het dat deburen van den heer Gerlings, die zoo met grooteinstemmimg op den 15en Mei de vlaggen ter eerevan het gouden huwelijksfeest hadden doen wapperen,in zoo kort tijdstip hunne blinden sloten als teekenvan rouw voor hetzelfde gezin.

Den yen September 1915 volgde de heer Gerlingszijne echtgenoote in het graf, na een korte ongesteld-heid stierf hij te Hilversum en werd na enkeledagen op de begraafplaats Rhijnhof onder grootebelangstelling ter aarde besteld.

Uit het huwelijk werden zeven kinderen geboren,waarvan nog zes in leven.

De oudste zoon, de heer Franeois Gerard HenriGerlings is thans na den dood van zijn vader eenigbeheerend vennoot der Gommanditaire Vennootschapder Leidsche Bankvereeniging.

Behalve zijne drukke werkzaamheden vond deheer Gerlings nog gelegenheid zijne zorgen aan

andere zaken dan zijn kantoor te wijden, zoo washij gedurende vele jaren Penningmeester van hetHoofd-Bestuur van de Ned. Gustaaf Adolf-Vereen.,bestuurslid van de Vereeniging voor den LeidschenGeld- en Effectenhandel, van de Vereeniging voorTuinbouw en P l a n t k u n d e e . a . , Commissaris-Correspondent van het Vaderlandsch Fonds totAanmoediging van Lands-Zeedienst, terwijl tal vanvereenigingen te Leiden op maatschappelijk gebiedhem als lid mochten noteeren.

De heer Gerlings was een enthousiast vriend vanbloemen en kende geen grooter liefhebberij dan‘s winters in zijn kas bezig te zijn, zelfs met gevaarvoor zijn gezondheid en wist zijn tuin zoowel inhet vroege voorjaar als in de late herfst met werkelijkvoortreffelijken smaak te verzorgen.

De heer Gerlings was een gezellig man in denomgang, die met zijne echtgenoote hun huis tot eengastvrij, aangenaam interieur voor hunne vriendenwisten te maken en velen dezer zullen nog langentijd de herinnering aan dit beminnelijk echtpaarin eere houden.

Leiden, Dec. 1915. AUG. L. R.

******

S I M O N P E T R U S PERDIJK. +

Op 4 October van dit jaar overleed de heerSimon Petrus Perdijk in het Hôpital Wallon; vanI Februari 1867 tot 15 Augus tu s 1914 is Perdijkonderwijzer geweest aan de Openbare school Isreklasse voor jongens, alhier.

Hoewel men toen nog niet verkeerde in de z.g.,,Ecuw van het Kind” en hij dus den invloed niethad kunnen ondergaan van de vele geschrif tenenz. enz., die gewijd zijn aan de belangen van hetschoolkind, wist Perdijk al bij intuïtie wat denjongen kinderen toekwam. Het onderwijs dat hijgaf en zijn omgang met de kinderen waren steedsvan dien aard, dat hij al dadelijk en voor altijd degenegenheid won van het jonge volkje. Hij maakteook tot lateren t i jd steeds zi jn studie ervan omzijn onderwijs zoo vruchtdragend mogelijk te maken;in het vertellen aan jonge kinderen was hij eenéénig man. Geen wonder dan ook, dat hij bij veleouders van zijn leerlingen hoog stond aangeschrevenen men zich vaak tot hem wendde, als het goldde belangen van hun kroost . In menig gezin gafhij huisonderricht, als dit om bijzondere redenennoodzakelijk was.

Maar ook op menig ander gebied maakte hijzich verdienstelijk.

Geruimen tijd was hij lid vao de hier bestaande

1 YSXTTT,,

afdeeling van het Ned. Onderw. Genootschap endiende hij met grooten ijver als secretaris vandie afdeeling haar belangen en die van het genoemdeGenootschap zelve. Zoo ook was hij, toen hij nogin zijn kracht was, een zeer werkzaam en degelijklid van de Vereeniging ,,Litteris Sacrum” alhier.

Menigmaal trad hij ook in de gehoorzaal alsspreker op, daartoe aangezocht door de Commissievan de volksbijeenkomsten; met groot genoegenmocht het publiek hem hooren.

Voorts was hij jaren lang lid van het Remon-strantsche Kerkbestuur ; nadat hij als onderwijzerontslag had genomen was hij met groote ingenomen-heid werkzaam aan de bewerking van het archief,behelzende de lotgevallen van dat Kerkgenootschap.

Perdijk mocht niet lang genieten van zijn wel-verdiende rust; hij is op bijna 73-jarigen leeftijdheengegaan na een hoogst werkzaam en welvolbrachtleven. Zijn assche ruste in vrede.

G . J.

SAMUEL JACOB LE POOLE SZN. -;-

Na een ziekbed van drie maanden, gedurendewelke zijn familieleden en vrienden tusschen hoopen vrees leefden, overleed den z2en October rgr 5in het Diaconessenhuis aan de Witte Singel SamuelJacob Le Poole, lid der Firma J. & A. Le Poolete Leiden.

Met hem is voor zijne familie een hartelijk geliefdebroeder en trouwe steun, voor zijn zaak een kundigchef, voor zijne arbeiders een rechtvaardig patroon,voor de s tad Leiden een hooggeacht en ui ters tnuttig burger heengegaan.

Zeer velen, uit alle rangen en standen, gingenden 25en naar Katwijk a. Zee, om daar aan zijnelaatste rustplaats, het graf waar ook zijne oudersbegraven liggen, den beminden man de laatste eerte bewijzen.

Het verzoek van de Redactie om voor het Jaar-boekje een woord te zijner nagedachtenis te schrijven,nam ik met vreugde aan, omdat ik, van zijn goeden nuttig leven verhalend, mij ongestoord zou mogenverdiepen in de herinnering aan hem, met wien ikvan de vroegste jeugd af door banden van warmevriendschap verbonden ben geweest.

Om zijn leven in korte trekken te schetsen, zou

LXXXV

ik willen zeggen dat het zich gekenmerkt heeft doorblijmoedige plichtsbetrachting, haar steun vindendin diep godsdienstige overtuiging, door geestdriften dankbaarheid voor wat het hem schoons engoeds bood en door levendige belangstelling in hetmaatschappelijk streven rondom hem, gepaardgaande met lust om werkdadig deel te nemen aanwat hij daarin goed en nuttig achtte.

Hij werd geboren den 2gen April r 862 als eerstelinguit het huwelijk van Mr. Samuel Le Poole enAnna Petronella Mulder, dat rijk met kinderengezegend werd.

Zi jne ouders woonden toen aan den Maredijk-Oostzijde, in het eerste huis op Oegstgeestsch gebied.

De achtergevel aan de Trekvaart is nog onver-anderd te zien, maar van de aheraardigste Hollandsch-landelijke omgeving dier dagen valt thans weinigmeer te bespeuren.

Later woonden zij nog korten tijd op de Hooge-woerd, doch na het overlijden van hunne oudersin 1866 en 1867 volgden zij dezen op als bewonersvan het bekende deftige huis aan de Garenmarkt,dat toen reeds drie geslachten der familie Le Poolebinnen zijne muren had gehad en dat hun oudstenzoon gedurende heel zijn leven tot woning zou dienen.

Wanneer ik denk aan Le PooIe’s vroege jeugd,dan zie ik vóór me den vroolijken, blonden kinder-troep, dien hij met zijn zusjes en broers vormdeen bij welken het een feest was te spelen genoodigdte worden. Je voelde je er zoo behagelijk in diegezellige huiskamer, je speeIde er zoo vrij in gangen op trappen en mijnheer en mevrouw Le Poolcwaren zulke vriendelijke menschen !

1, XXXVT

Zoo is mijne herinnering aan zijne kinderjaren.

Gelukkiger familiekring was in Leiden moeilijkaan te wijzen, een geest van onderlinge liefde enaanhankelijkheid werd er aangekweekt door dehoogstaande ouders, wier zeer ernstige levens-beschouwing opgewektheid volstrekt niet uitsloot.

Le Poole werd na het overlijden van zijn vaderin r8gr de trouwe steun van zijne moeder en toendeze twaalf jaar later uit het leven scheidde, kendenzijne zusters en broers hem als den ijverigen be-hartiger van de familiebelangen en als den man,bij wien zij in de ernstige oogenblikken des levensnimmer vergeefs om raad zouden komen.

Ongehuwd gebleven, heeft hij tot zijn dood dehartelijkste toewijding aan zijn familie getoond.

Overeenkomstig hunne godsdienstige opvattinghadden zijne ouders hem het lager onderwijs latengenieten op de School met den Bijbel aan denStillen Rijn onder den heer Gangel.

Hierna doorliep hij de Hoogere Burgerschool omzich vervolgens in ‘t bizonder te bekwamen voorde taak die hem wachtte als toekomstig lid derFirma J. & A. Le Poole, fabrikanten van grein- envlaggedoek. Onder de leiding van zijn vader endiens broeder, Lodewijk Gerardus, kon hij zich inhet drijven van de zaak en het technische deel vanhet vak degelijk inwerken.

Maar daarmede werd niet volstaan; de jongeman moest door elders in de industrieele wereldrond te kijken zijn blik verruimen, zijn kennis ver-meerderen, en zoo ging hij in 1880 naar Engeland,om te Bradford (Yorkshire) in de wolkammerijvan Fred. Illingworth practisch te werken.

LXXXVII

Drie jaar later zien wij hem te Mühlhausen inThuringen bij de Firma Köthe bezig met zich detechniek der wolververij grondig eigen te maken.

De daar door hem opgedane kennis opende aande Firma J. & A. Le Poole de gelegenheid totoprichting van een eigen ververij, welke haar on-afhankelijk zou maken van de toen nog in Leidenbestaande loonververijen.

Aangezien hare goederen daar slecht behandeldwerden, was verandering in den toestand volstrektnoodig, wilde de Firma den goeden naam van haarfabrikaat niet verloren zien gaan.

In 1885, het jaar van Samuel Jacob’s opnamein de Firma, kon hij de ververij in werking stellen,die, onder zijn kundige leiding, de zaak zeer tengoede is gekomen.

Veel later, in r8g4, werd overgegaan tot hetvervaardigen, naast grein en vlaggedoek, van gordijn-stoffen voor spoorwagens enz., eene uitbreiding, diede reeds van 1680 dagteekenende fabriek nieuwelevenskracht toevoerde.

Dat gedurende een bestaan van meer dan 235jaar deze zaak, die van vader op zoon, steeds enuitsluitend in handen van de Le Poole’s was, naastt i jden van grooten bloei ook ti jden van druk entegenspoed heeft moeten doormaken, wien zal ditverwonderen ?

Zoo, om een voorbeeld te noemen, was het tijd-vak x870-1881, dank zij den toen levendigen handelvan ons land op China, een van bijzonderen bloeivoor haar artikel grein, dat onder de benaming van,,polemieten” uitgevoerd werd en als zoodanig al-gemeen bekend stond.

Hierop volgde echter een geduchte inzinking,

I,XXXVIII

omstreeks 18% nog onderbroken door een slechtskorten opbloei.

Sedert is het debiet der ,,Polemieten” niet meertot vroegere hoogte teruggebracht kunnen worden.

Maar of de zaak voorspoedig ging dan wel tel i jden had onder den druk van concurrentie enandere tegenheden, de gehechtheid en toewijdingaan dit erfstuk hunner vaderen zijn bij de Le Poolc’sonverzwakt gebleven en zoo behield door al diejaren heen tot op den huidigen dag, de naam derFirma J. & A. Le Poole een voortreffelijken klank.

Hoe kon het anders of de geschiedenis der zaak,onafscheidelijk met die van hun geslacht saam-geweven en waaraan de arbeid van elk hunnerweder een hoofdstuk zou toevoegen, lag denfirmanten steeds na aan ‘t hart.

In gesprekken met den overledene over dit aan-trekkelijke onderwerp had ik menige bijzonderheidvernomen, terwijl de heer S. J. Le Poole L.Gzn.mij de gelegenheid gaf ze aan te vullen uit dedoor wijlen zijn vader en hem verzamelde gegevens.

Het is in verband met hetgeen ik hiervoren op-merkte, dat ik nog kortelings het volgende vermeld:

De grondvester, Jacob Le Poole, in 1651 geboren,was kleinzoon van den tusschen 1624 en 1627 naarLeiden uit Hondschooten bij Duinkerken (Fransch-Vlaanderen) terwille van religie-vrijheid met zijnevrouw uitgewekenen Anthony Le Poole.

Deze en zijn zoon Jacob waren kleermaker vanberoep, de kleinzoon daarentegen stond reeds bijzijn huwelijk in 1674 als ,,Greinier” te boek.

Blijkbaar heeft zijn vader, die ook zaken deedin manufacturen, hem voor de grcinfabriek doenopleiden, aangemoedigd door den bloei, waarin

LXXXIX

gedurende de tweede helft der 17de eeuw die industrieverkeerde.

Tot 1680 hebben vader en zoon de zaken ingemeenschap gevoerd, daarna begon de zoon vooreigen rekening.

(Voor de viering van het 2de eeuwfeest namenMr. Samuel en Lodewijk Gerardus Le Poole 1680als jaar van stichting aan, omdat het oudste nogop het kantoor der Firma aanwezige Grootboekvan dat jaar dateert).

In 1773 bracht de kleinzoon van den st ichter,weder een Jacob, de zaak van de Hoogewoerd naarde Garenmarkt over en vestigde hij daar tevenszijne woning.

Naar dezen Jacob en zijn’ broeder Abraham isde Firma J. en A. Le Poole genoemd.

Bij het uit treden in 1896 van den heer L. G.Le Poole volgde zijn zoon Samuel Jacob, die reedsvan I 893 in de zaak werkzaam was, hem als firmant op.

Sedert dien voerden de twee neven de directie.

Was Le Poole van jongs af industrieel en man vanzaken, toch ging hij niet in materieele zorgen open hield zijn geest zich zelfs bij voorkeur bezig metgedachten van meer ideëele aard.

Dit had hij gemeen met zijn vader, zijn ver-trouwdsten raadsman en vriend, en evenals zijn vaderwas hij overtuigd aanhanger en ijverig lid van deAlgemeene Apostolische Kerk. Hij behield daarbijechter verdraagzaamheid tegenover andersdenkendenen had ook op politiek gebied een ruime opvatting.

Hij was het tegendeel van een drijver ; zijne houdingals lid van den gemeenteraad was hiervan het bewijs.

Door de Christelijk-Historische partij candidaat

xc

gesteld en gesteund door andere rechtsche groepenwerd hij in 1903 tot die waardigheid verkozen.

In de vijf jaren van zijn lidmaatschap heeft hijals onafhankelijk behartiger van de belangen dergemeente naar eigen oordeel en eerlijke overtuigingzijn stem uitgebracht.

Een der meest geachte burgers van Leiden,tegelijk met hem lid van den Raad, een man vanlinks, schreef mij over Le Poole’s optreden daaren in de commissiën:

,,Hij was geen veelprater in de openbare Raads-vergaderingen, maar als ijverig commissielid heefthij zijn mandaat trouw vervuld.

Zooals hij in het dagelijksche leven was, toondehij zich als commissielid.

Van zijne belangstelling voor alle onderwerpen,die aan de orde kwamen, kondt ge ten allen tijdeverzekerd zijn. Hij werkte graag mede in opbouwendezin, hoewel hij niet schroomde te opponeeren wanneerde voorgestelde maatregelen in strijd waren metzijne beginselen.

Oppositieman was hij niet, evenmin deed hijooit iets uit reclamezucht of andere onzuiverebeweegreden”.

Hij was van September 1903 tot September1904 lid van de Commissie van Financiën, van1905 af lid van het Bestuur der Stedelijke Werk-inrichting; in 1903 werd hij benoemd tot Commissarisder Gasfabriek en daartoe werd hij herkozen in1904 en 1906.

In 1905 werd hij lid van de Commissie vanFabricage.

Le Poole heeft steeds bij B. en W. aangedrongenom het beheer der Gemeentebedrijven commercieel

in te richten, een wensch, die voor de Lichtfabriekenin 1914 in vervulling zou gaan !

In rgo8 legde hij zijn mandaat neer, omdatandere bezigheden zijn tijd in beslag gingen nemen.

Hij was n.1. benoemd tot lid van de Commissievan Dagelijksch Beheer van de Leidsche Spaarbanken daar de uitoefening van deze functie veel tijden veel werk van hem zou vorderen, achtte hij bijzijn toch reeds zoo bezette leven de drukten, ver-bonden aan het lidmaatschap van den raad en zijnecommissiën daarmede onvereenigbaar.

Le Poole maakte reeds sinds geruimen tijd deel uitvan het Bestuur der Spaarbank. In 1892 commissarisgeworden. trad hij in 1895 uit het Bestuur, in rgoanam hij echter een nieuwe benoeming aan.

H e m w e r d 4 J u l i 1905 h e t S e c r e t a r i a a t o p -gedragen, dat hij vervulde tot hij in Juli TgoSbovenvermeld ambt aanvaardde. Aan de jaren,gedurende welke ik met hem, mijn ouden vriend,m de Commissie van Dagelijksch Beheer zittinghad, denk ik terug als aan jaren van aller-aangenaamste onderlinge samenwerking.

Zijne degelijke wijze van de zaken te behandelenzoowel als zijn hupsche omgang waren daarvanvoorname factoren.

Tusschen hem en de beambten bestond de ver-houding, die slechts mogelijk is bij wederzijdscheachting en waardeering.

Trouw waker voor de belangen der Bank, ver-vulde hij zijn post met groote ijver tot zijn laatsteziekte hem het werken belette.

Een andere nuttige functie van administratieveaard, door Le Poole met liefde vervuld, was zijnPenningmeesterschap van het Diaconessenhuis.

XCII

In 1904 l id geworden van de Commissie vanToezicht, verkoos men hem 11 December 1906in het Bestuur. Van 16 Januari 1907 af waar-nemend Penningmeester, werd hij bovendien denI7en September met het Secretariaat belast. Ditlaatste werk legde hij neer toen hij den 9en Februari1909 definitief Penningmeester werd. Hij heeft duswel zijn deel bijgebracht tot den goeden gang enden bloei van deze inrichting. Weemoedige gedachte,dat hij, die dit Huis zoovele malen in volle op-gewektheid en levenskracht bezocht, er ten slottezelf langen tijd ziek moest liggen en er den laatstenadem uitblazen.

Dat in Le Poole’s kennis van zaken groot ver-trouwen gesteld werd, bewees almede zijne benoemingdoor de Nederlandsche Bank tot plaatsvervangendAgent en Adviseur bij het Agentschap te Leiden.

Zuiver philantropisch was zijne werkzaamheid,van 29 October 1904 af, als lid van het Bestuurder ,,Leidsche Maatschappij van Weldadigheld tervoorkoming van verval tot armoede”, welker orga-nisat ie al even gunstig bekend staat als het bi juitnemendheid nuttige werk dat zij verricht.

Dat de werkzaamheden van haar Bestuur geduchttijdroovend en vaak inspannend zijn, mag hier welafzonderlijk vermeld worden.

Zij, die jarenlang hunne, dikwijls schaarsche vrijeuren aan dit mooie werk wijden, verdienen tenvollede warme erkentelijkheid van de Gemeente Leiden.

Zonder hunne bemoeiïngen toch zou het aantal nood-lijdenden in deze Gemeente belangrijk grooter zijn.

Zouden alle deze werkzaamheden voor vele reedsmeer dan genoeg geweest zijn, Le Poole vond nogtijd om van 1886 af als lid van het Bestuur van

XCIII

het Tehuis voor Militairen, door zijn vader enLuit. Schoch in 1S64 onder den naam van MditaireVeyeeniging gesticht, nuttig bezig te zijn.

Dit mocht met recht een werk naar zijn hartgenoemd worden.

Hij voelde warm voor die jonge mannen, diehet vaderland moeten dienen ; hij wist door ervaringwaar deze in hunne vrije uren in de eerste plaatsbehoefte aan hebben. Hij had toch zelf als miliciengediend, de rangen van korporaal en sergeant door-loopen en was daardoor beter dan de meesten instaat te beoordeelen welke de gewenschte middelenwaren om den jongen mannen aangename en gezelligeverpoozing te bezorgen.

Waar dit werk in het Militaire Tehuis met aan-kweeking van godsdienstzin gepaard gaat, had hetBestuur zich geen beter medewerker dan Le Poolekunnen kiezen. Sinds 189 1 Secretaris, werd hij in1900 tot vice-Voorzitter en in Igor tot Voorzitterbenoemd.

Menigmaal vond hij gelegenheid een hartig, dengeest opfrisschend woord tot z’n jongens te richtenen zonder twijfel zullen dezen den beminnelijkenman in dankbare herinnering houden.

Het bestuur had gehoopt in October 1914 het5o-jarig bestaan der Vereeniging feestelijk en open-baar te herdenken. Groote voldoening zou het denzoon gegeven hebben als Voorzitter het feest temogen leiden, dat een tijdvak zou afsluiten onderzijn vader aangevangen en grootendeels door diensonwrikbare overtuiging en taaie volharding eenvan krachtigen bloei voor het Militair Tehuisgeworden.

Maar het heeft niet zoo mogen zijn.

De mobilisatie maakte uitstel noodzakelijk enterwijl de wereldbrand al-wijder om zich heengreep stierf Le Poole.

Voor het Bestuur zijn deze droevige omstandig-heden aanleiding geweest om, en thans voorgoed,van alle openbare herdenking af te zien.

Hierboven maakte ik gewag van het feit , datLe Poole als milicien gediend heeft.

Inderdaad had zijn vader geen gebruik gemaaktvan het recht, hem door de wet gegeven, om, indienhet lot zijn zoon een dienstplichtig nummer deedtrekken, hem een plaatsvervanger te stellen.

In die dagen, toen zelfs de kleine burgerstand,wanneer de beurs het maar eenigszins toeliet, vanhet later terecht als verderfelijk veroordeelde rem-plaçantenstelsel gebruik maakte, behoorde tot eenvan dien regel afwijkend besluit merkelijk moed.Het leven in de kazerne was toen voor jongelui,aan beschaafde omgeving en keurige verzorginggewoon, nog heel wat onaangenamer dan thans,nu in elk geval verbeteringen ingevoerd zijn enmet den persoonlijken dienstplicht vele toestandenwijzigingen hebben ondergaan,

Maar hoe dit ook zij , de jonge, niet verwendeLe Poole sloeg zich frisch en flink door de moeilijk-heden heen, hierin geholpen door zijn zin voorhumor, terwijl zijne belangstelling voor militairezaken per slot dien diensttijd tot een uiterst leer-rijk tijdvak van zijn leven maakte.

Terwijl zijne tijden standgenooten ,,heerlijk vandien zuren dienstt i jd vrij bleven” doch daardoortevens van een zoo belangrijk onderdeel van demaatschappij als het leger hun leven lang weinigof geen begrip zouden hebben, gaf de vervulling

xcv

van zijn plicht tegenover het vaderland aan hemde gelegenheid zijn gezichtsveld te verruimen, zicheen oordeel te vormen over verschillende kwestiesbetreffende den militairen dienst en over de toe-standen daarin voorkomende.

Door zijne ervaring tot waardeering gekomenvan de opvoedende kracht, die uitgaat van tuchten gezamenlijke oefening, lag het geheel in zijnlijn, het hem aangeboden Voorzitterschap van deafdeeling Leiden van de Nederlandsche Padvinders-organisatie te aanvaarden.

Le Poole was oud-officier van de D. D. Schutterij.In 1888 tot zen luitenant bij dat wapen benoemd,werd hij in 1893 Ien luitenant, terwijl hij in 1895met zijn benoeming tot luitenant-kwartiermeester inden administratieven dienst trad.

In 1898 verzocht hij tegelijk met de meestenzijner mede-officieren zijn ontslag, dat hem den31en Maart van dat jaar werd verleend. Den 26enNovember d.a.v. richtten deze oud-officieren, wierverhouding onderling steeds aller-kameraadschappe-lijkst was geweest, de , ,Vereeniging van Oud-officieren” op, aan welker jaarlijksche gezelligebijeenkomsten Le Poole trouw deelnam.

Want hij was een levenslustig man, kwam gaarnein gezelschap, bewoog zich gemakkelijk en zijnhupsche aard bezorgde hem vele vrienden.

Van de instellingen, ten doel hebbende bevorderingvan het gezellige leven, waarin hij een meer ofminder leidende rol heeft vervuld, vermeld ik deSociëteit Amicitia, wier Commissaris hij gedurendeenkele jaren was.

Hij gevoelde voor kunst, inzonderheid voor muziek.Begaafd met een goede stem, was hij tijdenlang

XCVT

een ijverig zanaer in het koor van de afdeelingLeiden der Mix tot Bevordering der Toonkunst .

Hoe kon hij in geestdrift geraken wanneerwerken van Bach, Haydn, Handel en andere grootenonder Daniël de Lange’s leiding werden ingestudeerden uitgevoerd.

Die vatbaarheid voor geestdrift maakte zijn persoonbijzonder sympathiek.

Enkele vacantie-uitstapjes, die ik in zijn gezelschapmocht maken, hadden daardoor eene buitengewonebekoring voor mij.

En wanneer hij van bergwandeling of zeereis,naar lichaam en ziel verkwikt, in Leiden terugkwam,was het een vreugde hem te hooren, niet alleenom hetgeen hij opgetogen beschreef, maar ook envooral om het kinderlijke gemoed, dat uit zijnewoorden sprak, de ontvankelijkheid voor wat erschoons en verhevens zich aan hem had vertoond.

Voor zijne vrienden was hij een trouwe makkerop den levensweg ; in hun geluk was hij gelukkig,in hun tegenspoed voelde hij innig mede en waarhij kon helpen deed hij het van ganscher harte.

Hij is, evenmin als eenig ander, voor ‘s levensleed gespaard gebleven, verre van dien, maar, ge-steund door de eigenschappen, welke ik getrachtheb te schetsen, ging hij moedig en, ik durf zeggen,gelukkig door het leven.

In dit licht zullen wij Le Poole blijven zien, onsdankbaar herinnerende wat hij als vriend voor zijnevrienden en als burger voor de stad Leiden geweest is.

Velp, December 1915. D. HARTEVELT HCz.

Over de graden, die oudtijds aan deLeidsche Universiteit werden verleend 1).

De middeleeuwsche universiteit is een soort gilde :de student, die een bepaalden leertijd volbrachtheeft, wordt na het afleggen van een voldoendexamen tot meester bevorderd ; hij krijgt daardoorde bevoegdheid zelf onderwijs te geven (in demeeste middeleeuwsche universiteiten zelfs de ver-pZ&&ng, om dit gedurende eenigen tijd te doen)en wordt onder de leeraars van de universiteit,waar hij promoveerde, opgenomen. Het plaatselijkkarakter der gilden brengt mede, dat de verkregenrechten alleen voor die universiteit gelden, zooalsthans nog een academisch diploma in ‘t algemeengesproken alleen in het land zelf geldig is.

De gepromoveerde behoort dus tot den Senaat;dit beginsel vinden we ook in de Statuten derLeidsche Universiteit terug, die bij art. I bepalen:,,Dat ‘t lichaem der Universiteit staen ende ge-representeert sal worden by den Rector, Doctorenende Professoren in den zelven daertoe gestipendieert

1) Ik putte voor dit artikel voornamelijk uit de Bronnentot de geschiedenis der Leidsche Universiteit, dl. 1 (1913)en 11 (dat weldra zal verschijnen); Bronchorst’s Diarium,uitgeg. door van Slee (1898) en Kauffmann, Gesch. derDeutschen Universitäten, 2 dln. (I888-96).

2

ende dienende, mitzgaders de Doctores ende Magistridie inder selver Universiteyt gegradueert zullen sijnende aldaer haer residentie zullen houden, dwelckezullen sijn vanden Raedt ofte Senaet der selver

Universiteyt etc.” l) ; maar, en dat is wel zonderling,men heeft deze bepaling nooit uitgevoerd. Laat ik,voor ik de vraag waarom dit niet is gedaan trachtte beantwoorden, met een enkel woord zeggen,hoe die Statuten tot stand zijn gekomen, waarbijik tevens met een paar woorden de stichting deruniversiteit zelf moet aanroeren.

Dat Leiden zijn universiteit heeft gekregen alseen belooning voor zijn dappere verdediging inhet beroemde beleg, is onjuist, indien men dezewoorden zóó uitlegt, dat de Prins Leiden heeftwillen beloonen, en de stad toen de universiteit heeftgegeven (de legende spreekt zelfs van een keuze,die Leiden zou hebben mogen doen tusschen eenuniversiteit en vrijstelling van belasting 2).

De Leidsche Universiteit dankt haar bestaanniet aan een plotselinge opwelling of een gelukkigekeuze, maar aan het weloverwogen landsbelang ;en het is enkel aan de omstandigheden toe teschrijven, dat dit belang in het einde van 1574,dus kort na het ontzet van Leiden, drong om totde stichting eener universiteit over te gaan.

Als in 1568 de opstand is uitgebroken en hetnieuwe geloof vrij algemeen ingang heeft gevonden,ontbreekt hier een school, die de noodige predikantenkan opleiden; en toch zou zulk een school eenmachtig wapen kunnen zijn, het centrale punt in

I) Bronnen 1, p. 27*.2) Fruin, Verspr. Geschr. VIII, p. 398.

3

den stri jd dezer landen bij de verdediging vangeloof en vrijheid; ,,een vast b lochuys” om dewoorden van den Prins te gebruiken, ,,ende bewaer-nisse der gantscher landen ende mede eenen onver-brekelicken bandt der eenicheyt der selven nietalleen onder m’elcanderen maer oock met alle aen-palende provincien ” 1). Want al is het bij de openingniet uitgesproken, het is later door den Prins zelfen door zijn vertrouwden erkend, dat het voor-naamste doel bij de stichting onzer eerste universiteitde Theologie is geweest 2). Naast deze theologischeopleiding moest, als de noodzakelijke propaedeusis,een Philosophische faculteit komen voor het onder-wijs in de letterkundige en theoretisch-philosophischevakken 3), maar verder gingen voorloopig de wenschen

11 Bronnen 1. D. 2*.2) »Mihi saneL cum primum auctor essem instituendae

scholae, illud in primis propositum erat, ut studiiTheologiciprima et summa haberetur ratio”, Bronnen 1, p. gg*. Zieook van Hout% redevoering bii de ouenina van het Staten-Collegie, 6 Oct. 1592, in -de,- Bronnen 1;p. 69 genoemde,DInneleydinge”.

3 ) »De rech te kenn isse Godts ende a l ler ley goede eer lyckeende vrye konsten ende wetenschappen” Bronnen 1, p. I’;scene Universiteyt . . . omme in Theologia te doceren;. . .dat mede in Philosophia ende Mathematica soude mogenworden genrofiteert. sonder voor alsnoch in de Rechten ofteMedicinei te doen doceren”, ib. p. 5’ ; avan de professie derPhilosophie ende Artis Oratoriae, midtsgaders van de talenLatijn, Grece et Hebraice voor ‘teerste ende beste sal staente beginnen, ende daernevens van de Theologie”, ib. p. 5*;hetzelfde ongeveer p. 6*, cf. p. 12* ; eerst in een concept,gesteld door den Curator Hoogeveen, van 6 Jan. 1575, is er1sprake van »dat mede by pro;isie in treyn gebracht soudenwerden de professien van de Rechten ende Medicinen”, ib.P- 6’2 en alle faculteiten worden genoemd in het Octrooivan 6 Jan. 1575, ib. p. 8*.

4

niet, en in de eerste stukken over de LeidscheUniversiteit is dan ook enkel van deze twee sprake.Doch in de eerste jaren van den opstand is vaneen verwezenlijking van deze minimum eischennatuurlijk geen sprake. Het is vragelijk of de opge-stane provinciën den strijd zullen kunnen volhouden.Doch in 1574, na Leidens ontzet, is de kans reedsaanmerkelijk in hun voordeel gekeerd. Maar ooktoen nog zou de financiëele toestand de uitvoeringhebben verschoven, indien niet een nieuwe factorin het spel was gekomen, die het noodzakelijkmaakte om thans onverwijld tot de stichting eeneruniversiteit over te gaan.

Er is nl. in het einde van 1574 sprake vanvredesonderhandelingen met den Koning, die danook in het volgend jaar, doch zonder resultaat, teGeertruidenberg zijn gehouden. Nu is het rechtvan universiteiten op te richten een praerogatiefvan de Kroon, gelijk wij dan ook zien dat hetoctrooi tot stichting van de Leidsche Universiteitdoor den Prins, namens den Koning, is verleend.Keerden de provinciën onder het gezag van denKoning terug, dan was het ondenkbaar dat hij totde strchting eener academie zou overgaan; maariets anders was het de erkenning eener bestaandeuniversiteit bij de vredesvoorwaarden te bedingen.Of dit zou gelukken is een tweede vraag, maar inelk geval stond men dan veel sterker. ,Eer endealvooren men in eenige besluyt van vrede of ver-drach eenichssins trede, gemerckt dat, soe verrealsulcx van te vooren nyet en geschiet, soe salontwijffelyck door die communicatie ende ver-handelinghe des verdrachs eenen stilstandt geboden,ende alsoe alle hope, middel ende gelegentheyt

5

van hiernamaels yet sulcx te willen ofte te moghenoprichten gantschelick afgehauwen ende wechge-nomen wordden.” Aldus de Prins in zijn brief aande Staten van 2 8 Dec. 1574 I).

Dat nu bij de besprekingen, wáar die universiteitgevestigd zou worden, in de eerste plaats aan Leidenwerd gedacht, en dat een zeer sterk argumentvoor de stad was, dat zij zich zulke groote op-offeringen voor de gemeene zaak had getroost, datdoor haar kloek gedrag niet enkel de stad, maarhet land gered was, is alleszins begrijpelijk, en alszoodanig mogen de Leidsche burgers er zich danlater ook terecht op beroepen, dat de universiteithet loon is geweest voor hun heldhaft ige ver-dediging ; maar dat heeft niet van den beginne afvastgestaan, en in de mondelinge toelichting van‘s Prinsen afgevaardigde, Jacques Taeyert, tot denzooeven genoemden brief van 28 Dec. I 574, werdden Staten dan ook de keuze gelaten tusschenMiddelburg en Leiden 2).

De wensch, om vóór de vredesonderhandelingenbegonnen, een universiteit te hebben, verklaart denspoed, waarmede zij werd opgericht; zes wekennadat het voorstel aan de Staten gezonden werdkon de Leidsche Universiteit worden geopend ; maartoen was alles nog verre van klaar. Men had grootemoeite gehad om hier te lande geschikte professorente vinden. Naast enkele mannen van meer of minder

1) Bronnen 1, p. I*. Zie ook p. 2*: Bal eer in eenigecommunicatie ende bes luyt van peys of te vrede get reden, of tedienaengaende getracteert ofte gehandelt soude werden”;Beerstdaachs, aleer datter in communicatie van vrede ge-treden werdt”, p. 4’.

2) Bronnen 1, p. 4”

6

bekendheid had men een drietal geleerden vannaam - ‘s Prinsen lijfarts Pieter van Foreest, denpredikant Coolhaes en den raadsheer de Menin -bereid gevonden, niet om als professor op te treden,maar slechts om gedurende eenige dagen aan denieuwe universiteit lessen te geven; wil men hentot de Leidsche professoren rekenen, ik heb ervrede mede, doch het is nooit de bedoeling nochvan Curatoren, noch van hen zelf geweest, dat zijzich voorgoed aan de universiteit zouden verbinden.

