Inhoud

HOOFDSTUK 9: DE FRANSE REVOLUTIE ............................................................................................ 3

41. ACHTERGRONDEN..........................................................................................................................3HET ANCIEN REGIME (=AR): DE 3 STANDEN...................................................................................................3HET AGRARISCH SYSTEEM VAN HET AR...........................................................................................................3POLITIEKE CULTUUR EN DE PUBLIEKE OPINIE NA 1770........................................................................................342. DE REVOLUTIE EN DE REORGANISATIE VAN FRANKRIJK (= FRANKRIJK)........................................................4DE FINANCIËLE CRISIS..................................................................................................................................4VAN S-G TOT AN (= ASSEMBLÉE NATIONALE).................................................................................................4DE LAGERE KLASSE IN ACTIE...........................................................................................................................5DE OORSPRONKELIJKE HERVORMERS VAN DE AN...............................................................................................5CONSTITUTIONELE VERANDERINGEN...............................................................................................................6ECONOMISCHE EN CULTUREEL BELEID.............................................................................................................6HET CONFLICT MET DE KERK..........................................................................................................................743. DE REVOLUTIE EN EUROPA: DE OORLOG EN DE “2E” REVOLUTIE, 1792......................................................7DE INTERNATIONALE IMPACT VAN DE REVOLUTIE..............................................................................................7DE KOMST VAN DE OORLOG, APRIL 1792........................................................................................................8DE “2E” REVOLUTIE, 10 AUGUSTUS 1792......................................................................................................844. DE ONVERWACHTE REPUBLIEK, 1792-1795: DE TERREUR.......................................................................9DE ‘CONVENTION NATIONALE’......................................................................................................................9DE ACHTERGROND VAN DE TERREUR...............................................................................................................9HET PROGRAMMA VAN DE CONVENTIE, 1793-1794: DE TERREUR.....................................................................10DE THERMIDORIAANSE REACTIE...................................................................................................................1045. DE GRONDWETTELIJKE REPUBLIEK. HET DIRECTOIRE, 1795-1799..........................................................11DE ZWAKTE VAN HET DIRECTOIRE.................................................................................................................11DE POLITIEKE CRISIS VAN 1797....................................................................................................................11DE STAATSGREEP VAN 1799: BONAPARTE.....................................................................................................1146. DE AUTORITAIRE REPUBLIEK: HET CONSULAAT, 1799-1804..................................................................12DE REGELING MET DE KERK, ANDERE HERVORMINGEN......................................................................................12

HOOFDSTUK 10: NAPOLEONTISCH EUROPA ................................................................................... 14

10.1 DE VORMING VAN HET FRANSE IMPERIUM.......................................................................................14EERSTE COALITIE(-OORLOG)........................................................................................................................14TWEEDE COALITIE(-OORLOG)......................................................................................................................14DERDE COALITIE.......................................................................................................................................14GEVOLGEN: DE DERDE COALITIEOORLOG.......................................................................................................15DE CONTINENTALE BLOKKADE.....................................................................................................................15

1

DE OOSTENRIJKSE VRIJHEIDSOORLOG............................................................................................................16NAPOLEON OP ZIJN HOOGTEPUNT................................................................................................................1610.2 HET VERSPREIDEN VAN DE IDEEËN VAN DE FRANSE REVOLUTIE..............................................................16DE ORGANISATIE VAN HET NAPOLEONTISCHE RIJK...........................................................................................1610.3 HET CONTINENTAAL SYSTEEM: GB EN EUROPA.................................................................................17DE BRITSE BLOKKADE EN NAPOLEON’S CONTINENTAAL SYSTEEM.......................................................................17FALEN VAN HET CONTINENTALE SYSTEEM......................................................................................................1710.4 NATIONALISME..........................................................................................................................17GROEIEND VERZET TEGEN NAPOLEON...........................................................................................................17NATIONALE BEWEGING IN DUITSLAND...........................................................................................................17HERVORMINGEN IN PRUISEN.......................................................................................................................1810.5 DE VAL VAN NAPOLEON: HET VERDRAG VAN WENEN.........................................................................18CONTEXT.................................................................................................................................................18RUSSISCHE CAMPAGNE EN DE VRIJHEIDSOORLOG.............................................................................................18DE RESTAURATIE VAN DE BOURBONS............................................................................................................19HET CONGRES VAN WENEN........................................................................................................................19CONCLUSIE: VOOR- EN NADELEN..................................................................................................................19

HFST 11: 1815-1848, REACTIE TEGEN VOORUITGANG .................................................................... 20

52. DE INDUSTRIËLE REVOLUTIE IN GB...................................................................................................20AGRARISCHE REVOLUTIE IN GB....................................................................................................................20INDUSTRIALISERING IN GB: PRIKKELS + UITIVINDINGEN.....................................................................................21EEN AANTAL SOCIALE GEVOLGEN VAN DE INDUSTRIALISERING IN GB...................................................................21KLASSIEKE ECONOMIE: “LAISSEZ-FAIRE”........................................................................................................2253. DE KOMST VAN DE “ISMES”..........................................................................................................22ROMANTIEK.............................................................................................................................................22KLASSIEK LIBERALISME...............................................................................................................................22RADICALISME, REPUBLICANISME, SOCIALISME.................................................................................................23FEMINISME..............................................................................................................................................23NATIONALISME: W-EURO...........................................................................................................................24NATIONALISME: O-EURO (= OOST-EUROPA).................................................................................................24ANDERE “ISMS”........................................................................................................................................2454.DE DIJK EN DE VLOED: BINNENLANDS.................................................................................................24REACTIE NA 1815: FRANKRIJK, POLEN..........................................................................................................25REACTIE NA 1815: GB EN DE DUITSE STATEN................................................................................................2555. DE DIJK EN DE VLOED: INTERNATIONAAL...........................................................................................25HET CONGRES VAN AIX- LA –CHAPELLE, 1818...............................................................................................25REVOLUTIE IN Z-EURO: HET CONGRES VAN TROPPAU: 1820............................................................................26SPANJE EN HET NABIJE OOSTEN: CONGRES VAN VERONA, 1822.......................................................................26ONAFHANKELIJKHEID VAN LATIJNS AMERIKA (= LAT-AM).................................................................................26EINDE VAN HET CONGRES SYSTEEM..............................................................................................................27RUSLAND (= RUSLAND): DE DECEMBER OPSTAND, 1825.................................................................................2756. DE DOORBRAAK VAN HET LIBERALISME IN HET WESTEN: REVOLUTIES VAN 1830-1832...............................27FRANKRIJK,1824-1830: DE JULI-REVOLUTIE, 1830........................................................................................27

2

REVOLUTIES VAN 1830: BELGIË EN POLEN....................................................................................................27HERVORMINGEN IN GB..............................................................................................................................28GB NA 1832...........................................................................................................................................2857. OVERWINNING VAN DE W-EURO BURGERIJ.......................................................................................29DE FRUSTRATIES EN DE UITDAGING VAN ARBEID..............................................................................................29SOCIALISME EN CHARTISME........................................................................................................................29KLEINE SAMENVATTING.......................................................................................................................29

HOOFDSTUK 12: REVOLUTIEGOLVEN 1848-1870 ............................................................................ 31

12.1 ACHTERGROND..........................................................................................................................31DOELEN VAN DE REVOLUTIE........................................................................................................................3112.2 PARIJS EN FRANKRIJK..................................................................................................................31KADER....................................................................................................................................................31“FEBRUARI-REVOLUTIE” (1848)..................................................................................................................31NA DE REVOLUTIE.....................................................................................................................................31“JUNI-REVOLUTIE”....................................................................................................................................31DE OPKOMST VAN LOUIS NAPOLEON BONAPARTE...........................................................................................3112.3 WENEN: REVOLUTIES IN CENTRAAL EUROPA EN ITALIË........................................................................32ACHTERGROND.........................................................................................................................................32REVOLUTIES 1848....................................................................................................................................32CONTRAREFORMATIE.................................................................................................................................3212.4 PRUISISCHE REVOLUTIE................................................................................................................32BERLIJN: HET FALEN VAN DE REVOLUTIE IN PRUISEN.........................................................................................32HET PARLEMENT VAN FRANKFURT................................................................................................................33DE PRUISISCHE GRONDWET VAN 1850.........................................................................................................3312.5 NIEUWE DENKSTROMINGEN: REALISME, POSITIVISME, MARXISME.........................................................33MATERIALISME, REALISME, POSITIVISME.......................................................................................................34MARXISME..............................................................................................................................................3412.6 BONAPARTISME: HET TWEEDE FRANSE KEIZERRIJK (1852 – 1870).......................................................35POLITIEKE INSTELLINGEN.............................................................................................................................35ECONOMIE...............................................................................................................................................35SOCIAAL..................................................................................................................................................35INTERNATIONALE POLITIEK..........................................................................................................................35

HFST13: DE CONSOLIDATIE VAN DE GROTE NATIESTATEN ............................................................. 36

63. ACHTERGROND: HET IDEE VAN DE NATIESTAAT...................................................................................36DE KRIMOORLOG, 1854-1856...................................................................................................................3664. DE ITALIAANSE EENMAKING............................................................................................................37ITALIAANS NATIONALISME: HET PROGRAMMA VAN CAVOUR..............................................................................37DE VOLTOOIING VAN DE ITALIAANSE EENMAKING............................................................................................37LANGDURIGE PROBLEMEN NA DE EENMAKING.................................................................................................3765. DE DUITSE EENMAKING.................................................................................................................37

3

DE DUITSE STATEN NA 1848......................................................................................................................37PRUISEN IN DE JAREN 1860: BISMARCK........................................................................................................38BISMARCK’S OORLOG: DE CREATIE VAN DE NOORD DUITSE BOND, 1867............................................................38DE FRANS-PRUISISCHE OORLOG...................................................................................................................38HET DUITSE RIJK, 1871.............................................................................................................................38ONTSTAAN VAN DE DUBBELMONARCHIE OOSTENRIJK-HONGARIJE (= OOSTENRIJK-HONGARIJE)...........................39HET OOSTENRIJK NA 1848.........................................................................................................................39HET COMPROMIS VAN 1867......................................................................................................................3966. PRILLE LIBERALISERING IN TSARISTISCH RUSLAND: ALEXANDER II.............................................................39TSARISTISCH RUSLAND NA 1856..................................................................................................................39DE EMANCIPATIE WET VAN 1861 + ANDERE HERVORMINGEN...........................................................................39REVOLUTIONISME IN RUSLAND....................................................................................................................4067. VSA: DE AMERIKAANSE BURGEROORLOG..........................................................................................40GROEI VAN DE VSA...................................................................................................................................40DE VERVREEMDING VA N NOORD EN ZUID.....................................................................................................40NA DE BURGEROORLOG: RECONSTRUCTIE, INDUSTRIËLE GROEI..........................................................................4168. DE DOMINION CANADA, 1867........................................................................................................4169. JAPAN EN HET WESTEN.................................................................................................................41ACHTERGROND: 2 EEUWEN VAN ISOLATIE......................................................................................................41HET OPENEN VAN JAPAN............................................................................................................................42HET MEIJI TIJDPERK: DE MODERNISERING VAN JAPAN......................................................................................42

HOOFDSTUK 14: EUROPESE BESCHAVING (ECONOMIE EN POLITIEK) 1871 – 1914 .......................... 43

14.1 ACHTERGROND..........................................................................................................................43SUPERIORITEITSGEVOELENS IN EUROPA.........................................................................................................43IDEALEN..................................................................................................................................................43INDEXEN VOOR DE MATE VAN VOORUITGANG VAN EEN SAMENLEVING.................................................................4314.2 DE GECIVILISEERDE WERELD..........................................................................................................43DE EERSTE ZONE.......................................................................................................................................43DE TWEEDE ZONE......................................................................................................................................43DE DERDE ZONE........................................................................................................................................4314.3 DEMOGRAFISCHE TRENDS.............................................................................................................44DEMOGRAFISCHE GROEI.............................................................................................................................44EUROPA..................................................................................................................................................44STABILISATIE IN EUROPA.............................................................................................................................44GROEI VAN DE STEDEN EN HET STADSLEVEN...................................................................................................44MIGRATIE UIT EUROPA...............................................................................................................................4414.4 DE WERELDECONOMIE.................................................................................................................45DE TWEEDE INDUSTRIËLE REVOLUTIE............................................................................................................45VRIJHANDEL.............................................................................................................................................45EXPORT VAN EUROPEES KAPITAAL................................................................................................................45DE GOUDSTANDAARD................................................................................................................................45GEMONDIALISEERDE ECONOMIE...................................................................................................................45VERANDERINGEN IN ORGANISATIE: KAPITAALCONCENTRATIE..............................................................................46

4

14.5 DE VOORUITGANG VAN DE DEMOCRATIE IN WEST-EUROPA..................................................................46ALGEMEEN..............................................................................................................................................46DE DERDE FRANSE REPUBLIEK (°1870).........................................................................................................46PROBLEMEN VAN DE DERDE FRANSE REPUBLIEK..............................................................................................46DE DEYFUS-AFFAIRE..................................................................................................................................46VOOR- EN NADELEN VAN DE DERDE FRANSE REPUBLIEK....................................................................................46DE BRITSE CONSTITUTIONELE MONARCHIE.....................................................................................................47BRITSE POLITIEKE VERANDERINGEN NA 1900..................................................................................................47DE IERSE KWESTIE.....................................................................................................................................47BISMARCK EN HET DUITSE RIJK (1871 – 1890).............................................................................................47HET DUITSE RIJK NA 1890: WILLIAM II........................................................................................................48ITALIË.....................................................................................................................................................48OOSTENRIJK-HONGARIJE............................................................................................................................48VERGELIJKING WEST-, CENTRAAL-, OOST-EUROPA..........................................................................................48

HFST 15: EUROPESE BESCHAVING EN CULTUUR 1871-1914 ............................................................ 49

74. SOCIALISME, VAKBONDEN EN FEMINISME...........................................................................................49DE VAKBONDBEWEGING EN DE GROEI VAN BRITSE ‘LABOR’...............................................................................49EUROPEES SOCIALISME NA 1850.................................................................................................................49FEMINISME..............................................................................................................................................5075. WETENSCHAP, FILOSOFIE, KUNST EN RELIGIE.......................................................................................50IMPACT VAN DE EVOLUTIE...........................................................................................................................50GENETICA, ANTROPOLOGIE EN PSYCHOLOGIE..................................................................................................50DE NIEUWE GENEESKUNDE..........................................................................................................................50TRENDS IN FILOSOFIE EN KUNST...................................................................................................................50DE KERK EN DE MODERNE JAREN..................................................................................................................5176. RELATIEF VERVAL VAN HET KLASSIEK LIBERALISME................................................................................51

HOOFDSTUK 16: EUROPA’S OVERHEERSING VAN DE WERELD (1871 – 1914) .................................. 52

16.1 ACHTERGROND..........................................................................................................................52GROEIENDE VERSCHILLEN: CIVILISATIE VS DERDE WERELD.................................................................................52IMPERIALISME..........................................................................................................................................5216.2 EUROPEES IMPERIALISME.............................................................................................................52IMPERIALISME VOOR 1870, 1880...............................................................................................................52NIEUW IMPERIALISME (NA 1870, 1880)......................................................................................................52REDENEN VOOR HET IMPERIALISME...............................................................................................................52JOSEPH CHAMBERLAIN...............................................................................................................................53LEGITIMERING IMPERIALISME.......................................................................................................................5316.3 HET AMERIKAANSE CONTINENT.....................................................................................................53DE VERENIGDE STATEN EN MEXICO..............................................................................................................53DE MONROEDOCTRINE..............................................................................................................................53DUBBELE STANDAARD VAN HET IMPERIALISME................................................................................................54

5

IMPERIALISME VAN DE VSA IN DE JAREN 1890..............................................................................................5416.4 HET UITEENVALLEN VAN HET OTTOMAANSE RIJK...............................................................................54HET OTTOMAANSE RIJK IN DE JAREN 1850....................................................................................................54REPRESSIE NA 1876..................................................................................................................................54OTTOMAANSE RIJK VS RUSLAND.................................................................................................................55EGYPTE EN NOORD-AFRIKA.........................................................................................................................55BALKANOORLOGEN....................................................................................................................................5516.5 VERDELING VAN AFRIKA..............................................................................................................55HET OPENEN VAN AFRIKA...........................................................................................................................55CONFERENTIE VAN BERLIJN.........................................................................................................................56INDIRECT BESTUUR....................................................................................................................................56HET ARBEIDSPROBLEEM..............................................................................................................................5620STE EEUW..............................................................................................................................................56WRIJVINGEN EN RIVALITEIT TUSSEN DE GROOTMACHTEN..................................................................................5616.6 IMPERIALISME IN AZIË.................................................................................................................57BRITS INDIË..............................................................................................................................................57NEDERLANDSE OOST-INDIËN.......................................................................................................................57CONFLICT TUSSEN RUSLAND EN GB..............................................................................................................5716.7 CHINA EN HET WESTEN...............................................................................................................57CHINA VOOR DE WESTERSE INMENGING........................................................................................................57DE OPENING VAN CHINA VOOR HET WESTEN.................................................................................................58ANNEXATIES EN CONCESSIES.......................................................................................................................58OPEN DEUR POLITIEK VAN DE VSA...............................................................................................................58REACTIE IN CHINA.....................................................................................................................................5816.8 DE JAPANS-RUSSISCHE OORLOG....................................................................................................58

HFST 17: WO I (= WERELDOORLOG I) ............................................................................................. 60

84. AANLOOP: INTERNATIONALE ANARCHIE.............................................................................................60RIVALE ALLIANTIES: TRIPLE ALLIANTIE (= TA) VS TRIPLE ENTENTE (= TE)............................................................60DE CRISIS IN MAROKKO EN DE BALKAN.........................................................................................................61DE SARAJEVO CRISIS EN DE UITBRAAK VAN DE OORLOG....................................................................................6185. DE GEWAPENDE PATSTELLING..........................................................................................................62DE OORLOG OP HET LAND, 1914-1916........................................................................................................62DE OORLOG OP DE ZEE...............................................................................................................................62DIPLOMATIEK MANOEUVRES EN GEHEIME AKKOORDEN....................................................................................6286. INSTORTING VAN RUSLAND EN DE INTERVENTIE VAN VSA.....................................................................63DE TERUGTREKKING VAN RUSLAND: REVOLUTIE EN HET VERDRAG VAN BREST-LITOVSK...........................................63INTERVENTIE VAN DE VSA..........................................................................................................................63DE LAATSTE FASE VAN DE OORLOG...............................................................................................................64DE INSTORTING VAN OOSTENRIJK-HONGARIJE EN HET DUITSE RIJK...............................................................6488. DE ECONOMISCHE, SOCIALE EN CULTURELE IMPACT VAN WOI................................................................64DE EFFECTEN OP HET KAPITALISME: OVERHEIDSREGELURENDE ECONOMIEËN........................................................64CULTUURPESSIMISME.................................................................................................................................6489. HET VERDRAG VAN PARIJS, 1919....................................................................................................65

6

14-PUNTEN PLAN EN HET VERDRAG VAN VERSAILLES.......................................................................................65BETEKENIS VAN HET VREDESVERDRAG VAN PARIJS...........................................................................................65

HOOFDSTUK 18: DE RUSSISCHE REVOLUTIE EN DE SOVJET UNIE .................................................... 66

18.1 ACHTERGROND..........................................................................................................................66GELIJKENISSEN FRANKRIJK REVOLUTIE...........................................................................................................66VERSCHILLEN MET FRANKRIJK REVOLUTIE.......................................................................................................66GLOBALE INVLOED.....................................................................................................................................6618.2 RUSLAND NA 1881....................................................................................................................66TSAAR ALEXANDER III (1881 – 1894).........................................................................................................66DE OPKOMST VAN REVOLUTIONAIRE PARTIJEN................................................................................................67POPULISTISCHE STREKKING..........................................................................................................................67KLASSIEK MARXISTISCHE STREKKING..............................................................................................................67SPLITSING BINNEN DE SOCIAAL DEMOCRATISCHE PARTIJ: BOLSJEWIKI EN MENSJEWIKI............................................6718.3 DE REVOLUTIE VAN 1905............................................................................................................68ACHTERGROND.........................................................................................................................................68REVOLUTIONAIRE GEBEURTENISSEN..............................................................................................................68DE DOEMA..............................................................................................................................................69DE STOLYPIN-HERVORMINGEN.....................................................................................................................69RUSLAND AAN DE VOORAVOND VAN WOI.....................................................................................................6918.4 DE REVOLUTIE VAN 1917.............................................................................................................69HET EINDE VAN DE TSAAR: REVOLUTIE VAN MAART 1917.................................................................................69SOVJET IN PETROGRAD (=SINT-PETERSBURG).................................................................................................70DE BOLSJEWISTISCHE OKTOBERREVOLUTIE (NOVEMBER 1917)..........................................................................70BURGEROOLOG 1918 - 1922.....................................................................................................................71RODE TERREUR.........................................................................................................................................71BELANG BURGEROORLOG............................................................................................................................7118.5 DE SOVJET UNIE........................................................................................................................71BESTUUR: NATIONALISME EN FEDERALISME....................................................................................................71REGERING: STAAT EN PARTIJ.......................................................................................................................71DE NIEUW ECONOMISCHE POLITIEK (NEP)....................................................................................................72SOCIALE EN CULTURELE VERANDERINGEN NA 1917.........................................................................................72STALIN EN TROTSKI....................................................................................................................................7218.6 STALIN: 5-JARENPLANNEN EN DE ZUIVERINGEN.................................................................................72ECONOMISCHE PLANNEN............................................................................................................................72DE COLLECTIVISERING VAN DE LANDBOUW (1929)..........................................................................................73DE GROEI VAN DE INDUSTRIE.......................................................................................................................73SOCIALE EFFECTEN VAN DE PLANNEN.............................................................................................................73TOTALITARISME........................................................................................................................................73POLITIEKE ZUIVERINGEN..............................................................................................................................73STAATSPROPAGANDA.................................................................................................................................7418.7 INTERNATIONALE IMPACT VAN HET COMMUNISME 1919 – 1939..........................................................74ACHTERGROND: EERSTE EN TWEEDE INTERNATIONALE.....................................................................................74DE DERDE INTERNATIONALE (KOMINTERN)....................................................................................................74

7

BELANG COMMUNISME..............................................................................................................................74PROBLEMEN.............................................................................................................................................75

HFST 19: DE SCHIJNBARE OVERWINNING VAN DE DEMOCRATIE .................................................... 76

96. DE VOORUITGANG VAN DE DEMOCRATIE NA 1919..............................................................................76WINST VAN DEMOCRATIE EN SOCIALE DEMOCRATIE.........................................................................................76DE NIEUWE STATEN VAN CENTRAAL- EN OOST- EUROPA..................................................................................76ECONOMISCHE PROBLEMEN VAN OOST-EUROPA, LANDHERVORMING..................................................................7697. DE WEIMARREPUBLIEK + DE GEEST VAN LOCARNO...............................................................................76DE DUITSE DEMOCRATIE EN VERSAILLES........................................................................................................77HERSTELLINGEN, DE DUITSE INFLATIE VAN 1925,............................................................................................77DE GEEST VAN LOCARNO............................................................................................................................7798. ANTI-IMPERIALISTISCHE BEWEGINGEN IN AZIË.....................................................................................77WREVEL IN AZIË.......................................................................................................................................77WOI EN RUSSISCHE REVOLUTIE...................................................................................................................77DE TURKSE EN PERZISCHE REVOLUTIE............................................................................................................78DE NATIONALISTISCHE BEWEGING IN INDIA: GANDHI EN NEHRU........................................................................78DE CHINESE REVOLUTIE.............................................................................................................................78CHINA: NATIONALISTEN EN COMMUNISTEN...................................................................................................79JAPANSE EXPANSIE.....................................................................................................................................7999. GROTE DEPRESSIE: INEENSTORTEN VAN DE KAPITALISTISCHE WERELDECONOMIE..........................................79VOORSPOED VAN DE JAREN ’20 EN ZIJN ZWAKTE.............................................................................................79DE CRASH VAN 1929 EN DE VERSPREIDING VAN DE ECONOMISCHE CRISIS............................................................79POLITIEKE EN ECONOMISCHE REACTIES..........................................................................................................80CULTURELE REACTIES TOT DE CRISIS..............................................................................................................80

HOOFDSTUK 20: DEMOCRATIE EN DICTATUUR IN DE JAREN 1930’S ............................................... 81

20.1 INLEIDING.................................................................................................................................8120.2 DE VSA: DEPRESSIE EN NEW DEAL................................................................................................81FRANKLIN ROOSEVELT................................................................................................................................81DE NEW DEAL..........................................................................................................................................8120.3 DEMOCRATISCHE AANPASSINGEN IN GB EN FRANKRIJK.......................................................................81GB: 1920’S EN DEPRESSIE.........................................................................................................................81PROBLEMEN IN DE BRITSE COMMONWEALTH..................................................................................................82FRANKRIJK: 1920’S EN DEPRESSIE................................................................................................................82FRANKRIJK: INTERNE POLITIEK TIJDENS DE ‘30S...............................................................................................82BESTUUR VAN HET VOLKSFRONT..................................................................................................................83ALGEMEEN ‘30S.......................................................................................................................................8320.4 ITALIAANS FASCISME...................................................................................................................83NOTIES...................................................................................................................................................83MUSSOLINI EN DE FASCISTISCHE STAATSGREEP................................................................................................83DE FASCISTISCHE STAAT..............................................................................................................................84

