Verslag Verkenningsbezoek Finse LEADER-gebieden Rieska en Keskipiste van 25 - 28 oktober 2019

De LEADER-gebieden

De LEADER-gebieden Rieska en Keskipiste liggen in het midden van Finland. Rieska heeft zeven gemeenten en ligt aan de westkust van Finland. Keskipiste omvat acht gemeenten en ligt oostelijk van Rieska.

De LAG Rieska heeft vijf medewerkers waarvan sommige een speciale taak hebben zoals bedrijven, organisaties, internationale samenwerking of (!nanciële) administratie. De LAG Keskipiste heeft een soortgelijke bezetting. De coördinator voor jongeren en de coördinator internationale samenwerking werken voor zowel de LAG Rieska als de LAG Keskipiste.

Het verkenningsbezoek Een delegatie van de LAG bestaande uit Han ten Dam, Henk Abels, Robert Kemper en coördinator Marianne Breedijk vertrok op 25 oktober 2019 naar Finland. De reis besloeg de hele dag, vertrek vanuit Zuidwest Twente was rond 9:00 uur, aankomst in Ylivieska, waar het hoofdkantoor van de LAG Rieska is, was rond 23:00 uur. Het verblijf was in Hotel Lounatuuli.

Zaterdag 26 oktober 2019 - LEADER-gebied Rieska

Jongeren LAG Het programma startte met een overleg in het kantoor van de LAG Rieska. Daar begonnen we met een toelichting op hoe ze in hun regio’s met jongeren werken. In zowel Rieska als Keskipiste hebben ze een ‘Youth Action Group’ of‘Youth Board’ ingesteld. Hierin zitten jongeren van 13 - 25 jaar die als een ‘echte’ LAG werken. Ze gaan op zoek naar initiatieven, denken mee en beoordelen aanvragen.

Een aanvraag kan gedaan worden door minimaal drie jongeren en is altijd voor een kleinschalig, eigen idee zoals een evenement, concert of een escape room. Een aanvraag kan maximaal 90% subsidie krijgen of

/ 1 9

De LEADER-gebieden Rieska en Keskipiste liggen in het midden van Finland. Rieska heeft zeven gemeenten en ligt aan de westkust van Finland. Keskipiste omvat acht gemeenten

De LAG Rieska heeft vijf medewerkers waarvan sommige een speciale taak hebben zoals nanciële) administratie. De LAG

maximaal €500,-. Het geld voor de projecten, ‘Youth LEADER’, komt geheel van de gemeenten zodat de procedure zo eenvoudig mogelijk kan zijn. De aanvraag gaat via een eenvoudig formulier op internet en de verantwoording is een kort verslag én een video of fotoreportage. Er zijn in Rieska nu 20 projecten van de Youth board.

De Youth board komt vier keer per jaar bij elkaar en de leden krijgen €40 vacatiegeld per vergadering. Er is een jongeren expert die in beide LEADER-gebieden werkt met de youth boards. Zij wordt betaald door LEADER. Ook de beheerskosten van de youth LAG’s worden uit de proceskosten van de ‘gewone’ LAG betaald. Elk jaar krijgt het beste idee een prijs. Dit is een manier voor de jongeren om weer bij elkaar te komen en trots te zijn op hun werk. Ze merken ook aan de jongeren dat deze manier van werken hen een gevoel van zelfvertrouwen geeft.

Vanuit de Youth LAG zitten twee jongeren in de ‘gewone’ LAG zodat er een verbinding is tussen de twee en er input is vanuit de jongeren in de gewone LAG. Een ‘hidden goal’ van de youth LAG is dat jongeren zo hun gebied leren kennen en dat bijdraagt aan hun gevoel van identiteit. Waardoor ze hopelijk ook meer geneigd zijn om weer terug te komen na hun studie.

Twee jaar geleden zijn beide regio’s gestart met een samenwerkingsproject met een Schotse regio. Dit heeft geleid tot het Youth Manifesto. Dit project loopt in maart 2020 af en ze onderzoeken nu of ze een vervolgproject kunnen doen. Hierover later meer. Törmanhovi, Oulainen Noordelijk van Ylivieska ligt de plaats Oulainen. Vlakbij Oulainen ligt een voormalig verzorgingstehuis, militair hospitaal en ‘maternity house’. We worden ontvangen door Kirsti Oulasmaa, toevallig ook manager van het LEADER team en afgelopen mei mee bij ons op bezoek, maar nu is ze met studieverlof om dit project te doen. Samen met 14 anderen heeft ze het gebouw gekocht. Met haar nieuwe bedrijf huurt ze het hele pand van haarzelf en van de 14 anderen.

