JAARGANG 8 N O. 15 0 PRIJS €1,30

DINSDAG 15 OKTOBER 2 013

nrc.nl

Als schooloorlog is

x(7B0BB4*QK

KKNP( +?!&!#!#

!@

Elke dag worden100.000 scholierenin Nederland gepest.Er is een methodewaarmee dit aantalhalveert, zegt‘pestprofessor’ RenéVeenstra vandaag inzijn oratie. PAGINA 4 EN 5

Bespaartot 41%

Ga naar nrc.nl/abo

Lees

FOTO SABINE JOOSTEN /HOLLANDSE HOOGTE

//weten ●06 Rellen en etnisch geweld in Rusland //denken ●20 Hetkapitalisme is nog steeds het beste systeem //doen ●22 Wie The ManBooker Prize vandaag ook wint, een goed boek is het sowieso

//weten ●12

nrc •next next •weten4 D I N S DAG 15 O K TO B E R 2 013 5

WUBBY LUYENDIJKV E RS L AG G E V E R

Groningen. Sommige slachtoffers knuffelenmet paarden. Er zijn weerbaarheidstrainingen.Enkele scholen laten de pestkop voor een volleklas boete doen.

Maar de eerste methode in Nederland diepesten bestrijdt en daarin effectief is volgenswetenschappers, heet KiVa. Scholen die de vanoorsprong Finse methode gebruikten, drongenhet pesten binnen een schooljaar met de helftterug. En bij kinderen die elke dag slachtofferwaren, gebeurde dat met tweederde.

Socioloog René Veenstra (Groningen, 1969)presenteert het wetenschappelijk bewijsvandaag in zijn oratie aan de RijksuniversiteitGroningen. In navolging van de Finse bedenkerChristina Salmivalli ziet hij pesten als eengroepsproces. Er is een dader, met hulptroepen– assistenten en toeschouwers. Er is een slacht-offer, soms met verdedigers. En er zijn leer-krachten. Scholen die al deze betrokkenen aan-spreken op hun rol, constateert Veenstra,kunnen de negatieve cultuur in de klas door-breken en het pesten terugdringen.

In hoeverre is pesten ingebakken opNederlandse scholen?Veenstra: „Kinderen strijden op school om eenplek bovenaan de sociale pikorde, ze willen debeste zitplek in de klas en aandacht. Dominanteleerlingen komen daarin het verst, vaak door tepesten. Ze gaan daarbij strategisch te werk, vaakal als ze acht jaar oud zijn. Ze verdelen de klas intwee groepen: om de ene groep geven ze, deandere kinderen mogen worden gepest. Dietreffen ze feilloos op hun zwakke plek.

„Omstanders verlenen door hun ‘applaus’ depestkop populariteit en macht. Zij moedigenhet pesten aan. Heb je het boek Het lekkere vanpesten gelezen van Edward van de Vendel? Daar-in doet een gevierd fotomodel anoniem zijn ver-haal. Toen klasgenoten hem een vijver in gooi-den, keek de hele middelbare school toe. De ver-lekkerde blikken, het lachen – dat vond hij het

ergste. Elke dag worden er 100.000 scholierenin Nederland gepest.”

Hoe ziet pesten eruit?„Je moet niet alleen denken aan schelden,schoppen, spugen of slaan, hoe afschuwelijkook. Vaker nog gaat het om subtieler vormenzoals foto’s verspreiden op internet, roddelenen buitensluiten. Een meisje dat op het school-plein afstapt op een groepje klasgenoten. Netop het moment dat ze wil aansluiten, keert eenklasgenoot haar de rug toe en staat ze buiten dekring. Negen op de tien leerlingen wordengepest zonder leraar in de buurt. Het meest ophet schoolplein, in de kleedkamer van gym, bijde overblijf. Leraren merken maar een kwartvan het pestgedrag op.”