8

20.5 TOTALITARISME: HET DERDE DUITSE RIJK........................................................................................85OPKOMST VAN ADOLF HITLER.....................................................................................................................85DE NAZI-STAAT (TOTALITARISME).................................................................................................................86TOTALITARISME: OORSPRONG EN GEVOLGEN..................................................................................................87DE VERSPREIDING VAN DE DICTATUUR...........................................................................................................87

HFST 21: WERELDOORLOG II .......................................................................................................... 88

104. ZWAKTE VAN DE DEMOCRATIE: OPNIEUW NAAR OORLOG.....................................................................88HET PACIFISME VAN HET WESTEN................................................................................................................88DE OPMARS VAN NAZISTISCHE EN FASCISTISCHE AGRESSIE.................................................................................88DE SPAANSE BURGEROORLOG......................................................................................................................88DE CRISIS VAN MÜNCHEN: CLIMAX VAN APPEASEMENT....................................................................................89EINDE VAN APPEASEMENT...........................................................................................................................89105. JAREN VAN TRIOMF VOOR DE ASMOGENDHEDEN...............................................................................89NAZI EUROPA, 1931-1940: POLEN EN DE VAL VAN FRANKRIJK.........................................................................89BATTLE OF BRITAIN AND AMERICAN AID.......................................................................................................90INVASIE SU: HET RUSSISCHE FRONT, 1941-1942...........................................................................................901942: JAAR VAN GEALLIEERDE TEGENSLAGEN.................................................................................................90106. DE OVERWINNING VAN HET WESTEN EN DE SU.................................................................................90PLANNEN EN VOORBEREIDINGEN..................................................................................................................90DE OMMEKEER, 1942-1943: STALINGRAD, NOORD AFRIKA, SICILIË..................................................................90HET GEALLIEERDE EINDOFFENSIEF, 1944-1945..............................................................................................91DE LAATSTE FASE VAN DE OORLOG IN DE PACIFIC............................................................................................91107. DE FUNDAMENTEN VAN DE VREDE.................................................................................................91

HOOFDSTUK 22: KOUDE OORLOG EN WEDEROPBOUW ................................................................. 92

22.1 DE KOUDE OORLOG: 1E DECENNIUM (1945 – 1955).........................................................................92WETENSCHAP...........................................................................................................................................92VERSCHILLEN IN ORGANISATIE......................................................................................................................92VN.........................................................................................................................................................92DE KOUDE OORLOG: OORZAKEN EN AARD....................................................................................................92DUITSLAND: BERLIJNSE BLOKKADE EN DE LUCHTBRUG (1948 – 1949)...............................................................93DEPORTATIES:..........................................................................................................................................94HET ATLANTISCHE BONDGENOOTSCHAP.........................................................................................................95HERSTEL VAN JAPAN..................................................................................................................................96INSLUITING IN AZIË: DE KOREAANSE OORLOG.................................................................................................9622.2 WEST-EUROPA: ECONOMISCHE WEDEROPBOUW...............................................................................98HET MARSHALLPLAN EN EUROPEES ECONOMISCHE HERSTEL..............................................................................98ECONOMISCHE GROEI IN WEST-EUROPA.......................................................................................................9822.3 WEST-EUROPA: POLITIEK HERSTEL.................................................................................................98GB.........................................................................................................................................................99FRANKRIJK (4E EN 5E REPUBLIEK)..................................................................................................................99

9

DE BONDSREPUBLIEK DUITSLAND (WESTEN)................................................................................................100ITALIË...................................................................................................................................................100DUS EUROPA......................................................................................................................................10122.4 VERANDERINGEN IN DE MONDIALE ECONOMIE.................................................................................101BRETTON WOODS (1944)........................................................................................................................101GOUD-DOLLAR STANDAARD......................................................................................................................101VAN EEN EUROPESE MARKT NAAR EEN EUROPESE GEMEENSCHAP....................................................................10222.5 DE COMMUNISTISCHE WERELD: DE SOVJET UNIE EN OOST-EUROPA....................................................103HERHALING............................................................................................................................................103STALINISME NA WOII..............................................................................................................................103KHRUSHCHEV: POGING TOT REFORMATIE.....................................................................................................103OOST-EUROPA.......................................................................................................................................104CONSOLIDATIE VAN HET COMMUNISME.......................................................................................................104REPRESSIE IN OOST-DUITSLAND, POLEN EN HONGARIJE (1953 – 1956)..........................................................10422.6 MAO ZEDONG EN DE VOLKSREPUBLIEK CHINA.................................................................................105BURGEROORLOG.....................................................................................................................................105REGIME VAN MAO (1949 – 1976)...........................................................................................................105BUITENLANDSE POLITIEK VAN MAO............................................................................................................106

HFST 23: POSTKOLONIALE LANDEN IN AZIË EN LATIJNS AMERIKA ................................................ 107

114. DE NOODZAAK VOOR ONAFHANKELIJKE NATIES IN ZUID-AZIË..............................................................107HET EINDE VAN DE BRITSE HEERSCHAPPIJ.....................................................................................................107NEHRU’S OPVOLGER................................................................................................................................107DE ISLAMITISCHE REPUBLIEK VAN PAKISTAN.................................................................................................108115. DE NOODZAAK VAN ONAFHANKELIJKE NATIES IN ZUID-OOST AZIË.......................................................108DE UNIE VAN BIRMA (MYANMAR).............................................................................................................108MALEISIË...............................................................................................................................................108INDONESIË.............................................................................................................................................108ONAFHANKELIJKHEIDSBEWEGING IN FRANS INDOCHINA..................................................................................109DE AMERIKANEN EN DE FILIPPIJNEN...........................................................................................................109116. VERANDERINGEN IN LATIJNS AMERIKA..........................................................................................109DE KOLONIALE ERVARING EN DE ONAFHANKELIJKHEIDSTRIJDEN.........................................................................109DE GIGANT VAN HET NOORDEN.................................................................................................................109ECONOMISCHE GROEI EN ZIJN PROBLEMEN...................................................................................................109POLITIEKE SYSTEMEN EN CONFLICTEN IN LATIJNS-AMERIKAANSE MAATSCHAPPIJ..................................................110

HOOFDSTUK 24: AFRIKA EN HET MIDDEN-OOSTEN NA WOII ........................................................ 111

24.1 DE AFRIKAANSE REVOLUTIE........................................................................................................11124.1.1 FRANS NOORD AFRIKA...........................................................................................................111MAROKKO.............................................................................................................................................111TUNESIË................................................................................................................................................111ALGERIJE...............................................................................................................................................111

10

24.1.2 BRITS WEST-AFRIKA..............................................................................................................112GOUDKUST/GHANA.................................................................................................................................112NIGERIA................................................................................................................................................11224.1.3 BRITS OOST-AFRIKA: KENIA, TANZANIA, OEGANDA......................................................................113KENIA...................................................................................................................................................113TANZANIA..............................................................................................................................................114OEGANDA..............................................................................................................................................11424.1.4 BRITS ZUID-AFRIKA................................................................................................................115ZUID-RHODESIË/ZIMBABWE......................................................................................................................11524.1.5 ZUID-AFRIKA........................................................................................................................115ZUID-AFRIKA..........................................................................................................................................115NAMIBIË (VROEGER ZUID-WEST-AFRIKA)....................................................................................................11624.1.6 FRANS SUB-SAHARA AFRIKA....................................................................................................11624.1.7 BELGISCH KONGO..................................................................................................................11624.1.8 BURUNDI EN RWANDA...........................................................................................................117HUTU EN TUTSI......................................................................................................................................11724.1.9 EINDE VAN HET PORTUGESE RIJK...............................................................................................118ANGOLA................................................................................................................................................118MOZAMBIQUE........................................................................................................................................11824.1.10 ETHIOPIË, ERITREA, SOMALIË, SUDAN......................................................................................119ETHIOPIË & ERITREA................................................................................................................................119SOMALIË...............................................................................................................................................119SOEDAN................................................................................................................................................11924.1.11 DE AFRIKAANSE REVOLUTIE...................................................................................................119UHURU EN NÉGRITUDE............................................................................................................................119BALANS.................................................................................................................................................119VERSPREIDING VAN DE DEMOCRATIE...........................................................................................................120AFRIKAANSE PROBLEMEN..........................................................................................................................12024.1 HET MIDDEN-OOSTEN...............................................................................................................120DE ISLAMITISCHE EN ARABISCHE WERELD.....................................................................................................12024.2.1 OPKOMST VAN ISRAËL............................................................................................................121PALESTINA.............................................................................................................................................121DE NIEUWE STAAT ISRAEL.........................................................................................................................121DE ARABISCH-ISRAËLITISCHE OORLOGEN......................................................................................................122ISRAËL: DE BEZETTE GEBIEDEN EN VREDESONDERHANDELINGEN........................................................................123LIBIË EN SYRIË........................................................................................................................................12524.3 REVOLUTIE EN OORLOG IN DE PERZISCHE GOLF...............................................................................125DE REVOLUTIE IN IRAN.............................................................................................................................125OORLOG TUSSEN IRAN EN IRAK..................................................................................................................126IRAK EN DE PERZISCHE GOLFOORLOG (1990 – 1991)...................................................................................127VERANDERINGEN IN HET MIDDEN-OOSTEN..................................................................................................12824.4 DE ONTWIKKELINGSWERELD.......................................................................................................128DE ONTWIKKELINGSERVARING....................................................................................................................128VERANDERDE WERELD EN AANHOUDENDE PROBLEMEN..................................................................................129GEHERWAARDEERDE ONTWIKKELING...........................................................................................................129

11

HFST 25: EEN WERELD IN GEVAAR: CO-EXISTENTIE EN CONFRONTATIE IN DE KO ......................... 131

121. CONFRONTATIE EN DÉTENTE, 1955-1975.....................................................................................131HET KENNEDY TIJDPERK, 1961-1963.........................................................................................................131CUBACRISIS VAN 1962............................................................................................................................131DE VS EN DE VIETNAM OORLOG................................................................................................................131BREZJNEV: DE PRAAGSE LENTE..................................................................................................................132BREZJNEV EN NIXON................................................................................................................................132122. INEENSTORTEN EN HERSTEL VAN DE WERELDECONOMIE.....................................................................132ECONOMISCHE RECESSIE: STAGNATIE EN INFLATIE.........................................................................................132ECONOMISCHE EN POLITIEK VERANDERINGEN IN W-EURO..............................................................................132DE AMERIKAANSE ECONOMIE....................................................................................................................133DE FINANCIËLE WERELD...........................................................................................................................133DE UITGEBREIDE EUROPESE GEMEENSCHAP: PROBLEMEN EN OPPORTUNITEITEN..................................................133OP WEG NAAR EEN “SINGLE” EUROPA: DE EU.............................................................................................133123. DE KOUDE OORLOG HERNIEUWD..................................................................................................133REAGAN TIJDPERK: VAN HERNIEUWING KOUDE OORLOG NAAR NIEUWE DETENTE.................................................134NUCLEAIRE WAPENBEHEERSING.................................................................................................................134124. CHINA NA MAO.......................................................................................................................134HERVORMINGEN VAN DENG: LIBERALISERING...............................................................................................134DE DEMOCRATISERINGSBEWEGING.............................................................................................................135

HFST 26: DE INTERNATIONALE OPSTAND TEGEN HET SOVJECT COMMUNISME ............................ 136

26.1. DE CRISIS IN DE SU..................................................................................................................13626.2 DE VAL VAN HET COMMUNISME IN CENTRAAL- EN OOST-EUROPA.......................................................13726.3 DE VAL VAN DE SU...................................................................................................................13926.4 NA HET COMMUNISME..............................................................................................................140

HFST 27: EEN VERANDERDE MODERNE WERELD .......................................................................... 143

27.1 WEST-EUROPA NA DE KOUDE OORLOG.........................................................................................14327.2 NATIESTATEN EN ECONOMIEËN IN TIJDEN VAN GLOBALISERING............................................................14427.3 INTELLECTUELE EN SOCIALE TRANSITIES IN MODERNE CULTUREN...........................................................14527.4 INTERNATIONALE CONFLICTEN IN DE 21STE EEUW..............................................................................147

12

Hoofdstuk 9: De Franse Revolutie

-Waarom beginpunt ? Frankrijk =1e wereldmacht waar het AR eindigt;op een revolutionaire manier

Grondleggende teksten door de Frankrijk (vb: Declaration des hommes….)

- 3 ijkpunten: vervanging van de standenmaatschappij door maatschappij van gelijke burgers.Vervangen van soevereine vorst door soevereine naties (=bron van alle macht) vervangen van dynastie door natiestaten waardoor nationalisme van kracht komt.Vervangen van particuliere vrijheden door een systeem met geünificeerde nationale staatsbureaucratie.

- De Amerikaanse Revolutie heeft dit niet kunnen doen: Zelfde ideeën maar perifeer gebied. - Frankrijk = grootmacht + grote impact hebben op de gehele indirecte wereld.

Gevolgen: De expansiepolitiek van Nap het denken van de Frankrijk spreiden over heel Europa

Frankrijk = het proces met vele omvormingen!

41. Achtergronden

Het Ancien Regime (=AR): De 3 standen

De Clerus: Belangrijkste grootgrondbezitters (10%) ongelijke verdeling van de inkomstenBemiddelaar: tussen God en de soevereine vorst (macht afkomstig van God)

De Adel: Monopolie op alle bestuursfuncties Grootgrondbezitters (20%) met het bezit van privileges belastingen, “Banalité”

De 3e Stand: Betaalt als enige belastingen- De rijke Bourgeoisie (20%): ziet rijkdom niet in verhouding met pol macht- De kleine boeren: bewerken alle grond (niet enkel eigen) + betalen taksen

Revolutie = Sociale en politieke botsing tussen een stijgende Adel en stijgende Bourgeoisie

Het Agrarisch systeem van het AR

- geen lijfeigenschap- De boeren bewerken het land (eigen of gehuurd)- De (adellijke) eigenaar: bezitten nog steeds rechten + vragen belastingen (Banalité’s)

- Centralisatie = voorwaarde + oorzaak van de revolutie! zorgt voor eenheidsgevoel over de regionale grenzen heen (vnl. bij de burgerij)Deze was al reeds aanwezig waardoor de boeren deze niet hoefde the creëren.

13

Politieke cultuur en de publieke opinie na 1770 - 18e E: Schrijvers hebben een nieuwe cultuur gecreëerd Laat Politiek en Sociale kritiek toe.

Is nodig voor het ontstaan van de revolutie.- De Verlichting: een basis voor de geleerden uit de derde stand. gemeenschappelijke taal.

moet echter gerelativeerd worden ivm met de Frankrijk (= Franse Revolutie) willen een sociale hervorming geen Revolutie! draagt wel bij tot een nieuwe vorm van kritiek, publiek debat en ‘publieke opinie’

- De kritische geest die wordt ontplooit evolueert in een publieke sfeer van politiek debat.

42. De Revolutie en de reorganisatie van Frankrijk (= Frankrijk)

De Financiële crisis - De Adel en de Clerus onttrok zich van belastingen ‘statusverlies’ Bij oorlogvoering:verhoging van de belasting komt op de nek van de boeren.

- De Franse staat = bankroet! Callonne’s programma = het taxeren van ALLE landeigenaars

Stuit op weerstand in het parlement enkel de 3 standen hebben de autoriteit om nieuwe taksen in te voeren.

- De S-G (= de Staten-Generaal) wordt bijeengeroepen door de koning De ≠ standen moeten vertegenwoordigers kiezen; standen vergaderen gelijktijdig maar apart

Door het samenroepen van de S-G gaat de koning zelf het proces van verandering in gang zetten.

Van S-G tot AN (= Assemblée Nationale) - Werking = De 3 standen vergaderen in aparte kamers iedere kamer stemt als een unie.Gevolg = dat de Derde Stand altijd het onderspit moet delven tegen de Clerus en de Adel.

- De derde stand wilt deze werking veranderen wordt tegengehouden door de Adel (Parlement)De adel wilt zelfs dat Frankrijk wordt geregeerd dmv de S-G De Derde stand wilt dit vermijden.

- De Derde Stand gaat zich geheel keren tegen de Adel. (nadat men hen had gesteund tegen het despotisme van de ministers).

- Mei 1789: S-G komt samen in Versailles De Derde stand eist echter dat de vertegenwoordigers van alle 3 de standen stemmen als individuen. De Derde Stand gaat zichzelf omvormen tot Assemblée Nationale.

‘De Eed van de Kaatsbaan’ waarbij de Derde Stand bevestigd dat ze niet uiteen gaan tot er een GW (= Grondwet) is gestemd. De eerste Revolutionaire daad de inzet = de oorsprong van politieke macht wordt in vraag gesteld. Ook enkele individuen van de Clerus en Adel zijn dit idee geneigd en de Derde stand wil ook in hun naam spreken. Ze willen een belichaming van het Frankrijk volk.

14

- De Frankrijk koning kies echter de kant van de Adel. Zorgt voor angst bij de Derde stand.Ze zijn ervan overtuigd dat nu de adel de regering zal controleren (met de steun van de koning).

De lagere klasse in actie

- 1789 = een jaar van Depressie zorgt voor veel onrust op het platteland.- De economische en sociale crisis worden dus politiek ingevuld.- 14 Juli: De bestorming van de Bastille. leeft door als symbool maar eigenlijk van weinig belang. De koning aanvaard de nieuwe situatie in Parijs hij erkent een Burger Comité.

- Ook elders in Frankrijk komen er opstanden van de boeren misoogsten, hongersnoden, …

Willen komaf maken met het onrechtvaardig economisch systeem. ‘La Grande Peur’: plaatselijke kastelen worden aangevallen De boeren gaan de archieven van

feodale rechten vernietigen.

De oorspronkelijke hervormers van de AN - Ontstaan van een Nationale vergadering als erkenning van de Derde Stand.

1e daad = afschaffing van de feodaliteit. (wettelijke privileges worden vervangen door wettelijke gelijkheid.)

- The Declaration of the Rights of Man and Citizen = nieuwe maatschappij gebaseerd op modern vrijheden en het soevereine volk bestuurt zichzelf.

Vrijheid = Alles mogen doen dat niemand anders schaad; wat wordt bepaald door de wet. De wet = gelijk voor iedereen + de uitdrukking van het algemeen belang dat wordt gemaakt door alle burgers of hun vertegenwoordigers. De enige soeverein is de natie zelf

Gaat niet enkel over mannen maar over alle mensen (men gaat zelfs dekolonisatie in zich dragen)Toch gaan er nog maar weinige wettelijke gelijkheid tussen seksen voorvechten.- Voorvechtster van de rechten van de vrouw = Olympe de Gouges met haar publicatie The Rights of Women- Kort na de opstelling van de Declaration viel de revolutionaire top uit elkaar.

- Sept 1789: AN begint aan de planning van een nieuwe regering = AC (= Assemblée Constituante)een omvorming van de nationale vergadering tot een GW-vergadering. omzetting van de grote principes in fundamentele grondrechten. 2 strekkingen (Links vs Rechts) Koning moet veto krijgen + tweekamerstelsel (Rechts-

conservatief) Zwakke koning + eenkamerstelsel (Links – progressief)

De tweede strekking wint door toedoen van Lod16 (= Lodewijk 16) zelf : hij was het oneens metde Declaration + met de afschaffing van het feodalisme en wou zich aansluiten bij de adellijke contrarevolutie (verhindert door volksopstand in Parijs Koning van Versailles naar Parijs)

- De contrarevolutie wint aan kracht aansluiting van de meer conservatieve revolutionairen die de AC verlaten.

15

- Echter blijven er nog veel revolutionairen over die verder wouden en deze vormen zich in clubs. Jacobijnen= zijn de meest radicale leden van de AC. Ze gebruiken de club om te debatteren.

Constitutionele Veranderingen

- AC: Regeert het land, bereid een geschreven GW voor + vernietigd alle instituties van het AR - De oude provincies worden vervangen door ‘Departementen’ - Lokale bestuurders worden lokaal verkozen- Administratieve Decentralisatie reactie tegen de bureaucratie van het AR.

- GW van 1791:De soevereine macht wordt beoefend door een unicameeraal verkozen assemblee AL (Assemblée Legislative).De koning = zwak + wordt gedwongen in zijn statuut als constitutionele monarch

- AC maakte in de GW een onderscheid tussen ‘Actieven’ en ‘Passieven’ Beiden hebben dezelfde burgerlijke rechten maar enkel de actieve burgers hadden het recht om te stemmen.

Zij kiezen de ‘kiesmannen’ voor de departementen.Deze kiezen op hun buurt de lokale bestuurders en de vertegenwoordigers voor de AL.

Economische en Cultureel beleid - Het economisch beleid gaat eerder de middenklassen dan de lagere klassen favoriseren.- Men zit nog steeds met een enorme schuld van het AR.AC gaat alle bezittingen van de kerk confisqueren ter compensatie = assignaten

- De Revolutionairen promoten het vrij economische individualisme

Overheidsregulering van het AR. Alle prijzen en lonen worden bepaald door het spel van vraag en aanbod.AC: afschaffen van alle beroepssystemen, gilden, … hadden eigen regels en wetten over het productieproces ≠ van streek tot streek + waren monopolistische organisaties.

afschaffing zorgt voor uniformisering.

- Frankrijk: was georganiseerde arbeidsbeweging aanwezig = Compagnonnages Deze vakbonden worden echter verboden Wet Le Chapelier

- Farbrieks- en landsarbeiders voelen zich bekocht door de GW en het Parlement Deze hadden gehoopt op vooruitgang na de Revolutie: we kunnen spreken van enige verbetering maar niet zo vooruitstrevend als men had gehoopt.De ontwikkeling van een nieuwe Politieke Cultuur nationale soevereiniteit en vrijheid vervangen

de koning en de kerk als het centrum van het Franse politieke leven.

Door de nieuwe politieke ideeën en symbolen te promoten in elke sfeer van het dagelijkse leven creëert de Franse Revolutie een nieuwe nationale identiteit.

16

Het conflict met de kerk

- De AC startte een twist met de Katholieke kerk.Door de in beslagname van alle bezittingen van de Katholieke kerk = een schok voor de Clerus. In ruil gaat de staat de clerus wel bezoldigen ze zorgen voor werk en betalen hen daarbij gaat de staat de taken van de kerk gaan overnemen, vb. opnemen van registers, welzijn, onderwijs, …

- De kerk wordt door de staat wel nog beschouwd als een vorm van publieke autoriteit.Ze zijn echter wel ondergeschikt aan de soevereine macht van het volk. De staat gaat er gewoon van uit dat de arme bevolking religie nodig heeft om het bezit van de rijkere te kunnen legitimeren en respecteren.

- Het nieuwe programma wordt voor de Clerus beschreven in De Burgerlijke GW van de ClerusVb: aartsbisschoppen worden afgeschaft,…Het Vaticaan bekijkt het echter als een moedwillige toe-eigening van de macht van de kerk. De AC eist ook van de Franse Clerus om te zweren op de GW + GW van de Clerus.

- We krijgen dus het ontstaan van 2 kerken in Frankrijk Officiële Kerk (gefinancierd door de staat)

Clandestiene Kerk (vrijwillige offers) De officiële kerk stond op zwakke fundamenten, hun volgelingen gingen na verloop van tijd zich keren tegen het Christendom zelf. Goede Katholieke favoriseerden de Clandestiene kerk vb: De koning zelf. De GW van de clerus = grootste blunder van de Revolutie

- 1791: Nieuw regime = Constitutionele monarchie waarin de eenkamerlijke AL de koning, die niet was bekeert tot het nieuwe regime, gaat confronteren.

- Een fractie van de Jacobijnen Girodijnen werd de Linkse,progressieve partij van de Revolutie en in de AL + gaat Frankrijk in een oorlog doen sukkelen.

43. De Revolutie en Europa: De oorlog en de “2 e ” Revolutie, 1792

De Internationale impact van de Revolutie

- Frankrijk geraakte in conflict met de grote spelers van Europa hebben af te werken met eigen sociale groepen.

De Europese regeringen wouden voor lange tijd niets te maken hebben met Frankrijk. stonden onder grote druk: overal verschenen pro-revultionaire en pro-Franse groepen.

Door de eigen revolutionairengezinde groepen gaan koningen niet willen interveniëren in Frankrijk.

- Overal in Europa gaan de buitengesloten klassen het meest geïnspireerd worden door de Frankrijk.Daar tegenover gaat de Antirevolutionaire beweging echter aan kracht winnen.

17

Zo gaat de uitgeweken Franse adel gebruik maken van zijn hun internationale connecties om ten strijde te trekken tegen “het kwaad” in Frankrijk.

- Europa was verdeeld over de grenzen heen. In elk land waren er revolutionairen of pro-franse elementen aanwezig die werden gevreesd door de bestuurders. In elk land waren er ook vijanden van de Frankrijk.

De komst van de oorlog, April 1792

- Rusland (= Rusland): wil zich niet moeien in W-E (= West-Europa)- GB: willen geleidelijke hervormingen zou worden geruïneerd indien men oorlog voert met Frankrijk.- Oostenrijk (= Oostenrijk): hadden de kernpositie.