Het project bestaat uit het nieuwe functies geven aan dit gebouw, in samenwerking met ondernemers in de omgeving zoals twee maneges en het openluchtmuseum. In de oorlog was het een militair hospitaal, daarna was het een ziekenhuis voor bevallingen, daarna werd het een verzorgingshuis voor ouderen. Het is een bekend gebouw in de omgeving en de vraag was vervolgens wat ermee te doen. Ze is begonnen om vanuit de bestaande functies er nieuwe functies aan toe te voegen. Zo is er in de kelder een bakkerij gemaakt en op de eerste verdieping een restaurant waar op reservering kan worden gekookt, bijvoorbeeld bij feestelijke gelegenheden. Ook worden er evenementen georganiseerd zoals een festival rond oude machines. De bakkerij maakt lokale producten en in het restaurant werken ze daar ook zoveel mogelijk mee.

/ 2 9

Daarnaast organiseren ze ‘mushroom day’ waarop kinderen kunnen leren welke paddestoelen uit het bos je kunt eten. Dit is in Finland heel gebruikelijk, voor het bos geldt daar een ‘allemansrecht’ waarbij het iedereen vrij staat om kruiden, bessen, paddestoelen en mossen in het bos te plukken en mee te nemen.

www.tormanhovi.fi

REKO-rings De producten worden verkocht in het dorp verderop maar ze doet ook mee aan de REKO-ring rond Ylivieska. REKO is 2013 in Finland geïntroduceerd door Thomas Snellman. Het concept is in korte tijd een populaire manier geworden voor producenten en consumenten om elkaar te vinden en creëert tegelijkertijd een netwerk en logistiek systeem voor lokaal voedsel. Het is gebaseerd op een besloten Facebookgroep rondom een stad of in een regio waar zowel producenten als consumenten lid van zijn. Bestelling gaat via de Facebookgroep en de bezorging gaat doordat de producenten gedurende één uur ergens op een bepaalde plek staan waar de klanten de producten kunnen ophalen en afrekenen.

Elke REKO-ring heeft een aantal ‘administrators’ die als enige taken hebben het beoordelen van aanvragen om lid te worden en het bepalen van het moment van levering. De criteria voor een producent zijn dat ze een door de overheid goedgekeurde producent zijn en dat ze zelf produceren. De producten mogen niet industrieel geproduceerd zijn. De producten zijn bij voorkeur biologisch maar dat is geen eis. Deelname aan de groep is gratis.

De voordelen zijn dat deelname gratis is, dat er weinig geld opgaat aan marketing en dat deze manier van werken veel tijd bespaart voor de producent. Het biedt de producent ook de gelegenheid om een band op te bouwen met de klant, bijvoorbeeld door hen op de hoogte te houden van hun bedrijf en ontwikkelingen. In de REKO-ring rondom Ylivieska zitten ongeveer 10 producenten en 40-50 consumenten per ophaalmoment. In totaal heeft de groep ongeveer 2000 leden maar niet iedereen koopt elke keer iets. Deze vorm van verkoop is gratis en heel populair. Bijna elke stad in Finland heeft zo’n ring. De schatting is dat er in heel Finland zo’n 40 miljoen Euro wordt omgezet per jaar. Het is deels uit nood geboren want de zeer stricte en talrijke regels rond voedsel en verkoop maken dat de verkoop op markten onmogelijk is voor producenten. Tilviksen Marjatila, Kalajoki De volgende stop is een bessenkwekerij in Kalajoki. De kwekers kweken vele soorten bessen zoals aardbeien, frambozen, veenbessen, vossenbessen, blauwe bessen etcetera. Behalve de verkoop van de bessen kregen ze het idee om hun bessen ook te verwaarden tot jam, sap én tot aardbeienchampagne. De champagne is zonder alcohol, opnieuw vanwege de strenge regels. Voor dit plan hebben ze LEADER-

/ 3 9

subsidie gekregen voor de aanschaf van een pers, een bottelmachine en een etiketteermachine.