Hoe bestrijd je pestgedrag?„Als je pesten wilt aanpakken, moet je uitgaanvan de sterke positie die pesters hebben in deklas. Je moet aan de slag met de hele groep, nietmet de slachtoffers en de daders alleen. KiVaprobeert de negatieve spiraal in de klas te door-breken. Eerst met preventie: er zijn docenten-trainingen, tien groepslessen van elk negentigminuten, er is een computerspel. En als hetnodig is, grijpt de leraar in. Een team van onzeuniversiteit brengt de sociale netwerken binnende klas in kaart, rapporteert welke leerlingenveel gepest worden en door wie en springt bij alser incidenten zijn. In feite proberen we van denegatieve leiders, de pesters, positieve leiders temaken. En met succes, bleek na een jaar. Hetpercentage gepesten op de 66 KiVa-basisscholenliep terug van 29 procent naar 13,5 procent.”

Pesten //Met de hele klas strijden tegen pesten, dat gebeurt inFinland // Socioloog René Veenstra testte de methodehier // Het helpt echt, zegt hij vandaag in zijn oratie

We makenvan de pesterspositieveleiders

PESTERS VERDELENDE KLAS IN TWEEGROEPEN: OMDE ENE GROEP GEVENZE, DE ANDEREKINDERENMOGEN GEPEST

In de praktijk Het helpt, zegt de juf, het is prachtig

KINDERENSPELENR E G E L M AT I GEEN SPECIAALCO M P U T E R S P E LDAT ZE METP E ST S IT UAT I E SLEERT OM TEGA A N

■ Basisscholen hebben hetaantal pestgevallen weten teh a lve r e n door de oorspronkelijkFinse pestaanpak KiVa te gebruiken.Het aantal kinderen op deze scholendat aangaf dagelijks gepest teworden, verminderde met twee-derde. De basisscholen namen vorigschooljaar deel aan een onderzoekvan de Groningse hoogleraarsociologie René Veenstra, die deresultaten vandaag presenteert in zijnoratie. Veenstra meent hiermee deeerste, bewezen effectieve pest-aanpak voor scholen te hebbeng evo n d e n .

■ De kinderen die deelnamen aanhet KiVa-programma (Kiva is Fins voor‘leuk’) bleken na een jaar positiever tezijn over hun leraren. Ze werdennegatiever over pesten, kregenmeer inlevingsvermogen vo o rhet slachtoffer en bleken zich meer terichten op het aangaan van positieverelaties. Ook vinden kinderen dat desfeer op school verbeterde.

■ Aan het onderzoek deden 99scholen mee (10.000 scholieren in debovenbouw van de basisschool), 66daarvan gebruikten de KiVa-metho-de. Ook bij de 33 scholen van decontrolegroep – die hun pestaanpakniet veranderden – daalde het aantalpestgevallen, met 30 procent.Staatssecretaris SanderDekker (Onderwijs, VVD) wilscholen wettelijk verplichteneen bewezen effectievepestaanpak te gebruiken.

Top 5Van plekken waarwordt gepest:1. schoolplein2. klas (zonder leerkracht)3. overblijven4. hal/gang5. gymles, kleedruimte gym

100.000Leerlingen wordenelke dag gepestLeraren merken maar eenkwart van het pesten op,scholen signaleren één op de vijfpestgevallen. De inspectie kijktalleen naar incidenten die de schoolregistreert. En naar de papierenprotocollen in de kast. Vrijwel allescholen hebben een pestprotocol.

Jongens pesten meerJongens pesten meer dan meisjes.Zij pesten jongens en meisjes,meisjes vooral meisjes.

Pubers pesten minderKinderen pesten minder naar-mate ze ouder worden. Op demiddelbare school neemt het weereven toe als de pikorde in de klaswordt vastgesteld maar daarnaneemt het weer af.

De KiVa-methodehalveert het pesten

Antwoorden op de vragen van nu.

HUURCONTRACTOF HYPOTHEEKAKTE?WAT IS NU SLIM?

Een goed advies begint met een goed gesprek. Of met één van onzeandere Financiële Routeplanners op abnamro.nl.