De franse koning was gehuwd met de zus van de Habsburgse Keizer (Leopold II)

Aan zijn hof is er enige commotie om ter hulp te schieten Hadden redenen om te interveniëren maar toch aarzeling: De sociale groepen in het Oostenrijk

Rivaliteit (misschien grote oorlog)

- Franse regering is echter een vreemd fenomeen gaat de ontevredenen over geheel Europa aanmoedigen dmv internationale zaken op te lossen door unilaterale acties.

- De Koning en koningin worden gevangenen van de Revolutie.- Ontmoeting tussen de koning van Pruisen en de Habsburgse Keizer in Pillnitz Het verdrag van Pillnitz is gebaseerd op een beroemde Indien De Habsburgse Keizer zal militaire actie ondernemen om orde te brengen in Frankrijk indien alle grootmachten hebben vergezellen. Het verdrag werd gebruikt als een open bedreiging voor Frankrijk.De revolutionairen waren gewaarschuwd

- In Frankrijk: worden de Girondijnen de partij van de Internationale Revolutie.Verkondingen dat de Revolutie nooit verzekerd kan worden in Frankrijk indien ze niet verspreid wordt over de gehele wereld.

De girondijnen zijn er dus van overtuigd dat ze zelf ten aanval moeten trekken indien ze een oorlog op Frankrijk willen vermijdenZe zullen dan samen met lokale revolutionairen het bestaande regime

omvergooien en een federatie van Republieken opstarten.

In de AL quasi unanimiteit Frankrijk gaat de oorlog verklaren aan het Oostenrijk (= symbool van AR)Het Oostenrijk gaat worden gesteund door Pruisen = geïnteresseerd in een expansie naar het Westen

De “2 e ” Revolutie, 10 Augustus 1792

- Snelle opeenvolging van processen: Frankrijk: bevolking onder stroomDe volkswil bevat tegengestelde motieven

18

- De armen: willen een 2e Revolutie wan de 1e was teleurstellend dus ze willen een revolutie tegen het eigen Franse Revolutionaire bewind.- De wetgevers willen hun eigen regime verdedigen

Oostenrijk: gaat met zware sancties de Franse bevolking bedreigen indien men de Franse bevolking aanvalt.

We krijgen een nieuwe volksopstand in Parijs Koning wordt gevangen genomenAL wordt vervangen door CV ( = Convention Nationale).

44. De onverwachte republiek, 1792-1795: de Terreur

De ‘Convention Nationale’ - Convention Nationale Wordt samengesteld door Algemeen Stemrecht. De 1e opdracht = opstellen van een nieuwe GW (democratischer)

Dit wordt de GW van een Republiek wat zorgt voor de afschaffing van de monarchie.

Dit heeft als gevolg dat de Koning een gewone burger wordt = Citoyen Capot

- De Franse Republiek was in complete oorlog met geheel Europa maar door de zwakte van de coalitie was Frankrijk gered. De Franse Republiek gaat zelfs gebieden annexeren Revolutionair Frankrijk was dus een succes.

- In de Conventie zelf: de Jacobijnen gaan verder splitsen ontstaan vaan een nieuwe radicale fractie

Montagnards De leidende Montagnards representeren Parijs en halen hun politieke kracht vnl. uit hun radicale en populaire elementen in deze stad. Deze populaire groep buiten de conventie noemen hun zelf de ‘sans-culottes’. De Montagnards gaan de revolutie verder vooruit duwen ze eisen gelijkheid voor iedereen en daarmee samengaand eisen de sans-culottes een directie democratie

Girondijnen = beginnen deze radicale groep van militanten te beschrijven als anarchisten en worden daardoor gezien als de “conservatieve” groep van de conventie.

- De conventie heeft de Citoyen Capet voor de rechter gedaagd voor hoogverraad. De montagnards eisen de executie van de afgezette koning ze winnen met een nipte meerderheid.

- Alle die nog steeds meer van de Revolutie wouden dan er al was gerealiseerd, gingen opkijken naar de Montagnards.

De achtergrond van de Terreur

- Ontstaan van een nieuwe internationale coalitie: Pruisen, Oostenrijk, Spanje EN GB GB zat niet in de vorige Internationale coalitie maar door de bezetting van de NL ( = Nederlanden) gaat GB zich nu wel aansluiten bij de coalitie. gaat in tegen de Balance of power.

19

Coalitie brengt Frankrijk een zware nederlaag toe. een verdere radicalisering van de Montagnards.

- De Montagnards overheersen de conventie maar de Conventie zelf had maar een beperkte macht. De conventie kwam echter onder vuur te liggen: zowel van de federalisten als van linkse-extremisten.

- We krijgen het verschijnen van een nieuwe sterke man die de programma van de Conventie gaat leiden Robbespierre

wil de steun van het gewone volk voor het eerste introductie van elementen van een sociale democratie + een nieuwe GW = veel democratischer Door de oorlogstoestanden gaan al deze elementen voor de toekomst zijn, ze moeten wachten tot de republiek in een toestand van vrede is. Ondertussen…

Het programma van de conventie, 1793-1794: De terreur

- Het programma Het onderdrukken van de anarchie, de contrarevolutie De oorlog winnen dmv een grote nationale mobilisatie van het volk we krijgen dus de oprichting van een volksleger met algemene dienstplicht, deze zullen oorlog voeren in namens de natie maakt het wisselen van loyaliteit ongedaan men moet de natie trouw zijn.

- Voor het onderdrukken van de contrarevolutie wordt een comité van publieke veiligheid opgericht De Fractie van de Montagnards vormt zich om naar een dictatoriaal systeem

Leidt tot radicalisering van terreur (niemand mag zich verzetten)

- CN gaat ondertussen de slavernij ook verbieden in de Franse kolonies (wordt later weer geïnstalleerd door de regering van Napoleon).

- Het Comité van Publieke Veiligheid wil het revolutionaire initiatief behouden ontstaan van “Ultra-revolutionairen”, zo ook vele leden van de conventie.

Zijn in het beter bekend als de partij van extreme terreur. Lanceren een beweging van ontkerstening + creëren een nieuwe republikeinse kalender.

Wordt afgekeurd door Robbespierre introduceert de cultus van het Opperwezen Dit is een deïstisch nationale religie, waarbij het bestaan van God en de Onsterfelijke ziel wordt erkend.

- De revolutie eet haar eigen kinderen op. Na het militaire succes van Frankrijk zijn de Fransen minder geneigd om dictatoriale regime van de Terreur te aanvaarden. Robbespierre valt (= Thermidor) en wordt geëxecuteerd.

De Thermidoriaanse Reactie - De conventie reduceert de macht van het Comité voor publieke veiligheid.- De overwinnaars na de Thermidor = de Bourgeoisie. ‘Witte-Terreur’ tegen de ex-Jacobijnen

Geloven echter nog steeds in de revolutie: in individuele rechten + geschreven GW

20

Een nieuwe poging tot een grondwettelijke regering een nieuwe GW

45. De Grondwettelijke Republiek. Het Directoire, 1795-1799

De zwakte van het Directoire

- Het Directoire = 1e Franse Republiek.- De GW Begaan de republiek tot een programma van succesvolle expansie.

Beperkt de actieve politieke klasse.- Men gaat teruggrijpen naar de principes van de 1e Franse GW maar men leert uit zijn fouten. Invoering van Cheques and Balances om te vermijden dat een fractie alle macht grijpt.

Zo gaan de volwassen mannen enkel kunnen stemmen op kiesmannen

waren de rijkere burgers die de tijd hadden om deel te nemen aan het publieke leven.

Deze kiesmannen kiezen belangrijke ambtenaren voor departementen + leden van de AL Daarnaast wordt de AL verdeeld in 2 kamers ( tweekamersysteem).Deze kamers kiezen de uitvoerende macht = de Directoire

Bestaat uit 5 Directeurs, die op geregelde termijn worden vervangen.

Daarnaast is er nog een strikte scheiding der machten een onafhankelijke juridische macht.

- Er waren echter nog steeds mensen die de conventie genegen waren en men gaat dus de hulp van het leger in roepen om een zgn. staatsgreep tegen te gaan. = een volksleger en dus niet controleerbaar veel macht aan de top van het leger om het te structureren. Bij de Generaals Napoleon Bonaparte (=NB)

De politieke crisis van 1797

- Napoleon bewijst een behendige diplomaat te zijn.Gaat een pact sluiten met enkele Italiaanse steden die worden omgevormd tot een republiek en zo een bondgenoot worden van het Revolutionaire Frankrijk. Hiermee verliest het Oostenrijk enkele Italiaanse gebieden + dwingt het tot een vrede, met als gevolg dat de Z-NL (= de Zuidelijke Nederlanden) terug tot Frankrijk behoren.

- Staatsgreep in Frankrijk keerpunt voor de Grondwettelijke republiek + doorslaggevend voor Europa.Door zijn diplomatieke behendigheid kreeg NB groot aanzien bij de bewindvoerders en wordt zijn hulp ingeroepen om de staatsgreep tegen te gaan. Zo hebben ze hun eigen GW geschonden en de eerste vrije verkiezingen vernietigd. Ze worden enorm afhankelijk van het leger.

De staatsgreep van 1799: Bonaparte

21

- Na de vorige staatsgreep wordt het idee om de republiek te behouden als een vrije of grondwettelijke regering opgegeven.- Directoire een dictatuur.

- 2e coalitie met Oostenrijk, Rusland en GB Frankrijk wordt terug betrokken in een algemene oorlog. Het Directoire roept opnieuw de hulp in van NB.

- NB gaat dan zelf een staatsgreep plegen + een nieuw bewind instellen Het Consulaat Bestaat uit 3 ‘Consuls’ de 1e = NB zelf (als absolute machthebber.

46. De autoritaire republiek: Het Consulaat, 1799-1804

- NB = een verlichte despoot macht is in de handen van 1 persoon maar er zijn “schijndemocratische” instellingen.

- Verstoorders van de nieuwe orde worden door de 1e Consul neergeslagen.

De regeling met de Kerk, andere hervormingen

- Sluit vrede met de Kerk Sluit een concordaat met het Vaticaan. Waardoor de Paus de kerk praktisch erkent De kerk stopt de contrarevolutie.

- Het Consulaat gaat de goede elementen van het AR en de Revolutie met elkaar combineren.

- Een nieuwe GW (de 4e) wordt voorgelegd aan de Franse bevolking zelf Referendum

- NB Centraal gezag; nieuwe notabellen op basis van bekwaamheid ipv afkomst.Administratief: een getrapt systeem. (departementen)Belastingen: geen vrijstellingen meer vanwege status, geboorte of speciale regelingen.

- Alle nieuwe wetten worden gecodificeerd 5 Codes met de bekentste = Code Civil

- Met het Consulaat was de Revolutie in Frankrijk afgelopen Frankrijk is in vrede met het Vaticaan, Gb en continentale machten.Door al zijn maatregelen heeft NB gezorgd voor stabiliteit.

- Via een referendum wordt NB verkozen tot Consul voor het leven.- Via referendum wordt beslist dat het bestuur van de republiek in handen ligt van een keizer Het Consulaat wordt een keizerrijk + NB wordt de Napoleon I = Keizer van Frankrijk.

Is het formeel einde van de Frankrijk.

22

23

Hoofdstuk 10: Napoleontisch Europa

10.1 De vorming van het Franse Imperium

Eerste coalitie(-oorlog) - Leden: Pruisen, GB, Habsburg, Spanje- 1791: Verklaring van Pillnitz (cf. H9, p6)

Doel: beschermen van LXVI ° Eerste coalitie (Pruisen, Habsburg) Geen succes VS Frankrijk (onderlinge rivaliteit en wantrouwen)

- 1793: Franse koning Louis XVI GB en Spanje voegen zich bij de coalitie

- 2 Doelen: Coalitie vormen VS Frankrijk (balance of power, revolutionaire ideeën tegen gaan)

Franse monarchie herstellen

- Napoleon boekte echter enorm veel overwinningen op de Coalitie

- 1797: Vrede van Campo Formio Einde coalitie Z-NL gaan naar Frankrijk

Tweede Coalitie(-oorlog) - Leden: Pruisen, GB, Habsburg, Rusland- ° 1799- 1802: Aantal vredesverdragen (vooral tussen Frankrijk en GB)

Einde coalitie

Derde Coalitie - Habsburg

Napoleon steunt de Duitse Prinsen bij het annexeren van nieuwe gebieden De Habsburgse keizer in paniek

- GB Napoleon maakte zich klaar om GB aan te vallen

Vandaar aansluiting GB bij 3e Coalitie- Rusland

Tsaar Alexander I werpt zich op als “beschermer van Europa” Sluit zich aan bij de Derde Coalitie

24

Gevolgen: de Derde Coalitieoorlog - Het herstel van het Franse koloniaal imperium mislukt

GB blokkeert de doorvaart Ziekte maakt veel slachtoffers in Haïti Napoleon verkoopt Louisiana aan de VS

- Napoleon wil GB binnenvallen Verliest in Trafalgar

- Napoleon overwint Oostenrijk en Rusland Sticht de Rijnbond (onder het protectoraat van Napoleon zelf) Frankrijk krijgt Venetië terug

- Pruisen ziet Napoleon de macht in de Duitse ruimte winnen (Rijnbond), maar was zelf geen lid van de Coalitie Trekt alleen op oorlogspad VS Frankrijk Pruisen verliest en hoop op steun van Rusland Samen verliezen ze opnieuw Vrede van Tilsit (1807) (Frankrijk – Rusland)

Bondgenootschap Frankrijk – Rusland° Westfalen

De Continentale Blokkade - GB was militair onbereikbaar

Napoleon gaat over tot economische oorlogsvoering° Continentale Blokkade

- Napoleon wou dat geheel Europa de Blokkade zou steunen Rusland en Pruisen (na de vrede van Tilsit) Habsburg Denemarken (was neutraal, maar hadden net een oorlog verloren tegen GB) Portugal weigerde, maar Napoleon veroverde het Spanje werd eveneens veroverd. De broer van Napoleon komt op de troon.

- De Schiereilandenoorlog in Spanje Guerrilla-oorlog door Franse en Spaanse troepen GB steunt de Spaanse troepen De Franse troepen en Napoleon verliezen

- Napoleon lijdt eveneens een verlies in Portugal Anti-Franse beweging wordt aangewakkerd (overtuiging dat Frankrijk overwonnen kon

worden)

25

De Oostenrijkse vrijheidsoorlog - In 1809 verklaart Oostenrijk Frankrijk de Oorlog

Verliest door gebrek aan steun uit de Duitse ruimte Napoleon verkrijgt een deel Oostenrijks Polen en voegt het toe aan het Groothertogdom

Polen

Napoleon op zijn hoogtepunt - Na de Oostenrijkse nederlaag in 1809 wordt Metternich minister van buitenlandse zaken

Wil de band met Frankrijk herstellen (uit angst voor Rusland)

- Napoleon was nog steeds kinderloos Scheidt van zijn vrouw en gaat op zoek naar een andere echtgenote Huwt met Marie Louise, de dochter van de Oostenrijkse keizer (door Metternich geregeld)

10.2 Het verspreiden van de ideeën van de Franse Revolutie

De organisatie van het Napoleontische Rijk - French Empire

Bestuurd vanuit Parijs Zelfde wetten Uniforme bestuurlijke indeling

- Grand Empire Afhankelijke vazalstaten

- Verloop van de consolidatie van het Grand Empire (3 stappen) Militaire verovering en bezetting door Franse troepenOpstellen van een begeleidend bestuur met behulp van collaborerende inwonersInterne hervormingen (invloed van de ideeën van de Franse Revolutie)

Code Civil moest overal toegepast wordenTegen alles wat “feodaal” was (privileges adel , maar niet de facto)De kerk verliest zijn autoriteit (“secularisatie”)

- Er heerste een pro-Napoleonistisch gevoel in Europa Een belangrijk onderdeel van de Franse Revolutie werd niet ingevoerd: zelfbestuur door

verkozen wetgevende organen Hierdoor kon Napoleon de bourgeoisie, de progressieve adel en de Duitse heersers voor

zich winnen

26

10.3 Het continentaal Systeem: GB en Europa

De Britse Blokkade en Napoleon’s Continentaal Systeem

Economische oorlogsvoering met als doel de economie van de ander op de knieën te krijgen

- Neutrale partijen (vooral de VSA) sterk benadeeld De VSA kiest de kan van Napoleon (na de Anglo-Amerikaanse oorlog, 1812)

Falen van het Continentale Systeem

- Transport kon niet meer (of minder) over zee gebeuren

- Geen geünificeerd taxatie-systeem (Frankrijk sterk bevoordeeld)

- Problemen voor havensteden en mensen actief in de zeevaart

- Vooral problematisch voor Oost-Europa (import) , Pruisen, Rusland en Polen (export)

- Doel mislukt: beide gebieden (GB, continent) nog steeds bloeiende handel

10.4 Nationalisme

Groeiend verzet tegen Napoleon

- Opkomst van nationalistische gevoelens doorheen het gehele rijk

- Behalve Italië en Polen Italië: blij met verlichte ideeën Polen: belofte tot onafhankelijkheid indien ze Napoleon zouden steunen

Nationale beweging in Duitsland

- Romantiek als heersende cultuurstroming Nadruk op de verschillen tussen mensen (versterken Volksgeist)

- Herder: wees op het bestaan van een Volksgeist (Duitse volk wel anders, doch niet superieur)- Vanaf de Franse bezetting werd dit gevoel ook politiek

Het besef dat een staat veel kon bepalen Het besef dat er vele nutteloze oorlogen waren gevoerd door de machtsgeilheid van

Napoleon en van de Duitse Prinsen.- Een sterk eengemaakt Duitsland zou de oplossing zijn voor hun problemen

- Ideeën van Fichte (Duitse volk is superieur) verseterkten de Nationalistische gevoelens

27

Hervormingen in Pruisen

- Militaire hervormingen om het Franse leger te kunnen overwinnen Kweken van een patriottistisch gevoel in het leger

- Staatkundige hervormingen Bevorderen van sociale mobiliteit Afschaffen van de slavernij

10.5 De val van Napoleon: Het verdrag van Wenen

Context Europa in 1811

In 1811 had Napoleon heel Europa in zijn greep. Rusland en Turkije waren in oorlog, maar voor derest was er enkel oorlog in Spanje. Het Continentale Systeem werkte slecht, GB vergrootte zijn rijkdom ten gevolge van de Industriële Revolutie. Met dat geld kon het Europese overheden steunen in een eventuele opstand tegen Napoleon. Intussen groeide overal in Europa, vooral in de Duitse gebieden, de roep om nationale vrijheid. Maar om Napoleon te overwinnen, moest zijn leger verslagen worden, waartoe geen enkele grootmacht, behalve Rusland toe in staat was. Tsaar Alexander I was reeds lang ontevreden over de coalitie die hij aangegaan was met Napoleon, het enige voordeel dat hij eruit gehaald was, was de annexatie van Finland in 1809.

Russische campagne en de vrijheidsoorlog - 1810: Rusland trekt zich terug uit het Continentale Systeem

- Napoleon stuurt zijn Grande Armée naar Moscou Verliest door de techniek van de verschroeide aarde (definitieve einde Grande Armée)

- De anti-Napoleontische Europese grootmachten verenigen zich en trekken ten strijde VS Napoleon Napoleon wordt verslagen

- Maar door onenigheid onder de geallieerden kon men niet verder gaan dan het terugdringen van Napoleon naar Frankrijk

- GB steunde de alliantie financieel en hield ze ondanks de onderlinge verdeeldheid samen

- ° Quadruple Alliantie (GB, Pruisen, Oostenrijk, Rusland)

- De Quadruple Alliantie verslaat Napoleon Napoleon abdiceert (het volk steunde hem ook niet meer, het wilde vrede)

28

De restauratie van de Bourbons

- In Frankrijk was er geen unanimiteit over welk regime nu moest volgen

- Talleyrand stelde een restauratie van de Bourbons voor (met Louis XVIII als koning)

- Louis XVIII komt op de troon Vaardigt een grondwet uit (+- ideeën van de Franse Revolutie + Code Civil)

Het Congres van Wenen - Doel: Gebiedsuitbreiding (Pruisen en Rusland) en herstel Balance of Power (GB en

Oostenrijk)

- ° Bufferstaten tegen Frankrijk Verenigd Koninkrijk der Nederlanden Piedmont-Sardinië Westen van de Rijn werd aangehecht bij Pruisen

- De duitse zone bleef verdeeld onder een losse Duitse Federatie Geen gehoor aan de nationalistische eisen van de bevolking

- De Pools-Saksische kwestie Rusland wil polen in ruil voor de annexatie van Saksen door Pruisen Echter verzet van GB en Oostenrijk Rusland krijgt Klein-Polen en Pruisen krijgt een deel van Saksen

- De Honderd Dagen en hun naspel Napoleon keert terug en roept met de steun van de bevolking opnieuw het keizerrijk uit Napoleon trekt met een leger naar het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden

Wordt verslagen door de geallieerden bij Waterloo Een nadeliger vrede met Frankrijk (grensveranderingen)

- De Heilige Alliantie Tsaar Alexander I sticht de Heilige Alliantie met als doel het herstellen van het Ancièn

Regime en de christelijke principes van liefdadigheid en vrede herstellen.

Conclusie: voor- en nadelen - Voordelen: herstelde machtsbalans- Nadelen: liberalen en nationalisten blijven gefrustreerd achter

29

Hfst 11: 1815-1848, reactie tegen vooruitgang

- De economische en sociale evoluties lopen parallel met de politieke.Zo gaat er voor 1815 twee Revoluties plaats vinden De Frankrijk

De IR (= Industriële Revolutie )

Beide gebeuren echter onafhankelijk van elkaar De Politieke evolutie vnl. op het continent. De Economische evolutie vnl. in GB.-

- De IR zal echter van groter belang zijn dan de Frankrijk Industriële ontwikkelingen worden gezien als vooruitgang. Economische vooruitgang bewijst sterker te zijn dan een politieke reactie (Frankrijk).

- De IR zal voor het eerst plaats vinden in GB politieke systeem van GB.We krijgen dus het ontstaan van Industriële gemeenschappen in GB,VSA en W-Euro (= West- Europa) binnen het systeem van Kapitalisme.

- Kapitalisme ≠ Industrialisering Toch gebruiken alle industriële gemeenschappen kapitaal.

- Het ≠ tussen kapitalistische en niet-kapitalistische gemeenschappen = de manier waarop kapitaal wordt gecontroleerd. De kapitalistische = kapitaal behoord tot de private sfeer en wordt dus niet gecontroleerd door de staat gecontroleerd door relatief weinig mensen die reageren op de krachten van de markt.

De niet-kapitalistische = kapitaal is een publiek element en wordt gecontroleerd door de staat en zijn instituties. Deze gemeenschappen noemen zich socialistisch.

- In Europa is er een evolutie van instituties die privé-eigendom beschermen. Het bezitten van eigendom = de basis voor onafhankelijkheid en politieke vrijheid + zorgt voor een ondernemende geest. In Europa al een commercieel kapitalisme sinds 16e Eeuw Industrialisme in Euro = kapitalistisch

- Op korte termijn favoriseerd de IR liberale, moderniserende principes + rechten die worden gepromoot in de Frankrijk.

52. De Industriële Revolutie in GB

- IR = mechanisering van de industrie

- Nood aan: Liberaal-economisch klimaat geeft politieke vrijheid = bouwsteen 1e IR Klimaat is aanwezig in GB vandaar Take-off

Agrarische Revolutie in GB - De regering komt in handen van de grondbezitters Agrarische Revolutie.

experimenteren met ≠ methoden.

30

- Grondbezitters willen een verbetering waarvoor investering van kapitaal noodzakelijk is + het oude dorpsysteem vormen een barrière. (= deel van de common law) wegwerken barrière parlementaire actie voor nodig

Parlement = gecontroleerd door de grondbezitters.

Voor men het parlement controleerde hebben de grondbezitters ≠ enclosure acts doorgevoerd.

Waarop grond onder het beleid van privéondernemers komt te staan + onder het management van individuen.

Resultaat = het stijgen van de productiviteit veel mensen worden loonarbeiders. (worden mobiel) Encolusures kapitaalaccumulatie geïnvesteerd in innovaties

- ≠ met het continent: de agrarische methodes waren er minder productief + rurale arbeiders waren veel minder mobiel.

Industrialisering in GB: prikkels + uitivindingen

- Op het einde van de 18e en begin 19e Eeuw agrarische revolutie GB: veroveren van koloniaal imperium + commando over de zee + afbakenen van markten over Amerika en Europa.

- GB: heeft kapitaal financieren van nieuwe ideeën voor het opdrijven van de productiviteit.- Vernieuwingen in de textielindustrie Condities = het land moet al rijk zijn.

- Belangrijkste uitvinding = Stoommachine het gevolg van hout tekort. Werd naast de industrie ook gebruikt in Transport, ze werden op voertuigen geplaatst.

- De IR in GB vond in den beginne vnl. plaats in de textielindustrie

- IR: relativeren symboliseert vnl. de drang naar vooruitgang.

Een aantal sociale gevolgen van de Industrialisering in GB

- Enorme bevolkingsgroei in GB zeer onevenwichtigHet ontstaan van nieuwe steden geheel uit het niets Belangrijk = Manchester

belangrijk industriële stad.totaal andere samenleving; ontstaan van fabrieksproletariaat wordt sociale drukkingsgroep

- Deze nieuwe steden konden niet inspelen op de snelle urbanisatie. het waren zeer grauwe plaatsen. Maar men vraagt enkel ongeschoolde arbeiders geschoolde arbeiders voelen hun gedegradeerd.