Daarnaast hebben ze in samenwerking met vier andere producenten gewerkt aan voor de klant interessante en aansprekende verpakkingen. De verkoop loopt goed, zowel direct van het bedrijf als via winkels in de omgeving.

www.tilviksenmarjatila.fi

Tapion Tupa, Kalajoki De volgende stop, na kort een Finse supermarkt van binnen bekeken te hebben, was de souvenir/streekproductenwinkel annex café annex minimuseum Tapion Tupa. Deze winkel staat op het terrein van recreatiepark met chalets en camping. In de winkel verkopen ze ambachtelijke streekproducten, houtsnijwerk, keramiek en andere handvaardigheid. www.tapiontupa.fi

Kalajoki beach Er waaide een ijzige wind dus we hebben kort even langs het strand gelopen (Robert is tot in de zee geweest!). De Finse kust heeft een hele grillige kustlijn met lagunes/wadden, haventjes en schiereilandjes. In de zomer komen hier tienduizenden toeristen naartoe. In de rest van het jaar is er geen bedrijvigheid.

Langs de kust ligt in een haven ook een grote zeilboot die gebouwd is door vrijwilligers en waarmee ze zomers vaartochten organiseren naar de eilandjes voor de kust. Om het de vrijwilligers mogelijk te maken om het onderhoud zelf te kunnen doen, hebben ze LEADER-subsidie gekregen voor het aanleggen van deze haven met sluis. Op deze manier kan de boot de haven invaren en kan daarna het water eruit worden gepompt en kan het onderhoud worden gedaan.

Isokummun Lammastila, Sievi In een vroegvallende duisternis reden we vervolgens naar de schapenboerderij Isokumpu. Daar troffen we de eigenaresse én de voorzitter van de LAG Rieska.

De eigenaresse vertelde ons haar inspirerende verhaal. Ze heeft het huis en de grond van haar ouders overgenomen en is daar een

/ 4 9

schapenboerderij gestart. Ze fokt inheemse en gebiedseigen rassen en is een biologisch bedrijf. Ze zet de schapen in voor natuur- en landschapsbeheer waar ze ook inkomsten uit heeft en heeft een zorgtak opgezet (‘green care’) waarbij ze zorgcliënten betrekt bij het werken op de boerderij. Voor de zorg hebben ze ook paarden die door haar dochter als dochteronderneming (!) worden verzorgd en ingezet. Daarnaast verwaard ze de schapen op het eigen erf. Zo spint ze de wol tot garen, maakt ze schapenvachten en maakt ze er andere handwerkproducten van.

Ze fokt de schapen op een zo natuurlijk mogelijke manier waarbij ze volgens biologische richtlijnen leven en gevoerd worden. Het vlees verkoopt ze op de boerderij en via winkels in de omgeving.

Het slachten volgens de richtlijnen van biologische landbouw kon echter alleen in de buurt van Helsinki. Daardoor moesten de dieren lang op transport en had ze ook geen zicht of zeggenschap over de slachtwijze. Ze heeft daarom een eigen slachthuis opgezet en daar ook LEADER-subsidie voor gekregen. De dieren worden door de boer zelf naar het slachthuis gebracht en daar geïnspecteerd door een dierenarts.

www.kotinet.com/isokummunlammastila

Zondag 27 oktober 2019 - LEADER-gebied Keskipiste

Op deze vroege zondagmorgen halen we eerst de LEADER-coördinatoren van Keskipiste op bij hun kantoor in Nivala. Daarna naar de eerste stop: het geografische middelpunt van Finland. In het Fins is dat Keskipiste en dat is dan ook gelijk de naam van het LEADER-gebied.

Mikko Hyvärisen marjatila, Piippola De volgende stop is bessenkweker Mikko Hyvärinen. Hij kweekt aardbeien, frambozen en andere bessen. Hij verkoopt die rechtstreeks aan klanten in de omgeving. Voor het bewerken en oogsten heeft hij arbeiders uit Oekraïne in dienst die in drie maanden dan een loon verdienen waar ze in Oekraïne een jaar van kunnen leven.