Deze professoren nu hebben in de dagen na deopening met de in Januari benoemde Curatoren,de Leidsche Burgemeesters, en de afgevaardigdenvan den Prins een ontwerp-wet gemaakt 1) waaroverzoo dadelijk nader.

Intusschen komen in den loop van April eenviertal nieuwe professoren te Leiden, de NederlanderBasilius Pithopoeus, de Westfaler Herman Renneker,beide philologen, en de twee Fransche theologen,Louis Cape1 en Guiliaume Feugueray. Zij hebbenop verzoek van den Prins in Mei 1575 eveneenseen ontwerp-wet 2) gemaakt. Het is zeer waarschijnlijkdat Feugueray de steller van dit ontwerp is, immershij was een onderwijsspecialiteit, wien wij ook deHypotyposis danken, waarover Prof. Knappert indit Jaarboekje (rgog) een belangrijk artikel heeftgeschreven. Dit ontwerp wil aan de kerk grooteninvloed op de school geven en het is begrijpelijkdat de Leidsche Burgemeesteren met hun kloekensecretaris Jan van Hout zich hiertegen hebbenverzet. Zij toonden reeds toen, gelijk zij het later

1) Bronnen 1, p. I;*.2) Ib., p. 18*.

7

tegen Danaeus zouden uitspreken, dat zij van deGeneefsche inquisitie evenmin gediend waren alsvan de Spaansche, en in dit verzet moet men deaanleiding zoeken tot Feugueray’s spoedig vertrekuit Leiden in 1579. Zij dienden dan ook een memorievan advies 1) op dit ontwerp in, waarin zij hunopvattingen uiteenzetten. Geen van deze ontwerpenis tot wet verheven. I Juni van hetzelfde jaar kwambij de Staten een derde ontwerp in, dat in devergadering van 2 Juni werd goedgekeurd, en hetzijn deze Statuten s), waarnaar, behoudens enkelewijzigingen, die er in den loop der tijden in zijnaangebracht, de Leidsche Universiteit van 1575

tot 1631 geregeerd is. Wie deze Statuten nu ont-worpen heeft, of men daarbij die van andereuniversiteiten, en zoo ja van welke, tot voorbeeldheeft genomen, dit alles zijn vragen waarop ikhet antwoord moet schuldig bli jven. Dat Dousaaan de samenstelling een belangrijk aandeel heeftgehad is, dunkt mij, buiten twijfel; maar dat mende Leuvensche statuten tot voorbeeld heeft genomen,zooals wel eens is beweerd, komt mij onwaarschijnlijkvoor. Leiden werd als concurrent van Leuvenopgericht - men leze slechts bij Orlers de legendenop de banieren en schilden, die 8 Februari 1575

werden medegedragen in den stoet, om te zienwelk een vijandige houding Leiden dadelijk tegenLeuven heeft aangenomen - en nu begint mentoch niet met de wetten van den concurrent, dienmen wil verdringen, na te schrijven. De Leuvensches t a t u t e n v a n 1565, d i e d e R a m i n 1 8 8 1 h e e f t

1) Bronnen 1, p. 22*.z) Ib. p. 25’.

uitgegeven, heb ik echter tot mijn spijt in geenonzer groote bibliotheken kunnen vinden, en ver-gelijking is mij dus niet mogelijk geweest.

Erg bevredigend is dus het resultaat van mijnonderzoek in deze richting niet geweest, maarik heb gemeend ook dit negatieve resultaat hierniet te moeten verzwijgen, te meer wijl ik een enkelemaal een vergelijking zal moeten trekken tusschende Statuten zelf en de ontwerpen.

In deze Statuten dan nu wordt, zooals ik zeide,bepaald, dat de te Leiden gepromoveerde Doctoren,indien zij daar blijven wonen, deel zullen uitmakenvan den Senaat, maar deze bepaling is nooit na-gekomen. De Rector Lipsius heeft in 1587 nog eensop naleving aangedrongen maar zonder gevolg 1).Ik heb wel eens gemeend, dat het de tegen-stand van Burgemeesteren is geweest , die, omzoo weinig mogelijk personen in de voorrechtenvan vrijdom van accijns etc. te laten deelen, allen,die niet beslist student of professor waren, als niet-ingeschreven beschouwde; maar dit gaat niet op,want de eerste jurist, die te Leiden promoveerde,Nic. Dalius, is, kort na die promotie, als Dr. Jurisin het album ingeschreven, en genoot dus de voor-rechten der academieburgers. Van zijn werkzaamheidin den Senaat is niets bekend ; had hij daar werkelijkzitting genomen, dan zouden de Acts het ons nietverzwegen hebben. Ik meen dus dat de beste ver-klaring deze is, dat het instituut, dat wij later nietmeer kennen, en dat in I 594 2) werd afgeschaft,reeds in 1575 aan het ui ts terven was, en dat bi j

1) Bronnen 1, p. 152*.2) Ib., p. 304*.

9

de gepromoveerden geen lust heef t bestaan omzich onbezoldigd lasten op den hals te halen,waartoe van hooger hand geen dwang bestond.

Thans de graden, promoties en examens.De vroegere universiteiten kenden drie graden,

waartoe men kon promoveeren: dien van Bacca-laureus, van Licentiaat, en, als hoogsten graad, ver-schillend naar universiteit en faculteit , dien vanDoctor resp. Magister. Oorspronkelijk zijn dit namenvoor een beroep, geen t i tel , en synoniem metProfessor. In de Fransche, overwegend theologische,universiteiten, is Magister de hoogste graad in deTheologie, Medicijnen en Artes, terwijl aan despeciaal juridische universiteiten van Italie, metname te Bologna, Doctor de b pae romoveerde in deRechten is. In de I5de eeuw echter is het gebruikgeworden, en we vinden dat aan de Engelsche enDuitsche universiteiten, om den graad van Magisteralleen te geven in de Philosophische faculteit, inde Artes, en Doctor in de drie andere faculteiten.

Baccalaureus zou men het best met onzen candidaatkunnen vergelijken ; immers in 1626 is er sprakevan dat Curatoren bij de Staten zullen trachten teverkrijgen, dat voortaan tot notaris of procureuralleen zij zullen worden toegelaten, die of bacca-laurei zijn, of minstens een jaar in de Rechtenhebben gestudeerd l) ; licentiaat is ongeveer hetzelfdeals onze doctorandus $), mits men maar in het ooghoudt dat het baccalaureat niet aan het licentiaat

1) Bronchorst, Diarium p. 197.z) Het woord doctorandus komt nog weinig voor. Bronchorst

gebruikt het synoniem met candidatus (p. 2516); geen vanbeide is echter, als thans, een titel.

10

behoeft vooraf te gaan en het licentiaat niet aanhet doctoraat l). In Leiden was de hoogste graaddie van Doctor in de Theologische, Juridische enMedische faculteiten, en van Magister in de Philo-sophische. Hier is Magister beslist minder in aan-zien dan Doctor, wat o. a. blijkt uit de minderplechtige ceremonien, uit het geringere promotie-geld e. d., en dit hangt nauw samen met de op-vatting over de beteekenis der Philosophische, facul-teit, die beschouwd werd als eene die voorbereidttot de andere drie : ,,Aliarum fundamenturn atqueinitium est facultatum, quippe ex qua, velut exfonte, ceterae scaturiant” 2).

Ja zelfs werd de Philiosophische faculteit , de,,Artes” zoo als zij gewoonlijk genoemd wordt,niet altijd als een werkelijke faculteit beschouwd.Zoo zegt nog in 163 1 de procureur Luchtenberg,die voor de regeering van Amsterdam optreedt inhet bekende proces met Leiden, dat het vreemdis, dat Leiden ,,Philosophiam ende Historias facul-teiten noemt, alsoo het kennelyk is, dat er maerdrie faculteiten zijn, te weeten Theologica, Juridicaen Medica” 3). Nu is het verre van mij om alleswat een advocaat in een proces als de waarheidverkondigt, als een evangelie te beschouwen, maarmen vindt toch nog in de Bronnen herhaaldelijkbewijzen voor de middeleeuwsche opvatting, datde facultas Philosophica niet op een zelfde lijn metde andere faculteiten wordt gesteld. Zoo houdt ook

I) Behalve dan een tijdlang na 1598.2) Val. Andreas, Fasti Lovanienses, p. 143. Zie ook Saravia,

Bronnen 1, p. 124*.3) Bronnen 11, p. 245*.

11

Feugueray in zijn Hypotyposis de knapen 3 jaarop het triviale gymnasium, geeft ze 4 jaar onderwijsin de maiores artes aan de universiteit , en laatdaarop een 7-jarige vakstudie in de superioresfacultates, de theologie, de iura of de medicijnenvolgen l). Zoo spreken de Res. Cur. van Licentiatien Doctores facultatum en Magistri Artium 2).Geenszins is hiermede in tegenspraak dat het juistphilologen zijn, als Scaliger, Salmasius, e.a., die teLeiden boven anderen zijn geëerd: Scaliger enSalmasius behoorden niet tot de Philosophischefaculteit maar stonden buiten of liever boven defaculteiten, en hun beroeping naar Leiden is zekerevenzeer uit overwegingen van wetenschappelijk alsvan theologisch belang geschied. Zoo wordt Salmasiusspeciaal naar Leiden geroepen om de AnnalesEcclesiastici van Baronius te ,,wederlegghen” “).En naast de enkelen, die door hun bijzonderepersoonlijkheid boven anderen geëerd werden, staande vele leden der Philosophische faculteit, die mindergesalarieerd werden dan hun collega’s in de anderefaculteiten, gelijk ook de theologen als leden dereerste en voornaamste faculteit hooger gehonoreerdwerden dan hun collega’s, al is er onder dezelaatsten ook zoo nu en dan wel eens een, die om zijnbijzondere verdiensten een buitengewoon salaris trekt.

De Statuten van Leiden nu (van Juni 1575)kennen (art. XVIII) alleen dien hoogsten graadvan Doctor resp. Magister: ,,Dat in dese univer-siteyt nyet en sullen werden gecreert dan Magistri

I) Bronnen 1, p. 40’.2) Ib. 1, p. I I I .Vergelijk ook Kauffmann, Geschichte 11, p. 75.3) Bronnen 11, p . 162.

12

in Artibus ende Doctores inde andere faculteytenende dat de creatie by den Rector ter presentievan den Professeurs ende Raedt geschieden zal,nae voirgaende legittime examinatie ende presentatiegedaen by den Professeurs van die faculteit daerinnehy gecreert zal werden” l).

In de ontwerp Statuten van 12 Febr. 1575 warende drie graden wel genoemd (art. 111): Dat diecreatie van de Licentiaten ende Baceliers by denrectoer zal1 geschien naer voergaende legittimepresentatie ende examinatie, zulcxs als by denstatuten ende ordinantien daerop te maecken be-vonden sall werden te behooren; maer sullen dieDoctoren gecreert werden by elcxs van zijne facul-teyt ende mede die insignia geconfereert werdenby den ghenen die uyt het collegie daertoe ge-committeert zal1 werden” 2).

Men zal dit artikel zoo moeten verklaren dat deRector den baccalaurei en licentiaten na het examenhun diploma eenvoudig overreikt, terwijl de promotietot doctor met zekere plechtigheid door den pro-motor plaats vindt. Van een onderscheid tusschenDoctores en Magistri weten deze ordonnantien niets,zij spreken enkel van doctores.

Het ontwerp van Feugueraeus cum suis kent(art. 14) dit onderscheid wel, en wil ook de promotietot Doctor met meerdere plechtigheid dan die totMagister laten plaats hebben. ,,Haec Academia eoiure, quo quae optimo, studiosos qui bene profecerint,habito prius diligenti examine, ornabit magisterioin artibus et doctoratu in ceteris facultatibus una

1) Bronnen 1, p. 32’.2) Ib. 1, p. 16”.

13

cum privilegiis quae in aliis academiis concedi solent.Examinum et ceremoniarum leges sigillatim posteadescriptas illustrissimi Principis et Ordinum autoritateconfirmari oportebit. Insignia Magisterii erunt libriliberalium artium exponendarum potestatis factaemonimenti exhibitio ; Doctoratus vero libri in cuius-que facultate explicandi permissio et achates lapisaureo annulo inclusus cui stemmata academiae in-sculpta sunt aut aliquid aliud” 1) ; en evenzoo is erin het advies op dit onderwerp, door Burgemeestereningediend, sprake van een promotie ,,ad Magisteriumin Artibus en ad Doctoratum in reliquis maioribusdisciplinis” 9). Van de andere graden is in beidegeen sprake. En zoo is het dan ook in de Statutenvan Juni 1575 opgenomen.

Art. 20 dier Statuten bepaalde dat Rector, Senaaten Curatoren regelen voor de examens voor hetDoctoraat (Magisteriaat) en de daarbij te gebruikenceremonien zouden ontwerpen 3) en dienovereen-komstig hebben zij reeds het volgende jaar, 1576,een ontwerp bij de Staten ingediend, dat deze, naadvies bij den magistraat te hebben ingewonnen,in hun vergadering van 20 Juli I 5 76 goedkeurden 4) ;volgens deze regelen hebben de promoties in deneersten tijd (tot 1592) plaats gehad. In het kortkomen zij hierop neer:

Voor Theologen wordt een studie van minstensdrie jaren vereischt, eer zij zich voor een promotiekunnen aanmelden ; deze bestaat uit : I ‘. een examen

1) Bronnen 1, p. 21’.2) Ib., p. 24’.3) Ib. 4 P. 34”.4) Ib. 1, p. 46*.

privatum, d.i. dus voor de faculteit; 9. het houdenvan 2 of 3 declamaties in het openbaar ; 3”. hetverdedigen, eveneens in het openbaar, van een hundoor de faculteit opgegeven thesis; en 4”. moetenzij van den katheder een plaats uit de Schriftverklaren, om te toonen dat zij niet alleen preeken,maar ook doceeren kunnen. Is dit alles ten genoegevan examinatoren afgeloopen, dan volgt de plechtigepromotie, die voor de drie faculteiten dezelfde is,en waarover terstond.

Theologen, die elders gestudeerd hebben, zijnvan de drie jaren college vrijgesteld, maar moetenexamen privatum, declamaties, verdediging der thesisen verklaring der Schriftuurplaats te Leiden doen,resp. overdoen 1).

De Juristen, voor wie, evenmin als voor de Medici,een studietijd bepaald is, leggen eerst het examenprivatum af, waarbij zij eenige door hen zelf ge-kozen plaatsen uit het Corpus Iuris expliceeren;verdedigen daarna dezelfde plaatsen in het openbaar,leggen dan een tweede examen privatum af, dathet geheele gebied van het Recht omvat, om tenslotte in het openbaar, sub praeside, stellingen teverdedigen.

De Medicus, van wien geeischt wordt dat hijvóór de promotie tweemaal in het openbaar ge-disputeerd hebbe s), expliceert op het examen pri-vatum een Aphorisme van Hippocrates, krijgt daarnaaan de hand van Hippocrates of Galenus een ziekte-

I) Een enkele maal wordt de bezi t ter van een bui tenlandschdiploma zonder eenig examen gepromoveerd.

z) Over de kwes t ie van de d i sputa t ies p ro gradu en exercitiicausa zie Bronnen 1, p. 459’ vv.

geval te bespreken, denkelijk ook privatim, enverdedigt zijn opvattingen tegen de bedenkingender faculteit. Daarna verdedigt hij in het openbaareen door hem zelf gekozen thesis.

Men ziet, dat de bepalingen voor de drie facul-teiten nog al verschillen. De reden zal wel zijn,dat de professoren elk voor hun faculteit de regeleningevoerd wilden zien, die zij aan de univ., waarzij zelf gestudeerd hadden, aangetroffen hadden.Vandaar deze ongelijkvormigheid, die in de eerst-volgende wijziging der regelen voor de examinavan 1592, dan ook verdwijnt,

De plechtige promotie nu heeft, in het bijzijnvan den Senaat in ambtsgewaad, aldus plaats: depromovendus in toga (talaris vestisj gekleed, plaatstzich aan den voet van den katheder, terwijl doorden promotor een redevoering wordt gehouden;als die geeindigd is klimt ook hij op den katheder,en ontvangt ui t handen van den promotor eenboek, ten teeken dat hem de bevoegdheid wordtverleend in zijn vak onderwijs te geven; dan steektde promotor hem den gouden ring, het symboolvan den letterkundigen adeldom, aan den vinger,en zet hem den zijden doctorshoed, symbool derimmunitas, de vrijstelling van bepaalde lasten, ophet hoofd. De jonge doctor houdt daarna een korterede, de Theologiae professor in der t i jd, die òfRector òf Assessor is, spreekt een gebed uit; dangaat de Senaat in plechtigen optocht met dennieuwen doctor naar de kerk, waar hetzij een psalm,hetzij een grieksch of latijnsch lied gezongen wordt ;de Theologiae prof. houdt weer een korte rede, ende geheele stoet brengt den jongen Doctor naarzijn woning, waar (het is wel curieus dat dit officiëel

1 6

wordt voorgeschreven) een bescheiden feestmaalprofessoren en doctor vereenigt.

De a.s. Magistri Artium leggen eerst een examenprivatum, het geheele gebied der Philosophie om-vattend, af en krijgen daarna een vertaling of weleen voordracht uit te werken, om hun bedreven-heid in schrijven en spreken te toonen. Bij hetiudicium krijgen zij (want het examen wordt dooreenige tegelijk afgelegd) een rangcijfer ; dit herinnertaan de primi van Leuven.

Bij de plechtige promotie staan ook zij in togagekleed aan den voet van den katheder, na eenrede door den promotor gehouden beklimmen zijeen voor een den stoel ; ook hun wordt het boek,ten teeken dat zij nu zelf mogen onderwijzen, over-gereikt en de promotor zet hun een vil ten hoedop het hoofd, symbool van den eervol len s tand(honesta ingenuitas), dien zij voortaan hebben hoogte houden. Dan houdt de Rector een rede, wenschthun geluk en spoort ze aan tot voortzetting hunnerstudie (ad ampliora studia) waarna de primus eenkort woord van dank uitspreekt.

Men ziet, de plechtigheid is veel minder; is erbij de doctoren sprake van adeldom, bij den magisterwordt gesproken van ingenui tas , den s tand dervrijgeboren mannen, maar bovendien, en dat kloptmet hetgeen ik zoo s t raks zeide over de Philo-sophische faculteit als een die tot andere faculteitenopleidt, de Rector spoort de magistri aan tot verderestudie ; zij hebben dus hun opleiding nog niet ge-heel voltooid.

Voor ik nu verder ga een enkel woord over dieceremoniën bij de publieke promoties, want daar-voor alleen gelden zij. De plechtige toekenning

van den graad, het ,,gradum tribuere of conferre”,had meestal eenige dagen na de disputatie plaats,maar soms verloopen er jaren tusschen, denkelijkwegens vertrek naar het buitenland van dencandidaat, of wel dat hem op dat oogenblik dedure promotie niet conveniëerde. Van een op-schorting wegens onvoldoend examen kan daargeen sprake zijn. De oraties, die de professorenhielden, ontaardden spoedig in lofreden op denjongen doctor, maar dat wenschten de Curatorenniet, en zoo is er meer dan eens een verbod daarvante vinden l), doch zonder resultaat: de professorenstoorden er zich niet aan. Bij Bronchorst vindtmen herhaaldelijk de titels vermeld der redevoeringen,zoo van de promotorës als de promoti; zi j be-hooren onafscheidelijk bij de plechtigheid.

De Theses, die verdedigd zouden worden, werdenoorspronkelijk geschreven en ad valvas aangeslagen ;wij bezitten nog in het Senaatsarchief een nagenoegvolledige verzameling der Theses in de eerste 20 jarender universiteit verdedigd en met zorg door densecretaris Vulcanius bijeengebracht s) ; vrij spoedigis men echter begonnen de Theses te drukken,maar bij Senaatsbesluit van 27 Oct. 1604 3) werddit alleen toegelaten voor Theses bij publiekepromoties, en die Theses werden sedert 1592 4)door den promovendus zelf rondgebracht bij deprofessoren zijner faculteit en door de pedellen bijde andere professoren : men ziet hoe oud het ge-

1 ) Bronnen 1, p. 73, 74, 78.2) Ib. 1, p. 45g*.3) Ib. 1, P. 155.4) Ib. 1, p. 68.

18

bruik is, om dissertatie te rijden, dat er echternu langzamerhand uit raakt.

Onder de verdere ,,solemniteyten”, waarmede deSenaat het houden van publieke promoties trachttete bevorderen, behoort nog dit, dat de in dezelfdefaculteit gepromoveerden tot verhooging der plechtig-heid tot het bijwonen daarvan werden uitgenoodigd ;sedert Febr. 1613 werd toegestaan den jongendoctor met muziek thuis te brengen l), maar hetheeft alles niet mogen baten: al heel spoedig isnaast de publieke promotie de private, in den Senaat,gekomen. In de Acts Senatus wordt het eerst vaneen promotio privata gesproken 18 Mei I 596 2), maarhet is zeker dat zij reeds veel eerder voorkwam;mogelijk dat overal waar niet van een promotiopublica gesproken wordt, de private bedoeld wordt.In het Diarium van Bronchorst, dat Maart 1591begint, komt al dadelijk de private promotie vantwee studenten voor 3) ; 27 Maart van dat jaarverboden zelfs de Curatoren het houden vanprivate promoties, maar het baatte niet: ,,non fuitobservatum” 4).

De hooge kosten weerhielden menigeen om publiekte promoveeren, al verklaarde ook in 1640 5) deSenaat, dat de kosten ,,exigui aut fere nulli” waren,het gaat er mee als met onze tegenwoordige promotie,die (zooals een mixed pickle uit een der laatsteStudenten-almanakken opmerkt) volgens de wet,,kosteloos geschiedt”. In 1639 hebben Curatoren

1) Bronnen 11, p. 45 .z) Ib. 1, p. 95.3) Bronchorst , Diar ium, p . 15.4) Ib. p. 16.5) Bronnen 11, p. 242.

‘9

er bij den Senaat nog eens op aangedrongen dathij de studenten zou aanmoedigen ,,naar oudt endelofflick gebruick” publiek te promoveeren l), he tepitheton ,,more maiorum” wijst reeds op een inonbruik geraakte gewoonte en, zooals bekend, isdeze promotie met den kap dan ook langzamerhandzulk een bijzonderheid geworden, dat bij het tweedeeeuwfeest, in 1775, een viertal studenten op dezewijze gepromoveerd zijn, wat uitgedacht was alseen opluistering der feestviering, en waarover inde l i teratuur over dat feest dan ook de noodigeophef wordt gemaakt.

Over de promotiemaaltijden vindt men een enander bij Bronchorst 2) ; de professoren namen ervolgens de Statuten aan deel, maar dat zal welbepaald gebleven zijn tot de faculteit; in 16~2 ishet den professoren verboden geworden er aan deelte nemen zoo zij niet tot de familie behoorden 3) ;het kon er dan ook ruw toegaan; na afloop vanzoo’n diner is b.v. in 1607 de student Hornhoviusnaast zijn promotor Bronchorst door de politiedoodgeschoten 4).

De eerste publieke promotie te Leiden, volgensde bepalingen van I 576, had nog vóór 1580 plaats ;de promotus was een Engelschman, Jacobus Jaimes,maar noch de juiste datum, noch zijn Theses warenaan den secretaris van den Senaat, Vulcanius j), dieons dit mededeelt, bekend. Ook de Acts Senatus,die trouwens pas in 1579 beginnen, zwijgen er over.

1) Bronnen 11, p. 240.z) Bronchorst, Diarium, 26, 33, 50.3) Bronnen 11, p. 44.4) Diarium, p. 118, cf. Bronnen 1, p. 172.5) Bronnen 1, p. 459’.

2 0

In 1580 promoveeren er twee juristen, Nic. Daliusen Paulus Sosius, en daarna is er pas weer eenpromotie tot Doctor in Mei 1584 l), doch dan isde Senaat blijkbaar de bepalingen op de ceremoniënvan 1576 vergeten, want hij bepaalt zelf welkeceremonieën zullen gebruikt worden en besluittevens om bij Curatoren er op aan te dringen datde ceremoniën, bij publieke promoties te volgen,worden vastgesteld. Zulke vergissingen of vergeet-achtigheden komen trouwens in de Acts welmeer voor.

Doch naast deze promoties tot Doctor komt alheel spoedig de promotie tot Licentiaat voor. Gelijkgezegd kennen de Statuten deze promotie niet, ende eerste maal dat er zich een candidaat vooraanmeldde, 15 April I 580 2), werd door den Senaatdan ook de toestemming van Curatoren verzochtom dien graad te verleenen. De promotie had3 Nov. 1580 plaats en geschiedde ,,sine pompa”.De groote onkosten aan de publieke promotieverbonden zullen zeker niet vreemd zijn geweestaan de instelling van den graad van Licentiaatindien we althans mogen aannemen dat de privatepromotie hier nog niet in zwang was. Maar hetLicentiaat werd in rang niet gelijk gesteld aan hetDoctoraat, immers bij een promotie tot Licentiaatop 2 Nov. 1584 3) werd bepaald dat de gepromo-veerde niet opnieuw promotiegeld behoefde te be-talen, indien hij binnen een jaar tot Dr. promoveerde.

De diplomata 9, die aan de Licentiaten werden

1 ) Bronnen 1, p. 35.z) Ib. 1, p. 13.3) Ib. 1, p. 38.4) Ib. 1, Bijl. no. 79 e n 83.

2 1

uitgereikt, bewijzen dit ook: zij geven naast debevoegdheid om het vak, waarin men promoveert,uit te oefenen en te onderwijzen, ook die om laterhet Doctoraat te behalen ; dezelfde bevoegdhedendus die ons tegenwoordig doctoraal geeft, behalvedan dat in de Rechten. .

Toch heeft men altijd gevoeld dat het verleenenvan het Licentiaat niet in den haak was - immersde Statuten kenden het niet - en zoo dringt deSenaat er dan ook in Oct. 1589 1) bij Curatorenop aan dat hem vergund worde ,,licentiaten tecreeren” ; Curatoren beloven in deze ,,ampliatievan de Statuten” aan de Staten te vragen, maarvoorloopig is daarvan niets gekomen. Doch in I 592deed zich een kwestie voor tusschen een promovendus,wien reeds een dag voor zijn disputatie was gegeven,en zijn promotor, en naar aanleiding daarvan heefttoen de Senaat, 22 Juni 1592 2), besloten dat aan deopenbare disputatie voortaan een examen privatumzou vooraf gaan (wat voordien dus blijkbaar nietgeschiedde) en liet tegelijkertijd door de Jurid.fac. y, regels voor de examens ontwerpen, die7 Sept. I 592 door de Staten werden goedgekeurd 4).Ook deze regelen gelden alleen voor de drie facul-teiten, de Theologische, Juridische en Medische,maar zij verschillen hierin belangrijk van die vanI 576, dat er gelijkvormigheid voor de drie faculteitenwordt ingevoerd : wie den titel van Licentiaat ofDoctor in een dezer faculteiten wil behalen meldt

1 ) Bronnen 1, p. 56.2) Ib. 1, p. 68, Bronchorst, Diarium, p. 38.3) Bronchorst, Diarium, p. 42.4 ) Bronnen 1, Bijl. no. 197.

22

zich bij een der professoren zijner faculteit aan,betaalt zijn examengeld van f 6 per examinator endoet een examen privatum, d. i. voor de faculteit;slaagt hij hierbij, dan geeft de faculteit hem denanderen dag des morgens om 8 uur eenige vragenop, die hij des middags om 5 uur moet verklarenen uitleggen en tegen de bedenkingen der faculteitverdedigen. Is ook dit tweede gedeelte in orde,dan wordt den candidaat een bewijs gegeven,waarmede hij zich bij den Rector vervoegt, om,,toegelaten t e w o r d e n t o t d e o p e n b a r e onder-souckinghe ofte disputatie”. Na deze toestemmingvan den Rector gekregen te hebben laat depromovendus zijn Theses drukken, verdedigt diein het openbaar, en dan heeft eenige dagen laterde plechtige promotie plaats, waaromtrent ditmaalgeen voorschriften worden gegeven, zoodat wijmogen aannemen, dat men die van 1576 is blijvenvolgen. Het lijkt, zooals men ziet, heel veel op onstegenwoordig doctoraal en promotie, alleen verloopter thans tusschen doctoraal en promotie meestaleenige ti jd, terwijl het toen meestal slechts eenpaar dagen waren, maar daartegenover volgt nude plechtige promotie, of laat ik liever zeggen hetuitreiken van het diploma, want veel plechtigs iser niet bij, direct op het verdedigen van stellingenof dissertatie. Zoo om een enkel voorbeeld te geven:

14 Juli I 597 decretum ut Sosius responderet publicepro Doet. I u r . 25’ Iulii, promotio ver0 fieret28’ Iulii” 1). Dus vóór of op 14 Juli deed Sosius zijn,,tweede gedeelte”, 25 Juli verdedigde hij Stellingenen 28 Juli werd hem de graad plechtig toegekend.

I) Bronnen 1, p. 98.

23

Of wil men een voorbeeld uit Bronchorst’s Diarium 1) :I 592 Dec. 9 wordt Laurentius Veen, die den graadvan Dr. Juris wil behalen, privatim geëxamineerd;IO Dec. worden hem stellingen opgegeven, die hijdenzelfden dag verdedigt; Ig Jan. 1593 houdt hijzijn disputaties, de S. C. Macedoniano et Velleiano,en krijgt 21 Jan. den graad.

Vergeefs zoekt men in deze bepalingen iets om-trent het verschil tusschen Licentiaat en Doctoraat ;de wetgever onderstelt bli jkbaar, dat de Senaathet wel weet en laat aan hem over welke graadverleend, of aan den promovendus welke graadverlangd wordt. Deze bepalingen schijnen echtergeen voldoenden waarborg te hebben gegeven, datde candidaat de vereischte mate van kennis bezat,want reeds in 1598 worden door den Senaat opverzoek van Curatoren nieuwe bepalingen op depromoties ontworpen, die door de Staten goed-gekeurd en 1 3 N o v . I 598 afgekondigd zijn 2).Hierbij werd vastgesteld, dat de candidaten voorhet Doctoraat tweemaal moesten disputeeren, deeerste maal sub praeside voor het Licentiaat, detweede maal sine praeside, doch onder leiding vanden decanus der faculteit, voor het Doctoraat. Wijhebben dus eerst het tweedeelig examen, gevolgddoor een disputatie, waarna de titel van Licentiaatwordt verleend ; wie den titel van Doctor wil be-halen, moet nog een tweede disputat ie houden.Zoo z i e n w i j d a t e e n z e k e r e A r n . a L i m b u r g18 Dec. 1598 Theses pro Licentiatu, 5 Febr. 1599pro Doet. Iur. verdedigt, en 19 Febr. d. a. v. den

1) p. 48-50, cf. Bronnen 1, p. 466*.z) Bronnen 1, p. 107, I I I ; Bijl. no. 329.

24

doctorstitel krijgt ‘) ; van de voorafgaande examens,die niet voor den Senaat maar voor de faculteitworden afgelegd, maken de Acts Senatus natuurlijkgeen melding. Een ander voorbeeld : ,,28 Nov. I 5ggDecretum ut Marcellus Marcelli 8 Dec. disputetpro Licentiae gradu, I I pro Doctoratu” ; hij kreegdus op 28 Nov. (na goed afgelegd examen) vanden Senaat een ,,dag”, en nadat hij 8 en 11 Dec.de beide disputaties had gehouden, lezen wij in deActs ,,Decretum ut M. Marcellus titulum Doctorismedici acciperet die Martis proximo” (d. i. 14 Dec.) 9).Zoo zegt Bronchorst s): ,, 1601 Apr. 16. Promotusprivatim in Licentiatum Iuris Eizo Lyclema, Frisius.Respondit de 2 Decadibus juris controversi, frigideadmodum et inepte. Et cum post primam disputa-tionem, seu gradum Licentiae adeptum, peteretgradum Doctoratus, conclusum ut suo periculaalteram susciperet materiam defendendam proDoctoratu. . . . . Interim gravi et seria admonitioneRectoris c o m m o t u s d e pericula r e p u l s a e , q u o dmetuendum illi esset, in gradum Licentiae tandemacquievit.” Nu worden, en ik wijs daar nadrukkelijkop om onjuiste gevolgtrekkingen te vermijden, diepromoties lang niet alle in de Acts vermeld. Wijbezit ten b.v. de Theses, die Apollonius Schotte28 Juli 1600 voor het Licentiaat verdedigde, (maarop dien dag geven de Acts niets) en ook, die hij12 Sept. d. a . v. voor het Doctoraat verdedigde(welke dag hem volgens de Acts op 2 Sept. wasaangewezen; de vacantie viel er tusschen, vandaar

1) Bronnen 1, p. 464*, 115.2) Ib . 1, p. 117~ 1x8, 464*.3) Bronchorst, Diarium, p. 108.

25

dat niet op 28 Juli de tweede disputatie wasvastgesteld) en op dien 12en September, dus nadathij bij de tweede disputatie was geslaagd, ver-melden zij dat 20 September de promotie zelf zouplaats hebben 1).

Doch zoo is het niet gebleven ; men is lang-zamerhand weer tot de oude gewoonte der enkeledisputatie teruggekeerd ; een besluit daarover isnoch bij Bronchorst , noch in de Acts, en ik zegdan ook ,,langzamerhand”, omdat ik vermoed datde Senaat het maar op zijn eigen houtje is gaandoen, zonder zich ook in dezen veel aan verordeningof decreet te storen. In het tweede deel der Bronnenis nooit van twee disputaties sprake, steeds vanexamen et disputatio, soms van examen duplex,maar steeds van eene enkele disputat ie; en zooalleen is het te verklaren dat b.v. David de Wilhem,wien 4 Febr. 1632 was aangewezen, ,,ad disputandumpro supremo in Iure gradu”, dien dag ,,dignus visusest cui Licentiae gradus conferatur” 2) ; immers, waser een tweetal disputaties noodig geweest, dan zouhij na de eerste reeds Licentiaat zijn geworden.De Statuten van 1631 spreken dan ook van heteenmaal verdedigen van stellingen ,,in vougen totnoch toe gebruyckt sijnde” 3).

Het niet slagen op de promotie zelf is een uit-zondering gebleven, even als thans. Van het zakkenop de examens, die voor de faculteit werden afgelegd,spreken de Acts Senatus natuurlijk niet. En deSenaat heeft er bovendien naar gestreefd om het

1) Bronnen 1, p. 126, 466*.2) Ib. 11, p. 159.3) Ib. 11, p. 263’.

26

zakken zooveel mogelijk geheim te houden, opdathet ,,den ontseyden niet gedije tot schemp, schandeofte oneer, ende zulcx in hem geen bevlijtingsaffkeer en veroorsaecke” 1). In de bepalingen opde examens en promoties van 1592 worden danook maatregelen voorgeschreven, om het zakkengeheim te houden: de examens worden ten huizevan een der professoren afgenomen, de convocatiesmogen niet door den pedel worden rondgebracht,maar een der professoren moet zelf bij zijn collega’srondgaan, en hun liefst mondeling plaats en uurvan het examen bekend maken.