- Lonen = standaard voor ongeschoolde arbeid MAAR nog steeds enorm laag.- De omstandigheden zijn lang niet optimaal: veel uren, …

- De eerste industriële kapitalisten = de fabriekseigenaars self-made men

31

Hebben hun positie geheel te danken aan hun eigen intelligentie en hun volharding.

- De allereerste Factory Act reguleren van de condities waarin kinderen worden aangenomen.- GB: geen getrainde, professionele beheerders het ging vnl. om de wil van de fabriekseigenaars. Deze willen met rust gelaten worden, ze vinden het onnatuurlijk dat er gemoeid met hun zaken.

Klassieke Economie: “Laissez-faire”

- Adam Smith principe van vrije markt. productie en economie bevatten enkele natuurlijke wetten waarin men vrij moet kunnen handelen. Laissez-faire = Er is een wereld van economische relaties geheel onafhankelijk van de politieke. Het is de wereld van de vrije markt die zichzelf onder de “natuurlijke wetten”.

- Iedereen zou zijn verlichtende zelf moeten zijn en rationeel denken en zijn eigen interesse vervullen. De overheid zou zo weinig mogelijk moeten doen alles zoveel mogelijk privé-initiatief

- Bij de arbeiders krijgen we wel het ontstaan van een gevoel van solidariteit, politieke eisen ed. waarbij men georganiseerd raakt + arbeidsbeweging sticht

GB wordt voor vooruitstrevende mensen in andere landen het model.Men wil leren van hun industriële methodes + het imiteren van hun politiek systeem.

53. De komst van de “ISMES”

- De combinatie van de krachten van de IR en Frankrijk nieuwe doctrines + bewegingen. de meeste gaan bijdragen tot de algemene Europese revolutie van 1848.

- Niet alle ideeën die ze overbrachten zijn nieuw de meeste vinden hun oorsprong in de Verlichting Ze maken de ideeën gewoon meer systematisch meer activisme + deelname men gaat de gemeenschap als een geheel analyseren.

Romantiek - Was niet politiek ingesteld Vnl. terug te vinden in de literatuur + kunst.- Reageert tegen de opkomst van wetenschap en rationaliteit - Biedt antwoordt op de behoefte aan betovering + de viert de creativiteit van individuen.- Zien het belang van het onderbewustzijn in.- fundamenteel romantisch geloof = het creatieve genie (als kunstenaar)

Een dynamische geest, iemand die niet analyseert en die gevoel boven rede plaatst.

- Politiek: kunnen romantici te vinden zijn in alle kampen hun nadruk op individuele creativiteit gaat hun leiden naar een kritische visie op starre sociale en

culturele hiërarchieën.

Klassiek Liberalisme - de vitale ideologie van de 19e E- Politiek vlak: streven naar individuele rechten

32

- Economisch vlak: streven naar vrijheid om zoveel mogelijk rijdkom te vergaren.Favoriseren van het Laissez-faire principe van A. Smith Sterk geloof in the invisible hand = het zelfregulerende karkater van de vrije markt.

- Men heeft vertrouwen in de menselijke capaciteit voor zelfbestuur en zelfcontrole.- Internationaal gaan ze vrijhandel promoten.

Radicalisme, Republicanisme, Socialisme Zijn sterk met elkaar verbonden

Radicalisme- Willen veel van de liberale argumenten voor individuele rechten uitbreiden tot de gehele populatie.- Ze eisen radicale hervormingen van het parlement.- Het was democratisch het eist een stem voor iedere volwassen man (Algemeen stemrecht)

Republicanisme- De representatie van radicalisme op het continent.- De vertegenwoordigers waren vnl. afkomstig uit de Intelligentsia- Ze geloven sterk in politieke gelijkheid democratisch- De meeste waren enorm antiklerikaal De kerk = vijand van rede en vrijheid

Socialisme- waar het republicanisme in uitmondt deelt dus de ideeën met het Republicanisme.- Utopisch: arbeiders moeten zich terugtrekken uit het kapitalisme en sociale eilanden vormen van zelfvoorziening. zal mislukken en worden vervangen door het wetenschappelijke van Karl Marx.

- Geloven dat na de Frankrijk er nog een stap moet worden genomen voor sociale en economische gelijkheid- In Frankrijk: Saint-Simon en Fourier De 1e socialisten- De meest politieke vorm van socialisme voor 1848 = beweging die plaats vond bij de arbeiders in Frankrijk.

Communisme- Was in deze tijd een onzeker synoniem voor socialisme- Naam werd ingevoerd door een groep van Duitse revolutionairen (oa.: Marx en Engels) Marx en Engels gebruikten het om hun te onderscheiden van de utopische socialisten.- Het begrip werd na de Russische revolutie opnieuw in gebruik genomen nieuwe betekenis.

Feminisme - Willen een uitbreiding van de rechten van de vrouw in het publieke en private leven.- Het feminisme putte ideeën uit de Frankrijk - Hangt samen met andere stromingen. - De schrijvers en activisten = egalitaire feministen benadrukken de manier waarin mannen en vrouwen gedeeld gebruik maken van de rede en dus van universele rechten van de mens.- Engelse Taylor en Mill (vrouwen en mannen zijn gelijk aan elkaar)- Franse verwijderen zich van het egalitaire feminisme door te wijzen op enkele natuurlijke ≠

33

Nationalisme: W-Euro - verscheen eerst als een algemene reactie Internationaal Napoleonistisch systeem- Haalt zijn kracht uit de specifieke culturele en politieke tradities van ieder land.- De meest doordringende en minst gekristalliseerde van alle “isms”. gaat overlappen met ≠ vormen- GB, Spanje + Frankrijk bestaat al een nationale eenheid nationalisme = een reeks van politieke en culturele overtuigingen.- Elders mensen politiek verdeeld of onderwerpen aan buitenlandse regels nationalisme = opzettelijk en bewust programma voor politieke actie.

- Beweging wordt geleid door intellectuelen- Concept van Volksgeist = nationale geest nadruk leggen op de toepassing van nationale ≠- start meestal met een cultureel nationalisme een politiek nationalisme.

Zorgen voor vrijheid en gerechtelijkheid voor alle individuele leden + iedere natie zou voor zichzelf een soevereine staat moeten creëren.Iedereen die dezelfde taal spreekt zou moeten worden omvat in dezelfde staat.

voor realisatie moet iedere regering worden verworpen nationalisme is inherent revolutionair.

- Voor DL: wordt nationaliteit bijna een obsessie Hegel’s filosofie: dialectiek

Nationalisme: O-Euro (= Oost-Europa) - De polen + den Magyaren zijn al lang actieve politiek nationalisten.Polen: willen de verdeling van de Poolse gebieden teniet doen + hun Poolse staat herstellen.Magyaren: willen autonomie voor hun koninkrijk Hongarije binnen het Oostenrijk.

- Maar de meeste O-Euro nationalisme = Cultureel ipv politiek.Eist het behoud van hun historische cultuur moedigen eigen geleerde klasse aan om de vreemde gebruiken op te geven.

- De meest verstrekkende bewegingen = De Slavische herleving. de Slavische groep start met het ontwikkelen van nieuwe nationalismes. Vb: Russische slavophilie idee dat Rusland zijn eigen manier van leven heeft

Andere “Isms” - De vorige waren de grootste politieke en culturele drijfkrachten- Conservatisme op het Continent: zorgt voor de aanvaarding van ≠ instituten.

krijgt steun van diegene die een lange evolutie van sociale en politieke tradities willen verdedigen en definiëren.

- Monarchisme: was conservatief en reactionair- Humanisme: een gevoel dat gedeeld wordt door mensen van ≠ groepen

54.De dijk en de vloed: binnenlands - ≠ politieke reacties en hervormingsbewegingen gaan zich installeren in Europa tussen 1815-1848 Frankrijk: restauratie van de Bourbon dynastie Lodewijk XVIIIGB: Torrie regering

34

Oostenrijk: Metternich als dominant politiek figuur. Wou het prestige van Oostenrijk hoog houden.

- de maatregelen genomen door de overwinnaars zijn nogal gemitigd.

Reactie na 1815: Frankrijk, Polen Frankrijk- Lodewijk XVIII geeft amnestie voor de koningsmoorden vonden het nieuwe Frankrijk echter oncomfortabel.Ze kregen echter opnieuw hoop bij de terugkeer van Napoleon van Elb a Zorgt voor verbitterde royalisten die starten met een Witte Terreur. De dood van Lodewijk XVIII Karel X.

Gaat het revolutionaire republicanisme, liberalisme en constitutionalisme uit zijn bevolking stampen.

Polen- Na wenen: wordt er een constitutionele monarchie gecreëerd onder de Russische Tsaar- Conflict tussen de verkozen en de Hertog (= Rus)- Poolse ambities: Hun oorspronkelijk koninkrijk geheime organisaties

Reactie na 1815: GB en de Duitse staten De Duitse staten- Verenigd in een losse federatie- Het voorkomen van nationalistische ideeën (universiteiten,…) Democratische oppositie- Metternich komt tussen pleit voor een verenigd DL (= Duitsland) samenroepen van een conferentie Carlsbad akkoord

GB- Houdt vast aan zijn tradities + wordt meest geconfronteerd met sociale problemen- een nieuwe Corn Law- Een depressie in de industrie radicaliseren van politiek ideeëngoed Peterloo massacre

≠ Europese regeringen gaan reactionair beleid promoten (angst voor revolutie) het bouwen van dijken tussen alle landen.

55. De dijk en de Vloed: Internationaal - Congres van Wenen: de grootmachten beloven elkaar om meerdere congressen te organiseren in de toekomst om het verdrag af te dwingen + nieuwe topics die verschenen er aan toe te voegen.- Heilige Alliantie Alliantie die revolutionaire + liberale activiteiten onderdrukt

Het congres van Aix- La –Chapelle, 1818 - De eerste algemene bijeenkomst na de Oorlog- Belangrijkste item = het terugtrekken van het geallieerde leger uit Frankrijk.- Voorstel Tsaar Alexander = een permanente Europese unie + het behoud van een internationale militaire kracht tegenstand van GB: wil wel militaire verbintenissen aangaan maar niets permanent

- Congres gaat ook de Atlantische slavenhandel behandelen

35

- De groei van internationale instituties wordt tegenwerkt door de ≠ interesse van de staten

Revolutie in Z-Euro: het Congres van Troppau: 1820 - Revolutionaire onrust crisis- Spanje (=Spanje) + Napels: neervallen van de regeringen- Metternich: ziet de eerste symptomen voor een revolutionaire reeks in Europa Bijeenroepen van de grootmachten in Troppau het neerdrukken van de opstand in Napels Tsaar Alexander, volgt Metternich in zijn politiek oordeelProtocol van Troppau: alle erkende Europese staten worden beschermend door een collectieve internationale actie. Zonder Frankrijk en GBIs een verklaring van collectieve veiligheid tegen Revolutie .

Een kloof tussen De Oostelijke en Westelijke Grootmachten.

Spanje en het Nabije Oosten: Congres van Verona, 1822 - Alexander Ypsilanti = Griek Een Grieks Rijk ipv een Ottomaans Hoopt op Russische steun Indien, onprettig voor Metternich Congres van Verona; Tsaar zet internationale solidariteit boven Revolutionair geweld weigert

- Revolutie in Spanje = opgelost door Frankrijk interventie

Onafhankelijkheid van Latijns Amerika (= Lat-Am) - De Napoleonistisch oorlogen gevolgen in Lat-Am Nieuwe bewegingen die vechten voor nationale onafhankelijkheidGaat kans grijpen door de onrust in Europa

- Port: Om te ontsnappen van Napoleon vlucht men naar Brazilië, maar weigerde terug te keren Brazilië wordt een rijk onafhankelijk van Portugal een nieuw Braziliaanse Republiek.- Spaans Amerika: GB is er actief wegens commerciële doeleinden. Politieke en sociale wrok van de Creolen tov van de peninsulars Belangrijkste figuren = Simon Bolivar + José de San Martin

- ≠ Opstanden vinden afzonderlijk plaats / geen Continentale actie. Resultaat = Bolivar bevrijd: Venezula + Colombia

San martin bevrijd: Argentinië + ChiliSamen bevrijden ze Peru

- Ondanks blijven de nieuwe Lat-Am staten kwetsbaar voor de interventies van buitenlandse machten. Op het congres van Verona Discussie over de onafhankelijkheid van Spaans AmerikaGB: promoot de onafhankelijkheid wegens hun belang in de vrije handel met afzonderlijke staten Blijft Spaans Amerika onafhankelijk en komt er geen interventie van de grootmachten

- De nieuwe staten krijgen steun van VSA Monroe-Doctrine = Amerika voor de AmerikanenEuropa moet zich niet moeien met zaken in Amerika + dus niet proberen om ze terug te brengen tot een koloniale status.

Revoluties in Amerika die worden erkend door de VSA behoren dus buiten het district van Europa. Einde aan de Europese koloniale macht in Amerika. (Uitzondering: Canada GB: vrijwillig)

36

Einde van het Congres systeem - Na Verona: poging voor een formeel internationale regeling voor Europese zaken werd opgegeven.- De congressen faalden om vooruitgang te boeken naar een internationaal verdrag omdat men altijd het Status-quo wilt behouden.

- Men slaagden er nooit in om de aparte interesse ondergeschikt te maken aan een algemeen belang.- Het neervallen van het conservatief internationaal systeem zorgt voor: het verder evolueren van het Liberalisme het openen voor een ongecontroleerd nationalisme van de soevereine staten.

Rusland (= Rusland): De December Opstand, 1825 - Dood van Tsaar Alexander I signaal voor Revolutie- Wie Opvolgen? Nicolas of Constantijn? Constantijn = de favoriet voor innovaties in het land MAAR doet zelf afstand in het voordeel van Nicolas. (Was de eigenlijke erfopvolger) De Opstand wordt al snel neergedrukt. - Nicolas I behoud een onvoorwaardelijk en despotisch alleenheerschappij.

“De dijk wordt overspoeld door de vloed”

56. De doorbraak van het Liberalisme in het Westen: Revoluties van 1830-1832 - De dijk is doorbroken waarop vele reacties volgen: Onafhankelijkheid van Spaans Amerika, het neervallen van het congressysteem, ontstaan van een Griekse nationalistische beweging.

- Na het verslaan van Ypsilanti idee van gehele Griekse onafhankelijkheid Nicolas gaat deze beweging ondersteunen. een gezamenlijk Engels-Frans-Russische zee interventie zal de Ottomaans vloot vernietigen.Gevolg: Een Russisch-Ottomaanse oorlog + crissis in het Midden-Oosten.

Frankrijk,1824-1830: De Juli-revolutie, 1830 - Een muur van reacties gaat ontploffen in Frankrijk.- Koning= Karel X Frankrijk = een vrij land. In de Regering: gaat de linkse oppositie wantrouwig zijn tov de regering Karel X ontbind de kamer en roept nieuwe verkiezingen deze verwerpen het beleid van de koning Karel X antwoordt met 4 ordinanties uitgevaardigd op zijn eigen authoriteit.

Leiden tot de Juli-Revolutie grote beweging van de Republikeinen

Karel X doet troonafstand ≠ meningen over de nieuwe staatsorganisatie De hertog van Orleans: gaat regeren onder de naam Louis Phillippe Juli-monarchieDe grote politieke verandering is er een van de klank: geen absolutisme meer

Revoluties van 1830: België en Polen - Het effect van de Juli-Revolutie in Frankrijk spoort een serie van andere revoluties aan.

België- Zit in een Nederlands-Belgische unie onder de troon van NL- De koning had absolutistisch en centralistische ideeën

37

- Er ontstaat onrust in Brussel men vraagt om een lokaal zelfbestuur maar door het militair verzet van de koning vraagt men om onafhankelijkheid.- Er komt een Nationale vergadering bijeen opstellen van een constitutie

Polen- Nicolas wou troepen sturen naar België maar kon niet mijn zijn troepen door Polen.- Het uitbreken van een revolutie het incident leidt tot een volgend door onderlinge verdeeldheid kon men geen weerstand bieden tegen het Russische leger De Poolse revolutie wordt verpletterd.Polen behoort nu tot Rusland

Gevolgen internationaal- Wie wordt Belgische koning? Kandidaat moet geaccepteerd worden door de grootmachten Leopold I (een Duitse prins die getrouwd in het Britse koningshuis.)1831: tekenen van het verdrag waarin België een neutrale staat is.

Hervormingen in GB - Gevolgen van de Juli-revolutie in Frankrijk.- Tory-regime: begint losser te worden sympathie voor het liberalisme + de vrijhandel 2 zaken kon men niet doen Hervormen van the House of Commons

De Corn Laws in vraag stellen.

- Er ontstaan ≠ nieuwe stedelijke centra maar hadden niet het recht tot het kiezen van leden van het parlement Deze industriële centra’s waren ondervertegenwoordigd in het Parlement. Deze steden waren enorm gegroeid door een grote migratiegolf (platteland stad)- ≠ in belangen en eisen Fabriekeigenaars: willen een politiek op basis van vrijhandel

Grootgrondbezitters:willen protectionisme voor hun graanproductie zijn oververtegenwoordigd in het parlement

Er ontstaat een verzet van fabriekseigenaars + krijgen de steun van andere sociale groepen Whig minister neemt de regering over (hervormingsgezinde partij) introduceren Reform Bill 1832 wordt de Reform Bill wet bewijs dat hervormingen ook mogelijk zijn langs wettelijk weg. Men gaat in GB dus verder op het pad van de evolutie (niet van de Revolutie)

- Door de Reform Bill: Verschuift het zwaartepunt in het Parlement (platteland stad)Uitbreiding van het kiesrecht tot de middenklasse

door de aanwezigheid van de middenklasse gaan er vooruitstrevende wetten mogelijk gemaakt worden + enige sociale overwinningen.

GB na 1832 - De hervormingsgezinde Whigs gaan fuseren met Liberale Tories + radicale industrialisten Gaan zich omvormen tot de Liberal PartyGB heeft dus een 2-partijensysteem: met de Liberalen en de Conservatieven.

- De Tories voelen zich beledigd door de vooruitstrevende wetten en doen een inhaaloffensief De Tories worden dus de voorvechters van de arbeidersklasse De fabrieksakte van 1833 + de Tien Uur Akte van 1847

- Anti-Corn Law League (combinative van Whig-Liberalen-Radicalen) De Corn Law zorgt voor het kunstmatig hooghouden van hoge broodprijzen hoog minimumloon

38

1846: afschaffen van de Corn Law men kiest dus voor een politiek van vrijhandel.Hiermee wordt het einde van de evolutie in GB ingeluid kiest voor IndustrieIndustrie wordt verder gestimuleerd industriële arbeid krijgt topprioriteit. gaat dan wel de sociale problemen gaan scherp stellen.

- De welvaart van GB gaat dus afhankelijk zijn van het behoud van vrijhandel in een wereldeconomie + het eeuwige behoud van de overmacht op zee van GB.

57. Overwinning van de W-Euro Burgerij - Burgerij wordt nu geïdentificeerd in contrast met de arbeiders we bevinden ons in de periode die voor de Burgerij de zgn. Gouden Jaren zijn. Een systeem van wereldeconomie waarin W-Euro (vnl. GB) de leiding neemt

De frustraties en de uitdaging van arbeid - Arbeiders bezitten nog steeds geen stemrecht dus men gaat via revolutionaire kanalen op zoek naar een politieke stem. Belangrijk = sociale + economische hervormingen.

- In de overheersende doctrine is alles afhankelijk van de markt. Lonen worden bepaald door het spel van vraag en aanbod. Zorgt voor onstabiliteit van binnen de werkende gezinnen 2 ontsnappingsmogelijkheden

De positie van de arbeider op de markt verbeteren een formatie van vakbondsgroepen Het hele idee van kapitalisme en markteconomie verlaten ontstaan van het Socialisme

Socialisme en Chartisme - Een snelle verspreiding van het Socialisme In Frankrijk: samenvoegen met het revolutionair Republicanisme In GB: samenvoegen met de bewegingen die streven naar verdere parlementaire hervormingen

Wordt geleid door een groep van arbeiders de zgn. Chartisten

- Chartisme = was een massabeweging; was niet uitgesproken socialistisch maar wel anti-kapitalisme 1e stap naar sociale hervormingen = vertegenwoordiging van arbeiders in het Parlement. Charter van 1838 bevat 6 punten. De beweging gaat ten onder aan interne twisten + repressie van de overheid.

Kleine samenvatting - De 1e ideeën rond democratie worden geformuleerd door radicaal republikeinse strekking worden voor de 1e maal gerealiseerd in GB; via overleg en geleidelijke weg ( Frankrijk.)- GB: bevat ook een radicale vleugel maar mondt niet uit in een politieke revolutie- 1830: verschijnt een golf van politieke revoluties geeft de hervormingsgezinde in GB de wind in de zeilen.- 1815-1848: Europa ontstaan van kloof tussen W-Euro en O-Euro

W-Euro: de dijk van restauratie barst door revolutiegolf O-Euro: de dijk van restauratie houdt stand.

- Mondiaal: in Zuid-Amerika na 1815 is Europa verplicht er bakzeil te houden Ontstaan van revoluties nieuwe onafhankelijke staten.

39

Hoofdstuk 12: Revolutiegolven 1848-1870

12.1 Achtergrond

Doelen van de revolutie - Constitutionele overheden- Volksoeuvereniteit- Afschaffen lijfeigenschap

12.2 Parijs en Frankrijk

Kader - Koning = Louis Philippe (van Orleans)- Weinig stemgerechtigden (1/30ste)- Weinig representatie van de lagere klassen in het parlement

“Februari-Revolutie” (1848) - Reformanten demonstreren op straat in Parijs

De koning krijgt geen steun van de burgerwachtAbdiceert

Na de Revolutie - Verdeeldheid: Republikeinen VS Monarchisten- Republikeinen roepen de 2e republiek uit met een voorlopige regering

Echter ook verdeeld: Socialisten VS Liberalen Veel meer Liberalen Ateliers Nationaux (A.N.) als concessie voor de Socialisten

- Weinig bereikt Enkel de afschaffing van de slavernij in de Franse kolonies

“Juni-Revolutie” - A.N. verenigt arbeiders (ideeën wisselen, …)- De arbeiders vallen gezamenlijk het parlement (grondwetvormende regering) aan

Start van een klassenoorlog- Sterke repressie van de Burgerwacht

Groot aantal slachtoffers- Maakt grote indruk @ Europa

De opkomst van Louis Napoleon Bonaparte - Na de “Juni-Revolutie”: nood aan een president- L. Napoleon ruim verkozen

Door naambekendheid en mythevorming rond Napoleon I- De grondwetgevende regering wordt vervangen door een Assemblée Legislative

Raar: 2/3 monarchisten, 1/3 republikeinen (socialisten en burgerlijke liberalen) Onderling ook verdeeld: Monarchisten: Orleanisten & Legitimisten

Republikeinen: Socialisten & burgerlijke liberalen

40

- Napoleon wakkert de tegenstellingen aan en wint aan populariteit 1851: Pleegt een “staatsgreep”

Laat zich herverkiezen voor 10 jaar 1852: Kroont zichzelf tot keizer van het Franse Rijk

12.3 Wenen: Revoluties in centraal Europa en Italië

Achtergrond - Oostenrijks Imperium => Multi-etnisch

Middelpuntsvliedende kracht (nationalisme)

Revoluties 1848 - Maart 1848: Opstand in Wenen (onder invloed van de Franse “Februari-Revolutie”)

De revolutionairen dringen het paleis binnen Metternich vlucht

- Revoluties in het gehele rijk- Duitse Zone: ° Parlement van Frankfurt

Ook Bohemen is uitgenodigd Bohemen is echter verdeeld in een Duitse en Slavische bevolking

° Pan-Slavisch parlement als reactie tegen het Parlement van Frankfurt

- Maar: steeds een zwakke basis: o Vooral intellectuelen (geen politieke figuren)o Nationalistische gevoelens niet door iedereen gedragen (bvb niet door het leger)o Onderlinge verdeeldheid (radicaal VS gematigd)

Contrareformatie - Doel: revoluties doorbreken en terugdraaien- Door keizer Ferdinand- Overwinningen

o Praag (vs Pan-Slavisch parlement)o Noord-Italië (vs Italianen, leger van Piedmont-Sardinië)o Hongarije (interne multi-etniciteit, minderheden gesteund door habsburg)o Wenen (vs revolutionairen)

- Keizer Ferdinand van Oostenrijk abdiceert onder druk van contrarevolutionaire leiders Opgevolgd door Jozef

- Installatie van het Bach-Systeem Tegen nationalisme, constitutionalisme en politiek liberalisme Wil het volk vrijheid doen vergeten dmv welvaart (materiële vooruitgang en

administratieve efficiëntie)

12.4 Pruisische Revolutie

Berlijn: het falen van de revolutie in Pruisen - Maart 1848: revolutie in Berlijn

41

- Koning Frederik Willem IV grijpt niet in, maar laat het volk een wetgevend orgaan stemmen

- Deze vergadering werd overheerst door anti-Junker extremisten

- Ze geeft de Polen in West-Pruisen en Posen zelfbestuur De Duitse inwoners van deze gebieden weigeren het Pools gezag de accepteren Gesteund door het leger: maakt een eind aan het Pools gezag

