Werkconferentie Zon op Erf

2 november 2015

1500 vrijkomende agrarische gebouwen – 750x asbest saneren en slopen -750 zonne-erven - 750 MW

2015

Werkconferentie “Zon op erf”

WELKOM - Niels Joosten

Toelichting Zon op Erf - Guus Ydema

• Werkconferentie – thema’s

• De urgente agenda

• Ontstaan van het plan en de ambitie

• Uw en mijn verwachtingen

• De grote vragen

Werkconferentie – thema’s Een breed scala aan deelnemers. Werken aan Zon op Erf: reflectie, goede en aanvullende ideeën. De thema’s: • ons landschap • onze gezondheid • onze agrarische sector en • onze eigen duurzame energie. Drie werkgroepen: techniek, RO/landschap en financiën.

De urgente agenda’s

Deltaplan voor de asbestverwijdering

• Volkskrant afgelopen zaterdag

• Landelijk 75 mln. uitgetrokken terwijl de kosten EUR 3 miljard zijn.

Deltaplan voor de asbestverwijdering Volkskrant afgelopen zaterdag Landelijk 75 mln. uitgetrokken terwijl de kosten EUR 3 miljard zijn.

De urgente agenda’s Urgenda-uitspraak:

• De staat moet stappen zetten

• iedereen moet stappen zetten! (wij allemaal)

De urgente agenda’s

Nationale energieverkenning 2015 (Planbureau Leefomgeving).

• Aanvullende acties nodig om doelen 2020 te halen

Raad voor leefomgeving en infrastructuur. Sept.2015. Het doel van CO2-reductie staat voorop, ook al leidt dat in Nederland tot grote economische en maatschappelijke veranderingen, tot (her-) verdelingsvraagstukken of tot grote kosten van verandering.

De urgente agenda’s

Heel grote stappen zijn nodig. Zoals in de zestiger jaren:

“De kachels draaiden in die tijd allemaal op hout of kolen. Door de systemen te koppelen aan het gas in Groningen kon iedereen beschikken over een warme woning vanaf dat moment. Tussen 1963 en 1965 werd vervolgens 1200 kilometer gasleiding door het land aangelegd. Vervolgens moest in elk huishouden alles omgebouwd worden. Geisers en kooktoestellen moesten klaar gemaakt worden voor het gas uit Slochteren en dat was een behoorlijke operatie. In 1968 werd in Egmond aan Zee een feestje gevierd omdat alles toen was omgebouwd.”

Aanleiding Zon op Erf

• Tot 2030 zullen zo’n 1500 agrariërs in de Achterhoek stoppen

• Op 750 erven zullen schuren met asbest blijven staan

• Achterhoekse coulisselandschap verrommelt hierdoor

Plan en ambitie

• Een groot decentraal zonnenetwerk van 750 MW

• Gebouwen slopen / asbest saneren

• Fraai in het landschap ingepaste zonneboerderijen

• Levert naar schatting 350 mensjaren werk op

• Per erf circa 1 ha. 1 MW = 4000 zonnepanelen

Tot de HELFT van het

huidige Achterhoekse

stroomverbruik !!

Modelcase Samengevat

• Agrariër uit Achterhoek moet stoppen (financieel en leeftijd)

• Wil in woonhuis op ’t erf blijven wonen

• 1.250 m2 aan bedrijfsgebouwen te slopen

• 900 m2 asbestbeplating aanwezig

• Totale erf 1 hectare

• 10 hectare landbouwgrond in zijn bezit (verkoop alleen tegen eerlijke prijs), waarvan een deel aan bouwblok grenst

• Erf ligt 200 meter van trafohuisje

• Agrariër wil (voor een deel) zelf investeren bij niet al te lange terugverdientijd

• Zonnepanelen moeten landschappelijk goed ingepast worden

Uw en mijn verwachtingen

De grote vragen

• Waarom erven benutten, waarom niet op het dak? – Er is niet genoeg dak: We moeten ook andere grote

oppervlakken benutten. – Zonder erven wekken we 750 MW minder zonnestroom op =>

er zijn dan 100 grote windmolens van 3 MW extra nodig – Alle daken moeten uiteraard ook benut worden!