A DV E RT E N T I E

CHRISTIAAN PELGRIMV E RS L AG G E V E R

Oegstgeest. „Oké”, zegt de juf.„Volgende vraag.” Midden in deruime hal van de Montessorischoolin Oegstgeest heeft ze haar boven-bouwklas om zich heen verzameld.Delibereren, zegt ze, betekent treu-zelen. „Als je denkt dat dat waar is,mag je links gaan staan. Als je denktdat het iets anders betekent, ga jerechts, bij de piano, staan.”

Vertwijfelde blikken over en weer.Een paar jongens lopen naar links,het grootste deel van de klas volgt.Bij de piano staan twee meisjes. Eenjongen die achter de groep aanloopt,aarzelt en draait zich om – toch naarde piano. „Ik vind het heel goed watje nu doet”, zegt de juf. Door bij neete staan, had hij het goed. Maar datbedoelt de juf niet. Nee, hij liep metde groep mee, om daarna toch eeneigen, andere keuze te maken.

Groepsdynamiek, daar ligt defocus van de KiVa-aanpak. De klasstrijdt samen tegen pesten. Iedereenvoelt zich verantwoordelijk, waar-door je er nooit alleen voorstaat als jeeen slachtoffer beschermt. Voor depester valt dan weinig status meer tebehalen. In Finland gebruiken negenvan de tien de basisscholen dezemethode. En nu slaat deze methodeook in Nederland aan, zegt hoog-leraar sociologie René Veenstravandaag in zijn oratie.

De Montessorischool in Oegstgeestwas één van de scholen waar het pro-gramma wordt getest. Zorgcoördina-tor Loes Remmerswaal vertelt dat deschool al eerder een programma haddat „gericht was op de sociaal-emoti-onele ontwikkeling van kinderen”,met een lesonderdeel ‘de ander en ik’

waarin ook pesten werd behandeld.Met de komst van KiVa werd het anti-pestprogramma een stuk intensiever.Per klas is, nadat de kinderen eenvragenlijst hadden ingevuld, eensociogram gemaakt van de onderlin-ge relaties. Zo kan de juf zien wieelkaar aardig vinden, maar ook wieworden aangewezen als pesters enmeelopers. Er is elke week een KiVa-les van anderhalf uur, waar ook

steeds de week daarvoor geëvalueerdwordt. En kinderen spelen regelma-tig een speciaal computerspel dat zeleert om te gaan met pestsituaties.

Een jongen uit groep 8 (grijs shirt,kort, bruin haar) vertelt dat hij ge-pest werd. Toen hij in groep 6 zat,wachtten achtstegroepers hem regel-matig op na schooltijd. „Op hetschoolplein is een klimmuur. Diewerd dan de martelmuur genoemd.Daar werd ik geschopt en geslagen.”Een jongen die eerder nog zijn bestevriend was geweest, pestte ook mee.Toen de jongen net een nieuwe fietshad, pakten de pesters uit groep 8 de

fiets op en lieten hem op het hekbalanceren. „Toen gooiden ze hemeraf en was hij stuk.”

Bij de start van KiVa vorig jaar – dejongen zat inmiddels in groep 7 –waren de pesterijen niet gestopt.Daarom kreeg hij een ‘steungroep’van klasgenoten die hem zoudenhelpen. In die groep zitten ongeveervijf klasgenoten die samen met eenleerkracht of intern begeleiderafspreken hoe ze het slachtofferkunnen helpen, zo concreet moge-lijk. Ook de pester zit in dit groepje –zonder dat benoemd wordt dat hij ofzij daar zit als pester.

Een meisje uit deze steungroepvertelt dat de groep besloot om regel-matig mee te lopen na schooltijd. Hetwas de bedoeling dat de positiviteitzou overslaan op de hele klas. En datgebeurde. Het pesten was niet directover, maar „sinds groep 7 werd hetsteeds beter”.