Bij de disputaties voor Doctor komt het nu eenenkele maal voor dat niet de titel van Doctor,waarom gevraagd werd, maar slechts die van Licen-tiaat werd gegeven : ik noemde zooeven reeds Davidde Wilhem; zoo moest g Juni 1621 een zekereThomas Molengraaff, die voor den graad van DoctorMedicinae disputeerde, zich met dien van Licentiaattevreden stellen, en Bronchorst heeft ons bewaard,dat de Rector hem in het judicium mededeelde,dat hij dezen graad eigenlijk niet eens verdiende,en men hem dien slechts bij wijze van gunst ver-leende 2) ; zoo kreeg Nicolaas Camerling I 8 Mei I 5 85den doctorstitel onder voorwaarde, dat hij gedurendeeen jaar de praktijk niet zou uitoefenen, maar zoudoorstudeeren s), en Laurens Brandt verdiende Juni1592 volgens sommige examinatoren den titel ,,cumcauda, ut adhuc per annum studeret” 4). Het tegen-

1) Bronnen 1, p. 216’.z) Ib. 11, p. gg. Bronchorst Diarium, p. 167.3) Bronnen 1, p. 41.4) Bronchorst, p. 38.

27

overgestelde had plaats met den student Seb. Wal-raven, die den ti tel van Licentiaat vroeg, dochwien de Senaat ,,auditis rationibus candidati, exsingulari potius gratia et commiseratione, quod itaeius res ferrent” l), den doctorstitel gaf. Een heeleigenaardig geval was het met den student MartinusDouw, wien de Senaat, ,,propter illius arrogantiam”niet publice, ,,quod instanter petebat” maar privatimpromoveerde 2).

Promoties honoris causa, dus zonder examen ofdisputatie, komen nog al eens voor; ik heb er eenen ander over medegedeeld en namen genoemd indeel 1 der Bronnen p. 459”; veelal zijn het profes-soren, die aldus promoveeren, maar toch werdenzij niet alle van het disputeeren vrijgesteld ; zoodisputeerden Burgersdijk, Arminius, Trelcatius 3).

In het buitenland gepromoveerden werden na eencolloquium toegelaten, zoo 14 Augustus 1604 eenEngelschman, Hosuardus, die te Caen den doctors-titel had behaald 4). Heel curieus zijn de promotiesop aanbeveling ; zoo de oud-schepen van Utrecht,Pieter Ploos? op verklaring van het Hof aldaar,dat hij 2yz jaar als niet-jurist deel had uitgemaaktvan het Hof “); en op verzoek van den vroegerenCurator Pauw gaf de Senaat zijn neef Willemvan Rutenborg, heer van Vlaardingen 6) op 3 Mei1632 den titel van Licentiaat ,,propter iustam aetatemaut dignitatem”.

1) Bronnen 11, p. 57.2) Bronchorst, p. 123.3) Bronnen 1, p. 140, 148, 151.4) Ib. 1, P . 154.5) Ib. 11, p. I 14, Bijl. no. 577, en vooral Bronchors t , p . 183.6) Bronnen 11, p. 166.

2 8

Volgens den regel: ,,Nemo plus iuris ad aliumtransferre potest, quam ipse haberet” 1) moest hetgradum tribuere, het uitreiken van den titel aaneen Doctor door een Doctor geschieden, en ditbracht groote moeilijkheden toen in 1618 bij degroote opruiming in de Theologische faculteit alleenPolyander overbleef, die niet gepromoveerd was :de Senaat heeft toen van de gelegenheid, die deDordsche Synode bood, gebruik gemaakt, enPolyander door een tweetal Heidelbergsche Theo-logiae Doctores, die hier te lande vertoefden, AbrahamScultetus en Hendrik Altingh, laten promoveerenen daarna de goedkeuring van Curatoren op dezepromotie gekregen, zoodat Polyander voortaan dentitel verleenen kon 2j.

Nu nog iets over de Magistri en Baccalaurei;de wijze van promoveeren der Magistri werd ge-regeld bij de bepalingen van I 576 (zie boven p. 16)en we bezitten enkele Theses pro Magisterio uitdien eersten tijd. Doch in 1598, toen er voor heteerst alumni van het Staten-Collegie moesten promo-veeren (met niet al te goed succes, de candidatenraakten door ,, bescaemptheit”, wij zouden zeggenzenuwachtigheid, in de war) besloten Curatorenmet goedvinden van den Senaat, dat de a.s. Magistrieerst driemaal moesten disputeeren, eens in Logicis,eens in Physicis en eens in Ethicis, en daaropontwierp de Senaat een ,,modus examinandi et pro-movendi”, waarbij ook zeer eenvoudige ceremoniënwerden vastgesteld, hoofdzakelijk herinnerend aandie van I 576. Ook hier promoveeren er verscheiden

1) Dig. L, 17, 54.z) Bronnen 11, p. 8z.*.

29

tegelijk, de heele plechtigheid moet binnen eenuur afloopen, de solemniteiten zijn het opzettenvan een, thans zijden, hoed, het overreiken vanhet boek en de handkus l).

Maar de alumni, uit welke veel Magistri voort-kwamen, plachten vrij geregeld, eens in de 14 dagen,te disputeeren, en zoo is men langzamerhand zulkedisputaties exercitii gratia gaan beschouwen alsreeds pro gradu gedaan, en den promovendus dusvrijstelling te verleenen van een of meer der 3 dis-putaties, wat echter in 1601 door Curatoren tenstrengste verboden werd 2), daar de disputationesexercitii causa veelal niet in het bijzijn van profes-soren werden gedaan en dus geen waarborg leverden.Toch komt vrijstelling nog wel eens voor, b.v. degraad van Baccalaureus in het buitenland verkregengaf vrijstelling van een disputatie 3).

Het baccalaureaat, dat zooals gezegd in de Statutenniet bekend is, wordt voor het eerst in 1596 ge-noemd. Een zekere Robertus van Maelson 4), eenUtrechtsch kanunnik, moest volgens de wetten ophet canonicaat tusschen arma en toga kiezen. Hijvolgde den Horatiaanschen regel en koos de toga,doch met de minste moeite tevreden vroeg hij omden titel van Baccalaureus, en de Staten gavenden Senaat toestemming dezen te verleenen. Hetdiploma geeft hem het recht later het Licentiaatte vragen. De a.s. Baccalaurei worden eerst ge-examineerd en verdedigen dan stellingen. Toch is

1 ) Bronnen 1, p. IOI, 107-112, Bijl. no. 324.z) Ib. 1, p. 134, 136.3) Ib. h P. 139.4) Ib. 1, p. 95, Bijl. no. 311.

deze graad zeer zelden in Leiden verleend ; hetmeest nog aan Engelschen.

Ten slotte een enkel woord over de kosten.Volgens de Statuten betaalde een doctor 35 gulden,waarvan 20 voor den Senaat en 15 voor de Uni-versiteit , een Magister 20, 12 voor den Sen. en8 voor de Univ. Die prijzen zijn langzamerhandverhoogd, doch niet zooveel als de Senaat wilde.Curatoren brachten dien in 1589 op f 35 voor denLicentiaat en verhoogden den prijs voor Doctorenmet een vijfde. Baccalaurei betaalden f 30. Extranei,d.w.z. zij die niet hier gestudeerd hadden, betaaldenveel meer, een derde ongeveer, en professoren-zonen werden vrijgesteld. Daarbij kwamen dan nogde gelden voor de examinatoren bij de vooraf-gaande examens, die in de Statuten niet genoemdworden. Doch de duurte zat hem meer in de extra-kosten, o. a. in het handschoenengeld, de z.g. chiro-thecae. Oorspronkelijk zullen er wel handschoenenin natura aan de professoren gegeven zijn, er iso. a. ergens sprake van 4 paar gewone of I paarbeste 1) en later worden er b.v. niet alleen aan deprofessoren maar ook aan andere genoodigden ge-geven, tot 80 paar toe. Maar zooals de tabbaarden de konijnen langzamerhand in klinkende muntwerden uitgekeerd, zoo betaalden de promovendionder den naam van handschoenengeld een zekeresom, die de professoren onder zich verdeelden.Bronchorst zegt b.v. 1613 dat zij per hoofd IO stuiverspro chirothecis hebben gekregen en later is hetde eene maai 13, de andere Ig stuivers 2).

1) Bronnen 1, p. 41..2) Over de handschoenen Bronnen 1, p. 35, 41, 68 ; IJ, 64 ;

Bronchorst, DiariUm p. 133, 147, 153.

31

De nieuwe Statuten van 1631, en daar wil ikmijn beschouwingen bij laten, stellen de bepalingenop de promoties vast, zooals zij toen in zwangwaren en zooals ze lang gebleven zijn. Zij kennenDoctores, Licentiati, Baccalaurei en Magistri, dochbepalen alleen hoe de zaak verloopt, niet wat vanden geëxamineerde wordt gevraagd ; het criteriumblijft dus aan de examinatoren, We krijgen eersthet examen in twee deelen, dus ons doctoraal, endaarna het verdedigen van stel l ingen, door denBaccalaureus sub praeside, door den Doctor enMagister sine praeside, door den Licentiaat met ofzonder, naar keuze. Hier zien wij dus eindelijk denMagister (in de philosophische faculteit) geheel gelijkgesteld aan de Doctoren in de drie andere.

Ook de ceremoniën bij de publieke promotieworden daar nauwkeurig vastgesteld. Ik mag vol-staan met hier te verwijzen naar Eigen Haard van25 Dec. 1915, waar wij de afbeelding zien van hetplechtig thuis brengen van een jongen doctor (hetdomum deducere) naar een schilderij in het Rijks-museum, van den Leidschen schilder Hendrick vander Burgh, en waar de tekst van het betreffendeart. 33 der Statuten van 1631 is afgedrukt.

P. C. M OLHUYSEN.

Pest te Leiden in 1635.Den 27en September besloot de vroedschap van

Gorinchem, dat ,,men de deeckens van degroenluydenaen sal doen seggen geenderley groenten, die vanleyden komt, te koopen.”

Van Andel in Ned. TZjrtsch. v. Geneesk. 1973, blz. 1853.L. K.

Studenten vechten met de burgerwacht.Acts not. van der Eycken, 2 Juli 1682, x-10. 88.

Compareerden.. . ,,Pancras Jansz. corporael, DirckKuste l), Daniël Jansz. l), Jacobus Cordonnier l),Hendrik Cornelisz. l) ende Claes Allaert, soldatenvan de Binnenwacht deser stede ende verklarenten versoucke van den heer Cornelis Paets, hoofd-officier deser stede, promotor van de universiteyt,dat nu omtrent 14 dagen geleden sij, deposanten,des Sondagens omtrent half drie uyren, de sleutelhebben helpen brengen aan de Witte Poort ende,terugcomende, omtrent het Gasthuis 2) s i jn haergeresconteert 6 à 7 studenten, waervan den eenen,sijne hant in de sij settende, met sijn elleboochden corp. voors. sodanig tegen het lijff is geloopen,dat hij bijnaer onder den voet hadde gevallen.Daerop den corp. sijn Piet heeft genomen en,naer den voors. persoon slaende, heeft hem denhoet afgeslagen. Daerop alle de studenten hemcorp. o p ‘t lijff vielen en hij, geen tijt hebbendeom sijn pieck te gebruycken, heeft den corp. denmeergeseyden studenten met de averechse hanteen stoot voort aensicht gegeven ende sijn sij,deposanten, niettegenstaende de meergesegde stu-denten haer met scheltwoorden noch naer riepen,naer haer cortegaerde gegaen.” L. K.

1) Zetten een x in plaats van handteekening.2) St. Catharijne-gasthuis aan de Breestraat.

JACOBSWOUDE.

In het feestjaar 1913 zijn, zoover wij weten, eendrietal monumenten in ons Vaderland verrezen,waarvan één een plaats vond in Rijnland, drie urengaans ten oosten van Leiden, s taande aan deHeere- of Heirweg, loopende van ,,Vader Rijn”,nabij het historisch kerkgebouw van Oudshoornnaar het ,,oude Liethemude” (Leimuiden).

Van de plaats, waar dit gedenkteeken is opgericht,iets te vertellen, is het doel van dit opstel.

Vóór 1426 stond daar ter plaatse het adellijkslot van het aloude geslacht Van Woude 1).

In niet één archief, zelfs niet in het Kon. huis-archief van onze vorstin, was een teekening vandit kasteel aanwezig. Toch weten wij thans, welk eengrooten omvang dit ridderhuis heeft gehad. In hetjaar Igr I zijn opmetingen van de torens en wallenvan die gebouwen gedaan en in teekening gebracht 2).

Alle grenzen van het aloude kasteel waren doorhet inkavelen van den polder ,,Vierambacht” in

1) In een Charterboek van den Heer Corn. Bakker, oud-schepen van Amsterdam 1750, was onder de Ridderschapin Holland, 12de eeuw, Van Woude erfschenker van den Graaf.

2) Een copie van deze teekening is afgestaan aan hetstedelijk archief te Leiden.

34

1743 uitgewischt, doch in eerstgenoemd jaar washet gras op den meer onvruchtbaren, aangevuldengrond in de fundeeringen door de groote droogtezoo verdord, dat de grenzen duidelijk zichtbaar waren.

Een meer gewijd gebouw stond tegenover hetkasteel in het ,,Kerckdorp” Jacobswoude, n.m. deparochiekerk van ,,Esselickerwoude ende Homade” 1).

Van al die trotsche gebouwen en zelfs van hetdorp Jacobswoude is geen spoor meer overgebleven s),‘t is alles van de aarde weggevaagd en bij de be-woners van het nabi jgelegen dorp Woubruggegeheel vergeten.

Thans zou voor velen het in 1585 afgebrokenkerkgebouw te Jacobswoude 8) een monumentaal

1) In het jaar 1370 kreeg Hoogmade een kapel, die in1438 tot parochiekerk werd verheven.

z) Zie omtrent het verdwijnen van het dorp JacobswoudeBWandeling door Woubrugge en Hoogmade”, pag. 44 V.V.

3) Zie kerkerekeningen .Anthonius Joostenz. van denontfanck ende Uytgheeft, afbrecken van de kerck te Jacobs-woude, Maert 1586, tosten 60 gulden 7 st(uyver) 8 ph.”

De verkoop van het aouwe kerckehout” bracht op 148 : 12 : 5.Een jaar te voren had men het kerkgebouw nog hersteld.BBetaeld aen anckers ende ysere platen ende veren om deachterste kercke (priesterkoor) aan de voorkercke vast temaeken ende van groote spijckers daertoe gebesicht, 3 : IZ. : 0.”

De toren bleef bij de afbraak der kerk staan, vermoedelijkwel voor het luiden bij begrafenissen. Tot het jaar 1680bleef men te Jacobswoude begraven, daar in 1681 voor heteerst sprake is van het .oude kerckhoff”; er staat >‘t Molegeltvan het ouwe kerckhoff in de Heerenwegsepolder, o : 8 : 14”en twee jaren te voren werd de toren nog hersteld. Zie hierde kosten daarvan BBetaelt aen Bruyn Cornelis Leydeckertot Leijden van dat het Cruys van den toren tot Japswou-ghehaelt heeft, twelck was door tempeest van winden ge-tromt ende gebrocken, z : IO : 0.”

Deze toren, die later den naam van Potterstoren ontving,werd in het jaar 1740 afgebroken.

3 5

gebouw zijn geworden, nu meer bekend wordt debelangrijke gebeurtenis, die daarin heeft plaatsgegrepen.

De verschillende archieven 1) hebben thans omtrentdit verdwenen dorp aan het licht gebracht, wat totheden nog in ‘t duister lag.

De wandelaar, die thans den reeds genoemdenHeerenweg te Woubrugge passeert, en bij het daaropgerichte gedenkteeken, zich omringd ziet van eenonmetelijk grastapijt, zou niet vermoeden, dat opdie plek gronds, voor een viertal eeuwen eenkerkgebouw heeft gestaan, waarin ,,het eerst van,,alle Hollandsche kerken ,,de Nye leere” der,, 16de eeuw publiek van den kansel werd verkondigd,,door den bekenden prediker Johannes Pistorius of,,Jan de Bakker, die er in 152~ als pastoor fun-,,geerde” 2). Door velen zijn de daden van dezenpriester, die, volgens Prof. Dr. L. Knappert ,,detragische eer behoudt de eerste Noordnederlandschebloedgetuige te zijn geweest” 3), beschreven, vooraldoor Willem Gnafeus, den vriend en medegevangenevan De Bakker 4).

Van Heusden en Van Rijn maken in ,,BataviaSacra” het eerst melding van Jacobswoude, waarJan de Bakker pastoor was geweest ; deze schrijversmelden, dat zij als bron hebben gebruikt het uit-

1) O.m. ook het kerkelijk archief en het archief van devoormalige ambachtsheeren van Esselijkerwoude en hetarchief dër Classis Leiden en Neder-Rijnland te Leiden.

z) SJohannes Pistorius” door Dr. J. W. Gunst te Woerden,Geref. Theol. Tijdschrift, rgde jaargang.

3) Dr. L. Knappert .De opkomst van het Prot. in eenNoordned. stad”, pag. gr.

4) Atverlicke Disputacien”, W. Gnafeus.

36

voerig verslag van den pauselijken vicaris Jacobusde la Torre 1); daarin staat : ,,Et quidem Jacobi-,,Woudea prima omnium haeretica praedicatio . . . . .Joannem Pistorium apostatam.” In dit verslag wordterkend, dat te Jacobswoude het eerst van alleHollandsche plaatsen de reformatie is gepredikt.Ondanks de fout, die Van Heusden en Van Rijnin ,,Batavia Sacra” maakten, door Jan de Bakkeren den in 1570 2) te Jabobswoude staanden pastoorNicolaas Simonsz. te vereenzelvigen, blijkt thansuit bovenstaande, dat hunne mededeelingen be-trouwbaar zijn 3).

Deze twee priesters hadden veel overeenkomst,beiden waren -zij de reformatie toegedaan, beidengevangen genomen, en beiden van Jacobswoude naarWoerden vertrokken.

In onze beschrijving van Woubrugge, pag. 39,meldden wij, dat Jan de Bakker door den laatstentelg uit het geslacht Van Woude was benoemd, ennu blijkt uit de opsporingen door Dr. J. W. Gunstin het stedelijk archief te Woerden, dat dezeambachtsvrouw, genaamd Jacoba van Woude, inrelatie stond met de ,,stede van Woerden” en de

1) Archief voor de Geschiedenis van het AartsbisdomUtrecht, deel X1, pag. go.

z) Volgens het M.S. van Waldrik Sieprecht kwam dezepastoor in dat jaar hier.

3) Dr. Gunst merkt in zijn studiën over Pistorius op, datDr. J. G. de Hoop Scheffer, de kolossale vergissing vanVan Heusden en Van Rijn niet bemerkt heeft, omdat hijalleen de vrije Hollandsche bewerking van »Batavia Sacra”heeft geraadpleegd, waar Nicolaas Simonsz. niet wordt ge-noemd. Zie ook N. Simonsz. Brandt, Hist. der Reformatie 1,bl. 633.

3 7

zoon van Woerdens koster haar niet vreemd moetzijn geweest lj.

Deze ambachtsvrouwe nu stierf in hetzelfde jaar,dat Pistorius te ‘s-Gravenhage werd verbrand envolgens Dr. H. G. A. Obreen ,,Geslacht vanWassenaer” den 24sten Januari I 5 2 5, Jacobswoudeoverging op haar nicht Maria van Matenesse; dezewas gehuwd met Jan van Duvenvoorde en vandezen ridder, overleden in 1543, lezen wij, dat hijin Mei I 525 als gedelegeerde van het Hof vanHolland Pistorius het eerste verhoor afnam.

Aan hem is het te danken, dat Pistorius in degelegenheid gesteld is, zijne verdediging uit tespreken. Later verklaarde deze Van Duvenvoorde,dat hij niet als rechter tegen Pistorius was opge-treden, maar, ,,om die inquisitoer daervan teadventeeren.”

Vorenstaande teekent de gemoedsgesteldheid vandezen edelman, die door zijne echtgenoote hetbestuur over Jacobswoude had.

‘Zou die genegenheid ook invloed gehad hebbenop de doorwerking der reformatie te Jacobswoude?Een brief aan hem 2) zou dit doen vermoeden,daar hij tijdens ,,de altarasie der religie” werdverzocht om ,,aengaende d e pastore v a n Jacobs-wolde die apostaten sijn die kercke van een pastoret e versien.”

In niet één archief vonden wij namen van pastoren,die in het tijdperk van 1525 tot 1570 te Jacobswoudede herderstaf hebben gevoerd,

1) Dr. J. W. Gunst te Woerden, SJohannes Pistorius”,Ger. Theol. Tijdschrift, jrg. 1912, pag. 395.

2 ) Archief Ambachtsheeren van Essel i jkerwoude.

3s

Wel wordt, uit dat tijdperk, door verschillendeschrijvers l) melding er van gemaakt, dat Jan Arendsen Petrus Gabriel op hun doortocht van Amsterdamnaar Delft te Jacobswoude een Hagepreek hebbengehouden, iets wat van niet één dorp in dezeenvirons wordt gemeld.

Vooral Dr. A. Comrie, predikant te Woubrugge,1735- 1774, maakt in een zijner werken daarvanbizonder melding.

Waaruit putte deze geleerde schrijver dit? Hijmeldt geen bronnen.

Bij het nazien der kerkerekeningen werd onzeaandacht getrokken door het feit, dat het geslachtLans z, van oudsher, telkens als kerkmeesteren of

I) Plemper. Beschrijving van het dorp Alphen. >Men pleegtte Jacobswoude een kerk te hebben, waarin de eerste preekehier te lande geschiedde” enz.

Ds. J. Pot in zijn Brede ter gelegenheid van het roe-jarigbestaan van de Herv. kerk te Oudshoorn” anno 1765. Dezeleeraar maakt ook melding van de opgravingen te Jacobs-woude; van hem weten wij, dat de steenen doodkist, thansaanwezig op de begraafplaats te Woubrugge, aldaar opge-graven is.

M. S. Waldrik Sieprecht , Codex Bibl . Publ . Ri jksuni-versiteit Bibliotheek. Deze meldt, dat de de& hagepreekerste Jacobswoude hebben gepredikt.

H. Roodhuijzen Jr. Kalender van de Prot. in Nederland,jaargang 18<7, bl. 156 Noot.

s)- 1534. %ntfaen- van Dirk Cornelis Lans voor ‘t rechtvande Kerck alsoo sijn huysvrou en sijn soon beyde indekerck opt hooge choor begraven sijn” IO gl”. Volgens dekerkerekening was er in het kerkgebouw ook een »legechoor”. Ongeveer een 40 tal jaren geleden, werden in hetstuk land ten oosten van den Heereweg, tegenover hetmonumentje, bij het ploegen, doodshoofden en beenderenopgeploegd. Deze ontdekking wees ons de juiste plaats vanhet kerkhof aan.

39

ouderlingen te Jacobswoude en later te Woubruggefungeerde.

Dit geslacht nu bewoonde in 1583 te Jacobswoudehet huis ,,De Weert” en betaalde, ,,als van ouds”staat er, verschillende pachten van landerijen.”

Ook op hun huis lag een servituut ten bate derkerk 1).

Een dezer heeren in de r8de eeuw hier woon-achtig en ambachtsheer van Koudekerk was eenvriend van Comrie en den Koudekerkschen predikantHoltius, deze was tijdens eerstgenoemde meermalenouderling te Woubrugge.

Zou het niet voor de hand l iggen, dat in ditintellectueel geslacht, de overlevering van de hage-preeken is bewaard gebleven ?

Zoo kunnen wij dan concludeeren ten eersten,dat Jan de Bakker, de eerste martelaar in onsvaderland, door zijn krachtige persoonlijkheid enmachtige prediking, de grond heeft gelegd voor dereformatie te Jacobswoude en Woubrugge 2).

1) XOntfaen van Cornelis Jacobsz. Lans van weegen ‘t Huysde Weert over een pacht oft renten van 4 gl. 5 stuyver.”

2) Dat de gemeente te Jacobswoude sympathiseerde metde strijders tegen Spanje, bleek ons uit de kerkerekeningenvan de jaren 1593 en 1594.

BBetaelt ende gegheven als Geertruyenberch inghenomenBwas van drymaal de clock te luyen om die victorie, 6 stuyversende aen bier ghehaelt als de scheepmaeckers die pecvatenBstelden om te viiren, SI/? stuvver maect ‘t samen 14’/~ stuyver.

In de rekening vin ‘í594 -staat:.Noch betaelt over (de) zeechen, pecktobbe (branden)

aoock mede op die tijt over bier ghehaelt, als de vyctorie»was vande stadt Groeninge, 14 stuyver. (Dit feest werdgevierd na 31 Juli 1594, uit beide opgaven van kosten blijkt,dat er vreugdevuren gebrand zijn).

Ten andere, dat de doorwerking der reformatiete Jacobswoude mede hieraan te danken is , dathet dorp aan een grooten heirweg lag, (niet geïsoleerd)waardoor de bewoners telkens in aanraking kwamenmet reizigers, waaronder velen die de ,,nye leere”waren toegedaan.

Ten derden hebben de gezindheden der ambachts-heeren, die nà 1572 het protestantisme waren toe-gedaan de ,,ware religie” bevorderd l), waardoorna een viertal eeuwen Woubrugge nog bijna ge-heel protestant is 2).

In tegenstel l ing met Woubrugge is Hoogmadebijna geheel Roomsch-katholiek ; oudtijds behoordehet kerkelijk tot Jacobswoude en thans is het nogéén burgerlijke gemeente,

De oorzaken van ‘t feit, dat Hoogmade niet metde reformatie is medegegaan, kunnen ook tot eendrietal vereenigd worden.

Ten eersten, dat het in tegenstelling met Jacobs-woude geheel geïsoleerd lag: het was bijna uit-sluitend langs waterwegen bereikbaar.

In de Bijdragen tot de Gesch. van het BisdomHaarlem wordt daarop terecht gewezen, dat ,,Hoog-made bij het oude geloof is gebleven” mede tedanken is, dat het zoo geïsoleerd lag.

Ten andere, dat de doorwerking der reformatie

1) Cornel i s van Schel l ingerhoud en Mr. Arnoldus de Sterkekochten in 1727 de heerlijkheid Esselijkerwoude en HeerJacobswoude, gezegd Woubrugge, mede »in het belang vande Kercke Christi”.

2) De Roomsch-katholieken die hier in het begin dervorige eeuw woonden, hadden zich tusschen de jaren 1806en 1816 h ier u i t Hannover geves t igd a ls maaiers en dorschers .Enkelen van hun nakroost zijn hier nog woonachtig.

41

te Hoogmade is tegengewerkt door den ambachts-heer Gerrit van Poelgeest, die juist in het tijdperk,toen dit vraagstuk brandende was, een tweetalpredikanten aanstelde en na korten tijd weder ont-sloeg, waar van beiden niet de minste kracht ofinvloed uitging ; en daarna willekeurig de Gerefor-meerde kerk aldaar vacant hield, toen de kleine,zwakke gemeente voor den dienst des Woords enSacramenten leiding en bestuur zoo noodig had l).

1) In 1589 benoemde Van Poelgeest den gewezen pastoorvan het dorp Heemskerk Frank Willemz. van Dobben ofDubbius, over wien de synode van Dortrecht in Isgo art. IOklaagde adat hij ongeordend was ende zelfs gheen litmaet”en de synode van Leiden r5gz art. 71, dat hij zich nietwilde laten examineeren. Van wege onkunde kon hij niet opde vragen, hem gesteld, antwoorden ; als reden daarvoor gafhij on Ddoor verbaesthevt nvet hadde tonnen antwoerden”.

-In -1593 ontsloeg Van Poelgeest deze predikant willekeurigen gaf als reden op, dat hii hem Bafgedanckt” had, omdathij het geld noodig-had »tof reparatie-der kercke”. ’

In hetzelfde jaar benoemde Van Poelgeest, weder geheelbuiten de Classis of Synode om, een ouden man als predikant,genaamd Hyperphragmus of Overhaag, ook wel Petrus deZuttere genaamd.

Dr. Jr Reitsma zegt van dezen predikant, dat hij »be-denkelijk de aandacht trok”.

In de acts der Synode te Rotterdam z Augustus 1594art. 5, staat o. m., dat hii >onsuvver in de leere” was enmen -hem voor isuspect -houdt”- en in zijn wandel nietBstichtelijk”.

De synode van 1595 art. 39 staat, dat De Zuttere But oorsaken,dat men hem neyt alleen onbequaam, maar ook onweerdichtotten kerckendienst acht”.

Ook dezen predikant dankte Van Poelgeest na een jaar dienstweder willekeurig af en weigerde zelfs het toegezegde tracte-ment uit te betalen. Zie acts synode te Leiden anno 1595.

Van het jaar 1595 tot 1610 hield Van Poelgeest de Her-vormde kerk van Hoogmade willekeurig vacant en gaf den

42

Ten derden bevorderde Gerrit van Poelgeest denRoomsch-katholieken godsdienst door de R. K. kerke-lijke overheid te steunen door het benoemen vanpastoren, waaronder, die aan het Urbaansche collegete Rome gevormd waren ‘).

Op het monumentje staat aan de zuidzijde uit-gebeiteld : ,,Herinnering aan het verdwenen dorpJacobswoude” en aan de noordzijde: ,,Geen murenverduren der uren geweld”. Voor aan den weg hetjaar 1747, het jaar, dat de laatste huizen vanJacobswoude door het bestuur van den polder,,Vierambacht” werden opgekocht en afgebrokenen aan de achterzijde het jaar 1913.

0 . C . V A N HEMESSEN.

in dat jaar benoemden predikant Bernardus Nicola ï te Hoog-made geen woning. Deze moest te Koudekerk wonen. Eerstin 1623 verkreeg Cornel is Tet rode te Hoogmade een pastor ie .

Hoe Poe lgees t over de c lass i s en synode dacht , b l i jk t he tbes t u i t onders taanden br ief aan Pet rus de Zut tere .

DMeester Pieter,BVolgens onse resolutie op eergisteren genomen, zo sult

»ghij U morgen tot Alphen (classis) laten vinden en hoorenswat sij U yet voorhouden tgun strijden soude tegens mijneBgherechticheyt, zult ghy U refugie tot mijn nemen; enBspreken sij U van ‘t examen, sult hun andienen dat ickabegheer dattet tzelve geschiede in mijn presentie. . . .

.Wilt altijdt voor oogen hebben mijn authoriteijt en ge-Drechticheyt; dat sy meinen souden U den classe subiect.te maeken en sal ick nimmermeer lijden. Dan sij soudeswel begeeren haer voeten daer in te krygen. Maer moetenBtoesien. Hisce valebis ad reversum alloquar raptim.”

.Den g May 1594 U. L. zeer goede vrient”..Poelgeest”.

1) Pastoren L. F. van Metelen 1649. Justus van Beest 1703.Alardus Hoflandt 1706 en J. B. Lazaar 1750.

ConditiEnvan het Kostschool te Noordwijk-binnen

ten Huyze van J(oseph) De Veer 1).(Omstreeks 1780) 2).

De jonge lieden aan zijn opzigt toebetrouwd,zullen behoorlijk gelogeerd, gevoed en onderweezenworden in de Franse, Engelsche en Nederduitschetaalen, het schrijven, de Rekenkunde, het Boek-houden en de Geographie.

Men Betaald Jaarlijksf 300.- voor bovenstaande articels

>> IS.- voor ‘t bewaschen en onderhouden van‘t Linnen

>? 10.10 aan de Paruikmaker voor ‘t Kappen,, IZ.- aan de Katechiseermeester>> 25 .- aan den Dansmeester, en zooveel aan de

Teekenmeester indien men de zelve gebruikt,, 6.--- v o o r intreede a a n d e o n d e r m e e s t e r s e n

Domesticquen en f 6.- bij ieder Nieuw-J aar.

I) Origineel bij den heer Mr. Abr. van der Hoeven teRotterdam,

2) Omstreeks 1800 luidde het prospectus: ten Huize vanJ. de Veer en Zoon.

44

Bij de intreede, brengen de Jongelieden, zilverenLeeoel en Vork. twee tinnen Borden en dito Kamer-pot,& 6 Servetten, 6 Handoeken, 2 paar Slaaplaakens& 2 p a a r Sloopen; of betaalen eens voor al f I 5. I 5voor ‘t Zilver en Tin en voor ‘t overige f 20.-.

Viool, Fluit, Clavier of andere meesters, werdenbijzonder betaald à 9 st. per Les.

Ook zullen eenige jonge heeren, des begeerdwerdende, een bed alleen konnen hebben, mits be-taalende f 20.- s’Jaars.

Daar is één Vacantie in ‘t Jaar, van Ses weeken,omtrent Pinxteren.

Joseph de Veer is te Noordwijk kostschoolhoudergeweest van 1773 tot I 812. Hij was de opvolgervan Elie Seignard Luzac. Door tijdsomstandighedengenoopt moest hij zijn school in 18 12 sluiten, bleefopenbare en kerkelijke betrekkingen bekleeden enstierf te Noordwijk 28 Mei 1823 in den ouderdomvan ruim 85 jaren. Zijn huis wordt thans bewoonddoor den heer C. J. L. van der Meer.

Noordwijk-binnen,21 Jan. 1 9 1 6 .

J . KLOOS.

.- -.m. .

BLADVULLING.

Academisch orgel.,,Het o r g e l i n het auditorium theologicum,

twelck bij alle solemneele actiën in de musicquegebruyckt wordt, schoonhouden. Opgedragen aanJoh. Duytschot, orgelbouwer, voor I rijksdaalder‘s jaars.

Resolut. van Curatoren L. U., 15 April 1710.

L . K.

Rolle vande Persoonen in heel oftedeel vrydom van ‘t Stads excijsen genietende,

sulx deselve op de Verpachtinge, gedaendesen. . . . . in de Vierschaere open-

baerlicken is opgelesen 1).

Eerst sullen zijn Excellentie van Nassau, Gouver-neur Generaal, mitsgaders alle andere Kinderenvan den Prince van Orangien, hooghloffelicher Ge-dachtenisse, vry zijn van alle deser Stede Excijsen.Van gelijcken andere, soo inlantsche als uytlantscheHertogen, Printen, Graven ende Personagien, endesulx oock Princessen, Gravinnen ende Vrouwen,binnen deser Stede zijnde, ende Hofhoudende, vryzijn van alle Wijn ende Bier-excijsen: alles terbescheydenheyt ende verklaringe van die vandeGerechte alreede gedaen, of noch te doen. Endedit alles niet verder dan tot behoeflickheyt vanhaer eygen Hof-gesinnen, tot haeren eygen Logysen,ende niet in Herbergen.

De Stadt sal vry zijn van alle Excijsen, endesulx oock van den Excijs der Wijnen diemen om

1) Archief der Remonstrantsche Gereformeerde Gemeentete Leiden.

46

yemant te vereeren, metter Stede kannen of ander-sints weg schenckt.

De Kercke sal vry zijn van den Excijs der Wijnendiemen tot uytreyckeninge van des Heeren Nacht-mael van bederf heeft.

De Gast-huysen, ‘t Wees-huys, ‘t Leproos-huys,en ‘t Huys-sitten-huys, sullen vry zijn van alleExcysen.

d’Arme-huysen van Jerusalem, Betanien, Joosten-poort, Sion, Stevens-klooster, S. Jan, S. Anna,Bethlehem, ende van gelijcken ‘ t Gevangen-huys,mitsgaders het Aelmoes-huys gest ight by PieterGerritsz. van der Speck, onder den naem van Pieters-ho% mits dat d’opsichtc van dien sal aenkomendie vande Gerechte, volgens Apostille in date den14. Februarii 1647. sullen vry zijn van alle Excijsenop Bier, Vleys en Turff, die sy tot haere noodigeonderhout , ende voor haer gemeenschappe sullenbehouwen, maer anders niet.

S u l l e n oock d’Arme-huysen v a n J e r u z a l e m ,Stevens-klooster, S. Anna, ende van Sion, vry zijnvan ‘t Gemael over het Broot, dat sy inde selvehuysen onder den armen aldaer woonende, uyt-deylen.