• Kan het financieel wel uit?

– Ja, net, maar dit is vooral ook een maatschappelijke case zoals: • Deltawerken, • Ombouw kolen naar gas in de zestiger jaren

• Waarom in de Achterhoek: Smart Sun City.

– Koploper en mooi voorbeeldgebied voor Nederland

Presentaties werkgroepen

• Technisch

• RO/Landschap

- Visualisatie door ROM3d

• Fiscaal/economisch

Technische werkgroep - Erik Mol

Voorbeeld Solarpark de Kwekerij. Hengelo Gld.

Werkgroep technisch

• Brede samenstelling

• Bijeenkomsten

• Mogelijkheden met de huidige technieken

• Opstelling bepaald

• Alle kosten en opbrengsten geraamd voor gemiddeld erf

Wat weten we? (1)

• Agrariër stopt en wil in boerderij blijven wonen

• Totale erf 1 hectare en 60% is te gebruiken voor zonnepanelen

• Saneringskosten asbest

• Sloopkosten

• Kosten realiseren zonnepark € 1,10 per Wp (Watt piek)

Wat weten we? (2)

• 0,6 hectare zuidopstelling: – 1200 zonnepanelen – Vermogen 312 kWp – aansluitvermogen van minimaal 3 x400 Amp – opbrengst van ca. 279.710 kWh op jaar basis

• 0,6 hectare Oost-West opstelling: – Ca. 2880 zonnepanelen – Vermogen 748 kWp – aansluitvermogen van minimaal 1000 kVa – opbrengst van ca. 622.130 kWh op jaarbasis

Voorbeeld Zuidopstelling

Voorbeeld op betonplaten

Voorbeeld op gras

Voorbeeld Oost-West opstelling

Aandachtspunten

• Zuidopstelling of Oost-West opstelling? • Hoe beveiliging regelen? • Hele terrein/erf voorzien van hekwerk? • Hoe erf inrichting (verharding of gras?) • Hoe om te gaan met legeskosten van de

omgevingsvergunning? • Doorlopen procedure bestemmingsplanwijziging en

aanvraag SDE+ • Elektriciteitsaansluiting (infrastructuur) • Wie wordt eigenaar van het zonnepark? (eigenaar,

investeerder, energiecoöperatie

RO/landschap- Guus Béguin

Drie kernvragen

• Willen we deze ontwikkeling?

• Beleidskeuzes

• Hoe willen we dat het er uit ziet?

• Erf-inpassing en landschap

• Hoe kunnen we het regelen?

• Regelgeving

• Bestemming

• Omgevingsvergunning

Willen we deze ontwikkeling?

• Regionale Structuurvisie

• Ontwikkelingsgericht: “ja, mits” benadering

• De ontwikkeling past goed in de uitwerking

• Conclusie - Passende ontwikkeling - Geen belemmeringen op gebied van beleid

Hoe willen we dat het er uit ziet?

• Belangrijke vraag

– het “Achterhoeks landschap” is waardevol

• Ruimtelijk effect is beperkt

– agrarisch bouwvlak

– zonnepanelen in plaats van

bouwwerken

• Welke inpassing vraagt dit?

– impressie door Rom3d

Visualisatie ROM3d Een leeg erf

Erf met zonnepanelen Zuidopstelling

Erf met zonnepanelen Oost-West opstelling

Erfinpassing (1)

Erfinpassing (2)

Erfinpassing (3)

Landschappelijke inpassing

• Conclusie

– nieuw element in het landschap

– inpasbaar

– inpassing afstemmen op de locatie

• Vragen voor de deelsessie

• wat vindt u belangrijk bij inpassing?

• uitvoering (hoogte, opstelling panelen)

• afscherming (hekwerk, haag, losse groenelementen)

Hoe kunnen we het regelen?

• Lastigste vraag • Het voorbeeld is: bedrijf stopt.

• bestemming “agrarisch” past niet meer • nieuwe bestemming: bedrijf voor energieopwekking

met zonnepanelen • te regelen met projectafwijking • later opnemen in nieuw bestemmingsplan

• Ander voorbeeld: bedrijf gaat deels verder • bestemming kan agrarisch blijven • afwijken van bestemmingsplan voor zonnepanelen als

nevenfunctie

Hoe kunnen we het regelen?