In de traditionele boerderij ontmoeten we ook streekproducent Miina Aronen. Samen vertellen ze hoe ze in het kader van het project 63 Degrees North werken aan het activeren van producenten om samen te werken op het gebied van productontwikkeling, logistiek en verpakken. In de streekproducten worden zoveel mogelijk ook kruiden en bessen

/ 5 9

gebruikt die van nature voorkomen in het gebied. Zo zijn er speciaal snoepjes gemaakt van vossenbessen, van sparrenkiemen (spruce sprouts), van kruipbraam (cloudberry). Ook is er thee, huidcreme, mix voor cake etc. Miina ontwikkelt de recepten zelf.

www.alamiina.fi Raudaskosken maatila, Sydänmaankylä Kärsämäki De volgende stop is een bedrijf met Schotse Hooglanders. Ook hier weer een bijzonder verhaal: na de oorlog werd Finland weer Finland (na annexatie door Rusland) en moesten de soldaten en hun families weer ergens wonen. De overheid heeft toen boerderijen gebouwd waar de families konden wonen. Dit bedrijf is zo’n boerderij en de straat is nog nagenoeg hetzelfde als in die tijd, daarom is de straat cultuurhistorisch relevant. Ze hebben landbouwgrond (140 ha) en bos (120 ha). De ongeveer 200 hooglanders lopen vrij over het hele grondgebied. Ze werken biologisch en antibioticavrij.

Ze verkopen het vlees in de buurt, via de REKO-ring Oulu maar ook in Helsinki. De klanten uit Helsinki vinden hen via Google en hun eigen website. De klanten betalen via een rekening die per email wordt gestuurd. Vervolgens rijden ze een keer in de zoveel tijd naar Helsinki waar ze een uur op een parkeerplaats staan en de klanten het vlees bij hen ophalen.

Deze klanten kopen juist bij hen het vlees omdat er een positief beeld is van het platteland, omdat het biologisch gefokt en geslacht is én omdat ze weten wie de producenten zijn en wat voor boerderij het is. Ook kunnen ze via de website op de hoogte blijven van wat er op de boerderij gebeurt. De sleutel is persoonlijke aandacht!

Ze verkopen ook veel via de REKO-ring maar wat zouden ze doen als Facebook ‘uit’ is en er een ander platform is waar mensen gebruik van gaan maken? REKO is hier al mee bezig en onderzoekt of een webshop of app dan een nieuw platform kan zijn. Voor jongeren moet eigenlijk worden gekeken naar whatsapp en snapchat

Ze verkopen eigenlijk niet via de supermarkt. Er zijn in Finland eigenlijk maar twee grote ketens en die hebben dus alle touwtjes in handen. Ook rekenen die vaak de dubbele prijs zonder dat de producent er iets aan kan doen. Ze zouden graag exporteren maar door de vele regels is dat echt heel erg lastig. Als we binnen een samenwerkingsproject een ‘lijn’ op kunnen zetten tussen onze regio’s zou dat echt heel veel kennis opleveren voor de producenten aan beide kanten!

/ 6 9

Daarnaast geeft ze mee dat producenten vaak teveel denken in wat het zou moeten zijn en dat moet je loslaten, laat de klant beslissen wat hij wil! Ook hebben producenten meer zelfbewustzijn nodig, wees trots op je product!

www.omamaatila.fi

Tussenstop De mensen van Raudaskosken maatila vertelden ons ook het verhaal van de bijzondere band van deze regio met Nederland. Bij de geboorte van prinses Beatrix werden er in Nederland namelijk ballonnen opgelaten. Eén meisje liet in Roermond twee ballonnen op, die van haarzelf en die van haar zusje die ziek thuis moest blijven. Ze liet de ballonnen op en die kwamen uiteindelijk helemaal in Kärsämäki-Sydänmaa terecht. Er ontstond zo een bijzondere band tussen de twee landen die ook gestalte kreeg in deze molen met daarop de Finse en Nederlandse vlag. Meer hierover staat op de website: https://www.historieroermond.nl/Karsamaki/Karsamaki-index.htm

Deze molen hebben we natuurlijk bekeken en daarna zijn we in het ernaast gelegen benzinestation gaan kijken want ook die verkopen allerlei streekproducten en zelfs een enorme selectie aan kazen. Deze kun je ook allemaal even proeven.