Gelyck mede den Diakonen van de WaischeGemeente vrijdomme is verleent van den Excijsop ‘t Gemael, ten regarde van het Broot , datseonder haeren Armen sullen uytdeylen.

Het extraordinaris Pest-huys van dese Stadtbuyten de Morsch-poorte gestelt, sal genieten vrydomvan den Excijs op het Gemael, mits dat de Regentenvan dien selfs in het voorsz. Huys sul len doenbaeken.

De Heeren Curateurs van de Universi teyt ge-

47

samentlycken, de Achtbare Heere Rector, voortsde Professoren, soo wel ordinarise als extraordinarise,‘tsy of zij selfs huyshouden ofte niet, ende oockden Rentmeester vande Universiteyt zijn vry vanden geheelen Wijn-excijs. Gelijck oock zijn deWeduwen van de Heeren Professoren, soo lange syOngehouwet zijn, dog de selve Weduwen alleentotte tachtigh stoopen toe in ‘tjaer.

Schepenen, als mede Rechters vande Universiteytalhier, is mede toegestaen gelijcke vrijdom vandenImport ende Excijsen op de consumptie van Wijnenende Bieren als de huys-houdende lidtmaten van deseUniversiteyt, gedaen by den Heeren Curateuren endeBurgemeesteren deser Stede op den 20. Meye 1647.

Alle Studenten ende andere Lidtmaten vandeUniversiteyt, zijn van gelijcken vry vande Wijn-excijs tot tachtjgh stoopen toe in’t Jaer, die bovenhaer twintigh jaren zijn, ende die daer benedenzijn, tot veertigh stoopen toe: des sy haer sullengedragen na d’ordre ende voet by de particuliereVoorwaerden uytgedruckt.

Maer belangende de Bieren, sullen de voornoemdeRector, Curateurs, ende Professoren selfs huys-houdende, mitsgaders de Rentmeester van de Uni-versiteyt, vry zijn van vierdalf-vat biers telckenvierendeel jaers: ende derselve weduwen soo langesy ongehouwet zijn van der dalf-vat biers mede in‘t vierendeel jaers.

Die vande Gerechte hebben verstaen ende geresobveert, dat naerdien de verpachtinge van de Bierenwert gedaen metten eersten Augusti, dat niemantsaZ vernzogen o p ‘t selve vierendeed o f haZf @erverder sijn vryigheyt genieten geduyrende de Pachtdie metten Zaetsten 3uZii expireert, aZs totten seZfden

Zaetsten ~udii, ende dat hy ‘t verder sul genieten op‘t voZgende termijn.

De Professoren haer kost koopende, mitsgadersde Studenten ende andere Lidtmaten van d’Uni-versiteyt, sullen vrydomme genieten van anderhalfvat biers telcken vierendeel jaers : daer van deProfessoren haer kost koopende: ende de huys-houdende Lidtmaten, de cedullen in elck halfjaer:te weten, tusschen den eersten April, ende eerstenOctober, of tusschen den eersten Octobris en eerstenApril, teffens sullen mogen nemen.

De Studenten geen huys-houdende Lidtmatenwesende, sullen mogen genieten den vrydom vanhaere Wijnen in het volgende vierendeel jaers, dewelcke sy in het jongst gepasseerde vierendeel jaerstelkens niet genoten ende geconsumeert hebben,in plaetse dat de voorsz. Studenten gehouden warenalle precyse den juysten tauxt van haere vrydomte halen.

Het Collegie der Theologien alhier, sal vry zijnvan alle Excijsen. Ende sal gelycke vrydom vanalle des Stads Excijsen oock genoten worden byhet Collegie der Theologien, ‘t welck de Walsche-kercken b i n n e n deser S t e d e i n d e n jaere 1605hebben opgerecht.

Den Oeconomus ofte Schaftmeester sal niet meerals voor ses Oxhoofden Wijns vrydom genieten.

De Schout van Leyden, ende de Bailly van Rhijn-landt, sullen vry zijn van alle Excijsen.

Den Pensionaris ende den tweeden Pensionarisdeser Stede, sal vrij zijn van Wijn ende Bier-excijsen.

De Secretaris, mitsgaders Griffier en Onder-Secretaris der Stede, sullen vrij zijn van Wijn endeBier-excijsen.

49

Mr. Jacob Verwey, als Secretaris van den Rectorende Senaet van de Universiteyt, is by den HeerenCurateurs ende Burgemeesters toe-gevoeght vry-domme van twee Oxhoofden Wijn in ‘t jaer.

De twee Substituten van de Schout deser Stede,mitsgaders den Commandeur van de Binne-wachters,sullen vrydomme hebben van thien vaten biersi n ‘tjaer.

De Rector van ‘t Stadts-schoole sal vry sijn ge-lijck de Lidtmaten vande Universiteit.

De stadts Chirurgijns ende Pestmeesters , sooordinarise als extraordinarisse, sullen elck geduyren-de den tijt van haerluyde bedieningh, vry zijn vanthien vaten biers in ‘t jaer.

De ordinarise Vroe-vrouwen sullen elck vry-domme hebben van twaelf vaten Leyts-bier in ‘t jaer.

De Heeren Dyckgrave en Hoogheemraden vanRhijnlandt binnen deser Stede woonende, en huys-houdende, ofte collegiaiiter vergadert zijnde, sullende Pachters of Collecteurs van ‘t Stads-excijsenongemoeyt laten.

Op den 28 Julij 1656 hebben die vande Gerechtedeser Stede verstaen dat het niew opgerecht Werck-huys met den gevo’ge van dien vry sal zijn vanalle deser Stede-exciJsen.

Medegedeeld door S. P. PERDIJK.

Dorpsverweer in 1813.

Met het oog op de talrijke militairen, sedert denaanvang der mobilisatie te Noordwijk gelegerd, enhun behandeling van mortieren en andere verweer-middelen, denkt men onwillekeurig aan de tegen-stelling tijdens de eerste dagen der omwenteling in1813, toen Noordwijk zich zonder wapenen bevond.Op bevel van den sous-prefect van het arrondis-sement Leyden had het plaatselijk bestuur inSeptember 18 13 naar het stadhuis te Leiden doenoverbrengen 52 stuks geweren, 22 bajonetten en52 patroontasschen, om te worden geëmployeerdtot den dienst der ,,Nationale Garden”, welkewapenen bij de oprichting van den ,,Landstorm”in Maart 1814 zijn terug verzocht.

Dat de ,,Gouverneur-Generaal der gewapendeMagt in Holland” bekend was met den weerloozentoestand van het platteland, blijkt uit het eersteexemplaar in den bundel ,,ingekomen stukken1813-1814” - nieuwe periode - (gemeentearchiefNoordwijk) hetwelk, gedrukt zijnde, aldus luidt:

51

‘s Hage, den 22 November I 8 I 3.De” Grave van LIMBURG STIRUM

Gouverneur-Generaal der GewapendeMagt in Holland.

Aan (den President van het provisioneelbestuur der gemeente Noordwijk),

&f&v Heer !Ik heb noodig geacht de navolgende orders te

arresteeren, welke ik U verzoek om dadelijk enmet de meeste st iptheid bij de aannadering vanden vijand, te doen uitvoeren, als :

Ingevallen er Franschen naderen, moeten dadelijkde klokken geklept worden.

Al wat wapenen voeren kan, moet te hoop loopen,en met stokken, pieken, knuppels, hooyvorken,ganzenroeren, op dezelven inrukken.

Elk schout is verpligt zich aan het hoofd testellen, en zijne dorpelingen aan te voeren.

Zoodra de mooglijkheid daar is, zullen officierenafgezonden worden om de schouten te vervangen.

De schouten door jaren of ligchaams gebrekenbuiten staat om dienst te doen, moeten zich latenvervangen door een ander daartoe geschikt persoon.

Wanneer men de klok van een naburig dorphoort , moeten dadeli jk op de andere dorpen deklokken geluid worden in den omtrek.. Ik verzoek u hier aan alle publiciteit te geven.

Ik heb de eer mij met alle achting te noemen,De Gouverneur-Generaal voornoemd,

(get.) L. Van Limburg Stirum.”

Nadat de Engelsche vloot den 6eu December d.a.v.te Scheveningen eene aanzienlijke hoeveelheid

52

munitie had aangebracht, konden de hooivorkenbij de boeren en de knuppels bij de bakkers wederomhunne bestemming verkrijgen.

Echter zijn te Noordwijk geen vijanden opgedaagd.

Noordwijk-binnen,29 N o v . 1915.

J . KLOOS.

BLADVULLING.

Uit eene oude correspondentie, gedeeltelijk be-waard in eene Dordtsche verzameling, vond ik, dat30 Januari 17 I 5 in Leiden stierf Mevrouw Pompe ;,,soo men segt van al te veel dansen (zwangerzijnde) op de Bruiloft van Juffrouw Hulsthout metde Heer de Raedt. Hier is niet anders, waar-mede” enz.

Het hier vertelde klopt precies. Tusschen denzen en gen Feb. 1715 is in de Pieterskerk begravenVrouwe Anna de Bye, terwijl wij verder weten,dat 4 Januari 1703 aangeteekend en 21 Januariin die zelfde kerk getrouwd zijn Mr. Johan Pompevan Meerdervoort en Anna Mr. Johansdochter deBye. Op 3 Jan. 17 I 5 zijn aangeteekend en op20 Jannuari in de Hooglandsche kerk getrouwdMr. Dirc de Raedt, die later hier burgemeester ZOU

worden en Anna Hulsthout , nicht van Anna deBye voornoemd.

Bd.

Uit het oude, Leidsche notariëel-archief.(VOORDRACHT , GEHOUDEN IN DE DECEMBER-VERGADERING VAN

DE MAATSCHAPPIJ DER NED. LETTERKUNDE).

Ik ga uwe vriendelijke aandacht vragen voorenkele mededeelingen uit de oude, Leidsche notaris-protocollen. Over de geschiedenis van het notariaatin ‘t algemeen behoef ik in dezen kring niet tespreken en mag volstaan met naar eenige literatuurte verwijzen 1). Slechts zij mij de herinnering ver-oorloofd, dat sinds Karel V bij besluiten van 1525,1540 en I 542 regelingen op het ambt had ge-troffen, iemand, die notaris wilde worden, daartoeeene acte van creatie moest ontvangen van eenwereldlijk of geestelijk heer. Daarmede, en met eenaanbevelingsbrief van de vroedschap zijner woon-

I) Een kort en helder overzicht van de geschiedenis vanhet ambt in De welgevifq op ket notarisambt toegelichtdoor J. P. Sprenger van Eyk, vierde druk bewerkt doormr. Ph. B. Libourel, Iglo, blz. 1- 19. Van oudere geschriftenmr. K. A. J. Colenbrander, Fragmenten van een onderzoeknaai- ket wezen van ?zet notaris-amó& 1859. Van nieuweremr. Seerp Gratama in het Weekblad van privaatre& van13, 20 en 27 Maart 1898 en dr. L. A. W. Lasonder in Dearchieven van de recklbanken enz. De Zeeuwsche eilanden,1914, blz. 1 j vlg. 36 vlg. met de bijlagen V-X1.

54

plaats, vertoonde hij zich voor het Hof van Holland.Dan volgde de examinatie en, als die gunstig afliep,werd de candidaat geadmitteerd als notaris bij ditcollege. Om de praktijk te kunnen uitoefenen moesthi j dan voorts worden toegelaten door de s tad,waar hij zich vestigen wilde. Zoo vindt men hierte Leiden tegen het einde der r7de eeuw notarissen,wel door het Hof, maar niet door de stad gead-mitteerd, die dan ook wel hier wonen, maar hunnepraktijk hebben b.v. te Rijnsburg. Plattelands-notarissen in Rijnland gingen gaarne als promotienaar Leiden, die van Leiden weder naar ‘s-Graven-hage. In Noordwijk was de notaris tegelijk secretarisvan de hooge heerlijkheid.

De notariëele protocollen toonen voor hoeveeldoeleinden men van den notaris gebruik maakte.Daarom zijn zij zulke rijke bronnen voor geschied-kennis. Vooreerst bevatten de acten natuurli jktestamenten, huwelijksche voorwaarden, boedelbe-schrijvingen, verkoopvoorwaarden, inventarissen enbestekken. Dan attestaties omtrent personen. Danprocuraties, machtigingen om voor iemand geldente innen, als getuige op te treden, ja in iemands,,ziele te zweren” d. i . geheel zijne plaats te be-kleeden. Al verder diende de notariëele acte omeen feit vast te stellen, waarvan de zekerheid laterin rechten blijken moest. Een vechtpartij , buren-gerucht, huisvredebreuk, verbroken trouwbelofte,twist tusschen echtgenooten, tusschen meesteresseen diens tbode - voor zulke en tal van anderevoorvallen lieten belanghebbenden acten verlijden,die nu, in de lijvige protocollen bijeengebonden,ons van het leven der vaderen in kleurige ver-

\ scheidenheid verhalen. De beginnende onderzoeker

5 5

vindt zich vaak teleurgesteld, de oogst schijnt hempoover, de eentonigheid der acten vermoeit en haarinhoud schijnt weinig nieuws te bieden, Inderdaadmoet hier veel zand gewasschen worden om enkelekorrelen gouds te winnen. Maar dat ze, en in nietgeringe mate, te winnen zijn, dat blijkt wel uit denijver, uit den hartstocht soms, waarmede de historicizich in den laatsten tijd op het materiaal geworpenhebben. Wat heeft dr. Bredius niet uit de Amster-damsche protocollen over Rembrandt en anderemeesters aan ‘t licht gebracht! Van dergelijkeonderzoekingen getuigen de jaargangen van ,,Oud-Holland”, van ,,De Navorscher” enz.

Ook in onze Leidsche notariëele protocollen isijverig gearbeid. Wijlen mr. Ch. M. Dozy zal ikzoo aanstonds afzonderlijk noemen. Ik denk aande studiën van dr. J. Prinsen over Jan van Hout enover Leidsche kloostersl), van mr. N. W. Posthumusover onze draperienering en van dr. P. J. Blokover onze algemeene stadsgeschiedenis. Maar hetonderzoek zal stelselmatiger en omvangrijker worden,sinds de oude archieven der Leidsche notarissenop dezelfde wijze als de oude, rechterlijke archievendoor het Rijk aan onze stad in bruikleen werdenafgestaan. Het verslag over den toestand van onsGemeente-archief gedurende het iaar 1908 kon vandie beschikking gewag maken en van de maat-regelen, genomen om de zeer lijvige verzamelingte herbergen. Het verslag van het volgend jaar

1) Dr. Prinsen gaf in het Leids& Jaarboekje 1913,blz . 60 v lgg. eene ac te van notar is Lenaer ts d .d . 14 Apr i l J574over eene huiszoeking door Jan van Hout in de woningvan Noye l l e s .

56

vermeldt de ontvangst , Maart Igog. Het archiefbevat 2760 deelen en beslaat 330 strekkende meter.Het oudste stuk is van 1564, acte van notarisPieter Adriaansz. Storm, dan volgen de 37 deelenen 4 portefeuilles van Salomon Lenaertsz. van derw e e r t IsTI-1614, dan komt Jan van Hout mettwee deelen, I 573-1601 en zoo voort tot AbrahamJansz. Delfos, d i e , 1806-1810, m e t 5 deelen d erijke verzameling afsluit. Zij was, gedurende haarverblijf in ‘s-Gravenhage, summier geïnventariseerd,maar is dat thans geheel en nauwkeurig door denadjunct-archivaris, den heer W. J. J. C. Bijleveld.Aan zijne altijd gereede, vriendelijke en kennisrijkevoorlichting heb ik bij mijne onderzoekingen veelte danken gehad. Van een door hem uitgegevenkindertestament, voor Jan van Hout in 1608 ver-leden, kan ik u het fraaie facsimile toonen. Het warete wenschen, dat alle acten zóó keurig en duidelijkgeschreven waren als deze eigenhandige door detwaalfjarige Grietgen Adriaensdr. van Borssen! Dochdaarvan is het verre af.

Ik zeide, dat ik nog eens den naam zou moetennoemen van Mr. Ch. M. Dozy. Gedurende velejaren heeft de betreurde archivaris bij zijne lectuuraanteekeningen gemaakt over de geschiedenis onzerstad in den ruimsten zin. Die fiches, naar de onder-werpen gerangschikt, berusten ten stadsarchieve.E r b l i j k t u i t , h o e e r n s t i g h i j o o k d e notaris-protocollen, toen nog te ‘s-Gravenhage onder dak,heeft doorzocht. En deze stille, zelfverloochenendearbeid is thans een onschatbare wegwijzer voor dereizigers in dit nog, voor groote stukken, onbe-treden gebied. Ik spreek uit dankbare ondervinding.Voor een deel dan geleid door Dozy’s aanteekeningen,

57

voor een deel met Bijleveld’s aanwijzingen, voor eendeel zelf mijnen weg zoekende, heb ik, gedurendevele maanden, over tal van onderwerpen materiaalverzameld. Ze alle te hooren noemen zou LI doodelijkvervelen en misschien bij u die ,,walginge dermage” veroorzaken, welke het convent te Weselvan al te lange predicatiën voor de toehoordersduchtte. Men kan zeggen, dat het gansche maat-schappelijk en huiselijk leven zich in deze actenafspiegelt, stadspolitiek en kerkelijk streven, neringen ambacht, zeden en gewoonten, natuurlijk ookde lotgevallen der Hoogeschool 1) en het leven harerhoogleeraren en studenten, gelijk in ‘t algemeenonze kennis van Leidsche familiën door deze actenzeer wordt verrijkt. Ik denk daarbij aan een aantalstukken over Fransche predikanten uit de dagender refugiés, Jean Jacques le Thellie, Pierre de laCroix, Esaias du Pré, Jacques du Pré, Jean Sauchelle,Claudius Benjamin Charpentier, Francois de laBerandière, die zich hier langer of korter hebbenopgehouden, gelijk andere acten ons inlichten overremonstrantsche schuilvergaderingen of lutherschegemeente-aangelegenheden. Voor onze kennis vanhet studentenleven bevatten de protocollen over-vloedige stof s), ook voor dat der vreemde nationes.Wat de hoogleeraren aangaat, hier is het testamentvan prof. jur. Joh. Frederik Böckelmann (t 2 3 October1681), die, gelijk wij reeds wisten, f 3500 vermaakteaan den Senaat, ten behoeve van arme juridischestudenten, maar die ook blijkt een groot liefhebber

1) Ook van de Universiteitsbibliotheek. Zie hierachtereene acte over de bekende zaak van de boekerij-Vossius.

2) Zie hierachter de geschiedenis van Cornelis Caesar.

van muziek en eigenaar van muziekwerken geweestte zijn l); hier verschijnen voor ons vrouw enkinderen van prof. med. Regnerus Bontius; en hetgansche, talrijke geslacht Gomarus, waarvan velefamilies, terwijl prof. theol. Franciscus Gomarus in161 I Leiden verliet, in onze stad zijn blijven wonen;en de ongelukkige huisgenooten en bloedverwantenvan den onzaligen Adriaan Heereboort, over wiende notariëele archieven veel mededeelen, dat debekende pamfletten aanvult of bevestigt. Vooralook omtrent de minder bekende hoogleeraren gevenjuist onze acten tal van bijzonderheden. Anderen,beroemder, vertoonen zich in hun particulier levenallerminst zonder vlek of rimpel, gelijk de wel-bekende hoogleeraar in de geneeskunde Franciscusde le Boe Sylvius (1658-- 1672), van wien eenluim der historie ons ook, in eene acte van notarisRaven, bewaard heeft het ,,Bestek waarnaar (hij),gekocht hebbende eene huizinge en erve aan hetRapenburg westzijde, nevens de huizinge van deweduwe prof. Joh. Walaeus [t 5 Juni 1649, zoonvan prof. theol. Antonius Walaeus; t. w. het huisnaast het tegenwoordig Herbarium, indertijd be-woond door Mr. Roest] besteedt en Willem Wijmodt,blauwsteenkooper, aanneemt te maken voorf 10500 :een gebouw breed 24 voeten binnensmuurs, lang44 voet binnensmuurs, eerste verdieping hoog 15,tweede I I en daarboven de borstwering van 3112 voet

1) Acte not. Pieter Scherpenbrant zo Dec. 1674. In dittestament is sprake van een legaat van zooo rijksdaalders.Misschien is het bij latere beschikking gewijzigd. Aan dedochter van een zijner vrienden vermaakt de hoogleeraarDhet spinet ende al le s i jne musicaie instrumenten endemusijckboeken.”

59

met eene vliering. In de eerste verdieping, voor enachter, 4 kruiskozijnen, een deurkozijn en een bol-kozijn. In de tweede zes kruiskozijnen. De voor-gevel van 1~1s steen en versierd met hardsteen,gelijk als twee gevels zijn, staande aan de oostzijdevan de Heerengracht, de onderste borstwering vangehouwen steen, de achtergevel van goeden, roodenhardsteen, onderste verdieping II/$, tweede I steen.Indien de schoorsteen in de zijkamer nog goed is,zal hij mogen blijven staan. De voordeur en gangmet een Italiaansche vloer te beleggen, zooals hetvoorhuis van den besteder belegd is. Ook te makeneene ,,gaalderij” of gang, breed 5 voet, gelijk alsde grondteekening uitwijst . De verdieping hoog9 voet. Achter te maken eene eetplaats. In hetvoorhuis een hardsteenen poort, zooals in des be-steders woonhuis is. . . . .” De acte is van 4 Februari1664. In het jaar 1666 huwde hij, weduwnaar vanAnna de Ligne, met Magdalena Lucretia Schlezer,met wie hij dus maar zes jaren in het nieuwe huisheeft gewoond.

Kleine trekjes uit het huiselijk leven zijn er inovervloed. Professor Godefried Spinaeus, onder-regent van het Statencollege en buitengewoonhoogleeraar in de wijsbegeerte, 1668, huurt voorzich en zijne dochter gestoffeerde kamers met dekost, één pint goeden Franschen wijn per dag en dedrooge en nat te wasch, voor f 650 jaarlijks l).Prof. philos. Adam Stuart, de heftige anti-Cartesiaan,

1) Acte not. Snoek, 15 Febr. 1679, no. 51. De dochterheet Agnes Cathar ina , de verhuurder i s Wil lem van den Berg.Siegenbeek, Ges&. d. L. HoogexhooZ, Toev. en Bijl., blz. 142,vergist zich dus wel zeer als hij den man I Juni 1670 reedss te rven laa t .

60

1645-1654, huurt van Benjamin Halewijn een huisaan de westzijde van het Pieterskerkhof voor f 340‘s jaars, onder de uitdrukkelijke voorwaarde, dathij geen studenten zal houden. Prof. mathes. Fransvan Schooten de jonge, 1646-1660, trouwt metzijne dienstmaagd Margarieta Wijnants. En zoo voort,

De Leidsche burgerij verschijnt in de acten inhaar gansche dagelijksch bedrijf van koopen enverkoopen, geboorte en dood, huwen en ten huwelijkgeven, feestvieren en kermishouden, vechten envredesluiten, met tooverij en kwakzalverij zeer ver-trouwd en van de kanne biers niet afkeerig. Tal-rijk zijn de documenten over defloratie, verbrokentrouwbeloften, ,,ducere aut dotare” en dergelijkestukken.

Vóórdat ik u enkele gevallen eenigszins uitvoerigga mededeelen, mag ik er nog aan herinneren, datwij ook voor de kennis der taal uit onze protocollenkunnen putten. Ziethier enkele uitdrukkingen : ,,ver-gulde koppen en wat leuren en seuren om op eencasse te zet ten”; ,,bier dat vaets i s” ; ,,ghij hebteen hart als een Sarasijn, ja als een steen”; ,,het-selve kint sijnde een bastertkint noch onvoldragenen bij misschienisse ontfangen”; ,,dat sij sijn ijserdiefachtig uyt sijn huys hadden gestolen en datsij niet en deden, dat oprechte dieven schuldichwaren [volgens de wet] te doen van tselve vier-voudich wederom te keeren”. ,,Ick woude dat hijop de moockerheide was”, blijkt al een oudewensch (1 644).

Ik vraag thans allereerst uwe aandacht voor detragische geschiedenis van den student CornelisCaesar, daarna stel ik u eene verklaring voor vanhet rijmpje ,,Klikspaan-Arminiaan.”

6 1

DE TRAGISCHE GESCHIEDENIS VAN DEN STUDENTCO R N E L I S CA E S A R.

Den zgen van Oogstmaand 1678 ontviel aan deLeidsche Hoogeschool professor Johannes Coccius,hoogleeraar in de geschiedenis en de welsprekend-heid. Gedurende de laatste jaren zijns levens hadhij de administratie gevoerd over de gelden, noodigvoor de opvoeding van den jongen Cornelis Caesar,wiens ouders, Martinus Caesar en Aletta van Duyrente Batavia woonden 1). Thans moest men naar een

1) Cornel is was , vermoed ik , de kle inzoon van dien anderenCornelis Caesar, die A” 1653 landvoogd van Formosa werd,het eiland in staat van tegenweer bracht en 16~6 ziin ambtoverdroeg aan Frederik Coyett, Valentijn, iV. en 0: O&-Indië,IV, 11, 3, blz. 74. Wat zijne ouders aangaat - ik meen hente mogen herkennen in dien koopman Caesar , die 28 A u g u s t u s1668 met vrouw, nicht en kinderen in de Tafelbaai aan-kwam. Zijn schip, XNieuw-Middelburgh” uit Zeeland, wasvandaar 26 April vertrokken met 323 zielen, van wie er opreis 53 gestorven en meer dan IOO ziek geworden waren.Den zgen landde men deze patiënten, en in ‘t Fort werdeene kamer ingericht voor Caesar en ziine vrouw. die ookniet wel waren.-Maar nauwelijks was die kamer in gebruik,of hij ging het land in, naar het huis van een vriiman,onder vöorwendsel, dat zijne vrouw, die heel zwak was; daarverpleegd en b i jges taan worden moest door andere vrouwen,De beide volgende weken doet Caesar tochtjes te paard,mevrouw in een karos, om wat van het land te zien, en14 Sentember zetten zii de reis naar Batavia voort. Aldusv&haâlt ons het Dagre&ter, gelijk dr. E. C. Godée Molsbergenzoo vriendelijk was mij uit zijne aanteekeningen mede tedeelen. In deze aanteekeningen vindt men de voornamender familie niet, maar koopman Caesar heette, zooals blijktu i t de onder teekening van een in he t dagreg is te r inge lasch ten door hem aan den kommandeur gericht briefie, Martinus(mededeeling van dr. de Hullu). Ñog is er eene JohannaCaesar getrouwd met Govert van Hoorn, in 1696 gouverneur

62

anderen verzorger omzien en vond tot het geldelijkbeheer bereid den weleerwaarden heer David Knibbe,predikant in de Gereformeerde kerke Christi binnenLeiden, waarheen hij in 1668 van Purmerend be-roepen was. Met nauwgezetheid volbracht hij zijntaak, van 29 October 1678 af tot 2 1 September 1687toe, en deed eene uitvoerige rekening en verant-woording opmaken en als acte verlijden voor notarisQuirijn Raven, bij den E. Hove van Holland ge-admitteerd binnen Leiden. Gehaast had hij zichniet , want eerst den 16en Maart 1695 had decomparitie voor den notaris plaats - misschien opaandrang van de weduwe Caesar te Ratavia. Wanthaar echtgenoot, lid van den Raad van Indië, wastoen reeds overleden. Ds. Knibbe verklaarde, dathij niet alleen deugdelijk en te goeder trouw hetbeheer had gevoerd, maar hij legde ook alle quitantiesvan de leveranciers over, de briefjes door Cornelisgeteekend voor ontvangen weeken reisgelden,terwijl hij verzekerde, dat ook de posten van uitgaaf,die ,,bij affirmatie” in de rekening stonden, metdatzelfde karakter van goede trouw moesten wordengeconsidereerd. Hij hoopte, dat, als ,,joffrou Alettavan Duyren” de rekening zou hebben ingezien, zijdie zou goedkeuren en ,,een schuldig acquit in be-hoorlijcke termen gecoucheert aen den rendant”toezenden zou. Laat ons hopen, dat dit is geschieden de predikant zijne décharge nog vóór zijnen

van Malakka, een zoon van Pieter van Hoorn. Over Sektenen dokters op de schepen der 0. 1. Compagnie” de Hulluin Bijdragen t. d. T. L. en VoZkenk. van Ned. IndiZ, LXVII245.-272 en over de voeding aan boord dez., l.a.@. blz.541-562.

6 3

dood (in 1701) ontvangen hebbe. Intusschen be-zitten wij in ‘s mans uitvoerige en nauwkeurigeaanteekeningen, in de Leidsche notaris-protocollenwelbewaard l), het betrouwbaar materiaal voor dedroevige geschiedenis van een Indischen student,wien de verleidingen van het Leidsche studenten-leven te sterk waren.

De gansche ontvangst van 2g October 1678 tot2 I September I 687 ten behoeve van Cornelis Caesarbedroeg f 10354-8-14 in guldens van 40 grooten‘t stuk, stuivers en penningen ,,na advenant”. Daarde uitgaven over dienzelfden tijd f 10906-3-8 be-liepen, kwam ,,den rendant” nog f 5 5 1-14-10 toe.Over deze ontvangsten vooraf enkele woorden.Voor een gemakkelijk overzicht heb ik ze inrubrieken verdeeld. Uit den boedel van wijlenprofessor Coccius ontving ds. Knibbe, door degoede zorgen van den heer Jasper Verhoeve ,,voogd”in dien boedel, nog een som van f 225-19-0, alsaan Caesar toebehoorend. Voorts zond de heerPieter van Borselaar te Goes, die dat geld waar-schijnlijk uit Indië ontving, op onbepaalde tijdenverschillende sommen over, te beginnen met31 October 1678 een bedrag van f 150, ,,tot sub-sistentie van Cornelius Caesar”, Ig April 167gf441,2g November van dat jaar f 157, 17 Juni 1680f 250 enz. Den 28en Maart 1685 ontvangt ds. Knibbef 300 van de ,,erfgenamen van den heer PieterBorselaar”, die dus overleden was ; de laatste zending

1) Protoc. van notaris Quirijn Raven, 1695 No. 148,Leidsch archief.

64

van dien aard kon hij nog boeken op 6 Februari 1688,toen zijn pupil reeds naar Batavia was teruggekeerd.Verder maakt hij geld uit den verkoop van af-gedragen kleederen, schoenen en dergeli jke vanCornelis, waarvoor den 2Ien Augus tu s 1679 de,,boelhuysmeester” Poock hem f 29-9-0 uitkeert, inde ,,verkoopcedulletjes” stuksgewijze opgegeven.Twee malen ontvangt de rendant uit Zeeland eene,,sitze spreyde”, welke Cornelis vermoedelijk nietnoodig had en die daarom voor f 18-0-0 het stukverkocht werden. Een ander deel der inkomstenbestond uit de renten van voor Cornelis belegdegelden. Nog kort vóór zijn dood 1) had professorCoccius bij Jacques Malebranche of Malbrank f 2800belegd tegen 6”/, en 24 September 1679 ontvingds. Knibbe van dien heer J 168 rente, bij die postechter aanteekenend, dat deze obligaties voortaanmaar 4l/2 “1, zouden geven. Inderdaad ontving hij4 October 1680 slechts f 126-0-0. Het volgend jaarwas de interest op 4 “1, teruggegaan. Maar in 1682loste de weduwe van den inmiddels overledenMalbrank het kapitaal van f 2800 af met bijbetalingvan den sinds verschenen interest en de beheerderkocht toen eene obligatie ten laste van ‘t gemeene landten comptoire in den Haghe groot f 1600, rentende4 “I,, waarvoor hij f 1682-13-0 betaalde, zooals danook onder de uitgaven op 2 Maart 1683 staat aan-geteekend. Maar 25 Aug. 1684 verwisselde hij, ,,navoorgaande communicatie ende approbatie van den

1) Ds. Knibbe zegt : 30 Augustus I 678 ; uit de Acts .SePzatusvan 25 Augustus 1678 blijkt echter duidelijk, dat dien dagCoccius was overleden. Hij werd te Zwolle begraven en inSeptember hield prof. Rijcke de lijkrede.

65

heer Constantinus Rans”, misschien een toeziendevoogd, deze obligatie met eene van f 1000, staandeten name van Pieter Jacobs en voorts f 6oo baargeld, waarvan voor iedere f IOO f 2-10-0 ,,opgelt”,dus f615, terwijl hij ook nog vier maanden interestvoor de oude obligatie ontving. Den 7en Maart 1687eindelijk verkocht hij de obligatie aan zijnen collega,ds. Josias van de Kapelle, in 1667 uit den Brie1naar Leiden gekomen, met 7l/s “1, opgeld, dus voorf 1075 en f 60 voor achttien maanden interest,verschenen sedert I I Augustus 1685 tot dien7en Maart 1657, te zamen f 1135, waarvan voorprovisie en transport van het geld uit Den Haagmoest betaald worden f 3-2-0, zoodat resttef I I 3 1-18-0. Zeker looft de lezer met mij de nauw-keurigheid van ds. Knibbe. Ten laatste had hij nogI I Januari 1684 eene som van f 550 te boeken, hemter hand gesteld door monsieur N. Schekel, dievan Batavia gekomen en zulk eene som aan deweduwe van zaliger den heer Martinus Caesarschuldig was.

De thans volgende verantwoording der uitgavengeeft ons des jongelings geschiedenis, maar is ookvan belang voor onze kennis van toenmalige prijzen.Cornelis, die nog de Latijnsche school bezoekenmoest, kwam 6 October 1678 inwonen bij denrector, toen Jac. Emmenes 1). Bij de Groote Schoolwas een huis bijgebouwd voor den rector en de

1) Jacob Emmenes, rector tot 1679. In dat jaar betaaldede stad aan de voogden over de kinderen van dom. JacobusEmmenessius in zijn leven rector der triviale school, honderdgulden, Tresor. reken. 1679. Het te noemen poortje derrectorswoning staat afgebeeld in het Leidsche 7aarboekjevoor 1905 tegenover blz. 16.

5

66

bij hem inwonende jongens, met een uitgang aande Pieterskerkgracht en met die allersierlijkste poort,die sinds verdwenen is. Op die plek staat thans desmakelooze gevel der (oude) burgerschool. Hetschoolgeld bedroeg f 4-0-0 per drie maanden, hetkostgeld met de gewone voorschotten f 182-10-0

per zes maanden, soms lager f 167-11-0, soms meerf 194-6-0. Met nieuwjaar kregen de ,,meysgies intLatijnsche school” met haar beiden f 3-3-0. Deschrijfmeester (er was elken dag in de laagste klasseeen uur schrijfles) 1) werd afzonderlijk betaald met~o~-v,o~or welk..tfjdsverloop s taat er .n,i,et bij.

,,onderwijsmg m d e cathecisatre staato p 7 O c t o b e r 1678 uitgetrokken f 5-10-0 aanmr. Simon van Keulen, een catechiseermeester 2).Daarna komt deze post niet meer voor: mogelijkhad Cornelis meteen maar zijne belijdenis gedaan.Toen de rector, die Emmenes was opgevolgd,W. à Winschoten a), in December 1680 trouwde,kreeg Caesar, om een geschenk voor hem te koopen,f 1-1x-8.

Het jonge klerkje bracht bij zijne komst in derectorswoning een heel uitzet mede. Een koffer eneen lessenaar, te zamen f 5-8-0 ; bij juffrouw Copinwerden voor hem gemaakt een japon, een rok, eenpaar (bed)gardijnen ,,ende anders” voor f 20- I 5-8,ofschoon zij eerst f 21-9-0 had gevraagd. Willem

1) In 1688 vinden wij als schrij fmeester genoemdFrancois Crama.