• Verkenning • wens: agrarische bouwrechten behouden

• Besproken in de werkgroep • zonnepanelen staan er 20 jaar of langer

• geen agrarische bouwwerken

• geen milieu melding/vergunningplichtige activiteiten

• Vraag voor de deelsessie • wat vindt u van wijziging van de bestemming?

• andere mogelijkheden?

• probleem?

Fiscaal/economisch - Guus Ydema

De werkgroep

Deelnemers: • Fiscalist • Crowd-funding specialist • Subsidiespecialist • Financieringsdeskundige • LTO • AGEM Geconsulteerd: banken BNG-bank, Triodos, Rabobank. In twee bijeenkomsten zijn de grote lijnen neergezet voor de rentabiliteit en een verdere aanpak van Zon op Erf. Globale berekeningen zijn uitgevoerd door AGEM met een rekenmodel.

Vooruitzicht: Een verrommeld erf

bijdrage AGEM aan HVC-congres 25-9-2015

“De” Business-case

Een business-case gaat over het belang en het rendement van de investeerder. In dit geval is er ook een maatschappelijke case. De opbrengsten (of vermeden kosten) zijn: • Gezondheid • Kwaliteit landschap, toerisme • Sloopkosten • Minder opwarming van de aarde (hiervoor SDE+-

subsidie) Maatschappelijke baten kunnen worden gekwantificeerd. Dat kan met een MKBA (maatschappelijke kosten-baten analyse).

Investering en opbrengsten

Huidige niveau investeringskosten: EUR 1,05 / Wpiek (panelen). EUR 1,10 uitgerekend door werkgroep techniek.

• Afhankelijk van kostprijs panelen, onderstel, aansluiting, sloop e.d.

• Afhankelijk van EU-importheffing- / beleid t.a.v. China

Opbrengsten:

• stroomverkoop via openbaar net

• SDE+-subsidie

De financiële case

Business-case op basis van – Rijkssubsidie SDE+ ,

– garanties van leveranciers/ontwikkelaars,

– onderhoudscontracten,

– stroomleveringscontract (PPA)

– subsidie voor asbestverwijdering

– eventuele garantie van gemeente of provincie

Aanvullend: vergoeding van sloopkosten opgenomen.

Als boerderijen vervallen en boer failliet gaat, is de maatschappelijke schade veel groter en het asbest moet toch worden opgeruimd.

De case voor de agrariër

Variant 1: agrariër investeert zelf Variant 2: agrariër verhuurt zijn grond De fiscale gevolgen voor de boer kunnen gunstig of ongunstig uitpakken. De uitkomst is sterk individueel bepaald. Afhankelijk van o.a. bedrijfsvorm, balanspositie, eigen arbeidsinbreng. Door o.a. stille reserves, landbouwvrijstelling, al dan niet voortzetten als onderneming. Voorstel van de werkgroep: focus eerst op de fiscaal-economisch gunstige projecten en bouw expertise en track-record op.

Structurering

Financiering onderbrengen in één financieringsvehicle voor (groot) aantal projecten samen.

Start met 10 projecten: totaal EUR 5 – 10 mln. Banken zien dit als minimum.

Boeren verenigen in een zonnecoöperatie.

Meest kansrijke projecten om mee te beginnen:

• Agrariër, familie of kennis brengt eigen vermogen in

• Aanvullend fiscaal voordeel aanwezig

Financiering

• Eigen vermogen ca. 20%

• Eigen vermogen of achtergesteld vreemd vermogen: PPM Oost;

• Vreemd vermogen van de bank (Triodos?, Rabobank?, BNG?, …)

• Eventueel aanvullend: crowd-funding.

Overige aspecten: • Herfinancieren na enkele jaren met bewezen cash-flow.

• Met en zonder (gemeente/provincie) garantie?