Ketolan maatilamatkailu, Haapajärvi De volgende en laatste stop van de dag was een cottage aan het grootste meer bij Haapajärvi. Deze cottage is een van de twee cottages die een melkveehouder aan dit meer heeft gebouwd. Ze hadden dit land al en wilden graag hun melkveehouderij verbreden door hier twee cottages met saunahuis te bouwen maar dat bleek sterk aan regels gebonden vanwege het meer en de natuur. De cottages zijn vooral bedoeld voor groepen en families die iets te vieren hebben en dat loopt goed maar om meer cottages te kunnen maken, moeten ze echter land bij kopen want meer op dit land is niet toegestaan.

Na de toelichting werden we getrakteerd op sauna en hottub waarna we met elkaar hebben gegeten in de cottage. Tussendoor hebben we nog gewerkt aan een mogelijke samenwerking rond jongeren. Daarna gingen we weer terug naar het hotel.

www.ketolanmaatilamatkailu.fi

/ 7 9

Zondag 27 oktober 2019 - LEADER-gebied Keskipiste

Vocational Education Centre Jedu, Haapavesi Unit Maandagmorgen, back to school! We worden welkom geheten in de dependance Haapavesi van de school Jedu. Het is een praktijkschool waar leerlingen allerlei soorten beroepen leren, van tuinman tot kok tot electricien tot timmerman. De leerlingen leren het vak op school omdat de school zelf bedrijven op deze vakgebieden heeft. Zo heeft de school zelf een eigen tuin en kassen, bouwt ze zelf huizen etcetera.

Een van die huizen hebben we bekeken. Bij de bouw van het huis komen alle disciplines aan de orde: bouwen, timmeren, loodgieterij, electriciens, installatie en tuinaanleg. Als het huis klaar is, wordt het te koop aangeboden.

Daarna hebben we een kijkje genomen in het tuin- en kassencomplex van de school. Deze school is opgezet door de vrouw van de dominee en bestaat al geruime tijd. De school verbouwt daar zelf groenten, fruit en kruiden en die verwerken ze ook tot jams, sappen en andere producten. De school heeft ook zelf een winkel waar ze de producten verkopen, zowel de groenten en fruit als de producten die ze ermee gemaakt hebben. Daarnaast verkopen ze ook kamerplanten, snijbloemen en allerlei decoraties gemaakt van de producten uit tuinen en kassen. Zo leren de leerlingen alle aspecten van zaaien tot verwerken tot verkoop en ondernemen. De tuinen bestaan al sinds lange tijd en worden nu gerestaureerd met een LEADER-bijdrage.

Een ander LEADER-project van de school is ‘local food expert’. In dit tweejarige project leren ze kinderen en volwassenen door middel van bakcursussen lokale taarten en recepten te maken/koken, traditioneel brood te bakken en bijvoorbeeld ook worsten te maken. De cursussen zijn gericht op doelgroepen zoals vrouwen, jongeren. Ze organiseren ook excursies naar andere gebieden in Finland waar ze dan bijvoorbeeld sprinkhaankwekers bezoeken of een champagnemaker. Die bedrijven brengen vervolgens een tegenbezoek aan de school waar ze de producenten hier vervolgens leren hoe je champagne moet maken. Een ander voorbeeld is de wilde-kruidencursus waarbij mensen leren wat de natuur allemaal te bieden heeft en wat je ermee kunt maken. Elders in Finland is ook een school waar je een diploma kunt krijgen voor het vinden en gebruiken van de kruiden en planten van het bos.

/ 8 9

Het basisidee van het project is om mensen dingen te leren, bewust te maken en wellicht dat het tot nieuwe bedrijven en/of producten leidt.

In de school zijn ook verschillende machines te vinden voor het verwerken van fruit en groenten. Ondernemers uit de omgeving kunnen deze machines ook gebruiken voor het verwerken van hun eigen producten en leren ze leerlingen hoe het in zijn werk gaat. Het sap wordt verpakt in een verpakking die landelijk gemaakt is en die lokale producenten kunnen kopen om hun sap en andere producten in te verpakken. Op de verpakking wordt dan de informatie over product en producent toegevoegd. Dit maakt het product herkenbaar voor de klant en het is betaalbaar voor de producent.

www.jedu.fi

Aansluitend hebben we overlegd over de inhoud en opzet van een samenwerkingsproject rond streekproducten. Daarna gingen we weer huiswaarts!

/ 9 9