2) Simon Cornelisz. van Ceulen was BNederduytschesiecketrooster”.

3) Wiggardus % Winschoten, rector van 1679 af. Zijnewedde bedroeg f goo, Tresor. Teken. 1682. In 1688 was rectordr. Lucas van Rijp.

67

de Bruyn leverde dertig el linnen voor drie paarslaaplakens en ontving dáárvoor en voor werkloonf26-14-0. Joost van Borre zorgde voor serge, baai,handschoenen ,,ende anders” en rekende f 39-5-0.Den 3en December (de rector was toen al over-leden) bood Gijsberta Emmenes eene rekening aanvoor lepel, tafelbord en waterpot van f 6-19-0.Ook hadden de jongens hun eigen bed, voor ‘t brengenkreeg de kruier f 0-4-0. Sinds hield ds. Knibbe degarderobe zorgvuldig bij en wij vreezen, da t deweelderige kleeding van den jongen onder de oor-zaken moet geteld worden van zijne latere ver-kwisting. Ik reken daartoe natuurlijk niet een blakeren een snui ter voor f 1-0-0, noch ook ,,een paarschaasen 1) en een vorck” voor f 3-3-0, wat òf eenvork om te eten òf een ijsvork, om op ‘t ijs op testeunen, mag geweest zijn. Voor het slijpen derschaatsen betaalde Cornelis f 0-6-0. Maar veel geldkostten zijne kousen, f 2-0-0 ‘t paar, een paar onder-kousen f 1-2-0, een paar ,,coleurde, modeuse kousen”f 3-12-0; zijne schoenen, waarvoor BartholomeusFabri, mr. schoenmaker nu eens f 5-6-0, dan f 12-9-0,dan f 9- 13-0 binnen enkele maanden ontving; zijnekleederen bij tal van kleermakers, japonnen metwatten en voering, kant (nu eens bij Judeke deBruyn voor f 6-9-0, dan eens bij de wed. JacquesMalbrank voor f 6- I 5-o), knoopen alleen voor f 3-8-0,bij Carel de Wet hoedstoffeerder f I 5-4-0, bij Mariavan der Duyn, weduwe Pieter Leffens voor ,,winkel-stoffen” f61-8-0, posten, die geregeld, wat hooger

1) Schrijffout voor schaats? Of tusschenvorm tusschenescace, échasse (waaraan ons woord ontleend is: Verdam inVersl. Med. Kon. Ac.v. Wet.,qdereeks, deelVIII,blz. 366-381)en schaats ?

68

of wat lager, terugkeeren. In November 1679 kreegCornelis een mof voor f 7-19-0, een snoer in zijnmof om die om zijn hals te dragen voor f o-r 5-0, eenstoof voor f 0-9-0, een paar bonten handschoenenvoor f 0-15-0 en een winterhoed voor f 4-0-0:blijkbaar was het een koude maand. Kammenkreeg hij voor f 0-6-0 ‘t stuk, een spiegel en borstelvoor f 2-12-0, en, bij ‘t ouder worden, toen de zuchtnaar weelde steeg, kocht hij twee dassen met kanten twee paar kanten lobben voor de niet geringesom van f 42-7-0 en kamerrijks doek voor dedassen à f 2-7-0.

Eigenlijk kwaad schuilt hier nog niet in. Zijn,,sackgelt” bedraagt f 1-0-0 per week, soms krijgthi j nog eens f 0-8-0 extra, 15 Mei 1679 voorkermisgeld f 1-11-8 en, als hij zijn haar laat knippen,f 0-6-0. De post ,,gegeven aan Caesar” neemt inFebruari 1682 zeer toe en in Augustus 1685, alshij reeds student is en f 1-10-0 ,,beursgeld” ontvangt,moet hij telkens in het kasboek van ds. Knibbein margine met zijne handteekening bekennen, dathij het genoteerde ontving. Ook gaat hij af entoe naar Den Haag en krijgt dan als teerpenninggemiddeld f 1-10-0 mede, de eerste maal, 22 October1679, ontvangt hi j ook een reiszak voor f 1-4-0.Twee malen is hij naar Goes geweest, in Juli 1679en 1680, eens voor f 9-9-0, de tweede keer voorf 6-6-0. Zeker ging hij dan ten bezoek bij denheer Pieter van Borselaar, bovengenoemd, aan wienhij wellicht eens heeft gevraagd om in de maliebaante mogen spelen, althans ds. Knibbe gaf Cornelis,,op order van Pieter van Borselaar f 6-6-0 o minde maaljebaan een ordinaris sack te hebben”,waarin, vermoed ik ,,de maalje en de kloot” bewaard

werden, die bij inkoop f 1-0-0 kostten l). Corneliskreeg dien zak 22 April 1679. Een jaar later,19 Maart 1680, betaalde hij ,,den meester in demaaljebaan voor één jaar speelen” f 5-2-0. Hijontvangt ook eene enkele maal brieven, en ds. Knibbebetaalt voor hem de vracht, een brief uit Zwollesoms f 0-5-0, soms f 0-6-0, uit Zeeland 3 st., uitGoes z st., uit Den Haag en Rotterdam ook 2 st.en eens, 14 October 1683, ,,uyt India van Texelaff>’ 12 st. Vermelden wij nog, dat hij op het eindevan zijn gymnasium-tijd een ,,silver signet” kreegmet zijn wapen er in gesneden, waarvoor monsieurSmeltzius [Schmeltzius] f 3-3-0 ontving 2).

Een uiterst solieden indruk maken de grootesommen, aan boeken besteed, maar het blijkt, datze niet alle voor Caesar, maar vele ook voor zijnenvader bestemd zijn. Laat ons zien. In December 1678kocht ds. Knibbe bij Johannes de Vrient voorf 18-19-0 boeken, bij G. Ameling voor f68-10-0de ,,historiën van Aitzema”, wat een hooge prijsschijnt, voorts nog ,,boecken voor Caesar” voorf 18-18-0, f 31-10-0, f 10-4-0 en f 4-10-0. Denhoen December echter ontving Pieter Hermansz.

1) De malie- of paille-maille-baan lag buiten de Witte-poor t , Bonder lomri jk en vermakel i jk geboomte. . .” Baande eene zijde het water van de Trekvaart en aan deanderezijde verscheide fraje Tuinen met derzelver speelhuizen. . .”De vermake&ke Leidsche 6uitencingeZs 1734, blz . 16-20.Eene plaat van de maliebaan bi j G. D. J . Schotel , Deacademie te Leiden tegenover blz. 385.

2) ln eene rekening van ongeveer een eeuw later, 1775,vinden wij : Een signet wegende I loot 43/y Eng. met ‘t fatsoenf z-15-0. Voor ‘t graveeren van een wapen fz-15-0. Nog eensvoor ‘t graveeren van een man- en vrouwewapen f 4-0-0.Navorscker 1915, blz. 251.

f 8-0-0 voor ,,een kist, daer de boeken, die naarden heer Martinus Caesar van Batavia gesondensouden werden, ingepackt Wierden”, en betaaldede ,,rendant” aan ,,watten om over de boecken teleggen” f 0-16-0 en voor ,,kruijen en vragt oprotterdam” f 2- 1-8. Kort daarna, Maart en April 1679,leverde de wed. Adr. Severinus schoolboeken voorde respectable som van f 163-18-0 ; wat zich hetvolgend jaar voor kleiner bedragen herhaalt. Een,,schrijffboeck” kost te 12 st . Ook koopt de zorg-zame beheerder voor zijn pupil bij Daniël vanGaasbeek boeken op auct ies voor f 16-0-0, voorf 16-3-0, voor f 7-12-0 en eens, 16 October 1682,een Virgilius in 3 folio-banden voor f 8-5-0. Dieboekenverzending naar Indië schijnt echter zeerbezwaarlijk of in ‘t geheel niet te zijn gegaan. Den2gsten November 1679 kreeg zekere Sr. CornelisGoodschalk twee boeken voor f 6-6-0, omdat hijhad aangenomen de kist met boeken naar Indiëaan den heer Martinus Caesar mede te nemen.Maar ofschoon de ,,onkosten in Zeeland om deboecken na Indië te senden” f 8-16-0 hadden be-dragen, zond men de kist van Zeeland terug en, ,voort naar Amsterdam”, voor vracht vragendef 2-0-0, terwijl ze een paar weken later uit Amsterdamnaar Leiden kwam en toen nog eens f 0-14-0 aanvracht kostte.

In Februari 1680 beginnen de uitgaven aandokter en chirurgijn, eerst wegens ongesteldheden,die misschien bij den jongen Indischman aan hetvochtig klimaat zijn te wijten, daarna, moeten wijwel vreezen, om andere oorzaken. Den 8en Februarivan genoemd jaar ontvangt dr. Frederik Deckersvoor ,,visiten en medicamenten” f 4-15-0, den Ioen

chirurgijn Constantinus Horiles Overlander ,,overde veyt van een gesupprimeerde vinger” f 2-10-0,17 April dr. Lucas van Rijn ,,over gedane visiten”f 7-10-0, 20 Juni weder aan den chirurgijn Overlander,,over gedane cure aan Caesar” f 7-10-0. Nieuw-jaar 1682 bracht eene rekening van den apothecarisDaniël de Hoest van f 17-7-0 voor medicamentenen 3 October zond mr. Elias Casselee, curator inden boedel van mr. Jan van Polane, eene vorderingvan f 4-0-0 ,,voor ‘t genesen van eene apostematieaan den hals.” Wij zijn geneigd verband te zoekentusschen deze posten en andere uit dezen tijd. Denrgen Maart 1681 reisde ds. Knibbe ,,expres” naarAmsterdam, om te spreken met den heer Rans,,over Caesar zijn staat en inkomsten” en 28 Octoberging Cornelis zelf, ,,om de voogden te spreken”,bij wie hij wel zal ontboden zijn. Tegelijk trekkennu de uitgaven voor wapenen onze aandacht. InJuni 1681 is er een degen vermaakt voor f 1-11-8,weinig afdoende vermoedelijk, want 22 Septemberkomt er een nieuwe voor f 4-0-0. Binnen een jaaris die versleten, want 22 Augus tu s 1682 i s erweder een noodig, die weer niet veel langer duurt,want 14 Juli 1683 koopt Cornelis een ,,nieuwelemmer, schede en anders” voor f 5-1-0 en 29 Januari1684 zoowaar een degen ,,op de snee versilvert”voor f 7-15-0 ! Meteen bieden Nieuwjaar 1684hunne rekeningen aan professor (Lucas) Schacht,,over gedane visitatiën” f 3-0-0, apotheker Schildersf 4-16-0, chirurgijn Abr. van Ewijk l) ,over gedanecuren en (het is waar) scheerloon” f 10-0-0. Endan komt het eerste booze getuigenis: Caesar is

1) Een Pieter van Ewijk was in 1688 stadschirurgijn.

72

het huis des rectors ontloopen en is 3 à 4 wekenzoek geweest. Dat was in diezelfde Januari-maand.Carel de Wet, de hoedstoffeerder van daareven,gaf zich menigvuldige moeiten, om den jongen opte sporen, en ontving daarvoor f 6-6-0. Jammer,want het ontbrak hem niet aan gaven. Hij had afen toe een prijs gekregen, als hoedanig immerscuratoren er (sinds 1608 althans) uitreikten voorGrieksch spreken, het beste schoolschrift enz. 1) enwaarvoor hij dan van ds. Knibbe 6 st . ontving.Ja, den 3en Januari 1683 had hij nog f 6-6-0 ge-kregen, omdat hij ,,voor heeren curatoren soo welgecomponeerd hadde”, d. w. z. een fraai Latijnschvers had gemaakt, want in de versbouwkundeoefende de Groote School hare l ee r l ingen me tijver 2). Jammer dan nog eens, dat de jongen weldrain het studentenleven schipbreuk lijden zou.

Aan het verblijf in ‘s Rectors woning kwam nu tocheen einde. Ds. Milius s, was bereid den jongen studentin huis te nemen tegen f 125-0-0 per kwartaalvooruit te betalen, te beginnen met 14 Januari 1684.Heeft ‘t eenige moeite gekost ds. Milius over tehalen ? Er is eenige reden voor die vraag, als menweet, dat mevrouw Milius later f 7-11-8 ontving,,voor tgeen haar beloofd was doen C. bij haerquam wonen”. Koffer en bed bracht een kruier naarde nieuwe woning (voor 10 st.) en 26 Januari gaf

1) Het schrijven werd als eene groote kunst dagelijksbeoefend, Lez’dscA Jaarb. 1905, blz. 34.

z) Akiaar, blz. 37.3) Deze predikant is mij van elders niet bekend. Is

misschien John Milling, de Engelsche predikant te Leiden,bedoeld ? Of was de conrector Tobias Mylius misschienl ic . theologiae?

73

ds. Knibbe f 6-6-0 uit ,,om aan de meyt te gevendaar hij woont, alsmede voor ‘t inschrijven in deacademie en anders.” Echter komt hij niet op diendatum in het album voor. Op 26 Januari 1684,het einde van het rectoraat van Ant. Hulsius, lietzich alleen inschrijven Ant. Lepoole, Leidenaar, I 8 j.Wel staat er een Cornelis Caesar op 20 April 1680onder het rectoraat van Fred. Spanheim, maar dezeis ,, Hagiensis”, wat voor onzen Cornelis toch welniet gelden kon. Trouwens was hij toen nog op deLatijnsche school. Zijn studentenleven begon slecht.Den 2en Maart zat Cornelis met eenige kameradengevangen. De rector magnificus, prof. Lucas Schacht(zooeven genoemd als een van ‘s jongelings medici)bemoeide zich met de zaak en de schout 1) nam

, genoegen met eene boete van elf zilveren ducatonsof f 34-8-0. Geen wonder, dat ds. Knibbe weder,,expres” naar Amsterdam ging, om te overleggenmet de heeren Rans, Valckenier en Randwijk, ,,watmet C. C. te doen sij wegens sijn ongebonden levenalsoo ds. Milius hem niet langer in sijn huis wildehebben”. De predikant heeft zich echter weder be-dacht, en geregeld betaalt zijn ambtgenoot hem def 1 2 5 per drie maanden met de verschotten uit ,tot 23 Juli 1685 toe, toen het blijkbaar niet langerging. Cornelis kwam toen bij de weduwe Copijnop de Langebrug, en ds. Knibbe stond hem ,,tots i jn onderhout en sackgelt” toe dr ie dukatons off g-g-o per week. Hij at er niet, maar in ,,‘t ordinaris”of ,,eethuis” van Anthony van Tricht. Maar ookbij de weduwe Copijn bleef hij niet lang: in

I) Van 1681-1683 was schout Cornelis Paedts, 1684-1686dr. Joh. van der Marck, in 1687 Jac. van der Maes.

74

September 1686 woont Cornelis bij den chirurgijnAbr. van Ewijk, in Januari 1687 bij Reinier Olfers,zijn laatsten hospes.

Uit alles blijkt nu, dat het van kwaad tot ergergaat . Het is waar, dat er nog eens van boekens p r a k e i s v o o r e e n b e d r a g v a n f 30-0-0 a a nFelix Lopes en van een ,,boekkasje” voor f 3-0-0,terwijl hij eens op een auctie hangen blijft aan,,Wesembesii In pandectas” voor f4-15-0 1). Ookneemt Cornelis les in het vioolspelen en betaaltaan François Coopman voor ,,fiool, musijckboecken vijf maanden les” f 50-8-0. Ook de oefening inde maliebaan gaat voort en de ,,meester in demaaljebaan”, Jan van Ingenegen, ontvangt voor hetspelen en verschot van stokken en ballen f I 7- 10-0.Maar voor ‘t overige. . . . Op modieuse kleedingblijft de jonge man gesteld. Nauwelijks studentgeworden, schaft hij zich bij Pieter le Gendre een,,paruyck>’ aan voor f I 8-18-0 ; gouden knoopenen koord kosten hem f 24-19-0, een hoed metgouden boord in den winkel van Francina vanOttensteyn f 10-0-0, eene armosijnen voering bijJan Marischal f 8- I 8-0. Brigitta Spaarling, huisvrouwvan Louis Kawette, leverde hem een geborduurdebroek voor f 25-0-0, welke zij alleen betaald kreeg,toen de Rector magnificus de voldoening derrekening had gelast. Een paar handschoenen metgoud geborduurd schafte de jonker zich aan voorf 5-0-0, eene bonten muts voor f 6-6-0. Dat allesbetaalt men niet van een weekgeld van f 2-IO-o!Ook heeft hij telkens nog nieuwe degens noodig,

I) Mt. Wesembecius, In Pandectasjuris civihs commeniariiBas. 1589. 1590, Bas. 1606, Amstelod. 1665.

75

I I Juli 1685, 27 Juli 1686 een ,,groot versilverde”,5 Januari 1687 weer een met scheede. Bij denschermmeester Georg Hermelts neemt hij les, enwederom moest de Rector er aan te pas komen,om den man zijn f 24-0-0 honorarium te doenbinnen krijgen. Ook de chirurgijns hebben ‘t druk methem. Den zen Maart 1685 ontvangt er een ,,voorscheerloon en gedane curen” f 8- I 5-0 ; 2 September1686 ontvangt Abr. van Ewijk, tevens zijn hospes,f 5-0-0 ,,voort genesen van een’ accident aan denhals”; 2 October mr. Anthony van der Postfg-o-o,,voort genesen van eene inflammatie aan ‘t oogen eenige wonden aan de vingeren”. Aan wijn hadde firma Wed. Laurens d’Oude aan hem een goedenklant. Zij leverde hem 5 Januari 1686 voorf35-0-0,15 Februari voor f 7-9-0, 16 Maart voor f 6-0-0,16 Mei voor f 19-16-0, 15 Juli voor f Ig-12-0,g September voor f 22-2-0, IO November voorf I S- I 2-0. Aanmerkelijke sommen, zoo men bedenktdat een kan goede wijn toen 8 st. deed l). Hierbehoefde de kruik niet lang te water te gaan vóórzij brak, en als bittere ironie (schoon niet als zoo-danig bedoeld) klinken ons de woorden in het oorvan een post van 14 Maart 1686: ,,voor ‘t huirenvan een chese” f 2-2-0, nog eens op 17 Mei.

Diep stak Cornelis in de schuld, hij leende rechtsen links en maakte van den lommerd een haastonbescheiden gebruik, Ds. Knibbe stopte gewillig,òf om erger te voorkomen. Op 22 Februari 1685voor een boek, het Etymologium van Vossius, datCaesar verpand had f4-0-0. Op 7 Juli d. a.v. aanOrseltje de Vos tot lossing van verscheidene

1) In eene acte van notaris Raven 13 Dec. 1665, no. 451.

76

kleederen van Cornelis Caesar uit den lommerd metspecificatie van die goederen f 18-6-4. Op 2 Septemberaan den student Bitter l) voor aan Cornelis geleendf6-6-0. Op 14 October voor het lossen van Caesarsblauwe broek en een hemd, die hij naast de hoofd-deur van de Pieterskerk verpand had f 3-0-0. Op16 Februari 1686 aan eene vrouw te Koudekerk,, ,daar Caesar gelt van geleent hadde, verlegensijnde” en die bij den Rector was gaan klagen,.f 5-10-0. Op g Maart aan Machiel van den Swalue,open-tafelhouder, voor ‘t lossen van Caesars goed,dat hij in den lommerd had gebracht, nl. een nieuwemantel, twee broeken, een watten borstrok, een hemd,een japonsche en een zijden rok f 23-10-0. Nog voor‘t lossen van een japonschen deken in den lombardf 3-0-0 en, eindelijk, toen reeds tot ‘s jongelings ver-trek naar Indië besloten was, op 15 Maart 1687, aanTeuntje den Hollander voor ‘t lossen uit de Jom-baars” van Caesars mantel, broek, deken, hemdenenz. f 24-5-0. Het wordt nu meteen duidelijk, waarom

11 Hii heette Aernout Bitter en was ook al niet van desoliedsten, want IO Juni 1686 veroordeelde de AcademischeVierschaar hem tot f4oo boete, de eene helft voor denpromotor, de andere’ voor arme studenten wegens Baan-randen van personen, onbetamelijk en oneerbaar behandelenvan een jonge dochter op de straat”, Register van de Actsvan de Viersckaar, 1 321 vlg. De hoogeschool had, gelijkmen weet, eene eigen rechtbank, waarin zitting namen devier burgemeesteren, twee schepenen, de rector en vier hoog-leeraren. De schout trad OD als onenbaar aanklager, nromotor.Zij vergaderde eerst op Lokhorst, sinds 1653 ten’stadhuize.Men zie de Statuten der Universi tei t d.d. z Juni 1575,art. XXIV. in orisin. ten archieve van Leiden. gedrukt biiMolhuysen,’ Bronnen t. d. Gesch. d. Leidsche’ Üniversitez?1 35* vlg. Voorts bij Siegenbeek, Gesch. d. Leidsche Hooge-school 11 3og vlg. en Schotel, a. w. blz. I 1-14.

77

hij zóóveel nieuwe kleederen liet maken. Maar heteinde is nabij, en de turf, die Cornelis Ig October 1686bij Jacob Willemsz. opdoet en waarvoor hij metinbegrip van opdragen en mandegeld f 12-6-0 be-taalde, zal hij wel niet hebben opgebrand.

Welk schandaal er is gebeurd vermeldt ds. Knibbeons niet l), maar in Februari 1687 had de hoofd-officier der stad Leiden een proces aangegaan tegenCornelis Caesar, waarbij zijn hospes Reinier Olferthem zekere diensten had bewezen, waarvoor hijf 38-2-0 ontving. En IO Maart volgde de uitspraak,waarbij den heer hoofdofficier (zijn eisch van 7)f 315-0-0 werd toegewezen. Ook veroordeeldenschepenen den student tot het betalen der kosten.Die waren hoog en dus vroeg ds. Knibbe professorJoannes Voet, hoogleeraar in het Romeinsch enhet vaderlandsch recht, kleinzoon van Gisbertus,en juist in Februari van dat jaar als Rector afge-treden s), de vorderingen met hem door te zien.De hoogleeraar deed het, waarvoor de ,,rendant”hem ,,ten oorbaarste betaalde” - zonder de somte noemen. Als gevolg van dit overleg ontving deadvokaat van der Stoffel in plaats van 5 2 42 gulden ;de procureur Scherpenbrant in plaats van 58 48 guldenen de heer secretaris Schuyl in plaats vanf4g- 19-0f45-0-0. De procureur Slingelandt, die Caesar ge-diend had, werd betaald met f 21-0-0, de notarisvan Thielt met f 13-5-0, de solliciteur Bogaartf 18-4-0, de pedellen f I 5-0-0 en de ,,soucherge” d. i.een gerechtsdienaar f 6-0-0. Al was men te Leiden

I) Wel echter het genoemde Register. Zie blz. 78, n o o t 2.2) Zijn portret door Nicolaes Maes hangt in de Leidsche

Senaatskamer.

78

aan vele en ergerlijke baldadigheden en uitspattingengewoon l), al strafte de academische vierschaar inden regel licht - in dit geval achtte toch ds. Knibbebli jkbaar de hoop op beterschap vervlogen enterugkeer van den delinquent naar zijn geboorte-land gewenscht 2). Reeds in April volgde de uit-voering van het plan. Maar tot het laatste toe zorgde

I) Vergl . G. D. J . Schotel , De Academie te Leiden,blz. 3 16-320.

z) Juist andersom als in het studentenlied, dat zegt, datwie &et kan drinken en slaan met het blank rapier sis denaem student niet waert , Deught maer voor d’oostindievaert”, Schotel , a . w., b lz . 324 . De acts der Vierschaarleeren ons, wat er geschied was. Den 6en Februari 1687eischte de Promotor »tegens Cornelis Caesar student, ge-daagde in persoon, wegens aanranden van de binnenwagten slaan derselve, dat sijn naam uytgedaan verklaart, ver-vallen van de privilegiën, gebannen uyt de Universiteit enstad voor soodanigen ti j t , gestraft ende gemulcteert alsRector en Regteren sullen bevinden te behooren en in dekosten verwezen.” Cornelis werd veroordeeld tot IOO zilverenducatons, 2/$ voor den promotor en 1/3 voor de arme studentenen in de kosten. Dienzelfden dag eischte de schout tegenhem Dwegens het aanranden en-wil len afsetten van eenstuk vleisch van een dienstmaagt, en haar meester, sulkstraetende te beletten. te slaan en auetsen”. insceliiks eene(niet genoemde) boeie, maar zag zfch dezen e&h Ontzegd.Register der !Zey.scAaar 1 , 322 . In vergel i jk ing van watanderen misdreven, waren deze misdaden niet groot. Dat derechtbank zooveel lichter strafte dan de schout had geëischt,wordt voorts misschien verklaard uit de spanning, welkein deze jaren heerschte tusschen den hoofdofficier en densenaat, die zich beklaagde, dat vergrijpen der studentenvaak, buiten de Vierschaar om, slechts door den schoutmet den kapitein der stadssoldaten werden berecht, en dithield voor violatie der academische hantvesten. Ook warener klachten, dat de schouten de woningen der hoogleerarenniet genoeg beschermden tegen zulke studenten, die gewoonwaren daar de ruiten in te werpen. Acts Senatus op6 Octob. 1683, 26 Juni 1685, pag. 81 en 91. Wat overigens

7 9

de predikant voor zijn onhandelbaren pupil, kochtvoor hem eene uitrusting en gaf hem ook voorhet verblijf aan boord van allerlei mede. Het iseene eerbiedwaardige lijst, kleederen en schoenen,een partij hoeden voor f 30-0-0, brandewijn, tabaken pijpen voor f 40-1-0, een degen voor f 3-5-0,eenige hammen (f 5 -o-0), kazen (f 5- 1 g-o), zes ser-vietten (f 5-S-o), zes neusdoeken (f 3-7-o), zes dassen(f 3- 12-O), zes lepels (f 0-1 S-o), twee mutsen (f o-I2-o),eenige brieven spelden en naalden (f 4-o-o), koek(f 6-o-o), koekjes (f 4-12-0) l), snuif, tabak enanders (f 3-12-o), messen, kammen en andere,,snuysteringen” (f g-o-o), handschoenen (f 21-1-0).Bovendien kreeg Caesar ,,op sijn reys na Indien”nog mede f 33-0-0. De schipper van den logger,die al dit goed naar Amsterdam bracht, vroegf 3-0-0 en de sleeper 7 st. Den 2Ien April 1687bracht ds. Knibbe den jongeling per wagen naarAmsterdam, wat f 7-0-0 kostte, verteerde onderwegmet hem f 4-4-0, terwijl Caesar voor ‘t laatst inde herberg aldaar met eenige vrienden de boterer nog eens uitbraadde en de rekening à f 50-0-0zijnen voogd ter betaling achterliet. Zóó is hij heen-

dat Baanranden van de binnenwagt” aangaat, wij vindendaarvan een levendig voorbeeld uit dezen zelfden tijd ineene acte voor notar is van der Eycken, d .d . z Ju l i 1682 , n . 88 .

1) Waarom zooveel koek ? Het antwoord geeft een briefvan Wollebrandt Geleynsz. de Jongh, ter reede van Texelwachtende op goeden wind, d.d. 24 Dec. 1634, waarin hijzijnen Alkmaarschen vrienden vraagt hem nog van allerleite zenden o.a. ~4 stoop france brandewijn à 26 st. de stoep”en.. . ~2 à 3 gulden aan coeck, die wat duren can om metonse brandewijn des morgens te eten, die sonder deselvenniet wel en smaeckt . . . dit schrijf ick op Sondach morgenbij de caers, den rechten tijt om brandewijn te drincken.”Dr. H. E. van Gelder in Oud-HoZZand XxX111, 36.

80

gegaan, niet al te diep betreurd en door ds. Knibbemet een zucht van verlichting nagestaard. Althans,wanneer hij ons nog heeft medegedeeld welkeonkosten er gevallen zijn op het opmaken zijnerlijvige rekening (de heer advokaat Gerard Vromansf 3 1-6-0, de notaris Raven f g8-r3-o), eindigt hijmet deze woorden: ,,Den rendant steld voor dentijd van negen jaren zijner administratie voor velevacatiën, extraordinaire moeyten, soo int ontfangen,beleggen en uitgeven der penningen als in de seerlastige regeringe over de persoon van CornelisCaesar en dat so buyten als binnen deser s t adgehad en gedaan, in plaatse van meerdere sommen,die den rendant in alle redelijckheyt soude kunnensust ineeren ende pretendeeren, maar een sommevan f 350-0-0.” Dat was inderdaad zeer bescheiden.

KLIKSPAAN-ARMINIAAN.

Van het bekende rijmpje ,,Klikspaan-boterspaan-mag niet door mijn straatje gaan . .” enz. bestaateen variant, die ik slechts uit de herinnering kanopschrijven : ,,Klikspaan-arminiaan . .” enz. 1). Altijd

1) Dr. G. J . Boekenooeen heeft de goedheid mii mede tedeelen : uHet rijmpje komt nog niet v%or in de beide eerstedrukken van Van Vloten% Baker- en kina’erriimen (1871.

1872), maar wel in den jen druk (ik meen van ÍS74) e% d’ek4en (1894):

DBKliksDaan. Armiaan!Hij dwft nikt door het steegje gaan;Want ieder zal hem smijten,Het hondje zal hem bijten,Het vogeltje zal hem pikken,Dat komt van al dat klikken.“”

Daarnaast, in den qen druk, ..Klikspaan, halve maan””

81

heb ik die samenvoeging vreemd gevonden, omdatde remonstranten, in de dagen hunner vervolgingwel verklikt werden bij den Schout, maar zelvenniet verklikten of aanbrachten. Onlangs nu vond ikin de Leidsche notariëele acten een paar stukken,die mij eene oplossing van het raadsel schijnen tegeven. Het eerste is van 1626, toen hier te Leidende vervolging nog heftig was en luidt aldus: ,,Ophuyden den 22en Juni anno 1626 compareerdenvoor mij Cornelis Dirck van Grotelande notarispublijck . . Marijtgen Jansdr. weduwe van WillemPietersz., in sijn leven schoenmaker, out omtrent58 jaren, ende Benovoli Johannis Drielanis, outomtrent 22 jaar, beyden wonende binnen Leydenende hebben bij hare respective consciëntie, vrouwe-ende mannenwaerheyt, in plaatse van eede, terrequisitie ende instantie van mr. Franchoys Tor-torolis, mede wonende binnen Leyden, getuychtende verclaert waerachtig te wesen, dat omtrentmeye dagen anno 1626 voorleden, sonder in denpreciesen dach behaelt te willen sijn, inde banckealhier gecomen is Grietgen, sijnde de vrou van

en BBKlikspaan, boterhaan”” (met het gewonere: Je durftniet door mijn straatje gaan). Verder heb ?k in mijn Zannsclzevolkstaal 22 op armiaan (uit den volksmond) aangehaald:BsKlikspaan, Armiaan, je zult niet enz.” “, terwijl Gallée?Wbk. 71 . 12 . Geld. Over+. Uial. 25 op labben heeft: .>Klik-spaan! Adriaan! Durft niet enz.“” Over BArriaan, klikspaan”spreekt baron Sloet tot Olthuis in OverZjs. Almnn., 1841.Al is het dus eerst zeer laat opgeteekend, toch zal het waar-schijnlijk wel oud zijn en kan het dus best den oorspronghebben, dien gij veronderstelt. Dat armiaan de oudste lezingis, lijkt mij het waarschijnlijkst; daaruit kunnen door mis-verstand later gemakkelijk de varianten zijn ontstaan. Ookschijnt het rijmpje vooral in Holland bekend te zijn.”

6

8 2

Stoffel, servietwercker 1) in de boomgaerdsteeg alhier,seggende : ,,Frans gij hebt gisteren mij vant pant,dat ick loste, van twaelf guldens drie schellingen teveel afgenomen van verstaen gelt.” Daarop hij,requirant, seyde dat tselve niet waer en was,seggende voorts Grietgen : ,,soo gijt mij niet wederen geeft, soo ontsteelt gijt mij als een dieff en ghijbent een dieff”, met meer andere scheltwoorden,herhalende tselve tot verscheyde malen, seggendevoorts, dat sijt aan de vier burgemeesters soudegaan clagen. Daerop hij, requirant, seijde: ,,ick salnaat briefgen sien, ick ben geen arminiaen, ick wilniet becraeijt wesen.” Daerop sij weder seyde:,,Segdij dan dat ick eene arminiaensche craeijsterben ?” Antwoordde hij, requirant, daerop : ,,gij segthet, hebt gij ‘t gedaen, gij weet het wel.” Hetverdere der acte behoeven wij hier niet aan tehalen 2). Het woord ,,craeyer” is bekend, het is deschoutenrakker, die de misdadigers aanbrengt ofverklikt, natuurlijk als scheldnaam gebruikt. Zoolezen wij in eene andere acte van zeven jarenvroeger : ,,Op huyden 17 Februari 1619 compa-reerden voor mij Jan Pietersz. Douw notaris enz.de eersame (volgen de namen van drie burgers),dewelcke ter requisitie van Maarten Lauwerisz.,verklaarden, dat zij, deposanten, opten Ioen deserlopende maent Februari anno 1619 des namiddaechsinde Hogelandsche kercke hebben aengehoort, datJeremias Enten, inwoner deser stede, seer smadelijcke

1) Serviet- of servetwerker. Deze categorie van weverswordt o.a. genoemd bij N. W. Posthumus, Bronnen tooide geschied. van de L. te.xtie&jverAeicE,d, IV, 507, no. 379.

2) Ada notaris Grotelande, 22 Juni 1626, fol. I 17, L. archief.

83

woorden heeft gesproken van verscheyden eerlijckepersonen ende mede van hem, requirant, alsdat hijsoude sijn een Spaensche portier, craeijer endeseven-stuyvers-man . . .” 1). ,,Craeyer” is dus ver-klikker, aanbrenger en nu wordt het gesprek inde Leidsche bank van leening duidelijk en hetrijmpje meteen. Grietje dreigde, dat zij het denburgemeesters zou gaan klagen. Daarop antwoorddeFrans, de leentafelhouder: ,,ik ben geen arminiaan,ik wil niet bekraaid zijn, niet verklikt worden.”En Grietje weer: ,,Zegt gij soms, dat ik eenearminiaansche kraaister ben ?” Dat wil dus zeggeneene verklikster, die de arminianen aanbrengt. Zekerwas dat in die jaren van menigeen bekend, dat hij,als er b.v. eene verboden samenkomst geweestwas, aanbracht, wie daarbij tegenwoordig geweestwaren. Maar dit ,,arminiaansche verklikker” werdlater vergeten, de oorspronkelijke beteekenis ge-raakte verloren en, in plaats van ,,verklikker vanarminianen” ging men het houden voor een,,arminiaansche klikspaan”. Zoo werden, nog langnadat alle vervolging had opgehouden, de armeremonstranten in den volksmond van een kwaadbeticht, waarvan zij juist het slachtoffer warengeweest.

L. KNAPPERT.

1) Ada notaris Jan Pietersz . Douw, 17 Februari r6rg.

De Hervormde Kerk van Zoetermeer.