• Looptijden, rentepercentages

Doorrekening (1)

Situatieschets: boer met 1 ha erf, waarvan 70%

gebruikt kan worden voor

zonnepanelen (ca. 3365 panelen in

Oost/West opstelling)

Looptijd project: 30 jaar

Totale investering: 1.090.000 euro (per erf)

Vervanging

omvormers:

55.000 euro na ongeveer 15 jaar

Jaarlijkse

exploitatiekosten:

10.000 euro

Financiering: 80% bank (2,7% rente gemiddeld);

20% boer of extern

.

Doorrekening (2) Uitgangspunten: • subsidies en belastingvoordelen: SDE+, KIA, VAMIL, ‘Asbest eraf, zon

erop’, ‘Business Case EMT’ en • een additionele subsidie van Provincie of Rijk van 70.000 euro. Dit

komt overeen met de extra kosten die de sloop en sanering van asbest met zich meebrengen.

Resultaten: • Voor de boer betekent dit een gemiddelde ROI van 5,79% en een

IRR van 6,25%. (globale indicatieve berekening) • De investering is initieel 200.000 euro en nog eens ongeveer 50.000

euro voor het vervangen van omvormers. • De terugverdientijd is 11 jaar. • Er zijn ook mogelijkheden voor externe financiers of crowdfunding.

Dit maakt de investering voor de boer lager, maar de business case wordt ook minder interessant voor de boer

Doorrekening - variaties (globale indicatieve berekeningen)

De modelcase van 60% en 1,10/Wpiek heeft een ROI van 4,45% en IRR van 2,89%. Terugverdientijd ca. 21 jaar

De case met 80% benutting van het erf komt op een ROI van 6,1% en een IRR van 6,85%. Terugverdientijd ca. 10 jaar.

De case met 70% benutting en bijv. 10% goedkopere panelen, als de prijs daalt of EU-inkoopheffing minder wordt: een gemiddelde ROI van 8,06% en een IRR van 12,29%. Terugverdientijd ca. 7 jaar.

De case met 80% benutting en indiening met een 1 cent lagere SDE+, waardoor de kans op subsidie groter wordt, leidt tot IRR: 2,95%.

Wensen Fonds voor vergoeding sloopkosten: maatschappelijke baten zijn aantoonbaar en kosten komen anders ook ten laste van maatschappij als we blijven afwachten.

SDE+-subsidie: dit is nu een jaarlijkse loterij, gunstig voor goedkopere windenergie en biomassa-bijstook in kolencentrales. Kans zonnestroom kan moeilijk worden benut.

Wens: aparte regeling voor boerenerven. Combinatie SDE+ en sloopfonds?

Fiscaal gunstige behandeling van de boer die zijn bedrijf voortzet als (part-time-) zonneboer. (moet nog uitgewerkt worden).

Financiering voor de voorbereiding van 10 kansrijke projecten in de Achterhoek in 2016, tegelijk kennisopbouw en voortrekkersrol.

Terugkoppeling uit deelsessies

• Conclusies • Wensen/uitdagingen • Commitment voor een vervolg?

Mogelijke aanpak vervolg

Uitvoering • Achterhoek samen met Provincie en AGEM

• Achterhoekse manier: kleinschalig, mooi ingepast in het

landschap & innovatief

• Expertise bundelen en voor financiering arrangementen aanbieden

• Boer wordt ontzorgd

Coöperatie ZOEF • Ondersteunend team van:

– projectontwikkelaars, – accountants, – banken, – gemeenten – provincie – agrariërs/LTO – juridische ondersteuning – ……

• Uniformeren – Structuur – Contracten (aanleg, onderhoud, verzekeringen, financiering) – Ontwerp

• Programmamanagement (AGEM)

Gefaseerde aanpak

Stappen:

1. De eerste initiatieven doorrekenen

2. Eerste tranche (pilot) van ca. tien projecten uitvoeren

3. Tweede tranche van 40 projecten

4. Volgende tranche(s)

Planning en investeringen Zon op Erf - horizon

Planning

• 2016 t/m 2018 worden 50 zonneboerderijen ingericht

• 2019 – 2024: 700 overige

Investering

• Eerste tranche: 10 pilotprojecten, EUR 11 mln. (2016)

• Tweede tranche: 40 projecten € 44 mln tot 2019,

• daarna ca. € 700 mln.

Bedankt voor uw komst!