- De koning ontbindt de vergadering en herstelt de oude machten

Het Parlement van Frankfurt - Machtsvacuüm in de Duitse staten na de revoluties van 1848

° Parlement van Frankfurt

- Pro geleidelijke hervormingen (dus geen revolutie)

- Maar 2 problemen: Geen geünificeerd leger Geen “Duitse staat” om op terug te vallen (geen verleden)

- Verdeeldheid: Klein-Duitse strekking VS Groot-Duitse strekking Klein: Pruisen + Duitse staten (onder koning van Pruisen) Groot: Pruisen + Duitse staten + Oostenrijk (onder de Oostenrijkse Keizer)

- Het Parlement van Frankfurt wilde een constitutionele (!) monarchie Om de reden weigert de Oostenrijkse keizer de kroon De junkers in Pruisen wensten absoluut geen constitutionele monarchie

De koning van Pruisen zag zich gedwongen te weigeren

- Het werk van het Parlement van Frankfurt was dus voor niets geweest De meeste leden keren terug naar ‘huis’ Enkele extremisten volharden

Het Pruisische leger maakt een einde aan het resterende Parlement

- Veel progressieve Duitsers emigreren (oa. Naar de VSA)

De Pruisische grondwet van 1850 - De Pruisische koning stelt zelf een grondwet op- + oprichting van een parlement (verkozen dmv algemeen mannelijk cijnskiesstelsel)

Vooral vertegenwoordigd door Junkers- Bevorderen van de industrialisatie

° Zollverein (economische eenmaking van Duitsland)

12.5 Nieuwe denkstromingen: Realisme, positivisme, Marxisme

- Het mislukken van de revoluties van 1848 ° Intellectueel en politiek realisme (ipv idealisme of romanticisme)

42

Materialisme, Realisme, Positivisme - Kunst: weg van de romantiek

Nood aan helder taalgebruik

- Vertrouwen in de wetenschap Het ware nut van het leven te achterhalen Religie was niet wetenschappelijk en slechts figuurlijk te interpreteren

- Positivisme Nood aan controleerbare feiten Vermijden van wishful thinking Bevragen van veronderstellingen en veralgemeningen

- Realpolitik Geen utopische politieke ideeën (=ideologieën), maar eigen belang nastreven (strategische

keuzes maken) Oorlog werd geaccepteerd als het “nodig” was Gevolgd door Bismarck, Marx en Napoleon III

Marxisme - 3 stromingen samengevoegd: Duitse wijsbegeerte

Franse Revolutionaire ideeënBritse industriële revolutie

- Marx geloofde in de samenzwering van de werkende klasse Echte vrijheid kon enkel gerealiseerd worden indien privébezit werd afgeschaft Groeperen van arbeiders over de grenzen heen Enkel trouw zijn aan de eigen klasse (proletariaat)

- De waarde van een product wordt bepaald door de hoeveelheid arbeid erin kruipt De arbeider verdient hier echter slecht een fractie van De bourgeoisie wordt hierdoor rijker (these) Het proletariaat ontstaat (antithese)

- Concurrentie tussen bourgeoisie: macht komt in handen van een steeds kleinere groep De rest wordt proletariër (proletariaat )

- Tot op het punt dat het proletariaat zodanig talrijk is dat het de macht grijpt

- Dialectisch materialisme: vooruitgang in de geschiedenis bepaald door clash tussen these en antithese Hegel: nadruk op sociale veranderingen Marx: nadruk op materiële omstandigheden

- De proletariër mag niet “meedoen” met de staat (onderhandelen, betere lonen eisen, …) De staat kan nooit een element van welvaart worden

43

- Voordelen Wetenschappelijke claim

- Nadelen Te radicaal voor de meeste mensen

12.6 Bonapartisme: Het Tweede Franse Keizerrijk (1852 – 1870)

Politieke instellingen - Belang van de economische en sociale realiteit > politiek (cf. Realisme)

- Napoleon III als social engineer Wetenschap gebruiken om sociale omstandigheden te verbeteren (vb: saneren van Parijs)

Economie - Actieve staatsinterventie

- Pro internationale vrijhandel 1860: vrijhandel met GB

Sociaal - Vooral humanitaire beslissingen

Ziekenhuizen, asielen, gratis medicijnen, …

- Eerste stappen richting een welvaarts- en verzorgingsstaat

Internationale politiek - Desastreus

Domme oorlogsbeslissingen Internationale vrijhandel zorgde voor oppositie (industriëlen) Oorlog tegen Pruisen in 1870: doodsteek

44

Hfst13: De consolidatie van de grote natiestaten

- In de 2e helft van de 19e E een aantal grootmachten gaan zich kunnen stabiliseren als natiestaten.- Congres van Wenen: naast Restauratie ook internationale stabiliteit

maar 1 uitz = Krimoorlog

63. Achtergrond: Het idee van de natiestaat

- Voor 1860: 2 prominenten natiestaten = Frankrijk en GB- Nationalisme kern idee = natie heeft recht op eigen staat ( Realisatie = natiestaat)- De politieke organisaties multinationale staten: meerdere naties

geraken in moeilijkheden als een natie een nationalistisch programma ontwikkelt. vaak 1 natie dominante waardoor je nationale ‘minderheden’ hebt ministaten: staten die meer deel van de natie omvatten

het idee van natiestaten: samenbrengen maar ook verdelen van gehelen.

- ‘Het volk’: moet iets gemeenschappelijk voelen voor men een natie kan vormen meestal gaat het om taal.- De consolidatie van een natiestaat: 2 fasen Territoriaal en psychologisch

- Natievorming = geen natuurlijk proces maar werk van mensen + afhankelijk van de omstandighedenhet is dus berust op toeval en omstandigheden (contingent)

- Sommige eisen van de revolutie in 1848 worden nu overgebracht door de gevestigde autoriteiten!s

De Krimoorlog, 1854-1856 - Krim = schiereiland in de zwarte zee; behoort tot Rusland (gaat de krimoolog aanwakkeren)- De oorlog gaat het succes van sommige nationalistische bewegingen helpen Het verzwakt Oostenrijk en Rusland

- Tsaar: wil ijsvrije havens (= permanent streefdoel) via de zwarte zee wordt geblokkeerd door het Ottomaanse Rijk (= Ottomaanse Rijk) heeft het intern moeilijk ; Griekenland- Tsaar Nicolas I: binnenvallen van Moldavië en Wallachije claim = beschermen van de Christenen tegen de Islam in het Ottomaanse Rijk.MAAR GB en Frankrijk verlenen steun aan Ottomaanse Rijk beiden willen niet dat Tsaar invloed zal uitoefenen GB door Balance of power; Frankrijk om economische belangen GB gaat de Russische vloot blokkeren in de Zwarte zee + samen met Frankrijk invallen in Rusland Ook interventie van het Oostenrijk: speelt af aan eigen grenzen zelf Moldavië en Wallachije bezetten.

- Tsaar Alexander II aanvaardt de vrede op een congres in Parijs Behouden van de integriteit van het Ottomaanse RijkMoldavië Wallachije worden een autonoom gebied in Ottomaanse Rijk

45

64. De Italiaanse eenmaking

Italiaans nationalisme: Het programma van Cavour - In Italië algemene ontevredenheid over de autoriteiten + groeiend verlangen naar een liberale staat- Er ontstaat dus de droom voor een Italiaanse eenmaking = Risorgimento

- Piedmont-Sardinië : koning Victor Emmanuel + 1e minister Camillo di Cavour een liberale constitutionele monarchie

- Na 1848 wil het Oostenrijk zijn gezag herstellen maar Italiaanse nationalisme wint aan aanhang.- Eenmaking: 2 strekkingen

Links-Republikeinse: Garibaldi Liberaal-Nationalistische: Cavour (wil Italië vereningen onder kroon Piedmont)

- Cavour gaat een bondgenoot zoeken in Frankrijk. militaire steun nodig tegen het Oostenrijk Drijfveer voor Frankrijk = Nice en Savoy Cavour gaat Oostenrijk uitlokken tot een oorlog gewonnen door Frankrijk en Piedmont

- Napoleon III heeft nu echter een dilemma Frankrijk troepen belanden in de Pauselijke staten waarop deze troepen de Paus gaan beschermen tegen de Italiaanse revolutionairen. Sluit vrede met Oostenrijk.

De voltooiing van de Italiaanse eenmaking - 1860: Noord Italiaanse monarchie, de pauselijke staten en het koninkrijk van de 2 Siciliës

- Garibaldi: gaat het Zuiden binnenvallen koninkrijk van de 2 Siciliës stort ineen gaat dan verder oprukken naar het Noorden in confrontatie met Frankrijk troepen (Pauselijke staten) De 2 Siciliës willen unaniem behoren tot Piedmont

Een Parlement dat heel Italië vertegenwoordigd; uitz: Venetië (1866) en Rome(1870).- Eenmaking = compleet bij toetreding van Rome in 1870 wanneer de Frankrijk troepen zich terugtrekken van wegen de Frankrijk-Pruissische oorlog.

Langdurige problemen na de eenmaking - Tegenstand van de katholieken (na toevoeging Rome)- Volgens sommige Italië eenmaking nog niet compleet: nog enkele gebieden behoren tot Italië- Kloof tussen Noord (industrieel) en Zuid (agrarisch)

65. De Duitse eenmaking - Zie kaart p. 530 voor de Duitse ruimte

- Politiek van Frankrijk en Rusland = om Duitse wereld verdeeld te houden. Restauratie: Congres van Wenen richt Duitse bond op een confederatie van 30 vorstendommen.

De Duitse staten na 1848 - ≠ van Italië: de Duitse bevolking was gehecht aan hun afzonderlijke staten Dus een vernietiging van alle afzonderlijke regeringen kon niet meteen gebeuren.

46

- Voordeel van vereniging = Economische vooruitgangDL gaat zich economisch verenigen maar niet door eigen inspanning vallen in armen van Pruisen

Pruisen in de jaren 1860: Bismarck - De eenmaking gaat gerealiseerd worden vanuit Pruisen Niet via het Liberaal-Nationalisme wat het parlement van Frankfurt voorstelde maar door de politiek die Bismarck gaat voeren.

- Pruisen: heeft zich ontwikkelt vanuit het gebied Brandenburg lid van de Duitse-bond expansies enkele van deze gebieden behoorden niet tot de Duitse bond

- Bismarck = Kanselier van Pruisen + beoefent de Realpolitiek is echter geen Duits nationalist maar gaat de belangen van Pruisen nastreven. Beseft dat de eenmaking niet realiseerbaar is via ideologie maar zal gerealiseerd moeten worden via brute macht Pruisische leger wordt zeer belangrijk. eenmaking gaat worden gerealiseerd geweld en diplomatie.

Bismarck’s oorlog: De creatie van de Noord Duitse Bond, 1867 - Bismarck’s diplomatie: Coalitie met Oostenrijk voor de annexatie van Sleeswijk –Holstein monarch = Deense koning

wel lid van de Duitse bond Oostenrijk en Pruisen gaan in oorlog met Denemarken verslaat Denemarken Sleeswijk-Holstein wordt verdeeld

Pacteren binnen de Duitse bond hij gaat het Oostenrijk willen isoleren Oorlog tegen de Habsburgse keizer een sterk Pruisisch leger + bondgenoot met Italië (ook eenmaking) winst voor Pruisen Gevolg: Noord Duitse Bond De Zuid Duitse staten blijven aanleunen bij de Habsburgse keizer maar vormen minder een confederatie tov het Noorden.

De Frans-Pruisische oorlog Gaat de pijlen richten op Frankrijk.Om de Zuidelijke staten aan zich te binden. In Frankrijk: zit men nog steeds met Napoleon III’s internationaal beleid in zijn achterhoofd. Bismarck gaat oorlog proberen uitlokken Frankrijk zal de oorlog verklaren door problemen van erfopvolging in Spanje.

Een Pruisische prins zou de constitutionele erfopvolger worden waarop Frankrijk zich ingesloten voelt door Pruisen en men dus de oorlog verklaart.

Napoleon III wordt verslagen- Napoleon III wordt gevangengenomen ontstaan van de 3e Republiek- Bismarck laat de Pruisische koning in het spiegelpaleis in Versailles kronen tot Duitse Keizer. Pruisen wordt Duitsland

Het Duitse Rijk, 1871 - Bismarck gaat krachtig de economische politiek voortzetten industrialiseren van DL (= Duitsland) nachtmerrie voor andere Europese staten DL is een economische macht in wording naast economische productie ook demografisch in opmars

47

Ontstaan van de Dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije (= Oostenrijk-Hongarije)

Het Oostenrijk na 1848 - Nog steeds een echte kolos in Midden-Europa moet echter wel zijn meerdere erkennen in DL- Het zit in defensie maar is nog steeds een grootmacht in volle economische modernisatie

- Oostenrijk= een multinationaal rijk Wanneer Frans-Jozef (Habsburgse keizer) wil moderniseren stoot hij op heel wat verzet en tegenstand.Vb: De Hongaren zien een centralisering niet zitten worden bloedig onderdrukt- Het Oostenrijk kan zijn troeven niet uit spelen wegens interne politieke verdeeldheid.

Het Compromis van 1867 - de zgn. Ausgleich De Hongaren willen totale onafhankelijkheid wordt zo opgevangen de opdeling in een Oostenrijks-slavisch gebied en Hongaars gebied- De Oostenrijkse keizer draagt de koningskroon van Hongarije maar beide gebieden krijgen een eigen parlement Eigen Hongaars Parlement decentralisering Buitenlands beleid + staatsfinanciën blijven centraal

pacificeert de Oostenrijks Hongaarse tegenstellingen maar houdt echter geen rekening met zijn Slavische bevolking zorgen voor kloof tussen Hongaren en Slaven?

66. Prille liberalisering in Tsaristisch Rusland: Alexander II

Tsaristisch Rusland na 1856 - Rusland heeft nog nauwelijks enige sociale hervormingen ondergaan- Tsaar = Autocraat repressie en bureaucratie- Bevolking: 90% boeren + nog steeds slavernij door lijfeigenschap = nog steeds een fundamentele instelling onrendabel systeem

- Krimoorlog overtuigd de Tsaar dat hij verplicht is tot modernisering om een gelijke tred te houden met het Westen. stimuleert een nieuwe sociale klasse = Intelligensia zouden de modernisering gaan belichamen Ontstaan van een Liberale publieke opinie beperkt tot de groep van geleerden.

De Emancipatie wet van 1861 + andere hervormingen - Emancipatiewet = afschaffen van slavernij vrije boeren men gaat het land herverdelen grootgrond bezit van de adel wordt aan de boeren gegeven tegen betaling dus geen privé bezit. indeling in Mirs waardoor het dus een gemeenschappelijk goed wordt zorgt na verloop van tijd voor enige sociale gelijkheid

- Justitie een nieuw rechtssysteem: Russen zijn gelijk voor de wet + professionele rechtbank via de emancipatie wet wordt er komaf gemaakt met het AR in Rusland.

- Zemstvost: raden op regionaal niveau nog geen echt parlement maar er zijn wel verwachtingen

De intellectuelen willen dit: de oprichting van een Doema

48

Wordt weggeworpen door de Tsaar wil wel hervormingen maar geen soevereiniteit van het volk.

- Ondanks de hervorming: boer nog steeds hetzelfde lot gewillig oor voor de intellectuelen Willen grote hervormingen doorvoeren

Revolutionisme in Rusland - Binnen de intelligensia ontstaan van radicale groepen: groep rond de ideeën van Marx een grote versterking van het anarchisme Bakoenin

Gaan de Tsaar vermoorden (1881) de nieuwe tsaar gaat hervormingen terugschroeven + repressie.

67. VSA: de Amerikaanse burgeroorlog - VSA ligt al voorop tov Europa in politieke modernisering maar ligt toch nog steeds in de periferie- Monroe-doctrine: “Amerika voor de Amerikanen” Het Europees moederland moet zich niet moeien .- VSA: nog niet de VSA van vandaag!Westen nog maar amper veroverd.

Groei van de VSA - Land wordt zelfbewuster; er was demografische groei Land voor een grote territoriale expansie uit die zorgde voor deze grote groei. De expansie vind plaats van Oost naar Wast.

- Bevolkingsgroei ook een gevolg van immigratie. bezorgd echte sociale problemen: er bestaat geen echte gemeenschappelijke traditie. er ontstaat dan een nieuwe nationaliteit door dat beide partijen enigszins toegeven in elkaars cultuur

De vervreemding va n Noord en Zuid - Er ontstaat een grote kloof tussen Noord en Zuid als gevolg van hun economische achtergrond. probleem gaat zich enten op de economische ≠ zo de kwestie van slavernij naar boven. enkele staten willen zich afscheuren (vnl. Zuidelijke agrarische vrijhandel)

- Het grootste ≠ is dus de status van arbeid Noord: Fabrieksarbeiders Zuid: Boeren + slaven

- Noord: wil een uitbreiding van de Amerikaanse industrie huidige context: ligt Europese productie voorop produceren goedkoper en efficiënter Om hun industrie te kunnen uitbreiden protectionisme het uitgangspunt van buitenlandsbeleid

Zuid: agrarische boeren en kunnen zeer goedkoop landbouwproducten exporteren naar Europa agrarische vrijhandel als uitgangspunt buitenlandsbeleid

(= spiegelbeleid van GB afschaffen corn law om te concentreren op zijn industrie)

- De gehele economische politiek wordt gelieerd aan het conflict rond slavernij slavernij staat haaks op de principes van de verlichting ook de migranten uit Europa gaan de afschaffing steunen (zo ook in de eigen kolonies)

49

het bestaan van slavernij zorgt voor grote economische complicaties

- Missouri compromise: bij het ontstaan van staten met slavernij moet er een andere staat ontstaan zonder slaven. Toch ontstaan van burgerbewegingen die de afschaffing willen Er groeien dus aparte entiteiten in Zuid en Noord Z: zien als aparte staat, willen afscheiding

N: gaan meer druk uitoefenen op het zuiden.- Lincoln wordt president! wil een economisch beleid zoals het Noorden Het Zuiden gaat zich terugtrekken en vormen tot een confederatie. Waarop Lincoln het leger richting het Zuiden stuurt om het gebied van de unie te verdedigenBURGEROORLOG

heeft een belangrijke militaire impact; is zwaar en bloederig conflict Europese machten kijken toen en gaan niet interveniëren (Uitz: Frankrijk in

Mexico) Overwinning: Noorden voordeel van industriële apparatuur.- Niet in boek: de oorlog tegen de precolombiaanse bevolking

Beleid waardoor deze bevolking gedwongen wordt in reservaten

Na de Burgeroorlog: Reconstructie, industriële groei - Einde aan het idee van een confederatie VSA wordt een nationale staat.- Lincoln wordt vermoord versterkt de radicale republikeinen

drastische hervorming van het Zuiden.- Dominantie van de zaken en financiën wereld in het Noorden. een economische en politieke consolidatie van een grote natiestaat Liberaal en democratisch in zijn politieke principes enthousiaste en toegewijd private ondernemingen in het economische systeem

68. De dominion Canada, 1867 - Bestaande uit Britse en Franse koloniesGB: gaan vooral Britse loyalisten immigreren Vnl. mensen uit de arbeidsklasse die hun levens willen verbeteren in Amerika (na de VSA naar Canada) Frankrijk: gaan zich vooral vestigen rond de streek van Quebec apart statuut (= vrijheid)

- Er is wel een continue irritatie tussen beide gebieden in Canada.- GB: gaat Canada splitsen tot 2 aparte bevoegdheden Federaal systeem ook bij enige uitbreiding zou Canada nog steeds een federale staat zijn

Deze wordt gevestigd tijdens de Amerikaanse burgeroorlog ontstaan van een nationaal gevoel zowel bij Britten als Fransen.

- Deze federale staat wordt een zeer stevige unie gaat daarbij nog meer autonomie verwerven van GB

Op deze wijze wordt Canada een model voor andere Britse kolonies.

69. Japan en het Westen - Japan springt al zeer vroeg op de trein van modernisering autonomische Japanse ontwikkeling.- Gaat zich kunnen op werkten tot de “Westerse” suprematie

Achtergrond: 2 eeuwen van isolatie - Al vanaf de 16e Eeuw had Japan contacten met het Westen

50

- 17e E: verandering van Regime onder een shogunaat Militaire dictatuur die steunt op de Shamurai worden grootgrondbezitters Bloeiende klasse van rijke handel handelsklasse was heel belangrijk! maar merendeel bevolking: boeren zonder politieke rechten

- Klassenindeling waarbij niet iedere klassen de zelfde rechten en plichten heeft.- Ontstaan van een intellectueel leven Secularisatie van ideeën (net als in het Westen)- We krijgen een relatief gescheiden ontwikkeling Westen wist amper iets over het bestaan en werking van Japan.

Het Openen van Japan - In Japan: is er druk om uit hun positie van isolement te treden vnl. vanuit de elites kooplieden / intellectuelen anti-shogun coalitie

- 1853: verschijnt een Amerikaanse oorlogsvloot (Perry) eist toegang tot de Japanse havens Japan wordt militair gedwongen tot de wereldhandel In de meeste verdragen bevatten extraterritorialiteit Europeaan en Amerikanen kunnen niet onder de Japanse wet worden gesteld. Deze druk van het Westen zorgt in Japan voor een nationalistische revival

Wordt gebruikt door Japanse elites om een interne revolutie te bewerkstelligen

Keizer opnieuw de kern van de politieke macht + een religieuze functie cultus

Het Meiji tijdperk: De modernisering van Japan - de Meiji-dynastie wil een snelle industrialisering met behulp van overheidsinstellingen daarbij ook een politieke modernisering (GW, parlement, …) Met een bijzondere positie voor de Keizer blijft het sluitstuk van alle macht bezitten

- Japan gaat uitgroeien tot een zeer sterken en moderne natiestaat maar behoudt daarbij zijn eigen cultuur. ontwikkelen van een superioriteitsgevoel tegen het Westen + in eigen regio (imperialisme)

51

Hoofdstuk 14: Europese beschaving (economie en politiek) 1871 – 1914

14.1 Achtergrond

Superioriteitsgevoelens in Europa - “Europese landen” + VSA + Canada + Australië + Nieuw-Zeeland

Zien zichzelf als “meest geciviliseerd”

- Verspreiden van civilisatie als legitimering voor imperialisme

Idealen - Iedereen dezelfde sociale ideeën- Materialistisch: hogere levensstandaard- Kennis: wetenschap- Moraal: christelijke moraal (doch geseculariseerd en gescheiden van de religie zelf)

Indexen voor de mate van vooruitgang van een samenleving - Sterftecijfer- Kindsterfte- Levensverwachting- Geletterdheid- Arbeidsproductiviteit

14.2 De geciviliseerde wereld

De eerste zone - West-Europa en VSA- Concentratie van wetenschap- Grondwettelijke en parlementaire regeringen- Liberale, humanitaire, socialistische, reformistische bewegingen- Laag sterftecijfer- Hoge levensverwachting- Hoge graad van geletterdheid- Hoge arbeidsproductiviteit

De tweede zone - Ierland, Spanje, Italië, Oost-Europa- Agrarisch- Hoger sterftecijfer- Lage levensverwachting- Lage graad van geletterdheid- Kleinere arbeidsproductiviteit

De derde zone - De rest van de wereld- Door de eerste zone gedomineerd

52

14.3 Demografische trends

Demografische groei - Wereldwijd- Oorzaken:

Einde van een periode van burgeroorlogen in Europa Stabiele regimes in China en Japan Britse regime in India

- Uitzondering: Afrika Slavenhandel

Europa - Medische doorbraken (ivm epidemieën)- Technische innovaties (landbouw)- Voedseltransport - Bevolking X4 (ongeveer 1/3e van de wereldbevolking)

Stabilisatie in Europa - Geboortecijfer

Anti-conceptie Laat huwelijk Versnippering via erfopvolging (Code Napoleon) tegengaan

belang van economische welvaart van de kinderen Stadsleven: plaatsgebrek Kinderarbeid beperkt

Kind brengt niet meer op- Nog steeds globale groei door hogere levensverwachting

Groei van de steden en het stadsleven - Fenomenale groei van de steden

Migratie naar de steden Invloed spoorwegen (bereikbaarheid, voedseltransport)

- Leven is anoniem- Publieke opinie (+ openheid voor nieuwe ideeën) - Verspreiden socialisme en nationalisme

Migratie uit Europa - Vooral trans-Atlantisch (VSA)

Belang ivm verspreiding van Europese politieke, sociale, religieuze en sociale tradities- Andere:

Aziatisch Rusland, Zuid- Amerika- Oorzaken:

Migranten waren welkom (arbeiders) (PULL) Mogelijkheid ver te reizen (trein, stoomschip, lagere prijs) (PUSH) Hoop op materiële verbetering (PUSH) Politieke redenen na 1848 Liberalisme: vrijheid om te verhuizen

53

14.4 De wereldeconomie

De tweede Industriële Revolutie - Vooral in de Eerste Zone- Technologische innovaties (elektriciteit, verbrandingsmotor, petrochemie, explosieven,

telefoon, radio, uitbreiding sporennet)- Veranderd consumptiepatroon (ook voor de gewone consument)- Amerika: pionier ivm bandwerk- Duitsland: grootste producent van Europa (ipv GB en BE)

Vrijhandel - GB- als motor (afschaffen Corn Laws)- Ook Napoleon III stapt in dit systeem- Raar want tegen het (toen dominante) nationalisme

Strookt wel met het imperialisme- Focus op import van ruwe materialen en voedsel- Export alleen kon de import niet betalen- “Onzichtbare export”: verscheping, verzekeringen en intrest op uitgeleende bedragen

Export van Europees kapitaal - Investeren in landen waar expansie mogelijk was (vooral VSA)

Aandelen kopen van bedrijven die daar gevestigd waren Geld lenen

- Vooral door rijke burgerij- Grootste kapitaalexport door GB, Frankrijk en DE

De Goudstandaard - Balans tussen de verschillende munten te stabiliseren (VOORDEEL)- Universeel aanvaard (VOORDEEL)- De hoeveelheid goud bepaalt de marktprijs ervan en dus de waarde van geld (NADEEL)- Goudschaarste was nadelig voor de gewone man (leven wordt duurder)- GB als eerste dit systeem ingevoerd

Pond als belangrijkste munt

Gemondialiseerde economie - Eerste Zone: produceert industriële producten, bezit kapitaal- Tweede Zone: levert grondstoffen, koopt industriële producten- Concurrentie (producenten van dezelfde producten)

Druk op de economie Bij een economische crisis (prijzen ) in een deel van een zone wordt de gehele

wereldeconomie verplicht de prijzen te doen dalen- Zwakheid van het ongereguleerde kapitalsme

Werkloosheid (door besparingen) Afwisselende hoogte- en dieptepunten

- Iedereen wordt dus meer kwetsbaar Implicaties op de politiek (door economische onrust) Overheden trachten de vrijhandel steeds meer te reguleren

protectionisme

54

Veranderingen in organisatie: kapitaalconcentratie - ° Grote corporaties

Verschillende economische processen onder één bestuur (“Verticale integratie”) van ontginning tot afgewerkt product onder één corporatie

- “Horizontale integratie” Verschillende branches onder één “trust” of “kartel”

zich beschermen tegen fluctuaties van de markt- Hierdoor: kapitaalconcentratie- Meer stabiliteit (prijzen, werkgelegenheid)

Niet per se betere lonen

14.5 De vooruitgang van de democratie in West-Europa

Algemeen - Belang stemrecht voor arbeidersklasse

° massapartijen- Aandacht voor de sociale en economische problemen van de het industrialisme

De derde Franse Republiek (°1870) - Na de Frans-Pruisische oorlog- Door Bismarck georganiseerde verkiezingen in Frankrijk (algemeen mannelijk stemrecht)- Weinig republikeinen verkozen (1/3e)- De Parijse Commune weigert het gezag van de verkozen regering te aanvaarden

Burgeroorlog (Commune VS Assemblée Nationale) De Assemblée Nationale stuurt het leger naar Parijs Repressie (20.000 )

- De Assemblée Nationale roept opnieuw (de Parijse Commune had dit reeds eerder gedaan)- Door verdeeldheid onder de monarchisten kon dit

Voorstanders van een restauratie van de Bourbons Orleanisten

- Tweekamerstelsel (Parlement + Senaat) met de premier en zijn kabinet als sterkste uitvoerende macht

Problemen van de derde Franse Republiek - Verdeeldheid: monarchisten VS republikeinen- Republikeinen worden minder radicaal en winnen stemmen

De Deyfus-affaire - Alfred Dreyfus: joodse kapitein in het Frankrijk leger- Om anti-semitische redenen uit het leger geweerd (1894)- De zaak werd lange tijd niet heropend door steun van anti-semieten, royalisten, militaristen.