Het eerste kerkgebouw, dat te Zoetermeer werdgesticht, stond niet op de plaats van het tegen-woordige. Het stond, volgens oude berichten, aanden Broekweg bij de Zwaarsloot, doch is reeds langvóór de Reformatie afgebroken. Het kerkhof, ofhet plein waar de kerk op heeft gestaan, is noglang te zien geweest, maar in 1710 door het uitdelvenvan het veen in een waterplas herschapen. Onderdeze kerk die een parochiekerk was, behoorde dekapel van Zegwaard, gewijd aan Onze Lieve VrouweGeboorte. Deze kapel, waarvan geen sporen meeraanwezig zijn, stond recht tegenover den Molenweg,welke om die reden ook de Kapellelaan werdgeheeten. Ook behoorde onder de parochie vanZoetermeer een klooster van reguliere kanunniken,dat zich aan den Hilierdam verhief, welke daaromook wel de Regulierendam heette. Van dit kloosterzijn echter weinig of geen bizonderheden geboekt;misschien is het in de oorlogen, die onzen vader-landschen grond op het einde der I6de eeuwteisterden, verwoest en gansch te niet gegaan.

In het midden der 15de eeuw werd op detegenwoordige plaats een geheel nieuw kerkgebouwgesticht en aan de bizondere vereering van denH. Nicodaas, den patroon der kinderen toegewijd.

Beide ambachten, Zoetermeer en Zegwaard, hebbenin de kosten helpen dragen; evenwel is deze kerkmeer bekend als de kerk van Zoetermeer, niettegen-staande zij op Zegwaardschen grond is opgetrokken.Men moet dat hieruit verklaren - niet, omdat descheiding van beide ambachten moeielijk uit elkaarkon worden gehouden en er dus een vergissingzou hebben plaats gehad - doch omdat Zoetermeerhet recht van een parochiekerk had, waaronderde kapel van Zegwaard behoorde.

Meermalen is de ambachtsheer van Zoetermeerdeswege in de uitoefening van zijn patroonschapover deze kerk bemoeielijkt, doch steeds daarin doorde hoogste rechtspraak gehandhaafd. Zoo geschieddedit o. a. in I 528, bij vonnis van het Hof van Holland,ten voordeele van Sandrina van Cruyyniqen, Vrouwevan Zoetermeer, als het recht bewarende van haarzoonHendricK Croesi~xK, pleitende tegen Hendrick Yansz.priester en koster der kerk van Zoetermeer, dieden heer de begeving der kosterij wilde betwisten.Langen tijd (misschien nòg) bewaarde men teZoetermeer een oud stuk, een verzoek om toe-stemming aan den heer van Zoetermeer in of-t 1620 om den opbouw van den toren te mogenaanbesteden, terwijl mede aanwezig was een anderebrief, een vonnis van den Hoogen Raad van 1735waarbij den ambachtsheer van Zoetermeer het rechtwerd toegekend van het aanstellen van den predikant,den koster, den schoolmeester en andere minderekerkdienaars. De heer van Zegwaard had echterdeel in het bewind der kerkelijke goederen, waartoehij voorheen kerkmeesters uit zijn heerlijkheid plachtaan te stellen.

Het oude kerkgebouw, dat waarschijnlijk in de

8 6

oorlogen veel te lijden heeft gehad, was op het laatstder 16de eeuw dermate vervallen, dat een algeheelerestauratie dringend noodzakelijk bleek. In I 590heeft men daartoe de hand aan den ploeg geslagen,zooals bleek uit een oud bord, in 1660 vernieuwd,doch dat ik bij een bezoek aan de kerk niet terugheb gevonden.

Op dat bord vond men het volgend gedicht(ongetwijfeld opgesteld door een vereerder vanPetrus Dathenus)

Met believen des Eedlen Heer, seer hoog geleerd,Meester Gerard van lV@zgaerden, grootelijks moet hij sijn

[geëerd,Heere van Benthuysen, oock Ambagtsheere tot Soetermeer

[bekendEnde van ‘t Graefschap Holland vermaert sijnde President.Door W+and van BeecK Gerrìtsoen, Dienaer des Woords,Corrtelis &&,%ieZsoon, ouderlingh op dat pas,Franck Lenartszoon, een goet Broeder, hoort aan voorts,Hebben eers t begonnen deez l iber ie ras ,Cornelìs JanszooG Roobol best bekent,Adriaen Adriaensoon, Diakens hier,Leenaert Dirrick Jan Koek helpt dit TestamentOprigten ende ontsteecken dit Goddelick vier.Uijtgenomen een, geboren al in Holland triumfant,Aenbiedende malcandren hulpe seer val jant ,In Soetermeer ende Secwaert siinde eendragtin woonagtip,God geeve hun al alle ‘t cl\aet teegens te staen, kragtig, man’agiig.Door Raat van Schouten CZaes Jacobs Soetermeer,Ook Wouter CorneZi&. SijZ in Segwaert begeerEn Adriaen Dirricks Kuijfiers in siin iaerIngen Adriaens van der chzjs, kerckkmeesters een paar,Is besteed te doen maacken alhier in deese kerckTot een euwig Godlijck testament dit werck.Heyndrick Jacobs DwaZing, kerckmeester op dit pas,Heeft dit werck doen opregten, tgeen bijna vervallen was.

Nadat dit hersteld kerkgebouw tweehonderd jaaraan zijn bestemming had beantwoord, werd het

87

wederom zóó bouwvallig bevonden dat men ver-gunning verzocht en verkreeg het geheel af te brekenen een nieuw te zetten. Met den opbouw van hetnieuwe godshuis, werd 13 April 1785 door hetleggen’ van den eersten steen een begin gemaaktwelke gebeurtenis men in aandenken heeft trachtente houden door het plaatsen van een gedenksteen.Wederom greep een Zoetermeersch ingezetene naarde lier en zong:

De hand deez drietal jonglingschapHeeft d’eerste steen aan dit gebouw

Gelegt tot Fondament en trapVoor ‘s menschen he i l en Godsdiens t t rouw.

Den I3en April 1785. Thonza~ van Leeuwen, oud I I jaarHugo Maaskant, oud IO jaar; Adriaan OvervZiet, oud IO jaar.

In 1787 was dit gebouw geheel voltooid en dientnog tot op den huidigen dag tot plaats van samen-komst aan de Herv. Gemeente. Men gaat het binnendoor een portaal met hardsteenen zuilen, versierdmet vazen. Boven de deur bevindt zich een witmarmeren gedenksteen, vastgehouden door koperenknoppen en waarop het volgend opschrift is te lezen :

,,Deze kerk A”. 1787 volbouwd toen de HeerenJ . K e r k h o v e n e n H. J . Vonck Schouten, enC. van Leeuwen en C. Maaskamp Kerkmeesterenvan Soetermeer en Zegwaart waren.”

Het gebouw dat inwendig op vier pilaren rusten net gestucadoord is, vertoont van binnen eenruimte, welke in tweëen is gedeeld. Het eene deeldat tot uitoefening der gemeenschappelijke gods-vereering bestemd is, prijkt met een zeer schoonenpreekstoel, welks drie zijden buitengewoon fraai

88

zijn gebeeldhouwd en voorstellingen geven van dewetgeving van Mozes op den berg Sinai, - vanhet brandende braambosch, - en van de druiventrosvan Escol. Bezienswaardig ook zijn de banken vande ambachtsheeren van Zoetermeer en Zegwaardalsook die van de regeering der genoemde ambachten,welke tegenover den preekstoel zijn geplaatst. Bovenhet orgel, waarmee de kerk in I 8 10 werd opgeluisterd,verheffen zich drie beelden, waarvan het middelsteeen uurwijzer draagt die met de torenklok inverbinding staat. Bij avond wordt de kerk verlichtdoor 2 groote koperen kronen versierd met schildjes(17de eeuw) en 5 kleinere dito.

Het andere gedeelte der kerk is met een ijzerenhek van de preekkerk gescheiden en wordt alleenbij de viering van het Avondmaal gebezigd. In ditdeel vindt men, hoewel daarvan weinig uiterlijkekenteekenen te zien zijn, den grafkelder der Heerenen Vrouwen van Zoetermeer. Toen men in 1785bij de afbraak der oude kerk dezen kelder opende,vond men daarin een looden kist op een ijzerenrooster geplaatst. Op het deksel der kist bevondzich het volgende opschrift:

,,uit i s ‘t Zz&haam v a n Louyse d e Croy,Marquisine vatz ter Veere, Vyouzue van Fromo~~t, den23en Atigust~~ 1590” 1).

I) Echtgenoote van yafz WUL Bowgodië, heer v. Fromonten van Zevenhuizen óók ambachtsheer van Zegwaard,gouverneur van Namen in 1~77. Zií was eerder cehuwdgeweest met den beroemden ~&imi~aan van Rou~g~ndie;den stadhouder van Holland en Zeeland. Zie Alg. Ned.Fainilieblad 1X: 23 , 24.

Rij den herbouw in Ij’85 is de toren van de oudekerk blijven staan. Hij draagt het jaartal 1642 engaat van onder tot boven vierkant op, is met eenbalustrade voorzien heeft een achtkant bovenstuk,waarboven een open koepel uit 1785. Hierin hangende klokken ; één met vier mèdaillons gegoten in I 57 Idoor Adrian Steulart en één in I 667 door P. Henzonyte Amsterdam.

De voet van dezen toren is nog uit den tijd vanden vorigen bouw, midden I5de eeuw. Binnen dentoren ligt nog een gotische priesterzerk.

* **

In het kerkgebouw liggen verspreid de volgendegrafzerken

I. Hier legt Jonkvrouwe yacoba Adida va?z Eys,geboren te Amsteldam den I3en April 17 19.Overleden te Zegwaard den 6en en begraven denx 3en April 1768. - Melior Post Aspera FataResurgo. - Vrij van kerkerechten tot den jare I 8 I 6.

Hierboven een ruitschild, wapen van Eys, omgevendoor een lauwerkrans.

2. Hier leyt begraven Gerara? Weten, in sijnleven Schout van Segwaert en Secretaris vanBenthuisen, sterf den I7en Januari 168.2.

3. Hier rust HiZZegonda Hoflant, Huysvrou vanSYWZOTZ Bercked, Notaris alhier, sterf den Ioen July,‘t jaer 1693.

4. Hier rust Abraham Vevspreet. Deese gemeentensals Predicant bediendt hebbende 23 Jaaren, overleedenden r6en Maart 1692.

90

5. Hier leit begraven Tëunis Heindrickse vander Does, is gestorven den zoen Januari 168 1, oud74 jaar. - Hier leyt begraven CorneZis Teu&ssevan der Does, is gestorven den 15en April A”. 1681,out 5 0 jaer.

6. Hier legt begraven den WelEdelGestrengenH e e r .%zon Heynzrijk Hoogo#, i n s i j n WelEd.leven Lt. Collonel en Capiteyn van een Comp. Inf.ten dienste dezer landen, overl. in Soetermeer opden z6en October I 768 in den ouderdom van omtrenttwee en vijftigjaren ende is dit graf bij occasie van voor-begravinge aangekocht door Heer Adriaan Hoogop,Schout van Soetermeer voors. en Stadts Rentmeesteretc. op Delfshaven.

7. Hier rusten Aart Maas, overleden te Segwaartden ren en begraven den 6en van October J 769, --en Sara Ketelaar, overleden te Segwaart den z4enen begraven den 3oen van October 1761.

* **

De bank van den Heer van Zegwaard is versierdmet een wapen, voorstellende een boom op grasgrond,ondersteund (of vastgehouden) door twee eenhoorns.Kroon met 3 fleurons. Schildhouders: twee (aan-ziende ?) leeuwen, elk een banier houdende : rechtsmet een leeuw, links met drie kepers. Devies: ArteLabore Patientia.

(Dit is het wapen van de familied’ Osyvan Segzeaart).

De bank van den Heer van Zoetermeer heeftdrie wapens. In het midden het wapen der heerlijkheid(thans der gemeente), zijnde drie gestengelde bloemen(zoo men zegt : meerbloemen). Herald : rechts daarvan

91

een wapen met 3 hanen; links een gevierendeeldwapen : I en 4 twee staande sleutels, de baard omhoogen naar de herald rechterzijde gewend; 2 en 3 drieruiten (geplaatst 2 en I). Hartschild: een kruis?Het wapen van Zoetermeer is gedekt door een kroonmet 3 fleurons en 2 drieparels; evenzoo het wapenmet de sleutels en de ruiten. Het wapen met dehanen heeft een helm met een haan als helmteeken.

Als schildhouders fungeeren bij de drie wapens:twee liggende leeuwen.

Het wapen met de sleutels en de ruiten is datder familie van Reverhwst; het wapen met dedrie hanen heeft wellicht betrekking op het geslachtvan Aalst Schouten.

* *

Als predikanten zijn in de kerk van Zoetermeerwerkzaam geweest:

I . Wynand Gerritsz. v a n Be&, . . 1575-- I 595 l)emeritus, overleden 1605.

2 . P e t e r Petersz. v a n d e n BroecK;of wel: Petrus Paludanus, . . . . 1604-1614beroepen van Aalsmeer, ontzet.

3. Henricus Gregorii Blijvenburch, . 1615 - 1619beroepen van Harwich, ontzet.

4. Yohannes Georgii, . . . . . . . . . 1617-1643kandidaat, beroepen ten dienste derdoleerende gemeente, vast predt.1619, overleden alhier.

I) Dit jaartal 1595 staat niet vast. K.

92

5. ~odocus van Lodensteyn, . . . . .

kandidaat, vertrokken naar Sluis.

6. ‘3ohannes Leyena’ecker, . . . . . .kandidaat, vertr . naar Naarden.

7. Wynand van Deutecum, . . . .kandidaat, alhier overleden.

8 . Johannes VZacK, o f VZacp,. . , .kandidaat vertr. naar Purmerend.

9. -7oachinz Bilderbeecq, . . . . . . .kandidaat, alhier overleden.

I O. Abraham Verspreet, . , . . . . .kandidaat, alhier overleden.

I 1. TheodoYus Clinquant, . . . . . . .beroepen van Heerjansdam, ver-trokken naar Weesp

12. Z%.e0d0rus Daversman, . . . . . .

kandidaat, emeritus en overledenalhier 1740.

13. David van Hemen, . . . . . . . .beroepen v. Hedikhuizen, emeritus,overleden in 1779.

I4. yohannes Aektius den Appel, , .beroepen v. Krabbendijke, emeritus,overleden in 181 I.

I 5. Petrus HugenhoZtz, . . . . . . . .beroepen van Amerongen, ver-trokken naar Vlissingen.

1644- 1650

1650-1656

1656-1657

1657-1664

1665-1668

1668-1692

1692 - 1701

1703-1736

1736-1765

I765-‘796

1796-1801

16.

‘7.

18.

19.

20.

93

Henricus Weyhzd, . . . . . . . 1801- 1805beroepen van Hemmen, vertrokkennaar Enkhuizen.

Dirk van der Leeuw, . . . . , . 1 Sog- 1806beroepen van Poortugaal, ver-trokken naar Wageningen.

yokannes Jacobus van Sittert, . . 1806-1838beroepen van Venhuizen, overl.

~oáanwes ~acobtis van Sittert ~.J~wz., I 840- I 886kandidaat, emeritus, overledeni n 1905.

Ymte rerttyès Bootsma, . . . . . . . 1887-beroepen van Lunteren.

W. M. C. REGT.

NASCHRIFT VAN DE REDACTIE.

Over Wijnandus Beeck en zijne gemeente nogL. Knappert : ,,Eene plattelandsgemeente anno I 582”in NederZ. Archief VOOY kerkgeschiedenis VII, 1910,blz. 246-261.

Het Dagboekvan een Leidenaar uit den jare 1747.

(TWEEDE DEEL).

(VemoZg).

DEESE STADT LIJDEN.

Aanmerkenswaardigen gevallen en geschiedenissenvan den Jaare 1748

en wat omstandigheden sig In dit jaar binnen deser steedesyn voorgevallen onder de regeeringen van

Syn WelEdelen Doorlugtige Hoogheydt door Gods GenadePrince van Oranjen en Nassouw.

VOOREEDEN.

Hoewel ik J. Akerval door liefhebberije aange-prikkelt synde, om wederom aantevaarden de merk-waardige geschiedenisse en naauwkeurige reflexien,die in dit jaar 1748 binnen deese stadt Lijden syn ge-schiet, en verder wat omstandigheden haar selve hebbegeopenbaart, t’ geen men in het vervolg sal vinden.

Dato den Iste mey 1748.

STADS P LACAAT.

Den 24 Jan. op Woensdag morgen ten 12 uurenafgelesen, luydt als volgt.

Die van de Geregte der stadt Lijden laaten by

9 5

deesen een ygelyk bekent maaken, dat sy hebbengoetgevonden, gelyk sy die van Geregte goet-vinden by deesen, aan alle goede burgeren eningesetenen dat tot het doen van de Liberaale Giftdoor order van de Heeren Staate als ook gearesteertder 12 September laastlede met communicatie vanSyn Hoogheydt, Soo dat van nu af aan, de Comis-sarissen tot de directie en behandelingen van deLiberaale sullen beginnen te faceeren tot denontfang van de ze termijn, En alsoo er nog onderde goede burgtren en ingesetenen eenige werdebevonden die den eersten termyn nog niet hebbenvoldaan, soo werden dselve versogt om de eerstentermyn te koomen voldoen, om quitantie daar opte ontiangen.

OVER DE JUBBEI, PREEK.

28 Jan. Op een Sondag voormiddag heeft denEerwaarden Heer Jan van den honert, Professoren Predikant binnen deese stadt, een plegtige rede-voering uytgesprooken in de Pieterskerk ter ge-dagtenisse an de hondertjaarige vrede geslooten teMunster, in ‘t lant van Westphaalen tussen denKooning van Spanjen en de Staate Generaal opden 30 January 1648. De text is geweest uyt1 Samuel 7 vs. 12, luydende aldus : Samuel nunam eenen steen ende stelde dien tussen Mispaende tussen Sen ende hy noemde die naame Ebenhaëser, ende hy seyde, tot hier toe heeft ons deHeere geholpen.

OVER DE VISENTATIE VANDE~AARTGELDERS~NAPHAANEN.

2 Feb. Op een Vrydag morgen, synde leeningdaghebbe de Waartgelders haar snaphaanen by de

Kaptyns moeten vertoonen, en syn gevisenteert engeordonneert de selve wel schoon te houden.

IO Febr. Op Saterdag morgen leeningdag hebbende Waartgelders weder deselve order geobserveerten de ygen comande ontvangen.

OVER EEN TROMMELSLAG ALHIER.

12 Feb. Op een mandag namiddag syn alhierin deese stadt z trommels geslagen, met dit uytroep,dat al de geen die genegen was door order vand e Heeren Staaten e n S y n H o o g h e y d t o m t edienen onder de Garde de voet, leggende t’ regimentin s’ Gravenhage die koome s’ avonts ten 5 uurein de dikke Boom op de Middelste Graft, alwaarvoor een Kaarel van 5l/s voet sal gegeven worde30 ducatons, en niet anders willen aannemen alswel gemaakte manschap vol couragie. Ook werdenalle mooje nette fraaje jonge meysjes versogt, diehaar selven daar willen laaten vinden, dat haar salwerden opgedist slaa met rookvlys of yeren. Ooksal men konnen krygen wyn, mol of bier, watmen maar sal begeeren. Ook sal tot dients synvoor de jongemans postelyne pypen met Verginjetabak, en kan pretenderen wat hy belieft.

OVER EEN CONTRA TROMMELSLAG.

Ig Feb, Op een Maandag namiddag aan allehoeken, steegen en straaten een Trommel geslagen,dat voor eenigen tydt niet in de Hoogduytse Kerkwaartgelders sullen werden geworven of aange-nomen voor nader orden. Dit is de reede daar van,dat men de manschap van 6 halv voet niet maklyksoude kunnen krygen en dat het regiment voornoemteer het uyt den Haag trok moest voltallig syn.

9 7

20 Feb. Op dingsdag morgen ten 9 uuren, maardaags te vooren gewaarschouwt syn de Waartgeldershaar mantuur of kleeren gaan haalen by menheerCornabee op de Oude Vest dewelke de kleereheeft uytgedeelt, en als opsigter daar over wasgestelt, om alles wat tot de monteering van kleerennoodig was te besorgen. De kleermakers in desestadt het sy baasen of knegts hebben se ondermalkanderen gemaakt, hoeden, schoenen en kousenop deselve manier, en hebben dat gemaklyk in deWinter konnen doen.

WAT MONTUUR DE WAARTG~ HEBBEN GEHADT IN RANGE.

Den selven dato. De Montuur van de voorn.Waargelders hebben gevoert is op die wyse alsmen vinden sal. De Kapityns kleeren waaren bestdonker blauw laake. Rok, kamisool en broek mitsilvere knoope, en roode saaje voering daar in, enront om den hals van de rok een smal rootlaakenskraagje, maar moesten haar ygen kouse en schoenendraagen. Soo was ook de montuur van de Adjudantsen Vaandrigs. Maar de Sergeanten haar kleerenwaaren op die manier. Blauwe rokken, kamisole,broeken. De rokken die waare rontom de opslagemet silvere lysten, en de tassen meede rontommet silver beset. Maar die droege kouse en schoenedie haar uytgedeelt waare. De Corporaals syn ge-kleet geweest op die wyse als de Gemene, alsuygeseyt dat sy op de arm, rontom de opslagenen silvere lyst hadden. De kleeding van de Ge-meene is geweest donker blauw carsay, gevoertmet roode baay, en haar hoede die sy haddenwaaren grof met een wit boorsel, en onder de

7

98

knoop van de hoet een L, om dat sy lydenaarswaaren. De opslagen van de rokken syn geweestrootlaaken, en de heele montuur beset met wittetinne knoopen, soo alle gaar. De montuur van deTamboers die is geweest op die form als van deGemeenen, uytgeseyt dat sy aanweerskanten op deschoere een root laakens klepje of swaluwnesjedaar aan genaaijt voerde op syn tamboersmanierof wyse. De Majoor van de Waartgelderstamboerenwas meede op die wyse uytgerust, maar hadt besteblaauwe laakense kleeren aan, gelyk de Sergeantenmet silver optassen van de rok en rontom de op-slagen ook met silvere lijste beset, en de swaluw-nesjens op scheer, die waaren met een smal silverlysje in de ronte beset. Dit was dan de montuurvan de Leydse Waartgelders. Maar doe sy dekleeren droege, moesten sy s’ weeklyks missen vanhaar gagement, als een Sergeant van 6 gulden alleweek tractament, binnen deese stadt maar 4, maardaar sy in garnisoen soude leggen souden sy vollegagie trekken. Maar alhier wiert op alle leening-daagen 14 stuijvers afgehouwen, om dat sy beeterkleeren hadden en swaarder gagie trokken. Indiensy getrouwd waaren en kinderen hadden, soo wiertalle week aan de wijven toegelyt I gulden huys-houding gelt, soo lang als sy in dienst waare. EenCorporaal van 4 gulden tractament s’ week, diemoest missen 10 stuyvers, en een gulden voor hetwyf. Nu de Gemenen, wiert alle week afgehouwen7 stuyvers anders niet. En de tamboers syn opsoo een manier ook gehandelt, en dat 2 jaar lang.En volgens Placaat afgelesen, souden sy alle indien sy no.g benoodigt waaren, en dat de monteeringte slegt wiert, wederom nieuwe montuur bekoomen.

99

2 Maart. Op een Snturdag middag ten 12 uuren,is wederom door die van Geregte een Placaat ge-publiceert synde een relaas van de hondersten entweehondersten Penning over de liberaale Gift.

OVER DE SWAARE SNEEUW GEVALLEN.

3 Maart. Op Sondag morgen ten halv 12 uurenbegon het te sneeuwen soo s tark uyt een kragtvan een noort westen wint, dat in de streek vanhalv een uur wel een voet hoog de sneeuw wasgevallen, soo dat men den 4e 5 6 7 8 heel koutweer hebben gehadt. Maar na eenigen is het guuresaisoen verandert uyt een kragt van een zuyd westen.

OVER DE REVUE VAN DE WAARTGELDERS.

5 Maart . Op een dingsdag morgen ten halv 7syn de waartg. die daags te vooren gewaarschouwtwierden by haar Captyns aan de huysen gekoomen,en zyn ten 7 uuren alle na den doelen toegetrokken.Yder Captyn met syn volk, verwagtende aldaar2 Gedeputeerde van Syn Hoogh. om het volk tebesien en te monsteren, maar sy syn dien morgenniet gearriveert. Doe syn de Waargelders weederomheenen gegaan , en door order van kaptyns ge-dagvaart om ten halv 2 uuren weder te koomenaan de kaptyns huysen. Gecompareert synde enin geledere staande, soo syn sy 2 uur alle weerna de Stads doelen gemarscheert. Op die manierals te vooren, sommige met slaande trommels. Inden doelen gekoomen synde, soo wiert elk kwartierin orden gestelt dat het uymaakte 3 lange ryenagter malkander. En onder yder captyn syn volkwiert van de sergeanten de naamen afgeropen of

100

er geen absenten waaren. Het dan compleet synde,en correct in order staande soo kwam een tafel,die geset wiert aan het huys in den doelen metpapier, pen en int, en doe wiert het volk van dietwee heeren, die uyt den Haag gekoomen waareom het volk te sien, gemonstert en gevisenteert.Dat gedaan synde soo gingen die 2 afgasanten vanden Prins aan de tafel sitten met alle de captyns.En doe wiert gecommandeert, dat yder captynsyn w volk man voor man moest koomenmarcheeren voorby die tafel in het aftrekken. Enal die te kort of gebrekkelyk was, ofte niet instaat om te dienen, wiert uytgeschrapt, en naverloop van tydt op haar leendage bedankt, gelykmen in het vervolg sal vinden.

OVER DE AANGENAAME TYDINGE.

8 Maart. Op Vrydag den Ssre Maart des morgensomtrent 7 uuren kreeg men den seer verwonderlykenaangenaame Tydinge, als dat Mevrou de Princesvan Oranje en Nassouw, onsen Erfstadhouders’ Gemalin dien yge morgen, den klokke omtrenthalv 4 uure in het kraambedde is verlost van eenJongen erf Prins. Die aangenaame tyding wiertaanstonts door een Courier uyt den Haag aan deRegering bekent gemaakt, dewelk over dese grootevreugde en blydschap in aller haast eenige bij-sonderheden in het werk stelden. Naauwlijk detyding gehoort synde by de Burgeren en inge-setenen of verwekte aanstondts groote vreugde eneen gevoelende Blydschap in het Herte van allegoede en welmeenende Patriotten, die met traanenin de oogen malkanderen gclukwcnsten en filici-

101

teerden. Merkt het als een Wonder aan, die deHeere des Hemels en der Aarden, aan ons alle enwel voornamentlyk aan het welsyn van Lant enKerk hadt toegebragt. 0 Vreugt. Ja Groote Vreugt,die men in sig selven gevoelde over de weldaden,die de Heere Godt almagtig aan ons alle heeftbeweesen. En dat door Syn Goedertierene Genadehet Huys van Oranje nog lange soude konnenbloejen en groejen, gelyk als het Huys van Davidt,welke Stam de Heere voor Syn Volk hadt uyt-verkooren. De Heere dan selve segene Syn Hoog-heydt met Syn Gesegende Familie, en geeve hunnedierbaare Hoogheedens alles wat wenselyk is, naSiel en Lighaam, in tyt en Eeuwigheyt.

Ik wende my tot het verhaal van de vreugt dieop die dag binnen deese Stadt is gevoert. Toe detyding kwam, schoot Klopper, de krantier, 3 maaluyt syn canonstukjes, die hij hadde. De Burgeren,daar waaren der veele die 3 maal hun snaphaanafschoote ter eere van den Jongen gebooren ErfPrins. En dat onder betuyging van inwendige vreugten vrolikheydt. Elk een sette weeder syn oranjestrikken op, ja selvs de Regerende Heeren, soodat wel haast de hele stadt van beyde sexen metoranje verciert was. Kroonen boogen, vaandelskwaamen alle voor den dag. Duysenden van deBurgeren en in gesetenen, gaaven malkander de hant,met sulken goetgartigheydt dat het was of elk eenduysendt gulden uyt de Staaten Lotery hadt ge-trokken. Menig montje vol en lekker catertje wiertop die morgen geconsumeert, alles ter eere vanden Jongen erf Prins, of Graaf van Buuren. DeHeere van dese Stadt ordonneerde dat het Stadsgeschut moest gelaaden worden tot order gekomen

102

was om het selve te lossen, gelyk gedaan wiert.s’ Morgens de Constapels maar wagtende wanneerde Heeren het uur wilde bepaalen om te beginnen.En daar wiert door de Magistraat geordonneert .dat den klokke 12 uuren geworden synde voor deeerste reyse een generaale salvo uyt het canonmoest geschieden. Terwyl wiert het oranje vaandelbooven de Pers van het Stadhuys uytgestoken. DeKlokkenist wiert verdagvaart om tegen die tyt opde toorn van het Stadhuys te weesen, gelyk ookde trompetter wiert gelast. Alle kosters van dekerken waaren ook gewaarschouwt. Den klok12 uuren geworden synde, begon voor de eerstemaal de 18 stukken canon te lossen. En alle deklokken in de stadt wierden geluyt tot halv een uur.Doe begonnen de klokken te speelen, het airtjevan Wilhelmus al van Nassouwen, dan weer detrompetter blaasende boove uyt de tooren hetvoorn. versje. Dit geschiedde beurt om beurt totI uur toe. Doe loste voor de zde maal het geschut,weder onder het luyden van alle de klokken tothalv 2 uur. En op de tooren was het meede hetselve van het speelen der klokken en blasen dertrompet. En de laaste rys was ten 2 uuren dathet canon loste, doe luyde de klokken tot halv 3 uures’ namiddags, de klokkenist en trompetter hadtgedaan. Doe wierden van Stadswerklieden doororder van de Heeren, vlak voor de trappen vanhet Stadhuys 3 staketsels geplaast, alwaar 15 pek-tonnen wierden opgeset, g van booven en 6 vanonderen, en syn ten 7 uuren aangestoken. De heeleRegering heeft geillumineert en andere voornaameluyden. Die het bliefde te doen, kon het doen.Het was van de Hceren niet geordonneert. Maar

daar in sommige particulieren huysen fraaje illumi-natien, divisen en decoratien,. waardig om alles teaanschouwen. Aldus is die dag en nagt met vreugdeen blydschap by burgeren en inwoonderen vandeese stadt geijndigt.

OVER EEN TROMELSLAG GESLAAGEN.

g Maart. Op een Saturdag namiddag syn alhiera a n a l l e h o e k e n , steegen e n straaten 2 tromelsgeslagen, om te werven Staate volk, hoorende onderde blaauwe Garde in den Haag. Het werfhuys wasin de dikke boom op de middelste graft. Denandere Tamboers die haar uytroep was om Volkte werve onder het Regiment van den LuytenantGeneraal Smissaart Walon. Dat werfhuys was inhet Oog in t’Sy1 op het levendeel.

OVER HET AFDANKEN VAN WAARTGELDERS.

12 Maart. Op een dingdag morgen syn de eenleendag soo syn der by aIle kaptyns aan de huyseneenigte waartgelders afgedankt en hebben moetenovergeven hun snaphaan, porte pee en banjonet enhebben haar rokken moeten over geven. Vermitshebben sy behouden, kamisool, hoet, broek, schoeneen kouse, en hebbe die dag evenwel nog leeningvoor het laast ontfangen. Die waartgelders die danafgedankt syn, waare die geene welke bevondenweert by Captyns niet in staat te syn om te dienen.Het sy dat sy .te out waare ofte gebrekkelykwaare, of dronke lappen waare, of die te domwaare om de exercitie te leeren. Ook die te kortwaare, Alle sulke persoonen heeft men afgedankten gequiteert.

OVER DE WAGTHOUDING DER WAARTGELD%

12 Maart. Op die yge dinsdag syn de waart-gelders begonnen Sauve Garde te houden in deHoogduytse Kerk, welke daartoe was geappro-porieert, synde een schilder huysje daar geplaastvoor de reegen om daar in te staan, voor die synwagt was. Deese wagt was by dag en nagt voor-sien van omtrent 24 man. Patroullieerden alle uureen ander voor de wagt met de snaphaan opscheer. En alle avont te g uuren loste sy malkandereof; kwam men na g uure voorby de wagt gaan,riep die geen die op schilwagt stont. Warda, danmoest men daar op antwoorden, burger ront. Sysyden dan weederom, Passeer burgers ront. Washet volk van de wagt, riepen sy Waarda, deanderen goet ront. Daar op riep de schilwagt dan,Corporaal avans, en dan loste sy malkander of,alles op krygsmanier. Sy konnen in de voorn.wagt by het vuur sitten, hadden vry turf van deStadt. Dus hebben sy soo lang wagtgehouden, totsy hebbe moeten heen trekken, gelyk men in hetvervolg sal vinde.

OVER DE DANK, VAST EN BEDEDAG.

13 Maart. Op een Woensdag is de algemeenedank, vast en Bededag geviert met sulken indruk,van weegen tytsomstandigheeden en beswaarnissendes lants dat op die dag de heerlykste predicatiensyn gehoort van onse leeraars, die men soude konnenwensen. En daar is buyten verwagting veel gecol-lecteert voor den armen. Soo dat alle mensen metgroote eerbiedt dies’ dag hebbe geviert.

OVER DE ANDERE AANGENAME TYDING.

16 Maart. Op een Saturdag avont ten 6 uurenkreeg men alhier binnen deese stadt de aangenaameen aanmerkingswaardige tyding, als dat een sterkconvoy van de Francen was opgeligt, bestaandein allerly equipagie van oorlog. Dit is voorgevallentussen Antwerpen en Bergen op Soom, omtrenteen moolen, het plaatsje Hogerhyden genaamt,alwaar soo men segt wel 800 hondert van deFrancen soude syn neergesabelt en omtrent 1000 manbinnen Breda als krygsgevange syn gebragt, daar-onder 37 soo hooge als laage officiers. Ja selvs deHeer du Vaux, comandant synde van berge op soommet nog eenige buyt. 1st aanmerkelyk dat de tydingkwam en nyt meer verwonderingswaardig dat hetnet was voorgevallen een dag na de Biddag, syndeop een donderdag dit geschiet. De Leydse courantierheeft over dit gelukkig succes 3 maal syn stukjescanon gelost. En verwekte nog deese tyding eenvreugde by de burgeren en inwonderen deeserstadt, en na gedagten andere steede meede.

OVER DE UYTDEELING VAN GELDF.N AAN DE SCHUTTERY.

25 Maart. Op een Maandag namiddag is eenuytdeeling van verbeurt gelt aan de burgers toe-geleyt. De Wagtmeesters hebben dit geit by yderkwartiermeester gebragt. En de kwartiermeestershebben het besorg aan de adelborste. En de adel-borste hebben het besorgt aan de burgers. Deneenen compagnie heeft gegeven aan elk burger14 St., andere z Sch., 3de 16 St., 4de 20 St. ens.alles na absentie.

106

EEN STAATE PLACAAT GEAFFIGEERT.

27 Maart. Op een Woensdag morgen ten 12 uurenis door die van den Geregte der Stadt Leyden,een Staate Placaat geaffigeert. Het noodsakelykstedaarvan is als volgen sal.

Alsoo de Heeren Staaten van Hollant en West-vrieslant als meede Syn Hoogheydt, in t’ generaalde saaken hebben overwogen, dat van weegens devyandelykheeden van Syn Katholyke Majesteijtde koning van Vrankryk, dewelke den Staat deeserlanden op rigoureuse wyse komt aantetasten sonderdeclaratie van oorlog, soo is t’ dat hun Ed. Hoog-Moog. Heeren Staaten van Hollant en Westvrieslant,als meede Syn Hoogheydt hebben goetgevonden,dat van nu af aan geen manufactuuren hoegenaamtsulle mooge koome uyt Vrankryk op het territoirvan den Staat. Ook dat niet sal mooge versondenwerde eenige manufactuuren na Vrankryk, het syten laste des Konings ofte des selvs onderdaanc,en wel specialyk geen laakene, alles op boetevan goet, lyf en leven, welke daar in soude moogenwerde agterhaalt.