De sfeer werd zachter

Loes Remmerswaal zegt dat de KiVa-aanpak op haar school in Oegstgeestblijkt te werken. „De sfeer is andersgeworden, zachter. En kinderenlossen vaker zelf iets op. Ze zeggenvaker: dit moet je niet doen.”

Is het niet heel moeilijk om openen eerlijk met kinderen te pratenover pesten? Dat blijkt mee te vallen.Leerkracht Corretje van Walravenvertelt hoe zij werd verrast door haarkinderen toen ze in een les een pest-situatie wilde uitbeelden. De stoelenin de klas moesten de kinderen voor-stellen. De pester, hoe moest die eruit zien? „Twee stoelen op elkaar!”,riep een kind. En het slachtoffer? Eenomgevallen stoel, bedachten ze.

Van Walraven pikte een jongen uit

de klas die niet per se in de groep vandaders of slachtoffers hoorde. Hijmoest van achter de gestapeldestoelen naar de omgevallen stoel kij-ken. „Hoe voelt dat?” Met verbazingantwoordde het kind: „Machtig .”„En ga nu eens naar het slachtoffer.”De jongen liep naar de omgevallenstoel, ging ernaast liggen en keekomhoog, naar de gestapelde stoelen.„Hoe voelt dat?” „Verdrietig .”

De juf richtte zich tot de kinderen.Ze keken ademloos toe. Wat kondenzij nu doen om het slachtoffer te be-schermen? Direct begonnen de leer-lingen de andere stoelen in een kringom het slachtoffer te zetten. „Zezagen het allemaal voor zich”, zegtVan Walraven. „Het was prachtig.”Sinds die oefening weet ze: „Dezekinderen kunnen abstracter denkendan ik voor mogelijk had gehouden.”

Bij de 33 basisscholen zonder KiVa namhet pesten ook af, in mindere mate datwel. Hoe verklaart u dat?„Dat kan twee dingen betekenen. De scholendie werden aangewezen als controleschool endie nog twee jaar met KiVa moeten wachten,zijn toch op eigen houtje aan de slag gegaan.Een andere verklaring is dat er afgelopen jaarveel maatschappelijke aandacht is geweest voorpesten. De ophef was groot nadat Tim Ribbe-rink, Fleur Bloemen en Anash uit Wassenaarzelfmoord hadden gepleegd. Zij waren gepest.Scholen praten daarover. Kinderen passen hungedrag aan.”

Geen van de scholen is na een jaarpestvrij. Nog altijd wordt een op de achtkinderen op KiVa-scholen gepest.„Dat klopt. Om scholen verder te helpenhebben we aanvullend materiaal ontwikkeld. Ikverwacht dat dit komend jaar aanslaat. Het goe-de is dat leerlingen op KiVa-scholen er meer opvertrouwen dat de leerkracht tegenwicht kanbieden. Toen ze een cijfer moesten geven voorde aandacht die leraren geven aan pesten, steegdat in een jaar tijd van 5,6 naar 7,2. Ook vindende leerlingen de houding en de daadkracht vande leerkracht verbeterd. Als leraren er nietuitkomen, kunnen wij ze bijstaan met informa-tie die we over de sociale netwerken in de klashebben verzameld.”

Wat wilt u nog onderzoeken?,,Ik sta bekend als pestprofessor en zal dat nogwel een tijdje blijven. We willen het programmauitbreiden naar middelbare scholen. We willenuitzoeken bij welke leerlingen het programmaminder aanslaat en in hoeverre pesten van in-vloed is op schoolprestaties. Zijn er pestnetwer-ken die over de klas heen gaan? Ook willen weweten of gecombineerde groepen van twee leer-jaren die elk jaar van samenstelling veranderengunstig zijn voor gepeste leerlingen. En als dateenmaal in kaart is gebracht, wil ik aan de slagmet volwassenen. In bejaardenhuizen enbedrijven wordt ook gepest.”

Schop me!

FOTO GIDEON MENDEL / CORBIS