Gebruiken de zaak om het republikeinse regime is een slecht daglicht te plaatsen- Uiteindelijk toch vrijgesproken na een grote pro-Dreyfus campagne (1899)- Oorzaak voor diepe ideologische breuklijn republikeinen VS conservatieven

Voor- en nadelen van de derde Franse Republiek - Algemeen goede levensomstandigheden (VOORDEEL)- Vrij lage industriële ontwikkeling (NADEEL)- Politieke versnippering -> veel kort bestaande regeringen (NADEEL)

55

De Britse constitutionele monarchie - (Second) Reform Bill

Uitbreiden electoraat (nog geen algemeen mannelijk stemrecht)- Stabiel parlementair regime

Whigs (liberaal) en Torries (conservatief) Respecteren elkaar In handen van rijken (geen vergoeding) Toch sociale politiek: stemmen winnen van arbeiders

Britse politieke veranderingen na 1900 - ° Labour- De liberale partij wordt linkser

Sociale welvaart progressieve inkomstenbelasting

Vergoeding voor leden van House of Commons Pro staatsinterventie (economisch en sociaal)

- De liberalen gaan op in Labour en een minderheid gaat naar de conservatieve zijde

De Ierse Kwestie - 1801: “Verenigd Koninkrijk van GB en Ierland”- Slechte omstandigheden voor boeren in Ierland

Kerkelijke tienden betalen Sterke afhankelijkheid van grootgrondbezitters

- Ieren willen home rule Gesteund door liberalen in GB Tegengewerkt door conservatieven in GB

- 1914: home rule De Ulstermen (N-Ierland) willen geen afgescheiden Ierland Bijna burgeroorlog

- Na WOI: home rule voor Eire (Ierland zonder het Noorden) Eire wordt al snel helemaal onafhankelijk ° Ierse Republiek

- Ulster blijft een deel van GB Protestants

Bismarck en het Duitse Rijk (1871 – 1890) - Herhaling

Hervormingen van bovenaf (parlementair systeem) Alle macht blijft bij keizer en kanselarij (verkozen kamer heeft weinig macht)

- Macht van de Junkers blijft hoog zijn heel kritisch t.o.v. Bismarck

- Bismarck gaat steunen op liberalen Tegen de zin van de katholieken Zij erkennen bijgevolg een grotere macht: de paus

- Kulturkampf: anti-klerikaal bestuur van Bismarck Katholieke tegenreactie: °Centraal katholieke partij

vormt geen bedreiging voor Bismarck Bismarck gaat met hen samenwerken VS socialisme

- Anti-socialistische wetten (socialistische meetings/kranten verbieden)

56

- Jaren 1880: Sociaal programma van Bismarck om arbeiders voor zich te winnen- Paradox

Politiek: Minder democratisch dan andere staten Sociaal: Meest vooruitstrevend van Europa (De mensen via welvaart overtuigen)

- Socialisme groeit niet echt Maar ook nooit verdwenen

Het Duitse Rijk na 1890: William II - William II als laatse Duitse keizer- Onenigheid met Bismarck

Bismarck wordt gedwongen uit zijn positie te stappen- Afschaffen van de anti-socialistische wetten- Sociaal-democratische partij

Eisen herziening van de grondwet van 1850- Agressieverse kolonialistische politiek

Italië - Constitutionele monarchie (na 1870)- Onstabiel

Katholieken en paus erkennen Italiaanse eenmaking niet Kloof arme Zuiden – rijke Noorden Transformismo: politici zijn niet verankerd in één partij, maar wisselen regelmatig

Oostenrijk-Hongarije - Grootste probleem: etnische verdeeldheid (Slavische volkeren)- Oostenrijk: algemeenstemrecht- Hongarije: streng tegengewerkt door Magyars (angst voor Slavische volkeren)

Vergelijking West-, Centraal-, Oost-Europa - West: bijna complete parlementaire macht- Centraal: niet echt een parlementaire macht- Oost: geen democratie (wel bvb Doema, maar is eigenlijk geen echte verandering)

57

Hfst 15: Europese beschaving en cultuur 1871-1914 - Vooruitgang is onvermijdelijk + wenselijk- Ontstaan van nieuwe politieke bewegingen- Wetenschap blijft voordelen produceren- Vooruitgangsoptimisme wordt mee gevoed door het W-Euro suprematiegevoel

74. Socialisme, vakbonden en feminisme - Bij de arbeiders klasse krijgen we een sterke beweging voor een ‘sociale’ republiek- Socialisme = een politieke beweging die streeft naar vooruitgang de idee van vooruitgang is zeer sterk aanwezig in de cultuur dringt door in brede segmenten van de samenleving dmv technologie (ene doorbraak na de andere)

- Socialisme: 2 acties laten verdwijnen van de kapitalisten radicale vormen van socialisme onderhandelen met deze kapitalisten vorming van vakbonden

een interne contradictie- Bij de intellectuelen in de middenklasse gaat men het lot van de arbeiders gaan aantrekken(vb: Marx)

De vakbondbeweging en de groei van Britse ‘ Labor ’ - Binnen de sociale arbeidsbeweging: 2 tendensen Revolutionairen: in de leer van Marx gaan de strijd aangaan tegen het kapitalisme Reformisten: zijn gebaseerd op concrete verwezenlijking niet op abstracte toekomst

Staan voor onderhandeling + geleidelijke verandering stakingswapen (als deel van onderhandelingsstrategie).

- Arbeidsbeweging is heel sterk in GB (vroegst IR) gaat organisatie van arbeid buiten de wet stellen. MAAR Toename groep van arbeiders toename van macht meer ruimte voor organisatie GB: vlug ontstaan van vakbonden Afdwingen stemrecht en organisatie

Gebaseerd op onderhandeling met WG (= werkgevers) Start met: ambachtelijke unie een unie van arbeiders in dezelfde sector. Vakbonden gaan uitgroeien tot massaorganisatie maar zal even duren voor men groeit tot politieke partij ontbreken van de impuls Labour = eerder drukkingsgroep op de 2 bestaande partijen wordt later een politieke partij.

- Op het continent: Prille socialistische bewegingen rond het Utopisch socialisme nog geen sprake van georganiseerd socialisme.

Europees socialisme na 1850 - 1864: de 1e Internationale overkoepeling van vakbonden en sociale organisaties over Europa

In de lijn van internationale klassensolidariteit gemodelleerd naar de idee van Marx

- 1871: de Parijse Commune (Na de Frans-Pruissische oorlog) Gaat voor Internationale begin zijn van een internationale socialistische arbeidsbeweging Maar de Internationale gaat er door doodbloeden zien wel hun toekomst in de Parijse Commune Krijgt te maken met een zeer zware repressie

58

- In Europa: gematigde socialistische partijen verenigen in de 2e Internationale Deze is eerder sociaaldemocratisch Marx als ideologie niet afgezworen Kiest voor een praktijk van onderhandeling en zo de inkapseling in de burgerlijke-liberaal-kapitalistische staat, via hervorming. de negatieve integratie

- Ook groei van het socialisme dat Marx formeel verwerpt = Revisionisme- Dus in veel landen gaat het socialisme in 2 richtingen evolueren.- In vele landen gaan de arbeiders niet in een revolutionaire stemming zijn Omdat het Kapitalisme bewezen heeft dat het werkt Omdat in vele landen arbeiders het recht hebben gekregen om te stemmen Omdat men politieke partijen en krachtige vakbonden gaat oprichten.

Feminisme - Olyme des Gouges ‘Les droîtes des femmes’ (Frankrijk) vrouwen worden al in de Frankrijk geweerd uit politieke salons- In Europa: creëren van Internationale raad van vrouwen groeiende vraag voor vrouwenstemrecht de 1e feministische golf Maar het toestaan van het 1e vrouwenstemrecht zal duren tot WOI

75. Wetenschap, filosofie, kunst en religie - De opvatting over mens en wereld is in beweging grote vlucht van wetenschap: nieuwe inzichten.Maar ook bij een brede laag van de bevolking komen nieuwe inzichten

Impact van de evolutie - Charles Darwin evolutie theorie toepassen op mensen

mens = 1 soort met biologische varianten ( misbruikt door racistische theorieën) grote impact wereldbeeld van mensen gaat veranderen ‘Survival of the fittest’+ natuurlijke selectie

- Sociaal Darwinisme: Het toepassen van de evolutietheorie op de maatschappij wordt gebruikt door de elite om zich af te schermen tegen de eisen van minderheden Hun sociale positie is gewoon het gevolg van een natuurlijk selectie proces Soms ook een racistische invulling: soorten tov elkaar gaan plaatsen (superieur)Was niet het doel van Darwin zelf theorie wordt gebruikt zoals het hen uitkomt.

Genetica, Antropologie en psychologie - Gregor Mendel erfelijkheidsleer

ook zijn theorie wordt misbruikt als grondslag van racistische theorieën- Antropologie = het bestuderen van psychische en culturele eigenschappen van de mensheid

hierdoor wordt de mens meer rassenbewust grote impact op religie ondermijnen van traditioneel religieus geloof.

- Psychologie = een wetenschap over gedraggrote implicaties over de natuur van de mens, vrijheid en rationaliteit.

De nieuwe geneeskunde - Albert Einstein: nieuwe Relativiteitstheorie = tijd wordt beschouwd als een 4e dimensie

niet meteen een praktisch nut maar gaat basis vormen voor nucleaire fysica

Trends in Filosofie en kunst - agnosticisme = de erkenning van onwetendheid

59

- Positivisme = het geloof dat enkel wetenschappelijke methode positieve kennis kunnen leveren.-Kunstenaars gaan de intellectuele ontwikkelingen volgen impressionisten: de meest invloedrijke artiesten representatie van het alledaagse leven na WOII: een trend van subjectivisme

De kerk en de moderne jaren - De ontwikkeling in de wetenschap + de sociaal-politieke omwenteling impact op de kerk.- De Pauselijke macht verzwakt al langer (van voor de Frankrijk) toch nog maatschappelijke invloed uitoefenen via het geloof van de mens en de machtapparaat.

- In Frankrijk is men de grote verliezer Clerus geen aparte stand meer met privileges Einde aan de monopolie op geloof

- Kerk = sterkhouder van de restauratiebeweging maar moet toch veranderingen ondergaan.- Verdwijnen van Pauselijke staten door nationalistische beweging in Italië

Paus moet dit ondergaan (pas verzoenen met Mussolini in 1922 vaticaan) Maar de macht van de Paus is evenredig met deze van de Pauselijke staten via het geloof en geweten van mensen macht uitoefenen politieke rol te kunnen spelen om hun instrument van macht verzet tegen technologische en wetenschappelijke evolutie

- Paus = kritisch tegen alle vormen van vooruitgang tegenoffensief = Vaticaans Concilie onfeilbaarheid van de paus katholieken moeten de visie van de paus aanvaarden

Nieuwe reactionaire stroming = Ultramontanisme geestelijke boven wereldlijke macht

Liberaal-katholieke stroming scheiding kerk en staat Paus wel hoogste woord in geloofszaken

- Kerk gaat zich ook mengen in sociale zaken Leo XIII: Rerum Novarum men is nog behoudsgezind maar pleit voor rechtvaardigheid en sociale correctiesaanknopingspunt voor Christen-democratische beweging en vakbonden wijst het socialisme als onderdeel van de katholieke beweging.

- Protestantisme: onderscheid tussen modernisten en fundamentalisten Modernisten = aanvaarden wetenschap + veel van de Bijbel interpreteren als metafoor Fundamentalisten = gaan de meest onbetwijfelbare wetenschappelijke bevindingen negeren.

- Jodendom: gaan richting emancipatie en assimilatie 2 nieuwe tendensen: Cultureel en politiek nationalisme van de joden zelf

De groei van een nieuw antisemitisme

76. Relatief verval van het klassiek liberalisme - Klassiek liberalisme blijft wel de dominantie geestesstroming ondanks het onder druk staat- Het effect van het Liberalisme:Een continue vooruitgang van de basisaspecten

Een verzwakking van de fundamenten waarop het liberalisme rust.- een aantal dogma’s komen in het gedrang

Individu als rationeel wezen: Onder druk van technologische populaire theorieën Economisch vlak: het laissez-faire principeDoor economische depressie (na 2e IR) meer stemmen voor protectionisme vrijhandel Nationalisme in de economie opeisen van grondstoffen = onderdeel van imperialismeSociaal vlak: door verlies van laissez-faire overheidsinterventie voor bestaanszekerheid

arbeidsbewegingen kunnen meer druk uitoefenen Politiek vlak: aanwijzen van vertegenwoordigers door vrije burgers.

60

Hoofdstuk 16: Europa’s overheersing van de wereld (1871 – 1914)

16.1 Achtergrond

Groeiende verschillen: Civilisatie VS derde wereld - Verschillen moderne en traditionele samenlevingen - 1900: alle landen betrokken in de wereldeconomie

Maar niet op dezelfde manier Westen maakt grote winsten Traditionele samenlevingen vallen uit elkaar

Imperialisme - Kolonisatie heeft dekolonisatie in zich

Onderworpen gebieden streven naar modernisering (met Westerse hulp) Maar willen tegelijk onafhankelijk zijn van de imperialisten

liberale, democratische, antikapitalistische ideeën

16.2 Europees imperialisme

Imperialisme voor 1870, 1880 - Vrijhandel primeert- Geen nood aan politieke controle in de kolonies- Uitzondering: Amerika en Australië

Daar geen traditionele interessante economieën

Nieuw imperialisme (na 1870, 1880) - Nood aan een hoge kwantiteit van goederen

Niet door handarbeid te bereiken- Investeren van kapitaal in bestuur en bedrijven buiten het Westen- Deze investering verzekeren door politieke en territoriale overheersing

Kolonies direct bestuurd door Europese landen Protectoraten

- Verschillen in macht Europa VS niet-Europa Sterk geünificeerd door democratische en nationalistische bewegingen Militaire innovaties

Redenen voor het imperialisme - Legitimatie: missionering & wetenschap (in kaar brengen, …)- Reizen - Economisch

Producten die niet in Europa te vinden waren (rubber, petroleum, thee, koffie, …) Afzetmarkt

door concurrentie prijzen meer goederen verkopen om dezelfde winst te behalen

Protectionisme bescherming tegen internationale competitie markt voor het eigen volk verzekeren

Investeren in “niet-ontwikkelde” landen meer winst (goedkope arbeidskrachten, vraag naar producten uit die gebieden, …)

61

Investeerders wensten een geciviliseerd beleid in de landen waarin ze investeerden winstmotief promoot imperialisme

- Nood aan import Bevolking onderhouden Industrie onderhouden Levensstandaard onderhouden

- Kettingreactie Uit vrees dat de machtsbalans zou verstoord worden Ook de nieuw gevormde staten Italië, Duitsland en Japan voelden een nood aan kolonies

- Migratiemogelijkheden bij overbevolking

Joseph Chamberlain - Brits staatsman- Pro zelf onderhoudende staat- Pro onafhankelijkheid Canada, Australië en Nieuw-Zeeland - Pas na WOI gehoor gekregen

Legitimering imperialisme - Missionering- Wetenschap (in kaart brengen, …)

16.3 Het Amerikaanse continent

- Was vroeger een koloniaal gebied Nu zelf imperialistische mogendheid

De Verenigde Staten en Mexico - Noord-oosten van Mexico wordt gekoloniseerd door Amerikaanse landzoekers (1845)

Zij brachten hun slaven mee Slavernij was illegaal in Mexico Roepen eigen republiek uit (Texas) Texas wordt geannexeerd door de VSA

- Europa had Mexico veel geld geleend Nieuwe president (Benito Juárez) Anti-Europees: weigert de leningen te betalen Europese investeerders vragen steun aan hun regeringen

GB: wil de inkomsten van de taksen overnemen om zo de schulden terug te betalen Frankrijk: Napoleon III wil van Mexico een vazalstaat maken

de Britse en Spaanse troepen trekken zich terug Frankrijk zet de Oostenrijkse aartshertog Maximiliaan op de troon in Mexico onstabiel: kracht van VSA was te groot (Monroe Doctrine) Frankrijk trekt zich terug

De Monroedoctrine - “America for the Americans”- Elke vorm van Europese inmenging op het Amerikaanse continent wordt verworpen

62

Dubbele standaard van het imperialisme - Internationale wet

Geciviliseerde staten mogen zich niet moeien met andere geciviliseerde staten Geciviliseerde staten mogen zich wel moeien met niet-geciviliseerde staten

Imperialisme van de VSA in de jaren 1890 - Revolutie in Colombia

VSA steunt de revolutionairen Belangen in Colombia

Panama wordt onafhankelijk verklaard door de VSA (°Panama-kanaal) wordt een protectoraat van VSA

- Revoluties in Puerto Rico en Cuba VSA steunt de revolutionairen Belangen in Cuba

Suiker, strategisch @ Caraïben VSA overwint Spanje Cuba wordt onafhankelijk (1902)

moet zich houden aan het Platt Amendement VSA behoudt het recht op inmenging in interne zaken

- Roosevelt doctrine Alternatief op de Monroedoctrine De VSA als beschermer van het gehele continent

de Europese staten mochten niet interveniëren, maar hun (economische) belangen werden dus verdedigd door de VSA

- Hawaii Plaatselijk bestuur kon de verhoogde internationale druk (handel, …) niet zelf aan Wordt een protectoraat van de VSA (1875)

onafhankelijkheid wordt verzekerd Pearl Harbor als marinebasis van de VSA

1891: Hawaii wordt een republiek wil geannexeerd worden door de VSA

1898: Hawaii wordt geannexeerd door de VSA

16.4 Het uiteenvallen van het Ottomaanse Rijk

Het Ottomaanse rijk in de jaren 1850 - Sterk verschillend van Europese staten

Sociaal systeem Politiek systeem (religieuze leiders in de regering)

- Speciale rechten voor Westerse handelaren- Geen nationalisme- Technisch achter op Westen- Valt territoriaal uiteen vanaf de 18e eeuw- De Krimoorlog

Toont hun militaire en politieke zwakheid Nood aan een betere organisatie (zoals GB of Frankrijk)

63

Repressie na 1876 - Etnische minderheden creëren nationalistische gevoelens- Repressie

Armeense genocide Repressie op Bulgaarse volkeren

Ottomaanse Rijk VS Rusland - In Rusland

Pan-slavistisch idee een grote federatie maken van Oost-Europa met Rusland als leider

- Slavische volkeren binnen het Ottomaanse rijk Gebruiken Pan-Slavisme om zich te verzetten tegen de Turken

- 1877: Rusland verklaart Turkije de oorlog GB steunt Turkije

belangen @ Suez-kanaal intresse in het verre-Oosten

Maar Rusland was al te ver doorgedrongen- 1878: Vrede van Berlijn

Turkije verliest veel gebied Servië, Roemenië, Montenegro onafhankelijk Bulgaren krijgen een grote autonomie Cyprus -> GB Tunesië -> Frankrijk veel gebied -> Rusland

Georganiseerd door Bismarck cf. band Duitsland – Turkije tijdens WOI

Egypte en Noord-Afrika - Jaren 1850 – 1860: economische groei- Door te veel leningen: economie

De Europese investeerders dwingen de khedive (= onderkoning) tot troonsafstand Zetten een nieuwe khedive op de troon

- Dit leidt tot nationalistische protesten- GB intervenieert

Egypte wordt een protectoraat van GB- Frankrijk is daar niet tevreden mee

Voert zelf ook een actieve expansiepolitiek in Noord-Afrika ter “compensatie” Algerije en Tunesië

- Concurrentie over de gebieden van het voormalige Ottomaanse Rijk als een oorzaak WOI- In Turkije: Jonge Turken nemen de leiding

Herstelling grondwet van 1876

Balkanoorlogen - 1912 – 1913- Verlies van Albanië

64

16.5 Verdeling van Afrika

Het openen van Afrika - Livingstone

Medische missionarisch Humanitaire en religieuze werken Was verdwenen volgens Europeanen

- Stanley Gestuurd door de New York Herald Krijgt al snel inzicht in het economisch potentieel van Afrika Vindt gehoor bij Leopold II

- 1875: Association Internationale Africaine Legitimatie: slavenhandel bestrijden

- Heersend idee @ Europa: Afrika was vrij in te nemen

Conferentie van Berlijn - Georganiseerd door Bismarck- Doel

Begrenzen Kongo Vrijstaat vastleggen principes van vrijhandel officieel doel: slavernij bestrijden

Regels voor kolonisatie afspreken niet enkel op papier, maar ook de facto aanwezigheid (administratief of militair)

- Leopold moest veel investeren om de ‘vrijhandel’ te kunnen garanderen Leent van de Belgische staat 1908: Kongo wordt een Belgische kolonie (Belgisch Kongo)

Indirect bestuur - Het systeem van regeren via een plaatselijk stamhoofd

Veiligheid van Europeanen garanderen Arbeid organiseren

Het arbeidsprobleem - Geld had weinig nut voor de Afrikanen (weinig te koop)- De Europeanen verplichten Afrikanen te werken

Monetaire belastingen innen- Dus: tegen slavenarbeid, maar inwoners worden geëxploiteerd door Europeanen

20 ste eeuw - ° Een klasse van “Westerse Afrikanen” (évolués)- Nationalistische ideeën (VS kolonisator & VS paternalisme)

Wrijvingen en rivaliteit tussen de grootmachten - Frankrijk wil een West-Oost-as- GB wil een Noord-Zuid-as- Botsen @ Soedan: Fashoda-crisis

Oorlog kan maar net vermeden worden (Frankrijk is bang van Duitsland @ Europa) Zorgt voor een sterk Anti-Brits klimaat op het Europees continent

- Boerengemeenschappen @ Transvaal en de Oranjevrijstaat liggen GB in de weg Bloedige uitroeiing en/of afzondering (concentratiekampen)