Gedaan in den Haageden 26 Maart 1748.

(h%K DOORTOGT VAN TROEPEN.

29 Maart op een Vrydag morgen ten 7 uurenis hier door gemarscheert 3 esquadrons ruyteryvan het regiment Schults van Hage, alle magnifiekvolk, hebben de nieuwe montuur aan, witte levry metroode uytmonsteering, en alle nieuwe jonge paarden,Deese manschapen kwaamen uyt de winter kwartieren,moesten na het velt, en naamen de weg na Alfen.

DEN VOLGENDE DAG.

30 Maart. Saturdag s’ namiddags ten halv eenuur marscheerde door deese stadt wederom 3 andereesquadrons ruytery van het selvde regiment alsvooren.

3 I Maart. Sondags s’ morgen omtrent halv I I uurenkwaamen de 3 laaste esquadrons ruytery hier doorvan het yge volk of van het selvde regiment, ensyn telkens door de Leydse soldaaten geconvojeert.

Nota. In deese maant van Maart is soodaanigveel sneeuw gevallen en heeft soo kragtig gevroorendat by geen mense geheugen soo laat in het jaarsulke koude heeft veroorsaak. Want men in January,February, en de geheele maant Maart volkoomen3 maanden lang niet anders heeft gehadt als sneeuw,hagel, wint en seer strenge vorst, soo dat men inomtrent halv Maart nog met arreslede en de slede-jagt soodaanig divertissie op de straaten wiert verigt,dat het was of de winter eerst begon.

OVER EEN ANDF,KE CONFIRMATIE.

Nog is in deese maant Maart iets voorgevallenals dat is, dat de Gilde knegt van het Sint EloysGilt, is door order van een kaptyn in dese Stadtlogerende, gecommandeert om een omsegging tedoen by alle blikslagers baasen of knegts die ge-neegen waaren ten dienste van het Vaderlant omte koomen werken in Seelant ende om aldaarpontons te maaken teegen 28 stuyvers daags. Ende Gilde knegt voor elke meester of knegt die hyby den captyn aangaf daar geniet hy 4 schellingevoor tot een premie. Dit is in alle plaatsen soogeschiet. En eenige meesters of knegts evenwel

108

hebbe moeten overgaan, en eens gewaagt, en, synna Seelant getrokken en heeft geduurt omtrent6 weeke dat die mensen aldaar hun werk hebbenwaargenomen, en syn doe alle afgedankt.

PLACAAT 'TEGEN FICAXE KAAPERS.

2 April. Op een dingsdag morgen ten 12 uurenalhier ter steede geaffigeert een Placaat van SynHoogheydt. Den inhoudt daar van is als volgt.Alsoo syn Hoogh. heeft goetgedagt van weegen devyandelykheeden van den kooning van Vrankryk,dewelke n o g tegen dese lande continueert, datvoortaan geen France kapers of commissievaarderssullen moogen landen ofte inloopen in de havensof het Territoir van den Staat deser landen. Ookniet sullen moogen vernagten met hunne scheepenop de tonnen der ylanden. Soo ist dat Syn Hoogh.ernstelyk belast dat indien deese France kaapersof commissievaarders mogen willen landen, dat syaanstonds moeten werde gearresteert.

OVER HET DO~RTR~~KKEN VAN MII,ITIE.

5 April. Op Vrydag morgen omtrent IO uurenmarscheerde door deese Stadt 3 esquadrons ruyteryvan het regiment van den Prins van Birkensvelt,hebbende meede nieuwe montuur aan, witte levry,groene uytmonstering, onder geleyde van eenigtebagagie waagens. Nota. Op dien yge dag syn allede pakschuyten van alle veeren geprest om naUytregt en aldaar een regiment Volk te gaan haalen.

6 April. Op Saturdag morgen ten 7 uuren trokkenweeder 3 andere esquadrons door van het ygeVolk, hebbende meede eenigte bagagie waagens.

7 April. Op een Palme sondag op de middagten 12 uuren rukte de 3 laaste esquadrons doormeede van het yge Volk en bagagie waagens byhaar. Naamen de weg na Alfen en moesten sitona ‘t velt.

OVER HF:T DOORVAAREN VAN HET VOETVOLK.

7 April. Op die yge Sondag syn des avonts ten6 uuren door deese Stadt gevaaren 10 van diegepreste pakschuyte met voetvolk, welke van Uytregtdoor de Leydse schippers syn afgehaalt. Het wasvolk van het regiment Oranje Drenth, koomendeuyt de Graaflykheydt van Bentheim, hebbendeblaauwe montuur aan met oranje uytmonstering.Deese 10 eerste schuyten die door voeren, die haddenop yder schuyt op de neus staan een tamboer diealle de mars sloegen. Maar op de eerste schuythadt men voor op 2 vaandrigs staan die elk eenvaandel in de handt hadde, synde witte syde vaandelsmet het Prince waapen daar op. Presumptief washet de schuyt daar de overste in sat. Onder door-vaaren was het volk seer playsierig en vrolik, songenen kwinkeleerden onder malkander. Maar onderdeese troepe waaren verbaast veel soldaaten wyven,die meede voeren, mooglyk om eenige dienst tedoen in t velt of in garnisoen. Ten 8 uuren s’ avontskwaamen nog 5 schuyten door meede van het ygevolk onder het slaan de trom. En na die tyt nogmeer, soo dat er omtrent 20 schuyten vol hebbengeweest. En hebbeu soo malkander buyten de Poortaan de Naakte Sluys ofgewagt. En doe sy gereetwaaren syn sy omtrent I I uuren na delfshaavengevaaren. Soo ver moesten de schippers haar brengen.

1 1 0

Dan soude zy alle over getransporteert worde inscheepen om soo de mars in allerhaast voor tesetten na den Oudenbos.

IO April. Op een Woensdag morgen syn doororder van die van Geregte door de Stadswerkliedenvoor het Stadhuys gemaakt 5 staaketsels om 17pektonnen op te branden, daags daar aan overden doop van den Jongen Erf Prins van Oranje,Syne Doorlugtige Hoogheydts Zoon. Ook hebbenalle Bonmeesters hunne Bon lantaarnen op hetStadhuys moeten besorge om op die dag te ge-bruyken.

OVER DE VREUGDE NAGT TER EEREN VAN DE DOOPVAN DE JONGEN PRINS.

I I April. Op een Witte donderdag is den JongenErf Prins van Oranje en Nassouw in den Haagegedoopt op den 35 ste dag synes ouderdoms. Omkort te gaan de vreugt die alhier binnen deeseStadt is vertoont, die luyt als volgt. Des s’ avontsten 6 uure loste voor de eerstemaal het Stadscanon onder het luyden van alle de klokken, hetblase van de trompetter en speelen op de klokkendoor de klokkenist. De klokken luyde een halv uurlang, het speelen en blasen op den toorn van het stad-huys ook een halv uur. Dit geschiede alle uur op diewijse. Ten 7 uure loste voor de ade reyse het geschut.Dit uur wiert doorgebragt als het voorige uur. En ten8 uure wiert voor het laast een generaale salvoo uytde 18 stukken Stads geschut gelost. Doe hielden allede klokken op, het blaasen der trompet en hetspeelen der klokkenist nam meede een ynde. Doe

deese vreugde vertooning geschiet was, doe wierdende 17 pektonnen dewelke voor het Stadhuys op5 staketsels geplaast waaren, aangestooken. Endaar wiert wagts volk bygeplaats voor de kwaadejongens ofte moetwillige mensen, om geen kwaadtof moulestie aan de voornoemde tonnen te gebruyken.Ook om dat daar geen ongeluk van soude komen.Onderwyl wierden alle de Stads Bonlantaarnen,welke 3 hoogstens booven malkander rontom detooren van het Stadhuys hingen aangestoke. Daarop begon de geheele Regeringe van dese Stadt teillumineeren, en andere luyden van aansien volgde,ook veele voornaame burgers en ingesetenen, dieuyt liefde van den Jongen Prins, en door genegent-heydt van onsen Stadhouder yder na syn vermogende inwendige vreugt toonde. Deese vreugde nagtstondt een yder vry, wat hy bliefde te doen. Daarwas geen bepaalinge gemaakt, ofte daar van doordie van Geregte een Placaat geaffigeert, om hiervan niet af te gaan. Die vreugde nagt was onge-meenlijk ofte onuytspreekelyk te verhaalen, metwat genoegen alles in syn werk ging. De fraajeillumineert poort aan de Vrouwe steeg die brande.De Heer Carson liet een vuurwerk dat fraay wass’ nagts afsteken. Syn huys was geillumineert, enop de trappen van de gevel van het selvde huyswaaren 3 nieuwe vaandels geset, als een boovenop de top en twee aan weerskanten van het voor-noemde huys. Ook sag men superbe sinnelben,fraaye decoratien en devisen ; allerhande coulcurvan olien in glaasjens geset. In sommige huysenvan buyten en sommige van binnen. Het waswaardig de stadt om te wandelen om alle de koste-lykheeden te sien die gemaakt waaren. Maar nooyt

112

fraayer sinnebeelden heeft men gesien als doe.Kroonen, boogen, vaandels, eerkransen waarenweeder voor den dag gehaalt en daar mee gepronkt.Het is niet te beschryven de vreugt en kostelykheydtdie gesien is. De burgeren en ingesetenen waarenvrolik onder malkander, naarnen haar plaisier opstraat of in huys onder het drinke van een glasiewijn op de Prins Syn gesontheydt. En anderemoesten haar behelpen met bier, brandewyn enjenever. De wyfjes die saaten met heele collegienop straat in haare buurte onder delicates van eenkopje kofje, bij geval een stukje koek of een montjevol brandewyn daar by. Anderen hoorde men roepenViva Oranje, of Oranje booven, de derde lang leefde Prins van Oranje. Aldus is die avont en na@met vreugde doorgebrag.

VERHAALING VAN DE PRAGTIGE DOOP VAN DEN JONGEPRINS VAN ORANJE IN ~'GRAVENHAGEN, EN WAT

PERSOONENVAN DISTINCTIE DAAR BY HEBBENGEASSISTEERT.

I I April. Op die yge Witte Donderdag s’ morgensten 10 uuren vergaderde de Haagse Burgerey inhet Voorhout op de Paardemart. Omtrent ten12 uuren marscheerde den selven van daar endefileerden door de Houtstraat, het Pleyn, de korteen lange Vyverberg, de Plaats en Hoogstraat nade kerk, soodanig dat het Witte Vaandel sig byde kerk posteerde. Het Oranje Vaandel op deMart en een gedeelte op de Hoogstraat, waaragterhet Blaauwe Oranje Blanche Bleu, het Groene enColumbine Vaandel volgde, sig uytstrekkende totop de korte Vyverberg. Het garnisoen was meedein de wapenen, soo op het Binnehof, het Pleyn

als andere Wyken en looplaatsen, staande een ge-deelte van de Garde du Corps in magnifique nieuwemontuur uytgedost op het Buytenhof. Om 12 uurenen I uur begaven sig de meeste Heeren en leedender respective Collegien, die de Ceremonien by-woonden, na het Hof, synde van wegens de Staatenvan Hollant en Westvrieslant daartoe gecommitteert.Uyt de Ridderschap de HoogEd. Heeren van derduyn, Vryheer van s’ Gravemoer, en de Baronvan Wassenaar, Heer van Doveren. De HeerenPaulus Geevaarts, Burgemeester der Stadt Dordregt,Mr. Isaac Laurens van dielen, Burgemeester derStddt Haarlem, Mr. Willem van Schuylenburg,Burgemeester der Stadt Delft, Mr. Dirk de Raat,Burgemeester der Stadt Lyden, Mr. Jan van denBerg, Burgemeester en Dykgraaf van Rynlant,Mr. Jan Sautyn, Burgemeester der Stadt Amster-dam, Mr. Theodorus Saskerus, Burgemeester derStadt Alkmaar, Mr. Herman Berkhout, Burgemeesterder Stadt Hoorn, Mr. Jacob van der Ramhorst,Burgemeester der Stadt Enkhuysen, en de HeerRaad Pensionaris Gilles. Na dat de gemelde Heeren,gelyk ook de Heeren Gedeputeerden van haarHoog. Moog. van de Staaten van Seelant, Vrieslanten die uyt de respective Hollantse Steeden sig aanhet Hof van den Doorl. Erf Stadhouder haddenvervoegt, begon om 2 uuren de calvacade. Alseerst de Stalmeester Bartoldi te paart, ten zde eenofficier met 16 trauwanten in Spaanse kleeding vanswart fluweel, platte mutsen, oranje syde kousenen roosen van die couleur op de schoenen, dehellebaarden op de schouderen, hebbende gaande2 aan 2. Daar op volgden een karos met 6 paarden,waar in saaten de Edellieden Wulknits, Voigt en

114

Bentink, gevolgt van lakeyen. Daar op kwam eenkaros, daar saaten in de Edellieden Ramboulliet,Dalwig en Unger, gevolgt van lakeyen. Doe eenkaros daar in saaten de Heeren Bigot en Harinxma.Algter den selven een karos daar sat in de OpperJagermeester van Hamersteyn, de kamerheer Baronvan der Heyden. Agter deese een brigaade vande Garde du Corps in haar superbe nieuwemontuur. Doe kwaamen er 4 hartloopers. Agterdeese de overheerlyke karos van Parade bespannenmet 8 mooren kopse hengsten, z pagies voor op,waarin sat Syn Hoogh., de Opper Hofmeester vanBurmania en de Opperstalmeester Grovesteyns,hebbende aan yder kant van de karos 2 heydukken.Agter de koets 6 lakeyen, I trompetter, I officieren 16 Garde du Corps. Doe volgde 4 karossen waarin saaten de Gedeputeerden van Haar Hoog. Moog.als de Burggraaf lynden, de Heeren Schellinger,Buteux, Dablain van Giessenburg, Grovesteyns,Baron van Yselmuyden, en tamminga, met denGriffier Fagel, geprecedeert door den selven Booden.Agter den selven 7 karossen met de Gedeputeerdenvan de Staaten van Hollant en Westvrieslant. Doeweder een karos dat in sat de Hoog-Edelen Heervan Borsele Premier Noble van Seelant. Agterdeese 4 karossen met de Gedeputeerde van dieProvintie nog 4 karossen met de Gedeputeerdenvan Vrieslant, aan het hooft hebbende den HeerWillem van Haaren. Agter den selven volgde nogomtrent 20 karossen, waar in saaten de Gedepu-teerden van bysondere Steeden. Doe kwam erweder een detachement van de Garde te paart,die de treyn sloot. Soo haast Syne Hoogh. sigaan de menigte der aanschouwers by het intreden

115

der karos op het Binnenhof vertoonde wiert delugt vervult door het geroep van husas, speelendede Staaten trompetters en pauker, die uyt een dervengster vertrekken van den ingang der Vergaaderingvan haar Hoog Moog. laagen het bekende air vanWilhelmus van Nassouwen. De cavalcade geschiedevervolgens over de korte en lange Vyverberg, dePlaats, Hoogstraat en Mart na de kerk, door degewapende Burgers onder het slaan van de mars,en het presenteeren van t’ geweer, doende deofficiers het gewoone saluyt, met de spontons envaandels voor Syn Hoogheydt, Haar Hoog. Moog.,Gedeputeerden, en die van de Staaten van Hollanten Westvrieslant en Zeelant. In de kerk koomendedie met een fluweel en goudt tapyt was belegtplaatste de Heer Erf Stadhouder zig in de aldaargebragte Stadhouderlyke stoel, en de Heeren Ge-deputeerden sig links en regts na hunnen rang tersyde van Syne Hoogh. In opgeregte bekleeddegestoeltens, synde het doopje hekje uyt de weggeruymt. De Predikdienst door Dominus van Uytregtbegonne synde nam syn text uyt I Samuel I

vs. 27-28 synde het gebedt van Hanna. Voortswiert de Jonge Erf Prins afgehaalt door 3 karossen,bespannen yder met 6 paarden, bevinde sig deHeere Bigot en Harinxma in de eerste, en in deande Milady Hindfort met eenige Hofdames.Volgende I Officier met 4 Gardes du Corps en2 Pagies te voet. De draagstoel met den Erfprinswaaren aan elke kant 2 Guarde du Corps en2 heydukken, met 6 lakeyen, die deselve wegnaamen als de eerste cavalcade.

Tussen beyde dient, gesegt te worden, dat deprecautie van den Jongen Prins tussen door de

116

cavallerye tot aan de postering van de Schutteryte brengen van de uyterste voorsigtigheydt is ge-weest. Want gelyk de glasgordynen van de draag-stoel waaren opgeschove en de Jonge Prins aanhet gezigt van een ygelyk wiert vertoont, veroor-saakte dat gesigt soo een verrukking van vreugtonder de aanschouwers, dat naauwlyks passagiewiert overgelaaten. Omtrent 4 uuren kwam denJongen Prins in de kerk en wiert aan MaladyHindfort overhandigt, en die hem wederom aanden Stadhouder overgegeven hebbende wiert deH. Doop aan hem geadministreert door DominusPielat ende de naam gegeven van Willem. DeGodsdienst geyndigt synde wiert genoegsaam inhet te rug keeren de ygeste route geobserveert,onder het luyden en speelen der klokken en hetgebulder van het canon. Vervolgens defileerden de6 compagnien Schutters, die magnifiek uytgedostwaaren door de Stadhouderlyke Poort over hetBinnenhof, deselve ten deele door Syne Hoogh.met groot genoegen beschout synde. Men kan nietgenoeg uytspreeken den grooten toevloet vanvreemdelingen herwaarts gelokt om deese plegtig-heydt te besigtigen, als meede over de magnificentieen pragt van kledere als andertsins, hetgeen metgeen pen is uyt te drukken, Dese avont syn deHeeren die bij den Doop geasisteert hebben doorSyn Doorl. Hoogh. aan een tafel van 80 couvertspragtig op Prins Maurits Huys geregaleert. Soo isop die avont den heelen Haag geillumineert ge-weest. Verwonderingswaardig is het dat daar sooeen onbegrypelyk getal van mensen van alle steedenen dorpen hier al te saamen waaren gevloeyt, menegter het minste ongeluk niet heeft gehoort.

OVER EEN STAATE PLACAAT GEAFFIGEERT.

13 April. Op een Saterdag morgen ten 12 uureneen Staate Placaat door die van de Geregte bekentgemaakt synde in substantie als volgt. Dat deHeeren Staaten van Hollant en Westvrieslant mits-deesen aan een ygelyk doen weeten, dat Sluys inVlaandere welke beset synde door de Francetroepen, En daarom ernstelyk vermaanen aan eenyder wie het ook syn mooge dat alle de geen dieeenige gepallanteerde crediteuren daar woonagtighadden dewelke onder haar hadden eenigte Obligatien.Los of Lyf Rente dat de specien daar van moetenvoldaan worden in handen van de yge persoonen,die daar in syn gepallenteert of geweest.

OVER EEN STADT PLACAAT GEPUELICEERT.

16 April. Op een Dingsdag morgen ten I 2 uurenafgekondigt een Placaat synde een Reele om in4 termijnen tot de Liberaale Gift te compareeren,synde daar toe tyt bepaalt tot de 31 Augustyvoor het laast.

OVER HET EXERCEEREN VAN DE RURGERY.

23 April. Op een dingsdag s’ avonts ten 6 uurensyn de burgers voor de eerste reyse deeses jaarswederom de exercitie beginne te oeffenen onderkaptyn van der Mark, synde de oudste Capityn.Volgens schryven van de Rurgeren Almanakkenmoesten sy den 2de deeser al in den doelen hebbenbeginne te exerceren, maar om de aanhoudendekoude is het 3 weeke opgestelt, en in plaatse van4 maal s’ weeks maar 2 maal s’ weeks de exercitiehebben beginnen te doen.

118

OVER HET AFDANKEN VAN EENIGE WAARTGELDERS.

26 April. Op een Vrydag morgen syn aan deKaptyns huysen eenige Waartgelders afgedankt,als adjudants, sergeants, corporaals, tamboers engemeenen, dewelke Captyns niet goet erkenden.

OVER DE GENERAALE TROMMELSLAG GESLAGEN.

26 April. Op die yge Vrydag namiddag is alhierbinnen de Stadt een trommel beginnen te slaanvoor sappeurs, mineurs en werk lieden in steen,yser en hout, en een recommandatie aan alle jongeen welgeschape manschappe die vol couragie syndat deselve na verdienste sullen werde geavanceert,onder het Regiment van den Baron van Breda,die kon sig adressere aan de Heer Sergeant Villattes,leggende in logys op de Middelste Gragt in deoude dikke Boom, alwaar men hem kan vinden.

OVER HET COMPAREREN VAN DE WAARTGELDERS0~ HET STADHUYS.

27 April. Op een Saturdag morgen ten I I uurensyn alle de Waartgelders op het Stadhuys geweestom order af te wagten wanneer sy om haar sydgeweer moesten koomen, en wanneer sy soudeuytrekken, gelyk dien dag geschiet is.

OVER DE COMPARITIE VAN DE VOLGENDE DAG.

28 April. Op een Sondag namiddag syn alle deWaartgelders weeder op het Stadhuys vergaartgeweest, en hebben doe gekreegen haar deegens,patroontassen, banjonet, en hebben het haare moetenbrengen aan de Kaptyns huysen, en ontfingen doemet een order van kaptyns, dat sy alle moesten

119

maaken, des anderen daags s’ morgens ten halv6 uuren aan yder kaptyn syn huys te weesen, endeparaat om die ygen morgen uyt te trekken, gelykmen in breeder sal vinden.

OVER HET UYTREKKEN VAN DE GEWONE LYDSEWAARTGELDERS, NA DE FRONTUUR STADT HEUSDEN, EN

OP WAT MANIER SULK IS GESCHIET.

29 April. Het was dan op een Maandag, datmen s’ nagts een groot rioel op de been was opde straat. Het waaren de Waartgelds die adieugingen seggen bij haar vrienden, kenisse ofte na-bestaande. Hier niet lang by te blyve, s’ morgensten halv 6 uure vergaderde de Waartgelds by hunnekapitynen aan de huysen met hunne ransels op derug, haar witte sprot kousse hadden sy aan, enmeest alle het hayr gebonden van agtere. Sy saagener uyt als chevaliers, veele die swarte dasjes of stropjesom den hals hadden. Sy kwaamen dan allemaalop haar compareer plaatsen en wagte tot sy soudenweg marschere. Onder dit wagte dronke veele sooveel janever dat sy kwalyk staan konde. Veelewaaren soo beschonken dat se spoogen daar systonden. Het was van al de adieu dropjes die syna haar hadden genoomen. Terwyl sy nu wagtensoo ging de Tambour Majoor met al de tamboursde Stadt door, de welke alle de mars sloegen. Enals sy aan een kaptyns huys kwaamen wiert 2 vande selve daar gelaaten. En soo wierden sy yderby syn yge Captyn aan de huysen gebragt, enmoesten daar wagten tot sy heen marscheerden.Onuytspreekelijk veel mensen waaren er op debeen om die uytmarscheering van de Waartgelderst e sien. De klok halv 8 uuren geworden synde

120

wiert het t’seyn gegeven om stil te staan in ryengedefileert. Doe wierden van de sergianten en cor-poraals aan het voorn. volk uytgedeelt haar deegensdie sy daags te vooren op het Stadhuys haddengehaalt, en welke alle gelyk de snaphaanen ge-nommert waaren, op dat een yder syn yge geweersoude kennen. Doe hebben sy nog gekreegen yderIO koogels en 3 vuursteenen, maar het kruyt datsouden sy in hun garnisoen krygen of ontfangen.Wanneer sy nu alles hadden, wat sy moesten hebben,soo wierde sy alle in nette order gestelt en klaargemaakt om heen te trekken. Doe was de klokbijna 8 uuren. Doe kwaamen yder Captyn voorhet front van syn volk staan en de comande ge-paart met de gewoone saluade, en trokken soo allena de Witte Poort binnen deese Stadt tot aan deTrekvaart van den Haag en Delft, alwaart 10 ofx I schuyten lagen van alle Veeren, die daags tevooren geprest waaren om deese troepen te voeren.Tussen dit dient gesegt te worden, dat onder hetuytrekken veel van de Waartgelders waaren diesongen op straat luytkeels als lysters en gout-vinken. Andere soopen weer eens uyt de jeneverfles en bragten malkaar eens over. Andere waarenweeder heel droevig en mistroostig. Veele maakteallerly caterelletjes met handen en voeten, met hetschudden der kop, enc. Men hoorde doe niet andersroepen als ajuy maatje aju Piet of Jan, wie hetsyn mogt. Veele riepen nog aju teegen haar com-peers, anderen tegen haar snaars, de 3de tegenhaar gevaartjes. Het was al de geer de handt, ofik valtemets myn leven niet weer en sag. En datging alsoo tot dat sy aan de schuyten kwaamen,alwaar yder captyn syn volk in 2 schuyten deed

121

trekken, En op yder schuyt van vooren een tambourl ieten s taan. Op de eerste schuyt die voor voerdaar woey af een magnifiek nieuw vaandel, daarin sat de overste van de Waartgelders, verselt van3 Kadets, en de tambour majoor stont daar voorop. En dat sy nu allemaal in de schuyten getreedensynde, zoo syn er nog verschyde geweest , diemalkander kusten of zoenden. Den een syn wyf,den ander syn nigt of vryster, de derde syn . . . .,alles op adieu en Goe Reys. Sy syn dan alte saamenten halv 9 uuren afgevaaren onder het slaan vanal de trommels, en hebben soo hunnen mars aan-genoomen na Heusden. Maar de schippers hier vandaan hebben se maar gebragt tot Delfshaaven al-waar sy scheep syn gegaan. En des anderen daagssyn de schippers wederom gekoomen.

Nota: alle de tuynen op de Trekweg waaren volmensen die tyt.

OVER DE FAVORABLE NIEUWE TYDINGL

4 Mey. s Het was op een Saturdag morgen deklok omtrent IO uuren dat men alhier binnen deeseStadt de onverwagte aangenaame tyding ontfingalsdat de Preliminairen Vreedens Conferentien teAaken gesloten waaren, en dat de Ratificatien vandien binnen 3 weeken stonde uytgewisselt te worden,mits dat Maastrigt tot inkwartiering aan de Francenmoest werde overgegeven. En dat dan een Publi-catie soude werde gemaakt tot het ophouden vande weerskanten vyandeli jkheeden, soo te waaterals te lant. Dit kwam als een donderslag in deooren van alle goede en welmeenende Patriotten,dewelke dit niet verwagt hadden, want volgens hetschryven der couranten soo souden de Ministers

122

Plenipotentarissen van alle Hooven eerst Woensdagden @re deeser Maant Mey hebben tot de VreedensPreliminairen beginnen te staken te sitten, maarvolgens gedagten soo moet er een stille Conferentiegehouden syn tussen de weersysde Ministers.

5 Mey. Sondags voormiddag waren veel mensennieuws gierig wat dit voornoemde syn mogt. Veeleliepen na de Courantier om te hooren wat van diefavorable tyding mogt aangekoomen syn, dog be-geerde geen uytslag te geven voor dat namiddagde kerken uyt souden syn. Deese tyt vervult syndeliet de Courantier 4 stukjes canon voor de deurbrengen en loste deselve 3 maal af ter eere vande nieuwe tyding en confirmeerde doe het voor-noemde. Het was doe al weeder een nieuwe vreugten tot securiteyt was een Courier uyt den Haagby Burgemeesteren gearriveert om deese confirmatiebekent te maaken.

NOTIFICATIE EN WAARSCHOUWINGF..

5 Mey. Burgemeesters en Regeerders der StadtLeyden doen by deesen aan een ygelyk waar-schouwen en notificeeren dat op de aanstaandeKermis die syn sal den 26 deeser niet sal werdegeattmiteert eenige Commedianten, Koordedansers,Marionetten, Ryffelaars, draayborden of diergelijkeVoortoningen. Soodat op die kermis maar 2 klyneSpulletjes hebben moge staan, dewelke de Privilegiein den Haag hadden gehadt.

OVER DE EXERCITIE VAN DE VRYE COMPAGNIE BURGEREN.

6 Mey. Op een Maandag namiddag ten 6 uureis de vrye Compagnie Burgeren bestaande 24 Grana-

123

diers en 76 Musquettiers in de Stadsdoelen beginnente exerceeren, synde alle seer fraay uytgedost. Enhebben dit meest alle Maandagen of donderdagenwaargenomen onder de exercitie van evolutien,manualen, bataillons caree en het maaken van heggevuuren, rye, flanken, windmolens en diergelyke.

OVER HET DOORTREKKEN VAN RUYTERY ALHIER.

24 Mey. Op Vrydag namiddag ten halv 2 uuremarscheerde hier door omtrent 28 man CarabiniersRuyterye van het Regiment Hoeuft van Ojen o mte Uytregt den Kooning van Engelant te convoyerenop Syn Reys. Sy syn weeder om gekoomen 14 daagendaar na en weeder hier door gepasseert.

OVER HET DOORVAAREN VAN GUARDES DU CORPSVAN SYN HOOGHEYD.

3 Juny. Op een tweeden Pincterdag s’ morgensten 7 uuren kwamen van Uytregt door deese Stadtvaaren 3 trekschuyten met Guardes du Corps vanSyne Doorlugtige Hoogheydt, dewelke alle fraajemanschappen waaren. Sy voeren door onder hetslaan der trommels en het geblaas der pauken entrompetters onder toeloop van veel mense.

(Wordt vervo&d) .

Copie van een handschrift, toebehoorende Mejuf-frouw G. B. C. van Rhijn te Leiden, en doorH.Ed. welwillend ten gebruike afgestaan aanS. J. Le Poole L.Gz.

Een Jachtruzie van voor 200 Jaar.

Prothocol

van Acte No. 70.QUIRIJN RAVEN.

ivots. te Leyden.

Huyden den twintigsten Augusti 1704 compareerdenvoor mi j Quir i jn Raven nots . publ . to t Leyden res ideerendeende voor de nabeschr. getuygen:

Den Hoog Ed. gebooren Heer Floris van Alckemade,Heere van Out Alckemade enz. ende Thomas Rogge,beyde wonende op de huysinge van Out Alckemade,mitsgaders Ary Gerrits van Ysbergen wonende in denAmbagte van Sassenhem, mij notaris bekend, dewelckeverklaarden waaragtig te wesen dat op den z7en Julylaatsleden hij Heer eerste comparant benevens de tweeandere comparanten met den anderen in een schuytjena sekere vervallen koy van den Hr. eersten comparantgelegen in de jurisdictie van Warmond, gegaan sijn,hebbende den laatsten comparant verso@ om mede tegaan om s i jn weg te bekor ten , a ls wanneer voorgeval lenis dat den Heer eers ten comparant voor p la is ier s i jn roerin de lugt affschietende, daarop den Hr. Grave van Berlogeheel verbaast t ierende en rasende op de comparantenis asngekomen pos terende h i j Grave van Ber lo s i jn neve

125

aan de ander kant van ‘t water om de overkomste tebeletten, hebbende yder van haar een gelade roer in dehand ende pistolen by sig. Vragende de voors. Gravevan Berlo aan hem eersten comparant waarom hij hetregt van sijn jagt quam te violeren met eenen houdendehet roer op den laatste comparants lijff, onder vele lasterende scheldwoorden schietende ende quetsende daaropeen huyshond in de beenen, waarop gevolgt is, dat gemeldeGrave van Berlo hem wendende na den Hr. eerstencomparant, hem met seer impestinente woorden bejegendeende hem vragende wie hem permissie gegeven hadde,daar te komen jagen, settende met eenen de tromp van‘t roer met een overgehaalde haan tegen den Hr. eerstencomparant ‘t welk den Hr. eersten comparant ontwijkendeonder sijn arm door gong seggende hij Grave van Berlotegen den Hr. eersten comparant in de fransse taal (sooals hij Hr. eersten comparant duydelijk verstond) soogij soo jong niet waart ik soude LI aanstonds onder devoet schieten, dreygende met eenen den tweden comparantbij aldien hij hem weder met een roer buyten de poortvan sijn Hr. eersten comparants huysing quam te sienhij hem terstond soude doodschieten, ende commandeerdesijn Walsche knegt om de voors. gequetste hond te schietensooals den selven knegt daar op aanstonts den hond vanden Hr. eersten comparant doodschoot, op alle welckerencontres den Hr. eerste comparant den meergemeldeHr. Grave van Berlo ten gemoet voerde dat sijn vooroudershadde aldaar gejaagt, alhoewel sijn vader zal. nu in langejaren sulx niet hadde gedaan, hi j Graaff van Berlocontinuerende in sijn onbehoorlijke actien ende expressienligte sijn rock op sloeg op sijn gat, seggende ik schijtin u, in u papa, en gantsche familie.

Wijders niet getuygende presenterende desen metsolemnelen eede des noot sijnde te bevestigen ende voor

126

redenen van wetenschap gevende als in de text, endedat sij deposanten alle het gedeposeerde met haar oogenhebben gesien ende ooren gehoort, oversulx seer welweten dat haar getuygenis waaragtig is.

Consenterende voorts hier van attestatie in formagelevert te werden.

Aldus gedaan ende gepasseert binnen der stad Leydenpresent ‘d onderges. getuygen :

w. g. FLORIS VAN ALCKEMADETHOMAS ROGGE.

dit is A gesteld bijARY GERRITS VAN YSBERGEN,JACOBUS VAN DER SANDEN.HENRICUS MIJLIUS.

QUIRIJN RAVEN, nok. #ubC.

Ieder, die goed bekend was met de omgeving vanLeiden omstreeks Igoo, zal zich ongetwijfeld her-inneren, dat een vrij groote boschpartij, meerendeelsbestaande uit wilgen, en verder uit wat berken eneikenhakhout, in het oosteinde van hetdorp Warmend,tegen de grenzen der gemeente Sassenheim, eeneaangename afwisseling voor het oog bood tusschende groene weiden en de reeds toen zich steeds meeruitbreidende gronden, aan de winstgevende bollen-cultuur opgeofferd. Het waren de laatste overblijfselenvan het plantsoen, dat eenmaal het in I 824 afgebrokenhuis,,Oud Alckemade”omringde en versierde; hetgeenaldaar van de oude waterpartijen overgebleven was,lokte in den jachttijd zoowel alle watervogels, alsde houtsnippen aan, als een veilig en rustig verblijf.Doch ook dit rustige plekje aan den weinig gebruiktenverkeersweg, den Warmonder dam, viel ten offer

127

aan de bollenwoede en een oppervlakkige blik zalzeker falen, dit oude, historische plekje te vinden.

Eenmaal stond hier het stamslot van een dermachtigste en oudste Hollandsche geslachten, de vanAlckemade’s, doch reeds in het begin der beruchteHoeksche en Kabeljauwsche twisten, werd hetverwoest, om nooit meer te herrijzen. In het middender 1% eeuw werd daar nog een sterk fundamentvan een toren gevonden; de ruïnen van het oudehuis 1) waren door de Spanjaarden, die Leidenbelegerden, reeds geheel verwijderd, waarschijnlijkuit angst, dat zich daar ontzettingstroepen zoudennestelen in den rug van hun leger. De grond wasevenwel nog steeds eigendom gebleven van denhoofdtak van dit geslacht, dat sedert vele eeuwenreeds het huis Oud-Poelgeest onder Oegstgeestbewoonde, en een der in de Zuidelijke Nederlandenvertoevende erfgenamen van de goederen ,,van denhuize van Alckemade” graaf Willem de Hamal, washet, die in 1614 dit vervallen bezit verkocht (hetwas zwaar belast met schuld) aan Joncker Sybrantvan Alckemade, die uit eenen oorspronkelijk ver-armden tak van het oude geslacht stamde, dochwiens onmiddellijke voorouders in stedelijke ambtente Haarlem en Amsterdam aanzien en fortuingewonnen hadden. Hij stichtte er in 1622 eeneschoone ridderhofstede met hoogen toren in hetmidden en zijne nakomelingen breidden het voor-vaderlijk erf uit en verfraaiden den aanleg derplantsoenen naar de vaak wisselende gebruikendier tijden. Ik zal u hier verder niet lastig vallenmet de verhalen van het doen en laten dezer nieuwe

1) In 1525 waren die daar nog vrij uitgebreid.