65

Samengebracht met Kaap de Goede Hoop in de Zuid-Afrikaanse Unie- Internationale afkeuring van de koloniale politiek van GB- Rivaliteit: een oorzaak WOI (cf. idem Ottomaanse verbrokkeling)

16.6 Imperialisme in Azië

Brits Indië - Weinig zelfbestuur door Indiërs

Grote interne verdeeldheid taal religieus (islam, hindoeïsme, …)

- Britten voeren een soort van Verlicht Despotisme Weinig inspraak van de bevolking Poging sociale welvaart te verbeteren (levensomstandigheden)

- Weinig internationale concurrentie- 1857: Sepoy-opstanden

Muiterij in het leger (sepoys = Indische soldaten in het Britse leger) Aangedreven door propaganda van moslims en hindoes Ontevredenheid over het Britse bestuur (verdwijnen van Indische heersers,

grootgrondbezitters werden door de Britten verdreven, religie werd onderdrukt, …) Brutale onderdrukking door GB

- Bracht nood aan nieuw beleid aan het licht Indië besturen met en voor Indiërs Indische staten worden (officieel) protectoraat van GB

- Economie - GB gebruikt het Engels als bestuurstaal + opleiden elites

Verspreiding Europees gedachtegoed ° Westerse Indiërs (elite)

willen meer inspraak in het bestuur van hun land Nationalistische gevoelens

Nederlandse Oost-Indiën - Weinig zelfbestuur- Maken van alle Javaanse eilanden 1 groot rijk- Systeem van arbeidsexploitatie (taksen)- Geen gebruik van het Nederlands als bestuurstaal

Verspreiding Westerse ideeën tegen gaan

Conflict tussen Rusland en GB - Rusland voerde een zuiver politiek-geïnspireerde expansie over land

Op zoek naar een ijsvrije haven- ° Vladivostok @ Japanse Zee - Probleem: Russische gebieden in N-Azië grenzen aan die van GB in Z-Azië

Perzië als buffer Onenigheid (wie krijgt welk deel van Perzië?) ° Russische invloedszone & Britse invloedszone (buffer)

66

16.7 China en het Westen

China voor de Westerse inmenging - Zag zichzelf als superieur aan alle andere volkeren- 1850: Taiping-opstand

Protest tegen de Manchu-dynastie Zeer bloedig onderdrukt na een lange periode van onrust (1864)

- De Westerse mogendheden maken gebruik van dit verward China Gaan het land penetreren

De opening van China voor het Westen - Opiumoorlog (1839 – 1841)

Europa was geïnteresseerd in Chinese goederen China was niet geïnteresseerd in die van Europa Moeilijke handel

- Opium uit Brits Indië Was wel Chinese vraag naar

- China probeert de import van Opium te controleren GB verklaart China de oorlog (1839) Later: Frankrijk steunt GB in een 2e oorlog (1857)

- Nadelige vrede voor China Handelsconcessies in het voordeel van Europa Verlies van enkele gebieden China wordt in de wereldeconomie gedwongen

Annexaties en Concessies - GB: Hongkong (de facto, niet formeel in handen)- Frankrijk: Indo-China - Rusland: Mongolië in concessie- Japan (wint oorlog VS China): erkent de onafhankelijkheid van Korea, krijgt Liaotung

schiereiland Duitsland, Frankrijk en Rusland eisen echter dat Japan hier afstand van doet Japan doet dit

- Duitsland: Kiaochow Baai

Open Deur politiek van de VSA - VSA wil dat de vrijhandel behouden blijft

Maximum 5% taksen China moest territoriaal intact en onafhankelijk blijven

- Gesteund door GB

Reactie in China - Bokseropstand

Anti-Westers en Anti-Japans- Qing-dynastie gaat nu sneller trachten te moderniseren

16.8 De Japans-Russische oorlog

- Japan en Rusland voelen zich door elkaar bedreigd @ China- Japan sluit een militair akkoord met GB

67

- 1904: Japan valt Rusland aan Japan wint (Russische vloot , slag bij Mukden, onafgewerkte trans-syberische spoorlijn) Krijgt de gebieden die het in 1895 gewonnen had terug

Port Arthur, Liaotung schiereiland, Korea als protectoraat, bevoorrechte positie in Mantsjoerije.

- Gevolgen: Rusland richt zich terug op Europa (Balkan) Tsaar is verzwakt (Revoluties van 1905 en 1917) Andere Aziatische landen zien dat het Westen niet almachtig is en spiegelen zich aan

Japan (Aziatische revoluties)

68

Hfst 17: WO I (= wereldoorlog I)

84. Aanloop: internationale anarchie -Duitse Rijk = de sterkste van de nieuwe structuren .- Alle Europese landen Een grote militaire kracht is essentieel voor hun nationale bestaan.Men verwacht een toekomstige oorlog

- meerdere factoren die leiden tot oorlog systeem van internationale alliantiesDL’s verlangen naar een voorname rol in de wereld De conflicten in de Balkan

Rivale allianties: Triple Alliantie (= TA) vs Triple Entente (= TE) - DL: begint aan zijn IR wordt op paar jaar tijd een grote industriële macht

vinden dat ze een plaats verdienen in de wereld. Frankrijk en GB zien het niet zitten dat DL een plaats heeft in wereld gaan tegenwerken

- Bismarck: vreest dat een nieuwe oorlog het nieuwe Duitse Rijk gaat vernietigen doet een beleid van diplomatie en vrede.

- Vormen van een militaire alliantie met Oostenrijk-Hongarije en Italië Triple Alliantie wanneer 1van hen in een oorlog wordt betrokken, zullen bondgenoten bijstaan met militaire kracht- Om zeker te zijn Ook verdrag met Rusland Maar Oostenrijk-Hongarije wil dat het verdrag met Rusland wordt opgezegd zijn vijanden Bismarck wil zich bewapenen tegen Frankrijk.

- Frankrijk voelt zich bedreigd door de TA gaat een verbond aan met Rusland ( verbond met DL wordt opgezegd) leek onmogelijk door ideologische ≠ maar laat men links liggen Frankrijk kapitaal sijpelt in Rusland

Europa = verdeeld in 2 kampen: Oostenrijk-Hongarije+ DL vs Frankrijk + Rusland

- Positie van GB? Onzeker had zich opgewerkt tot militaire supermogendheid vnl. door zijn vloot Balance of power gaat geen duurzame verbindingen aan met andere. de zgn. “splendid isolation” gaat geheel zijn eigen weg + afhankelijkheid uit de weg gaan.- Stapt af van zijn diplomatieke isolatie vormt een verdrag met Japan tegen Rusland

- In Europa: met wie GB samenwerken? ziet de groei van DL ook op van de zeemacht, begint een gevaar te worden Met Frankrijk verwikkeld in een koloniale wedrace virtueel met elkaar in oorlog

- GB zoekt toenadering tot DL maar door zijn intensieve groei eerder bereidt tot een duurzaam verdrag met Frankrijk daarbij een verbetering in zijn relatie met Rusland Triple entente

69

- TA = militair bijstandsverdrag TE = vriendschapsverdrag

De crisis in Marokko en de Balkan - DL: gaat proberen de TE uit mekaar te spelen 1e Crisis uitlokken in Marokko (N-Afr koloniale wedrace; onder Franse controle)

Sterke wil tot zelfstandigheid gaat Oostenrijk-Hongarije op inspelen

DL houdt een speecht + gaat internationale conferentie bijeenroepen voor Marokkaanse onafhankelijkheid. DL wordt echter enkel gesteund door Oostenrijk-Hongarije 1e crisis is mislukt.

- 2e Marokkaanse crisis: Duits oorlogsschip gaat zorgen voor een militaire confrontatie Eis dat Frankrijk Marokko afstaat. Men komt dan tot een vergelijk, met kleine toegeving aan DL

- een serie van crisissen in de Balkan Slovenië + Kroatië Oostenrijk-Hongarije Bosnië militair bezet door Oostenrijk-Hongarije Servië: semi-onafhankelijk ( conferentie van Berlijn) wil groter Servië door annexatie

van het Ottomaanse Rijk (= Ottomaanse Rijk)- Maar Bosnië wordt formeel geannexeerd door Oostenrijk-Hongarije opzwepen van het Servisch nationalisme maar wordt toegestaan door de grootmachten waardoor de crisis wegebt.

- Ottomaanse Rijk heeft intern een soort van evolutie Turks nationalisme

Wil moderniseren + tegen de afbrokkeling van het Ottomaanse Rijk- Rusland gaat druk uitoefenen op de Balkan

- Balkancrisis 1e Balkanoorlog gebieden worden afgepeuzeld van het Ottomaanse Rijk

Men gaat elkaars grondgebied betwisten De oorlog passeert invloed van Oostenrijk-Hongarije in de Balkan lijkt te groeien. Opflakkering van het Slavische nationalisme + Servië is gefrustreerd

Frustratie zorgt voor inzet 2e Balkanoorlog aanvallen van Albanië + Griekenland Servië krijgt steun van Rusland wil via bonsgenootschap de Middellandse zee bereiken Maar Oostenrijk-Hongarije gaat tegenwerken Albanië onafhankelijk wordt

Doet Servië helemaal overkoken

De 3e Balkanoorlog gaat de fatale worden vorige 2 hadden ≠ gevoelens opgewekt.

De Sarajevo crisis en de Uitbraak van de oorlog - Franz-Ferdinand (erfgenaam van Oostenrijk-Hongarije) vermoord in Sarajevo door Servisch nationalist Bosniër zorgt voor een optreden van Oostenrijk-Hongarije tegen slavisch-seperatisme in het Rijk ( met steun van DL) DL: ultimatum aan Servië weigert

70

- Oostenrijk-Hongarije valt binnen Rusland verwacht Duitse steun van DL aan Oostenrijk-Hongarije mobiliseren van de troepen DL eist een terugtrekking van de troepen maar dat gebeurt niet DL verklaart de oorlog aan Rusland inwerkingtreden van de TA- Frankrijk verklaart dan de oorlog aan DL (TE)- GB: houdt zich zeer afzijdig doet zijn intreden wanneer Belgische neutraliteit wordt geschonden ( Von schliefenplan

een gewoon Balkanconflict oorlog dmv verdragen van de grootmachten directe aanleiding gaat verdragsysteem in werking zetten

Oorzaken:- verdragsysteem = gevolg van angst (om alleen te staan bij uitbraak oorlog)

Door economische systeem landen waren van elkaar afhankelijk gewordenHet ontbreken van een internationale instantie voor regulering

- Ieder land staat alleen bij het verdedigen van zijn vitale belangen verdrag = manier om zijn eigen veiligheid te verzekeren leidt tot oorlog

85. De gewapende patstelling - De oorlog: centrale krachten vs de geallieerden - Men verwachte een zeer korte en snelle bewegingsoorlog (zoals in 1870) hierop beruste het von Schlieffenplan

De oorlog op het land, 1914-1916 - Een snelle opmars van DL maar dan is er een storing: Rusland komt zijn alliantie na.- Counterattack Duitse offensief vast loopt aan de Marne we verkrijgen een oorlog in positie immobiel. de gewone soldaat wordt groot slachtoffer van het nieuwe wapen = machinegeweerDit kan een veelvoud van aanvallen elimineren zorgt dat strategie vastzitlange militaire patstelling

- DL forceert een nieuwe doorbraak Slag van Verduin strategie: veel manschappen op 1 punt concentreren van het front en dat doorbreken Resultaat = groot dodenaantal- Geallieerden proberen hetzelfde bij de Somme met hetzelfde resultaat Uitzichtloze situatie aandacht verschuift naar de zee

De oorlog op de zee - DL: aanleggen van een blokkade dit ook voor neutrale schepen (niet-oorlogsgoederen). Maar wil niet een directe confrontatie aangaan met de Britse vloot Ontwikkelen van een nieuw wapen Duikboot

Gaan alle schepen met oorlogsmateriaal naar GB aanvallen.

- Incident: Lusitania = schip van GB van uit VSAwordt aangevallen door de Duitse duikboot DL wordt daarna gewaarschuwd door Wilson houdt zich in en duikboten terug aan de leiband Ook hier geen militaire doorbraak

71

Diplomatiek manoeuvres en Geheime akkoorden - Beide partijen gaan op zoek naar nieuwe bondgenoten- Ottomaanse Rijk + Hongarije (wil Servië te grazen nemen) bij de centrale mogendheden- Italië na geheime onderhandelingen (verdrag van Londen) geallieerden zullen groter Italiaans gebied krijgen ten koste van Oostenrijk-Hongarije- Proberen om de gefrustreerde minderheden van de tegenpartij te proberen ondermijnen

zitten vnl. in Oostenrijk-Hongarije en Ottomaanse Rijk = multinationale rijken De geallieerden waarin hier in veel succesvoller bedrijven van een soort koehandel

- Ook de inzet van koloniale troepen maar in de kolonies zelf wordt er gevochten DL geen partij voor GB en Frankrijk. aanwakkering van de Duitse expansie- Positie van VSA nog steeds onbeslist sympathie gaat wel uit naar GB en Frankrijk. Volledige patstelling doorbraak door 2 belangrijke gebeurtenissen die elkaar gaan tegenwerken

Instorten van Rusland Interventie van VSA

86. Instorting van Rusland en de interventie van VSA

De terugtrekking van Rusland: revolutie en het verdrag van Brest-Litovsk - zie volgend hoofdstuk-1917: nieuwe revolutie einde van het tsarisme de oorlog is een aanleiding maar oorzaak is het intern ongenoegen. opstand in het leger van de Tsaar die dan zorgt voor de revolutie.

-Sociaal-democratisch regime openen van een nieuw offensief de bevolking wil geen oorlog meer voeren- Leiden tot een 2e Revolutie = Bolsjewistische revolutie programma: beëindigen van de oorlog

Verdrag van Brest-Litovsk

- Zeer nadelige vrede voor Rusland het vrijgeven van terrein. gouden zaak voor DL wegvallen van het Oostfront

Interventie van de VSA - DL volledig concentreren op het Westfront een allesvernietigende offensief

Radicaal de oorlogtoevoer afsnijden: duikbotenoorlog.Terug een schip met Amerikanen ten onder

- Door de duikbotenoorlog oorlogsverklaring van VSA aan DL parallel: geheime diplomatie DL steunt Mexico indien deze de oorlog zouden verklaren aan VSA Wanneer VSA deze informatie ontdekt: zeer woedend.- Wilson treedt in de oorlog met een motief de wereld veilig maken voor de democratie!

-DL rekent erop dat de oorlog zou beslecht vooraleer VSA zijn landleger Europa bereikt. Maar GB en Frankrijk proberen de lijn te behouden in afwachting van het Amerikaanse leger. heeft zich misrekent in de macht van de Amerikaanse vloot VSA wint duikbotenoorlog.

72

heeft de veerkracht van de geallieerden onderschat.

lanceren zelf een offensief (slag bij Passendael) als vertragingsmanoeuvre

De laatste fase van de oorlog - DL opent nog een groot lente-offensief maar men is helemaal leeggevochten- Bij de hoge militaire machten komt het besef dat ze de oorlog echter niet meer kunnen winnen.Wapenstilstand.

- Oorlog heeft een groot dodenaantal veroorzaakt. echter ook vele gestorven aan ziekte.

De instorting van Oostenrijk-Hongarije en het Duitse Rijk - De vele ≠ nationaliteiten in het rijk van Oostenrijk-Hongarije worden erkend door de geallieerden. waarop vele in 1918 hun onafhankelijkheid verklaren uiteenvallen van Oostenrijk-Hongarije 12/11/1918: troonafstand van de laatste ‘Habsburgse’ Keizer Oostenrijk en Hongarije worden 2 republieken die op zichzelf bestaan.

- DL: val van het keizerrijk voor de wapenstilstand. (keizer in ballingschap) Wilson eist da t DL veel democratischer wordt ontstaan van Republiek + GW

Weimarrepubliek De democratische partijen zijn oorlogsmoe gaan na de oorlog dan in DL de macht overnemen om een betere onderhandelingspositie te hebben. (zullen steun krijgen van legerleiding)

88. De economische, sociale en culturele impact van WOI

De effecten op het Kapitalisme: Overheidsregelurende economieën - Ten tijde van de oorlog gaan de regeringen zich meer mengen in de economie. totaaloorlog: Dat wil zeggen dat elk aspect van het dagelijkse leven in functie staat van de oorlog.

- Impact op de economie: Economie krijgt een systeem waarbij de staat gaat optreden als beschermer element van planeco

centraal punt = produceren ; winstmarge is bijzaak Het arbeidsproces aangezien de mannen op het front zijn worden de vrouwen ingezet in de oorlogsindustrie

bevorderen van de emancipatie ( vrouw krijgt belangrijke rol in de economie) Financieel: bijdruk van geld + banken zijn verplicht tot kredietontlening

leidt tot grote inflatie + geld ontwaarding massaal afsluiten van leningen afbetaling door meer te exporteren dan importeren MAAR dit ten koste van productie van eigen markt. zorgt voor een bedreiging van de levensstandaard.

- De overwinnaars VSA: grootste economische macht Japan: gaat afzetmarkt in Azië onder controle krijgen Zuid-Amerika: infiltreren in de Europese markt

Einde van de Europese economische suprematie (GB en Frankrijk wekken illusie toch nog grootmacht door kolonies)

73

Cultuurpessimisme - Door de oorlog krijgen we een daling van het moraal- Verschuiving: patriottisme pessimisme- Een zeer groot wantrouwen in de overheid- Kunst en wetenschap: een gevoel van zinloosheid treed op de Dada beweging

bijgedragen tot oorlogvoering.

89. Het verdrag van Parijs, 1919 - De overwinnaars komen samen in Parijs om de wereld te reconstrueren. Aanwezigheid van 27 landen 4 domineren: VSA (Woodrow Wilson), Frankrijk, GB en It VSA: genieten van een universeel prestige hun tussenkomst heeft de doorslag gegeven.

14-punten plan en het Verdrag van Versailles - Wilson: voorstellen van een 14-puntenplan een nieuwe democratische wereldorde Problemen bij aanvang: stuit op belangen van andere overwinnaars (Vb: Frankrijk afbetaling)

- Wilson Volkenbond - Afrekening met DLEis Frankrijk = een beveiliging tegen DL Engels-Frans-Amerikaans garantie verdrag Gebiedsverlies voor DL Alsac en Lorraine Verlies van zijn kolonies worden Mandaatgebieden van de overwinnaars Militaire beperkingen (controle van de Duitse vloot) Herstelbetalingen “Clausule van Schuld”

- Een hertekenen van de Europese kaart In O-Euro: vele nieuwe onafhankelijke staten afbrokkeling van Oostenrijk-Hongarije en Ottomaanse Rijk (= verdwijnen) Nieuwe grenzen gebiedsverlies voor Rusland opstarten van een cordon sanitaire ( = Finland tot Roemenië) beschermen tegen communisme

Betekenis van het vredesverdrag van Parijs Geen succes + draagt de kiemen van een nieuw conflict (WOII)

- Het meest algemene principe = het erkennen van het zelfbeschikkingsrecht der Volkeren waarop vele landen dus onafhankelijk zijn geworden. Echter werd hiermee de ‘doos van Pandora’ geopend elke nieuwe staat bezit minderheden

- DL: toonde geen intentie om het verdrag na te leven De herstelbetalingen waren onrealistisch Wordt belast met een democratisch Weimarrepubliek Gefrustreerd.- Daarnaast ook frustraties bij vele andere landen die ontgoocheld waren in het Verdrag. kregen niet de gehoopte en beloofde gebieden of men werd achteruit geschoven.

- VSA gaat de verdragen niet gaan ratificeren. waarop men dus niet meedoet aan de zelf opgestarte volkenbond.

Mislukking

74

Hoofdstuk 18: De Russische Revolutie en de Sovjet Unie

18.1 Achtergrond

Gelijkenissen Frankrijk Revolutie - Bewegingen voor vrijheid (Frankrijk: vs feodaliteit en despotisme) (Rus: vs kapitalisme en

imperialisme)- Boodschap aan de gehele wereld (niet enkel nationaal)- Patroon van revolutionaire politiek

Sterke oppositie (ondanks verdeeldheid) werpt het regime omver Verdeeldheid ivm vorming van de nieuwe staat 1 partij neemt de leiding en verzet zich tegen de anderen

Verschillen met Frankrijk revolutie - Rusland stond in 1900 achter op de Europese landen

Frankrijk stond aan de leiding in 1789- Rusland steunt op de boeren en arbeiders

Frankrijk steunde op de burgerij en middenklasse- In Rusland was de revolutie voorbereid door “professionele revolutionairen”

In Frankrijk gebeurde de revolutie spontaner, onverwacht- Russische Revolutie was op korte termijn succesvoller

Frankrijk revolutie slechts op lange termijn

Globale invloed - Rusland tussen Europa en Azië

Het minst ontwikkeld van Europa Het meest ontwikkeld van de landen buiten Europa

- Sympathie van Europese socialisten Want tegen het kapitalisme

- Sympathie buiten Europa Want tegen imperialisme

18.2 Rusland na 1881

Tsaar Alexander III (1881 – 1894) - Sterke repressie tegenover revolutionairen (intelligentsia)

Verbanningen- Systematische Russificatie

Tegen Westers denken- Maar: Rusland wordt meer en meer westers

Cultureel Europese investeringen Leningen bij Europese landen (van de staat) Accepteren van de goudstandaard

- Slechte levensomstandigheden arbeiders Lage lonen, lange dagen, slechte omstandigheden Verbod op stakingen

- Arbeid was sterk geclusterd

75

Mogelijkheid tot organiseren- ° Cadetten (constitutionele democraten)

Liberaal deel van de publieke opinie Progressief Pro vrije verkiezingen (democratisch)

- Rusland bleef grotendeels op landbouw gebaseerd 4/5e van de inwoners waren boeren

- Mirs Landbouwgemeenschappen Weinig sociale verbetering Boeren moesten betalen voor de industrialisatie (taksen) De gemeenschappelijke veiligheid > privébezit

De opkomst van revolutionaire partijen - Twee traditionele revolutionaire “stoorfactoren”

Boeren ongelijkheid t.o.v. de Adel

Intelligentsia liberaal, progressief tegen de tsaar hielden zich constant bezig met debatten en de revolutie onenigheid ivm dragers van de revolutie: boeren of arbeidersproletariaat

Populistische strekking - Revolutionair- Richten zich op de boeren in de mirs

Boeren als dragers van de revolutie Kapitalisme was geen noodzakelijke stap voor revolutie

- 1901: ° Sociaal-Revolutionaire Partij

Klassiek marxistische strekking - Door de aanhoudende stilte van de boeren gaan velen over van populisme naar marxisme

Lenin, Trotsky, Stalin- Lenin als leider- 1898: ° Sociaal Democratische Arbeidspartij- Even revolutionair, maar op een andere manier

Arbeiders al dragers van de revolutie (klassiek marxistisch) Nood aan een industriële arbeidersklasse Nood aan een internationale revolutie (begin in geïndustrialiseerde gebieden) Nood aan een klassenprobleem

- Tegen terrorisme Ze werden gedoogd door de Tsaristische politie

Splitsing binnen de Sociaal Democratische partij: Bolsjewiki en Mensjewiki - 1903: partijcongres

° Splitsing binnen de partij Onenigheid

- Bolsjewiki Partij moet een kleine revolutionaire elite zijn

76

Sterk gecentraliseerde partij Geen ruimte voor afwijkingen (in doctrine) Dictatuur over het proletariaat na de revolutie

- Mensjewiki Open partij voor iedereen) Grote inspraak van alle leden Samenwerken met liberalen, progressieven en democraten

- Lenin houdt zich strak aan de Marxistische doctrine gelinkt met Russische revolutionaire tradities (Bolsjevistisch)

18.3 De Revolutie van 1905

Achtergrond - ° Constitutionele Democratische partij- ° Sociaal Revolutionaire partij- ° Sociaal Democratische partij- Onrust/ontevredenheid

Oprichting van deze partijen Boeren en arbeiders creëren onrust (stakingen, …)

- Waren geen echte politieke partijen (want dat kon niet)- Tsaar Nicholas II

Even erg als zijn voorganger Autocratie als enige bestuursvorm

- Oorlog tegen Japan (1904) Rusland verliest Toont de zwakte van de regering aan

Revolutionaire gebeurtenissen - Bloody Sunday

Arbeiders @ Sint-Petersburg stellen een petitie op 8-urendag, minimumloon, democratische verkiezingen Komen vredevol samen voor het paleis van de Tsaar Bloedig onderdrukt door de troepen van de Tsaar

- De arbeiders beseffen dat de Tsaar niet aan hun kant staat- Politieke opstanden breken uit in Sint-Petersburg en Moskou

Allen pro democratische vertegenwoordiging in het parlement ° Sovjets (raden) van arbeiders @ Sint-Petersburg en Moscou

- De tsaar doet een minimum aan toegevingen (°Staten Generaal) Niet voldoende voor de revolutionairen

- Sint-Petersburg Sovjet verklaart een grote algemene staking in oktober Staking verspreidt zich naar andere steden en boeren

- Tsaar reageert: Oktobermanifest Grondwet Burgerlijke vrijheden Vrij verkozen Doema (alle klassen gelijk) Doel: oppositie verdelen

- Democraten Blij met de Doema Willen vanuit de Doema sociale verbeteringen realiseren