1 2 8

Heeren, die trotsch waren op de gelijknamigheidvan slot en familie. De kleinzoon van den stichter,Joncker Floris, trouwde in tweede huwelijk metMaria van Scheltinga uit Friesland, die harenechtgenoot vele goederen in die provincie aanbrachten zij waren de ouders van den jeugdigen Floris(geb. 25 Aug. 1684), dien wij in bovengenoemdonaangenaam avontuur aantreffen. Zijn vader waskort te voren, den 3oen Maart, overleden; de jonkerzal ondanks zijn goed recht, wel danig geschrokkenzijn van de bejegening, die hem ten deel viel, enzijne moeder zal er op aangedrongen hebben, datzoo spoedig mogelijk van die zijde, naar het gebruikvan den tijd, voor een notaris, proces-verbaal vanhet gebeurde werd vastgelegd, vooral waar deandere partij de Heer van Warmond, in hoogsteigen persoon was. Wat was toch het geval! Dekleinere R. C. adel van Rijnland, was evenals hetgrootste deel der ,,eigen boeren” getrouw geblevenaan het Geloof der Vaderen. Alle ambten enbedieningen waren voor hen gesloten. Slechts zeermachtige Heeren, als de van Wassenaers’s en vanPoelgeest’s ontzag men en liet hun oogluikend veeltoe, wat met de placcaten volkomen in strijd was.Doch de kleinere adel was geheel overgeleverd aande willekeur der schouten en als deze niet strenggenoeg optraden, waren de predikanten steeds inde weer om door protesten, de hooge overheid temanen, beter zorg te dragen voor het naleven derplaccaten, uit vrees voor ,,openbare Paepschestoutigheden.”

Nu waren de van Alckemade’s wel bijzonderbevoorrecht door hunne onmiddellijke nabuurschapmet het huis Warmond, waar de nakomelingen van

Het huis Oud-Alckemade in 1650; naar eene teekening in deprentverzameling der gemeente Leiden.

129

den grooten admiraal, Johan van Wassenaer,resideerden en in hun slotkapel door den huis-kapelaan dagelijks de H. Mis lieten opdragen voorhet gezin en alle R. C. inwoners van Warmond.De groote invloed dier familie in staatszaken en debeste verhouding tot de niet Catholieke familieleden,die de hoogste en invloedrijkste ambten in de geheeleRegeering der Republiek hielden, beschutten hunnegeloofsgenooten op Oud Alkemade tegen den overlast,die het dagelijksch deel was van hunne gelijken inde andere dorpen van Rijnland; doch desondankshad men het in 1679 op aanstoken van denWarmondschen predikant zoover weten te brengen,dat Joncker Floris van Alckemade Sr. door het dorps-bestuur was aangeslagen in de ,,steeck- of schildtale”,eene belasting, die nooit van riddermatige heeren ge-vorderd werd. Van die zijde beweerde men, dat hethuis Oud Alckemade geene qualiteiten bezat, om alsriddermatige hofstede te worden beschouwd, hetgeenlevendige protesten uitlokte van den Heer, die o. a.aan zijn procureur voor den Hove van Hollandschrijft: Hoe is het bestaanbaar, dat men zichonderwindt tot dergelijken twijfel, waar de besteen oudste manuscripten, die mij ten dienste staan,mijn oud adellijk huis boven alle verdachte heffen;de oudheid van mijn goed is van dien aard, dathet zijn naam ontleent aan Alcmena, de moedervan Hercules, ,,die hier haer gemeenlycke residentieplacht te hebben.” Het was in dien tijd in sterkemate mode, om alle oud-vaderlandsche geslachtenuit de helden der mythologie te doen afstammen ;de van Teylingen’s begonnen hunne stamreeks met :Priaem, was koning in Trojen en. . . . zooals menziet, de van Alckemade’s bleven niet achter. Eene

9

verstoring der goede betrekkingen tot het huisWarmond was dus eene zeer ernstige zaak en menkan zich voorstellen, hoezeer de jeugdige JonckerFloris daardoor werd getroffen. Toch was hijvolkomen in zijn recht, want tot het in 1614overgedragen terrein behoorde wel degelijk de Kooiaan het Kager meer (nog bestaande) en de wegdaarheen ,,te water en te land”, staat er uitdrukkelijkbij. Maar wat maalde graaf Ferdinand de Baerlodaarom! Hij was in 1703 pas, gehuwd met deerfdochter van het huis Warmond, Anna Hendrinabarones van Wassenaer , vrouwe van Warmond,Hazerswoude, Esselijkerwoude, Leimuiden enz.Echte Luikerwaal, lid der ridderschap, geheimraaden kamerheer van den Prins-Bisschop van Luik,wijders kolonel der infanterie, met 8 hoogadellijkekwartieren, zag hij natuurlijk, naar der Walen aarden blijkens zijn gedrag, diep neer op den eenvoudigenRijnlandschen jonker. Zoo kort na zijne komst opde goederen zijner vrouw, zal hij zeker niet op dehoogte geweest zijn van de grenzen zijner bevoegdheiden dus zijne kracht gezocht hebben in ,,injurieusewoorden” en ,,vileine bejegeningen”, die men meervan hem vermeld vindt, gedurende zijne ,,gelukkig”korte heerschappij in het vredig dorp, dat dergelijkoptreden, niet gewend was, noch waardeerde. Hijstierf kinderloos 17 Maart 1715, zijne weduwe27 Februari 1722.

Joncker Floris Ignatius Michael van Alckemade isI I Juli 17 13 op Dever (Lisse) gehuwd met MariaTheresia van der Goes en liet slechts dochters na.De oudste bracht door haar huwelijk Oud-Alckemadeaan Frans Bernard Cousebant, heer van Waspik,en hunne afstammelingen behielden het tot in het

begin der Ige eeuw (1820), waarna zij voorgoednaar België verhuisden. De Oud-Minister van Oorlogvan dat land, A. Baron Cousebant d’Alkemade,vertegenwoordigt als laatste man van zijn geslacht,door dien tweeden naam het eenig overblijfsel vanden ouden glans, aan di t thans vergeten plekjegrond verbonden.

EI% ARCHIVARIS-JAGER.

Hendrik van Sevenhoven,de dappere Baljuw van Nieuwkoop in 1672.

Uit ‘s Lands historiebladen is ons bekend, hot.Iuxembourg met het fransche heir in zijn zege-vierenden opmarsch werd gestuit door de Hol-landsche waterlinie. Hier werd hij verhinderd omtot het hart der Republiek door te dringen, derijkste landen van Europa aan zijn plunderziekescharen ten offer te geven en de vri jheid dezerlandzaten geheel en al te vernietigen.

Die waterlinie was onze redding! Doch welkeontzaggelijke hinderpalen zij het vijandelijk legerbij zomertijd in den weg legde: in den winter, bijstrenge vorst veroorzaakte zij het grootste gevaar;dan lag de toegang overal open, wanneer althansniet tijdig daarin werd voorzien.

Willem 111 en zijn aanvoerders beseften dat tenvolle en toen de winter aanbrak, werden langs degeheele linie wachten van boeren en huisluiden ge-plaatst, welke tot taak hadden het ijs open te bijten.Molens en sluizen werden in het werk gesteld omhet water driftig te houden om zoodoende den in-vloed van de vorst te neutraliseeren. Compagniëenbewapende schaatsenrijders zwierven overal heen

133

en weder; ijssleden met veldstukken en ammunitiewerden gereed gehouden om tijdig bedreigdeplaatsen van het noodige te voorzien, terwijl hetzwakke verdedigingsleger aanzienlijk werd ver-sterkt door in verbazend korten tijd uit huisluidennieuw gevormde troepen.

Reeds in November zon Luxembourg op een in-val over de bevroren wateren. Den zgen Nov.schreef hij aan Louvois: ,,je ne doutois point debríìler la Haye, à quoi vous ne vous seriez pasattendu, avant les giaces . . .”

Zoodra nu de vorst inviel, deed hij uit onder-scheidene door de franschen bezette vestingen hetbeste krijgsvolk lichten en te Utrecht bijeentrekken.Wel volgde een kortstondige dooi op het eerstewinterweder, doch toen de vorst met verdubbeldehevigheid intrad, begaf zich het leger op marsch.Men schreef toen 27 Dec. 1672. Het bestond uitIOOOO geoefende krijgers, met een bovenmate grootgetal officieren, die, zich vleiende met een ge-makkelijk te behalen roem, bij deze krijgstochthadden aangesloten. Nauwelijks te Woerden aan-gekomen hield het vriezen op ; de sneeuw, die onderhet vallen smolt, voorspelde zachter weder enwerkelijk viel opnieuw de dooi in. Luxembourg,die zijn eenmaal opgevatte taak niet wilde latensteken, zette echter den tocht door.

Voorposten, uitgezonden onder den franschenruiteroverste de Mélac, om het terrein tusschenWoerden en Gouda te verkennen, rapporteerdendat de beide Wiericken ongeschikt waren om dooreen leger te worden overgetrokken; de werkingvan molens en sluizen had het ijs in talrijke kleineschotsen veranderd, die mogelijk bij strenge vorst,

134

maar zeker niet bij dooi in staat waren eenigen lastte dragen. Bovendien was gebleken dat Gouda zéérwas versterkt en de inundatiën ook dáár zeer spoedigkonden werken.

Luxembourg, die de aangevangen opmarsch ingeen geval wilde staken, gebood nu de stel l ingBodegraven - het Staatsche hoofdkwartier -noordwaarts om te trekken, om te beproeven langsdien kant tot in het hart van Holland door te dringen.Nog denzelfden avond te IO uur trok Luxembourgmet twee brigades, elk van 12 bataljons en eenvoorhoede van 500 man met 100 grenadiers aan‘t hoofd over het bevroren ondergeloopen land naarhet dorp Zegveld. In den nacht opgehouden doorde Rietveldsche wetering, die opengestroomd was,vond de fransche krijgsmacht zich, 28 Decemberin den vroegen morgen opnieuw den weg versperddoor de Slimme Wetering, waarover in haast eenbrug werd geslagen van balken en planken uit denaburige woningen. Wel trok een groot deel vanhet leger over die brug, doch toen deze onder denlast bezweek, werd het achtergebleven gedeelteteruggezonden en met het overschot dat circa3 joo man telde, den tocht voortgezet. In het waterd e Mije l a g een uitlegger, een Groenlandschewalvischsloep, bewapend met geschut, dat de franschegelederen dermate teisterde, dat ook hier geenovertocht kon plaats vinden. Men dwaalde noord-waarts af, met het oogmerk door Nieuwkoop tetrekken, doch ook hier vond men een geduchtenwederstand.

DeBaljuwvanNieuwkoop,HendrikvanSevenhoven,door zijn uitgezette wachtposten van de naderingder franschen verwittigd, zond onverwijld naar den

135

Graaf van Köningsmarck, opperbevelhebber te Bode-graven, om hulp, doch zijn verzoek werd om onbe-kende redenen niet toegestaan. Toen trachtte hij zeIfaan het gevaar het hoofd te bieden. Als Kolonel overhet gewapende landvolk ontbood hij vier kapiteins vande ingezetenen, waarvan één, Jan Gijsbertsz. Plemper,met name genoemd wordt, en gaf bevel onmiddellijkde inwoners te wapenen. Versterkt door een afdeelinghuisluiden uit Aarlanderveen, trok hij moedig defranschen tegemoet en deed de toegangen van hetdorp op vijf plaatsen bezetten. Hier maakten defranschen kennis met het eigenaardig wapen derdorpelingen, hen ongewoon, doch door de Spanjaardenvan vroeger zéér geducht : den tot piek herschapenkodde of polsstok. Behalve een scherpe punt, bevondzich aan het boveneind een soort van haak, terwijldaaronder de stok was beslagen met korte scherpepennen om het aangrijpen daarvan te beletten. Metde kodde sprong men de breede slooten over; metden haak trok men de vijandelijke soldaten omveren doodde ze met den scherpen piek.

Hendrik van Sevenhoven drong met zijn landvolkmoedig voorwaarts, verjoeg de franschen en keerdezegevierend met drie gevangenen in de kom vanhet dorp terug.

De franschen, die noodgedrongen tot den aftochtmoesten besluiten, konden door het ontdooide ijs,bovendien onbetrouwbaar door het betreden vanzooveel volks, niet meer over den zelfden weg terugen trokken de kade langs de Mije af, den kant uitnaar Zwammerdam. Hun weg voerde langs tweeverlaten schansen, dus kwamen zij ongehinderd aanhet kleine dorp, waar echter de wipbrug over denRijn was opgehaald en den toegang belette. De

136

fransche majoor Luide kwam evenwel met eenigesoldaten, half zwemmende en deels met schuitenaan de overzijde. Zij lieten de wipbrug neer enhet was toen dat die moordtooneelen plaats vonden,in de geschiedenis bekend onder den naam van,,de fransche tyrannie”. Köningsmarck, uit Bodegravenweggetrokken naar Alphen, werd door de franschesoldaten met trommels en trompetten uitgeleidegedaan tot halverwege Gouwsluis, waarop deze toteen rooverbende vervallen soldaten van Zijn Aller-christelijkste Majesteit zich in Zwammerdam enBodegraven verspreidden en niet dan met buit uitde verbrande dorpen beladen den terugtocht naarWoerden aannamen. Ware Mozes Pain-et-Vin aande Nieuwerbrug op zijn post gebleven, dan haddenzij waarschijnlijk hun straf niet ontloopen, doch eenontijdige en panische schrik deed hem met zijngarnizoen naar Gouda de wijk nemen. Bekend is, dathij 23 Januari van het volgend jaar te Alphen op hetkerkhof werd onthoofd. Op die plaats tverd ter her-innering een blauw steentje in den grond gelegd,waaromheen door het leggen van straatklinkers eenster ontstond die wij allen te Alphen nog hebbengekend. Twee jaar geleden, bij de verlegging vande dorpsstraat heeft men ook die ster opgebrokenen niet weer aangebracht. Men vindt het nu eenmaalte Alphen e.o. te kinderachtig om eenige aandachtaan zulke historische herinneringen te schenken.

Y **

Van den bovengenoemden Baljuw was tot hedenal heel weinig bekend. Het beschreven feit vindtmen in vele werken ; den naam van den Baljuwechter in slechts zeer enkele. Plemper, in zijn

137

beschrijving van Alphen, noemt hem bij name.Wanneer hij werd geboren en wanneer hij overledenis, zocht men tevergeefs. Bij nasporingen dien-aangaande te Nieuwkoop gedaan, is de fortuin mijgunstig geweest en kan ik nu het volgende mededeelen.

Toen in 182 1 de oude gotische kerk te Nieuwkoopwerd afgebroken, werd daar een kleinere kerkgesticht ongeveer op dezelfde plaats. Het voormaligekoor viel echter buiten de nieuwe kerk. Men heeftde daar aanwezige grafkelders en de zerken on-aangeroerd gelaten en eigenaardig spreekt mennog heden, wanneer men dit deel der algemeenebegraafplaats op het oog heeft, van: het koor.

Hier liggen naast elkaar twee grafzerken, diede volgende opschriften dragen :

A. Hier leyt begraven Mr. Cornelis van Sevenhoven,bailuw der Heerlijcheden van Nieuwkoop,Noorden en Achttienhoven, ende sterft den26en Februari 1648, ende Aeltjen Heyndrickvan Zij1 sijn huysvrouw, gestorven den r7en JuniA”. 1655.

B. Hier is begraven Hendrick van Sevenhoven,laest sijnde geweest Bailju en Schout van deHeerlijckheit van Nieuwkoop etc. ende sterfden ISen November 169x.

De eerste grafzerk leert ons de ouders van dendapperen Baljuw kennen en heeft ook de wapensder ouders. Van Sevenhoven voert een dwarsbalk,in het hoofd vergezeld van drie rangswijs geplaatsterozen, in den voet van drie ruiten, geplaatst 2 en I .

Van Zij1 voert een staand kruis, in het eerstecanton vergezeld van een meermin met spiegel, en

_. . _ ..-- _ . _

138

over alles heen een hartschild met een dubbeleadelaar. (Dit wapen is dat van het ridderlijk geslachtvan Zij1 van Zijlhof, uit Leiderdorp).

De Heer P. de Graaf, hoofd der school te Nieuwkoophad de vriendelijkheid de opschriften der zerkennog eens te controleeren, terwijl Ds. R. de Haanmij welwillend inzage verleende van het oudedoopboekder N. H. Gemeente, waarin ik den doopdatumvan den Baljuw hoopte te vinden.

Inderdaad trof ik daarin op den datum 31 October1632 de volgende acte aan :

Mr. Cornelis van Sevenhoven, Baliu.Aeltgen Heyndricks van Zijl.

‘t kint: Henrick.Getuygen : Cornelis Crijnen en Neeltgen Adriaens.

Oudshoorn, Wintermaand 1 g 15. W. M. C. REGT.

TORENVELD.(Verbetering).

Ik betreur het, dat ik de lijst der kasteelen vanRijnland reeds verleden jaar liet afdrukken. Zelfshet haastig doorbladeren van de notarieele archievenheeft mij dit jaar zooveel geleerd omtrent tal vandeze huizen, dat ik nu reeds merkwaardig veel hadkunnen aanvullen en hier en daar ook verbeteren.In één geval lijkt het mij noodig, dit terstond tedoen, n.1. waar het Torenveld betreft. Deze naamhad eigenlijk nooit op de lijst moeten voorkomen,daar het eene wel ruime, doch overigens zeer gewoneboerenhofstede was. Zoo komt het voor op de oudstekaart van die omtrek in den atlas van het Gem. Archief,die van 1550 (No. 7660) en zoo blijft het ook. Toende Leidsche pruikmaker H. F. Leembruggen hetin 1685 aan den kolonel d’Offare1 verkocht, moesthet bewoonbaar gemaakt en uitgebreid worden, ennu blijkt mij dan ook, dat (bij nadere beschouwing)de groote (schoon lage) zware toren het jaartal I 7 I 3 ‘)draagt. Wanneer het bouwwerk weder afgebroken

1) Dit zoude op eene herstelling kunnen wijzen, doch hetis niet waarschijnlijk, daar ook in de r7e eeuw, geeneaanduiding van zulk een werk op de kaarten te vinden is.

is, staat nog niet vast, een gedeelte ervan moet tothet begin der ‘ge eeuw bestaan hebben. Doch hetdeerlijkst heb ik mij sedert jaren vergist ten opzichtevan de plaats, waar dit huis eenmaal stond.Dat ik de ware plaats vond, is niet te danken aande notarieele archieven, doch aan een toevalliggesprek met iemand, die vanouds Oegstgeestenaar,de woning van den heer Simon Lubbe aanduidde,met de woorden: ,,dat is nog een brok van hetoude Torenveld”. Deze woning ligt thans schuintegenover het voormalig schoutenhuis van Oegstgeest,doch aan de Z. 0. zijde van Schoutenbrug, die thansnog zoo heet en over de Zandsloot geslagen is.Vermoedelijk vormde de tegenwoordig bestaandeboerderij een deel der bijgebouwen en stond dehuizinge van kolonel d’Offare1 tegen de sloot aan-gebouwd. Dat dit de werkelijke plaats van Torenveldwas, werd mij door de acte van overdracht opkolonel d’Offare1 bevestigd, waarin de grenzenvan zijn aankoop nauwkeurig zijn aangegeven.

Ten slotte moet nog verbeterd worden, dat defamilie v. d. Pot niet daar, doch op Haaswijkwoonde, welk huis hun was aangekomen door deerven van den admiraal, Jr. Philips van Almonde,die er in 171 I stierf.

25 D e c . 1915. BIJLEXELD.

-Torenveld bij Oegstgeest in het begin der 18de eeuw.

De hofstede ,,Rhijnhart” onder Alfen.

Menige studie wordt gewijd aan de geschiedenisen de opeenvolgende eigenaren van kasteelen enzoogenaamde ridderhofsteden, maar slechts bij hoogeuitzondering wordt een onderzoek ingesteld naar hetverleden van boerenwoningen en nagespoord in welkehanden die in den loop der eeuwen zijn geweest.Het is dan ook met eenige aarzeling, dat ik hierde aandacht kom vragen voor de geschiedenis dervoormalige hofstede ,,Rhijnhart” onder Alfen, ofliever voor hare successievelijke eigenaren. Dezehofstede was evenwel van zoo eerbiedwaardigenouderdom, dat daaraan wel eenige aandacht magworden geschonken.

,,Rhijnhart” was gele-gen aan den ouden Rijnten oosten van Alfen bij de Gouwesluis en schijntomstreeks het midden der I We eeuw plaats te hebbenmoeten maken voor een aantal woningen, eenbuurtje, hetwelk daar bij de sluis is verrezen.

De naam ,,Rhijnhart” heb ik tot dusverre nietvóór het midden der zeventiende eeuw aangetroffenen wel in eene nader te noemen acte van27 Augustus 1653, waarin sprak is van ,,eenwooninge ofte hoffstede genaemt Rhijnhart”. Deze

142

aanhaling doet zien, dat toentertijd voor de oudebenaming ,,woning” die van ,,hofstede” in de plaatswerd gesteld. Voor ons, die geene bijzonderebeteekenis aan de betiteling ,,hofstede” hechten, isdit van geenerlei belang, maar voor hem, dieeenigszins op de hoogte is van dien tijd, zijn,, woning” en ,, hofstede” geene identieke begrippen.In het midden der ISde eeuw nog achtte deProcureur-Generaal van Holland zich verplicht voorde Hooge Overheid op te komen in een geval,waarin aan eene boerenwoning de titel van ,,hofstede”werd toegekend en de eigenaar zich ,,heer” daarvanschreef, juist zooals de eigenaar van Rhijnhart ophet einde der 17de eeuw ook heeft gedaan. Nietalleen toch moest Rhijnhart toen doorgaan vooreene hofstad, maar ook betitelde de eigenaar,Johan Booth, zich ,,Heere van Rhijnhart”.

De Procureur-Generaal dan oordeelde in zake,,Holy”, dat het verboden was op eigen gezag eenezoodanige bezitting te versieren ,,met den titul van,,Heerlijkheid ofte zelfs met dien van Hofstad,,,waardoor begrepen werd een sulk huys, ‘tgeen,,als een Ridderhofstad werd geconsidereert.” Hijzeide verder, dat ,,sodanige Huyzen, die geen,,jurisdictie hebbende, egter met regt, met kennisse,,en met approbatie van de Hoge Overheid Ridder-,,hofsteden sijn genoemt, zijn geweest óf appanages,,van jonger zoonen van zeer magtige Heeren, óf,,stamhuizen van oude bekende Adelijke Familien.”De onderscheiding is van belang, want ,,een ware,,en erkende Heerlijkheid en Ridderhofstad heeft,,die avantageuse eigenschap, dat dezelve gerakende,,in handen en in de bezittinge van een gequalificeert.,Edelman, zulk een Heer uit een zodanig goed ter

143

,,Ridderschap van Holland geassumeerden beschreven,,soude kunnen werden.” Het was dus destijds nietonverschillig, dat Rhijnhart ten onrechte als ,,hofstad”werd betiteld 1).

De eerste acte, waarin ik het latere Rhijnhartvermeld vond, is eene beleening van 7 April 1332.De machtige heer Jan van Polanen beleende toen,,Dirck Vockens. ende Wouter si jn keeffs zoon,gesamenderhant”, met ,,die w o n i n g e d a e r Dirc,,Vockens. nu ten tijde in woont, met 4l/2 morgen,,lants, daer se op staet, gelegen in den ambochte,,van Alphen”. De omschrijving dezer boerenwoningluidde in de zeventiende eeuw: ,,een woninge met,,41/s margen lants gelegen in den ambachte van,,Alphen aen de Gousche sluys in een weer lants,,genaempt Fockensweer.” Deze laatste benamingzoude kunnen worden aangevoerd ter ondersteuningvan het vermoeden, dat ook Dirk’s vader hier heeftgewoond, hetgeen voorshands niet kan wordenbewezen, evenmin als de onderstelling, dat reedsdestijds meer land tot deze boerenwoning zal hebbenbehoord, hetwelk allodiaal zal zijn geweest. Zooveelis zeker, dat er in 1638 4 morgen allodiaal landbij behoorde en dat de bezitting in het begin der18de eeuw werd aangeduid als : ,,een woninge met,,20 mergen 3 0 0 r o e d e n a l l o d i a a l e n 4 mergen,,300 roeden leenland, gelegen aan den hogen Rijndijk,,aan de Goudse sluys in Alphen, genaamd Rhijnhart”.Ten zuiden strekte zij zich uit tot de Banweteringen ten noorden tot den Rijn.

1) Op de ten vorige jare in ons Jaarboekje medegedeeldeliist van Ridderhofsteden in Riinland komt meer dan eengoed voor , hetwelk volgens genoemden Procureur-Generaal opdie be t i te l ing evenmin wet t ige aanspraak zou kunnen maken.

144

Genoemde Dirck Vockens. en zijn bastaardzoondroegen na enkele jaren hunne woning over aan

Jan Dever, van wien zij vererfde op WillemPietersz. Dever, die ook eene woning in het naburigeZwammerdam - toenmaals Swadenburgerdam -bezat en wordt vermeld in 1371 en 1396. Laatst-genoemde woning kwam na zijnen dood eerst aanzijnen zoon Dirk Dever en vervolgens aan diensbroeder Maarten, maar Rhijnhart schijnt dadelijkaan Maarten Dever te zijn gekomen. Deze werd in1431 opgevolgd door zijnen zoon Adriaan Dever,die Rhijnhart in 1455 overdroeg aan DammasReynersz. Nog geen volle vijfjaren later deed Dammasde boerderij over aan Jacop Coppier Henriksz., inwiens geslacht Rhijnhart bleeftot 1639. Waarschijnlijkhebben de Coppier’s van Calslagen, die op het Hofte Alfen woonden, Rhijnhart niet in eigen gebruikgehad, maar verhuurd.

Maria Coppier van Calslagen, aan wie haar broederJacop, kapitein eener compagnie voetknechten ingarnizoen te Aardenburg, vóór burgemeester enschepenen van dat stadje 29 Maart 1638 de woningmet het bijbehoorend land voor 6250 gulden hadovergedragen, verkocht Rhijnhart enkele maandenlater aan Dorothea Clara de Jonge. Deze trouwdein 1646 met Maximilaan Booth, rentmeester vanden Prins van Oranje in het Princeland 1>, en lietde boerderij bij haren dood in 1653 na aan harenonmondigen zoon Johan Booth. De door hem tot,,hofstede” en ,,heerlijkheid” gepromoveerde woning

1) Op eene ongedateerde lijst van gehoefslaagden aan deGoudsche sluis, in het archief van het HoogheemraadschapRijnland, komt voor: Jonckheer Maximiliaen f>oodt.

verkocht hij in 1700 aan Mr. Hubert Rooseboom,heer van ‘s-Grevelsrecht, president van den HoogenRaad en curator der Leidsche Universiteit.

Voor diens kleinzoon en mede-erfgenaam vooreen derde gedeelte, den onder curateele gesteldenMr. Willem van Schuylenburch, legde Mr. WillemRooseboom I z Juli 1725 den leeneed wegens Rhijnhartaf, maar bij de 27 Juli 1730 plaats gehad hebbendeverdeeling van de nalatenschap van Mr. HubertRooseboom voornoemd werd Rhijnhart toegescheidenaan Mr. Willem’s zuster Brigitta Catharina vanSchuylenburch, gehuwd met Steven Adriaan vanWelderen. Deze werd daarmede beleend 5 December173% nadat Josina Akersloot, eerder weduwe

universeele erfgename van Mr. Willem vanghuylenburch, heer van ‘s-Grevelsrecht, - krachtenstestament van I I December 173 1 - en nu echt-genoote van Pieter Samuel Crommelin, oud-schepenvan Haarlem, afstand had gedaan van de rechten,welke zij op Rhijnhart zoude hebben kunnen doengelden op grond van de beleening van 1725.

Brigitta Catharina van Schuylenburch overleed24 September 175 5 na haren man Steven AdriaanGraaf van Welderen een viertal kinderen te hebbengeschonken, het blijkt evenwel niet, dat een vandeze Rhijnhart heeft bezeten en vreemd genoegmocht ik er tot dusverre niet in slagen nauwkeurigvast te stellen, wanneer deze oude bezitting isverkaveld en dermate te niet gegaan, dat daaraangeenerlei herinnering meer is bewaard. ’

W. A. BEELAERTS.

Legaat bibliotheek Isaac Vossius.

Acts not. Raven, lg Maart 1698, no. 25.

. . . Compareerden . . . d e E . Heeren F r e d e r i kSpanheim ende Jacob Trigland, professoren derh. theologie inde Universiteyt binnen deser stadt,mij notaris welbekend, dewelcke per requisitie vande WelEd. Agtb. Heeren Curateurs van deselveUniversiteyt verklaren waeragtig te wesen, dat sij,heeren deposanten, wel gekent hebben den heerEduardum Bernardurn, gewesene professor in deuniversiteyt van Oxford in Engeland ende den-selven heer Bernardurn inde maent van Octobervan den jare 1696 alhier diverse reysen bij deheeren deposanten is geweest, maar naderhant be-r igt si jn, dat deselve heer Bernardus int laatstevan den jare 1696 oft in het begin van den jare1697 deser werelt overleden is, sonder egter in denpreciesen tijd behaalt te willen wesen. Verdersverklaard den heer eerste deposant gesien te hebbeneene verklaringe onder de hant van den gemeldenheer Eduard Bernards, van datum den tweedenDecember 1696, concerneerende de onderhandelingentusschen den voorn. heer Eduard Bernards met endenevens den heer Thomas Clyde, mede professorende bibliothecarius tot Oxfort, over den inkoopvan de bibl iotheek van den heer Isaäc Vossius

147

ende het bod van drie dzbysent pont sterZ&g- l), bijde heeren Bernards ende Clyde, als gedeputeerdenin den naam ende vanwegen de Universiteyt totOxfort, aan de erfgenamen van denselven heer Vossiusvoor deselve bibliotheek geboden ende van welkeverklaringe aan hem, heer eersten comparant, medeophuyden een copije, door den notaris van Dorpgeautentifiëert, is vertoont ende dat de voorgemeldeverklaringe met de eygen, ende aan hem heer eerstencomparant wel bekende, hand van genoemdenBernards was onderteekent, hebbende ook hij,heer Bernards, in de maant van October van denjare 1696 den heer eersten comparant den inhoudvan deselve verklaringe diverse malen verhaaldende gesegd. Wijders enz. 2).

1) De cursiveering is van mij.2) Mookuysen, Gesch. d. Unìv. RibZ. te Leìa'en, ~~z?G~~,J

(die verwijst n a a r T y d e m a n , iWizemosyne, 1825,blz. 259-290) verhaalt: 1. Vossius + te Windsor 21 Febr.1689: de twee kinderen van ziin broeder Matthaeus, GerardJan* en Aafje, bieden de bibliotheek ten aankoop aan deLeidsche Universiteit voor denzelfden prijs, 3000 pond, dienmen te Oxford had willen geven. De koÓp ging door,‘maartoen boeken en handschriften, Octob. 1690, te Leiden warenaangekomen, zeiden Spanheim, Gronovius en Trigland, datde boeken niet overeenkwamen met den catalogus. Bij detoen gevoerde onderhandelingen tusschen Curatoren enGerard Jan Vossius deed men Öok in Engeland onderzoekenof het waar was, dat Oxford 3000 pond had geboden ?Beverland, beschermeling van Isaac Vo&ius, zeide &-2800. Uitonze acte blijkt, dat het inderdaad $3000 was geweest. Hettoen gevoerde proces tegen Vossius hebben Curatoren verloren.

Het is niet duidelijk, waarom juist Curatoren deze notariëeleacte lieten opmaken, want voor hen ware het voordeeligergeweest, als de geboden som 8 2800 had bedragen.

L . K N A P P E R T .

INHOUD.

Een woord vooraf . . . . . . . .Vereeniging Boud-Leiden” : Verslag over

het jaar 1915 . . . . . . . . .Statuten, bestuur en ledenlijst . . . .Korte kroniek van Leiden en Rijnland .Inlichtingen omtrent enkele besturen en

openbare inrichtingen . . . . . .Kalender voor het jaar 1916. . . . .

IN MEMORIAM :Johan Schmier, door F. D. . . . . .Prof. Dr. P. Zeeman Gzn., door H. A.

Sypkens . . . , . . . . . . .Pieter van Wijk, door J. W. W. . . .R. van Ham, door H. van Druten. . .H. F. Ch. Gerlings, door Aug. L. R. .Simon Petrus Perdijk, door G. J. , .Samuel Jacob Le Poole Szn., door D.

Bk?.v

VIIx - X V I

XVII-XLV

XLVI-LVLVII - LXIV

LXVII-LXX

LXXI-LXXIIILXXIV-LXXVLXXVI-LXXVIIILXXII(-LXXXI

LXXXII-LXXXIII

Harteveld H.Cz. . . . . . . . . LXXXIV-xcw

Bk.Over de graden, die oudtijds aan de Leidsche

Universiteit werden verleend, door Dr. P.C. Molhuysen. . . . . . . . . . . 1-11

‘49Blz.

Studenten vechten met de burgerwacht, door L. K. 32Jacobswoude (met illustratie), door 0. C. van

Hemessen . . . . . . . . . , . . 33- 42Conditiën van het kostschool te Noordwijk-

Binnen ten huyze van J. de Veer, doorJ. Kloos. . . . . . . . . . . . . 43- 44

Rolle van de persoonen., . . vrijdom van.. . .excijsen genietende, door (wijlen) S. P. Perdijk 45-- 49

Dorpsverweer in 18 13, door J. Kloos . . . 50- 52Uit het oude, Leidsche notariëel-archief. De

tragische geschiedenis van den student CornelisCaesar. Klikspaan-Arminiaan, door Dr. L.Knappert . . . . . . . . . . . . 53- 83

De hervormde kerk van Zoetermeer, door W.M. C. Regt, met naschrift der redactie . . 84- 93

Het dagboek van een Leidenaar uit den jare1747. 11 (vervolg) uitgegeven door S. J. LePoole L.Gzn. . . . . . . . . . . . 94-123

Een jachtruzie van voor 200 jaar (met illustratie),door een archivaris-jager . . . . . . . 124- 13 1

Hendrik van Sevenhoven, de dappere baljuwvan Nieuwkoop in 1672, door W. M C. Regt 132-138

Torenveld (verbetering) (met illustratie), doorBijleveld . . . . . . . . . . . . 13 9- 140

De hofstede »Rhijnhart” onder Alfen, doorW. A. Beelaerts . . . . . . . , . . 141-14~

Legaat-bibliotheek van Isaäc Vossius, doorDr. L. Knappert . . . . . . . , . . 146-147

Bladvullingen . . . . . . . . . . . 3 1, 44, 52

Inhoud . . . . . . . . . . . . . . I&- 149-

1916.pdf

Documents

Transcript of 1916.pdf