77

- Boeren en arbeiders willen meer (meer land/hogere lonen)- De tsaar houdt stand

Sint-Petersburg Sovjet gearresteerd Revolutionairen vluchten terug naar Europa

De Doema - Verbetering slechts schijn

Geen inspraak over buitenlandse politiek, financiën en regeringssamenstelling- Tsaar wilde geen inmenging van het volk in de politiek- Verkiezingen eerste Doema oneerlijk (1907)

Socialistische kandidaten kunnen niet deelnemen aan de Doema-verkiezing Veel boeren en arbeiders stemmen bijgevolg op de cadetten (democraten)

- Doema eist een grondwet, algemeen mannelijk stemrecht en inspraak in de regeringssamenstelling Tsaar ontbindt de Doema

- 2e Doema Zwak door tegenstellingen Sociaal revolutionairen en Democraten

- 3e en 4e Doema Door verandering in kiessysteem: conservatief (pro tsaar)

De Stolypin-hervormingen - Tsaar gaat een sociale politiek proberen voeren

Cf. Bismarck, Napoleon III) Revoluties tegengaan

- Aantrekken van de welgestelde klasse als vrienden van de staat- Vergrote krachten van zemstvos (= raad op lokaal niveau, bestuurd door grootgrondbezitters)- Boeren krijgen meer vrijheden- Succesvol- Maar nuanceren

Mir-systeem hield stand Landshonger en armoede bleven bestaan

- Sociaal Revolutionairen Tegen het verdwijnen van de mirs (werden gezien als communes)

- Reactionairen (conservatieven) Vinden de ideeën te Westers

Rusland aan de vooravond van WOI - Meer en meer “Westers”

Industrie Aanwezigheid van een parlement Privébezit en kapitalisme

- Tegenwerking van Links & Rechts

18.4 De revolutie van 1917

Het einde van de tsaar: Revolutie van maart 1917 - Probleem Rusland in WOI

Bevolking en tsaar hadden geen goede relatie De inzet van de gehele bevolking was nodig om succesvol te zijn

78

Bevolking wil de oorlog niet vechten maar moet Weinig gemotiveerd

- Rasputin Oefende een grote invloed uit op tsarina Alexandra Protest hiertegen door alle klassen

- Het tsaristisch regime was bang van de hulp die door de eigen bevolking geboden werd Vooral door de middenklasse (alle zemstvos in één unie)

- 1915: Doema Protest hiertegen van de zemstvos-unie

- 1916: ° Doema Tsaar schaft hem terug af en overweegt repressie

- Ook de gematigde Democraten kwamen tot het inzicht dat de situatie alleen door geweld gered kon worden Vanaf dan wordt de kans op een revolutie reëel Verwachtingen van de revolutionairen

Sovjet in Petrograd (=Sint-Petersburg) - Arbeiders hebben het slecht

Tsaar neemt geen maatregelen om hongersnood te voorkomen- Maart 1917: voedselopstanden

Evolueren al snel naar politieke opstanden (“Weg met de tsaar”)- ° Sovjet (zoals in 1905) - ° Doema-comité - Dus: 2 autoriteiten in Petrograd:

1) Doema-comité (gematigd)2) Petrograd Sovjet (socialistisch/revolutionair)

- ° Voorlopige Regering (door Doema-liberalen) Één socialist werd toegelaten (Kerenski)

- Dwingen Nicholas II tot abdicatie Tsaar abdiceert

De bolsjewistische Oktoberrevolutie (november 1917) - Boeren en arbeiders zijn oorlogsmoe

Opstanden en muiterij- Kerinski komt aan de leiding van de Voorlopige Regering

Wordt bedreigd van de rechterzijde Overwint de Rechtse beweging met hulp van de Bolsjewiki

- Voedseltekort Extreme ideeën

- Lenin speelt in op de problemen (pragmatisch, wil boeren voor zich winnen): Onmiddelijke vrede Herverdeling van het land Bezit van de industrie collectiviseren Sovjets als belangrijkste machtsfactor

- Bolsjewiki winnen de meerderheid in de Sovjets- Lenin boycot Kerenski- 7 november 1917: Bolsjewistische revolutie

° Raad van Volkscommissarissen (Lenin als leider) Kerenski vlucht

79

Burgeroolog 1918 - 1922 - 1918: Vrede van Brest-Litovsk (met Duitsland)

Nadelig voor Rusland Maar principe van vrede was belangrijkst

- Oppositie Reactionisten Liberalen Alle vormen van anti-lenin socialisten Het Westen

- Oorlogscommunisme Om voedsel te kunnen voorzien Nationaliseren van grote industriebedrijven Centraliseren van de landbouw

- Europa wou Rusland terug in oorlog brengen met Duitsland Steunt de contrarevolutie (met hulp van Japan, via Vladivostok)

- De anti-communistische machten zijn te verdeeld- Trotsky bouwt een sterk Rood Leger op- Bolsjewiki krijgen ook steun van het gros van de bevolking (belofte tot landherverdeling)- Bolsjewiki winnen.

Rode Terreur - Cheka (= politieke politie van Lenin) is streng

Liquideert elke vorm van oppositie tegen het nieuwe regime- Enorm veel slachtoffers- Doel slaagt: het regime wordt geconsolideerd- Oppositie vlucht

Belang burgeroorlog - Groot aantal slachtoffers (3.000.000)- Terreur gebruikt door alle “partijen”- Vgl Jacobijnse fase @ Franse Revolutie- Basis voor het extreem gewelddadig bewind van Stalin

18.5 De Sovjet Unie

Bestuur: nationalisme en federalisme - Formeel

Sovjet Unie (SU) als federaal land waarbij elke natie zijn eigen Sovjet heeft (grote autonomie)

- De Facto Dominantie van de Russische Socialistische Federatieve Sovjetrepubliek

- Nationalisme Elk volk krijgt culturele autonomie

Regering: Staat en partij - “Parallelisme”

Staat / Partij (gescheiden)- De Facto heeft de partij alle macht van de staat in handen

80

- Kenmerkende institutie: Sovjet (raad) Op verschillende niveaus (locaal, provinciaal, nationaal) Macht van onderuit

- Slechts één partij toegelaten (communistische partij) Macht van bovenaf Politbureau als centraal bestuur Vgl hiërarchie in een leger Sterk gedisciplineerd Strikte uniformiteit Tegen vrijheid van gedachte en daden

De Nieuw Economische Politiek (NEP) - Grote hongersnood

WOI, revolutie, burgeroorlog, Rode Terreur Productiviteit moest worden hersteld

- 1921: °NEP: Dualisme Industrie genationaliseerd Landbouw blijft privé

- Relatief succesvol (herstelling, maar geen vooruitgang)- Compromis met kapitalisme (belang kwestie Trotski/Stalin)

Sociale en culturele veranderingen na 1917 - Doel: creëren van een klasseloze maatschappij- Geletterdheid - Kunst in dienst van de partij

Stalin en Trotski - 1924: Lenin - Sterke idolatrie voor Lenin (Petrograd > Leningrad, …)- Stalin en Troski ambiëren zijn positie- Trotski

Wil de NEP afschaffen Landbouw ook nationaliseren Landbouw als topprioriteit

- Kan het parlement niet overtuigen Trotski wordt beschuldigd van “Linkse Deviantie” = afwijken van de Marxistisch-Leninistische doctrine Verbannen en vermoord

- Stalin Reeds ten tijde van Lenin grote macht binnen de partij (= staatsmacht, want

eenpartijstelsel) Wordt verkozen (95%)

18.6 Stalin: 5-jarenplannen en de zuiveringen

Economische plannen - Neemt (machiavellistisch) sommige plannen van Trotski over- 1928: Eerste Vijfjarenplan: vastleggen van:

Hoeveelheid geproduceerde goederen

81

Lonen Verkoopprijzen

- Opbouwen van een sterke industrie Ontwikkeling van een proletariaat Onzeker klimaat ivm een nieuwe oorlog (wapens)

- Zonder internationale steun (leningen van voor 1917 waren verworpen, dus kon men nu geen nieuwe aangaan) Kapitaal nodig Rusland was vooral agrarisch -> daar moest men het kapitaal halen Collectivisering van de landbouw

De collectivisering van de landbouw (1929) - Doel: Efficiëntie

Genoeg voedsel voorzien voor het proletariaat Boeren betrekken in het economische systeem (gedwongen)

- Stalin investeert in grote landbouwmachines Minder arbeid nodig Sterke plattelandsvlucht

- Het plan krijgt heel veel weerstand Vooral van gegoede boeren die zich via de NEP hadden kunnen opwerken Sterke repressie hiertegen

De groei van de Industrie - Dankzij de collectivisatie van de landbouw

Meer arbeidskrachten in de stad Snelle industrialisatie

- 1932: Tweede vijfjarenplan Focus op zelfvoorziening/autonoom zijn

- 1938: SU een van de grootste industriële machten wereldwijd- Maar minder efficiënt (per capita laag)

Sociale effecten van de plannen - Hard werk en lage lonen

Motivatie - Sociale verbeteringen:

Werkloosheid Geen fluctuaties Vrouwen- en kindermishandeling

- Geen klasseloze maatschappij Nog steeds economische ongelijkheid

Totalitarisme - De regering controleert alles

Geen plaats voor afwijkingen

Politieke zuiveringen - 1936: nieuwe grondwet

Schijn- Stalin blijft heel hard optreden tegen alle tegenstand

82

- Zuivert zijn eigen partij Linkse Deviantie als legitimatie (trotskistisch)

- Politieke terreur Veel slachtoffers (doden en mensen in concentratiekampen) Vermoord de generatie van uit Lenin’s tijd Vervangt hen door een nieuwe, jonge generatie Die is hem dankbaar en gunstig gezind

Staatspropaganda - Zet de economische verwezenlijkingen van de staat in de verf- Werkt heel goed

18.7 Internationale impact van het communisme 1919 – 1939

Achtergrond: Eerste en Tweede Internationale - Eerste Internationale

Steunt de Parijse Commune Overtuigd dat dit het begin van de internationale revolutie zou zijn

- Tweede Internationale Meer gematigde socialistische partijen

in theorie nog Marxistisch, maar de facto meer reformatorisch Integreren succesvol in het systeem

Ook nog een orthodox marxistische minderheid radicaal/revolutionair

Na WOI worden deze tegenstellingen nog groter

De Derde Internationale (Komintern) - Ontstaat uit de orthodox marxistische minderheid van de Tweede Internationale- Onder leiding van Lenin- Volgen trouw de marxistisch-leninistische leer- Scheiden zich af van het socialisme (° term Communisme)- Verschil met Tweede Internationale

Centraal bestuurd vanuit Moscou Reformisme bestrijden (pro revolutionair) Pro wereldrevolutie Socialisme als grootste vijand

- Stalin Gematigder (eerst in 1 land communisme installeren)

- 1939: niet-aanvalspact met Duitsland Raar want was altijd anti-fascistisch geweest ALLE communistische partijen worden dus ineens bondgenoot van het fascisme

- Na de overstap naar de geallieerde zijde Derde Internationale als toegeving van Stalin aan de geallieerden

Belang communisme - Internationale belangstelling

Arbeiders die veiligheid en zekerheid zoeken

Dekoloniserende gebieden

83

zien hoe Rusland erin geslaagd was te moderniseren zonder Westerse inmenging

Problemen - SU gaat zelf imperialistisch worden- Systeem begint nadelen te vertonen

Economie Niet langer innovatief

84

Hfst 19: De schijnbare overwinning van de democratie - Behandelt de jaren ’20 - Democratie in opmars schijn bedriegt- De Duitse Republiek in opmars in ontspannen klimaat hier komt de broosheid van de democratie echt aan het licht door de opkomst van Hitler.- Inleiden van democratieën in Azië eind van Europees kolonialisme in Azië.

96. De Vooruitgang van de democratie na 1919 - In de eerste jaren na WOI economische depressie geen evidente jaren en laten psychische sporen na

Winst van Democratie en sociale democratie - In Europa na WOI toch democratische geest aanwezig: ontstaan van nieuwe onafhankelijke staten: houden de democratie hoog (GW en als Republiek) in al reeds democratische landen: uitbreiding van het stemrecht (vrouwen)Sociale democratie nieuwe sociale wetgeving + vakbonden.

Het prille begin van de welvaartstaat

- 2 Uitzonderingen Italië: Mussolinin fascistisch regime SU: marxistische regime

De nieuwe staten van Centraal- en Oost- Europa - De nieuwe onafhankelijke staten zijn ontstaan aan de onderhandelingstafel geen gevolg van revolutionaire sentimenten zelf regeringen gaan uitvinden principe van zelfbeschikkingsrecht van Wilson zorgt voor spanningen

Vele gebieden = mix van volkeren.

- Dit is het eerste probleem van Oost- Europa Volkenbond gaat referenda organiseren (toch enige etnische verdeeldheid) - Ander probleem van de Oost-Europese landen = economisch van aard.

Economische problemen van Oost-Europa, landhervorming - Oost-Europa: grote economische achterstand proberen te moderniseren via industrie

Nieuwe grenzen = nieuwe tolmuren.

- Landbouw: doorvoeren van hervormingen macht van de grootgrondbezitters ondergraven ontstaan van nieuwe kleine boerderijen TE klein productiviteit stijgt niet. Grote politieke en economische problemen: waardoor prille democratie geen wortels kan schieten. leiden tot autoritaire regimes.

97. De Weimarrepubliek + de geest van Locarno - na WOI: socialisten aan de macht in de Weimarrepubliek

Gedomineerd door socialistische-democraten reformisten

- Toch een linkse reactie Spartacus-opstanden worden met geweld onderdrukt

85

kracht blijft aanwezig maar vormt geen bedreiging meer (komen van uiterst rechtse hoek).

De Duitse Democratie en Versailles - De militairen hadden geen vrede genomen met het verlies van WO stellen de Weimarrepubliek voor als een instrument van linkse zijde legitimiteit neerhalen De Weimarrepubliek kan dreigingen niet afwenden.

- De GW = democratisch + enkele sociale wetten (maar niet socialistisch)- DL krijgt vrede opgelegd; in welke mate aanvaard? Van nieuwe regime? zo blijven de geallieerden de zeeblokkade doorvoeren

- Enige argwaan en angst van Frankrijk, zien in DL een blijvend gevaar DL verzwakken aan de westgrens. Frankrijk voelt zich ook enorm bedreigd Volkenbond = lege doos (terugtrekking van VSA) zowel GB en VSA trekken zich terug in isolement. Frankrijk: gaat allianties opzetten met O-Euro en België

- DL voelt zich geïsoleerd, moet het dictaat van Versailles ondergaan steun zoeken bij SU (zit ook in isolement) Verdrag van Rapallo

Herstellingen, de Duitse inflatie van 1925, - Franse leger (samen met België) bezetten van het Ruhrgebied om DL te dwingen tot herstelbetalingen. zelf schulden betalen aan VSA

- DL gaat meer geld drukken inflatie demoralisatie- VSA: gaat voor verandering proberen zorgen Dawes-plan

VSA gaat investeren in DL; om zo de economische groei te verhogen zodat men zijn herstel kan betalen. zo ook moet Frankrijk zich terugtrekken van het Ruhrgebied

totaal andere internationale situatie: kalmte en hoop (= schijn)

De geest van Locarno - het vaststellen van enkele verdragen die een oorlog moeten vermijden. vastleggen van grenzen zo dat daar geen oorlog kan over gevoerd worden.

- Algemeen optimisme: toetreden van DL tot de Volkenbond- Pact van Parijs: 65 landen verklaren oorlog te veroordelen (optimisme) gaat wel over een West-Europees onderonsje

98. Anti-imperialistische bewegingen in Azië

Wrevel in Azië - Ze zitten in een sociale en economische inferioriteit - ontstaan van ≠ revoltes tegen de oude monarchen ( handhaving met Europese steun)

Waren 2 ledig: tegen de Westerse suprematie + wou ook leren van het Westen.

- De revoltes uiten zich in parlementen die willen moderniseren en democratiseren.

86

WOI en Russische Revolutie - In WOI zijn zo goed als alle Aziatische landen meegevoerd door hun koloniale grootmachten. deze koloniale regio’s worden tijdens de WO economisch gestimuleerd door hun moederland.- Door WOI wordt het proces van ontevredenheid in Azië aangewakkerd ze gaan meevechten waardoor men zich assertief opstelt tov het moederland.Parlementen willen moderniseren + democratiseren.- Een extra stimulans vanuit de SU Anti-imperialistisch Nationalistische beweging gaan dus naar het socialisme neigen sympathie voor de SU

- Naoorlogse situatie in Azië = zeer beweeglijk zagen communisme als een bevrijdende kracht nationalisme gaat alle andere ‘ismen’ overschaduwen

De Turkse en Perzische revolutie - het Ottomaanse Rijk: al veel ontbonden maar kern is stabiel- Inval in Turkije door Griekenland en bondgenoten Turkse reactie met hulp SU succesvol de interventie keren Deze reactie gebeurde onder een machtige officier: Mustapha Kemal Atatürk omgevormd tot een Republiek: voor 1e x in moslimland een nationale staat

Scheiden religie en politiek + etnische zuivering (Armeense genocide)

Economisch: niet afhankelijk zijn van het Westerse kapitalisme 5jarenplanParadoxale ontwikkeling: Republiek gericht op Westersmodel Turks nationalistische zuivering

-Perzië afrekenen met het oude regime sterk nationaal verzet Reze Khan wordt Shah van Iran

De Nationalistische beweging in India: Gandhi en Nehru - Gandhi: weigert een zetel in de instellingen van GB = schijnautonomieCampagne = geen geweld GB door economische boycot: geen import producten meer kopen

- GB gaat macht behouden door in te spelen op de interne verdeeldheid verdeeldheid: sociaal, religieus en etnisch niet iedereen heeft hetzelfde idee over de toekomst- Na WOII: 2e naties vechten nog steeds voor onafhankelijkheid het Hindoeïstische India en Islamitische Pakistan

- Nederlands Indië: NL kan de opstand stil slaan + inspelen op interne verdeeldheid onafhankelijkheidsstrijd pas na WOII

De Chinese Revolutie - 1911: omver vallen Keizerrijk Republiek: in praktijk = Dictatuur Republiek olv Sun-Yat-Sen vnl. macht in het Zuiden rest = militaire dictaturen

- Sun: machtstrijd aan vanuit het Zuiden = langzaam proces

87

gaat de Guomindag herorganiseren (= nationalistische partij) Sun gaat steun vragen aan de SU en Communisten Guomindang overwint 3 Principes: Democratie, nationalisme + sociale welvaart- Doel: afschudden van het ‘Verdrag systeem’ dat China bind Westen- Sun: keert richting Rusland Chinese Revolutie van het zelfde beweging als de Russische Communistische partij wordt bondgenoot van de Guomindang

China: Nationalisten en Communisten - Breuk tussen de Guomindang en zijn linker vleugel Chiang-Kai-Shek: leider van de Guomindang na Sun zijn dood verandert van politiek gaat consensus zoeken met Westerse concessiehouders Chiang breekt met Communisten binnen de partij en vraagt steun aan het Westen

- Guomindang evolueert verder naar rechts nieuwe dictatuur

- Communisten olv Mao Zedong

Burgeroorlog MAAR Japanse invalt doet de krachten bundelen.

Japanse expansie - Had al delen van China geannexeerd eind 19e E botsing met Rusland- WOI: troepen nemen Duitse concessies in China over territoriale expansie politiek

- Economische expansie politiek Chinese markt voor zich winnen- Schijnbaar democratisch regime de feitelijke macht in grote families via propaganda bevolking in toom houden.

- Japan verovert geheel Noord China (Mantsjoerije) installeren van puppetregime met Keizeragressie zorgt voor een samenwerking in China

99. Grote depressie: ineenstorten van de kapitalistische wereldeconomie

Voorspoed van de jaren ’20 en zijn zwakte - een periode van voorspoed met een economische expansie (vnl. VSA) bevat zwakheden financier via krediet

lopen achterop winsten = lage koopkracht overproductie landbouw = depressie nieuwe technologie overschottenvele boeren krijgen het moeilijk bijkomende slag = Crash van ’29 dalen stedelijke vraag naar producten

De Crash van 1929 en de verspreiding van de economische crisis - Na Crash financiële crisis men koopt aandelen op krediet (afbetaling lening) veronderstellen dat ze gaan stijgen vanaf markt iets minder gaat minder consumptie kettingreactie- Bankencrisis Industriële crisis politiek niet in staat crisis op te vangen

88

Politieke en economische reacties -Crisis sleept aan: politiek maatregelen nemen in grootschalige actie protectionisme afschaffen goudstandaard devaluatie

Tarief op import + quota= economisch nationalisme- scherpere economische rivaliteit sterkere internationaal politieke spanningen

Culturele reacties tot de crisis - Domineren van het realisme- Kunst: beklag doen over sociale en politiek malaise

89

Hoofdstuk 20: Democratie en dictatuur in de jaren 1930’s

20.1 Inleiding

- Link met hoofdstuk 18 (SU): Stalin = dictatuur!

20.2 De VSA: Depressie en New Deal

Franklin Roosevelt - 1929 beurscrash (onder republikeinse president)- 1932 presidentsverkiezingen

Franklin Roosevelt wordt verkozen (democraat)

De New Deal - Economisch herstelplan van Roosevelt- Keynesiaans geïnspireerd- Bankwereld werd hervormd

Strengere controle Splitsen van banken naar hun functie (kredietbanken, …)

- Devaluatie van de dollar Om boeren toe te laten aan handel te kunnen doen in vreemde gebieden

- Deficit spending Geld van de staat in de economie pompen Werkloosheid Op die manier de koopkracht

- Na 1935: vooral sociale maatregelen Minimumlonen 40-uren week kinderarbeid

- ° Sociale welvaartsstaat met staatsinterventie! Veel vroeger dan in Europa (± ’60)

20.3 Democratische aanpassingen in GB en Frankrijk

GB: 1920’s en Depressie - Voor WOI: concurrentie van geïndustrialiseerde landen

Cf. Duitsland GB verliest afzetmarkten

- WOI versnelt dit proces- Reeds in de jaren ’20 welvaartsstaat op sociaal gebied

Verzekeringen (werkloosheid, ziekte, ouderdom)- Door de economische malaise na 1929: werkloosheid

= duur voor de staat ° Economische problemen

- Labour is aan de macht in 1929 MacDonald als premier Wou vooral besparen (op sociale zekerheid)

90

komt niet overeen met de Labour Party- MacDonald richt een coalitie van alle partijen op

“Nationaal bestuur”- Wordt verkozen in 1931- Vooral besparingen

Economisch nationalistische maatregelen

Problemen in de Britse commonwealth - KOLONIES- De Ierse kwestie (cf. hoofdstuk 14, deel 14.5)- Palestina

Joods immigranten VS moslims VS GBµ joden vluchtten voor anti-semitisme @ Europa

- Egypte 1922: onafhankelijk (niet langer protectoraat van GB)

- India Onafhankelijkheidsbeweging

- MANDAATGEBIEDEN- Canada, Australië, Nieuw Zeeland, Zuid Afrika- Krijgen alsmaar meer autonomie toegewezen

Economisch, politiek

- Verdeeldheid Conservatives VS Labour- Er heerste wel een intern Brits eenheidsgevoel ivm de staat (vgl =/ Frankrijk)

Frankrijk: 1920’s en Depressie - Extreem links & extreem rechts - Zowel links als rechts zijn ‘antidemocratisch’ en tegen de Franse republiek (staatsvorm) (vgl

=/ GB) Communisten (parlementaire weg) (LINKS) Action Française (militante drukkingsgroep) (RECHTS)

- Belang van de Duitse herstelbetalingen Moest het Franse herstelprogramma financieren (na WOI) Cf. bezetting Ruhr-gebied (1923)

- 1926 – 1929: bloeiperiode Door hervormingen in taksen

- Grote Depressie (’29) Later dan in de VSA of andere landen Minder ernstig dan in de VSA of andere landen

- Herstelplan vooral gericht op besparingen

Frankrijk: interne politiek tijdens de ‘30s - Rechtse antirepublikeinse en antidemocratische beweging

1934: opstand @ Parijs Aanleiding: politiek/financieel schandaal (overdreven door rechts)

- Liberalen, democraten en socialisten waren verontwaardigd

91

- Communisten beseffen de fascistische dreiging en scharen zich achter de overheid- Communisme in de 30’s

- °Volksfront (Front Popular) Anti-fascistische coalitie Radicale socialisten, socialisten en communisten 1936: Meerderheid behaald Léon Blum wordt premier

Bestuur van het Volksfront - Meerderheid vanaf 1936 (tot 1937)- Olv Blum- Voert “Franse New Deal” uit

Nationalisering, 40u week, betaalde vakantie, vakbonden Geen economisch succes

- Protest van rechts- Tegelijk: Duitsland herbewapent

Frankrijk moet dit ook doen Gaat niet in combinatie met hun “New Deal” Te duur

- Tegelijk: Spaanse burgeroorlog Tegen het Volksfront in Spanje Blum wil niet interveniëren

- Senaat werpt de regering omver Volksfront Macht socialisten

Algemeen ‘30s - Geen enkel West-Europees land herstelde volledig voor WOII- Crisis van ’29 toonde aan dat Europa economisch afhankelijk was van de VSA- SU werd in de jaren 30’s een industriële grootmacht- Bevolking stagneerde

20.4 Italiaans fascisme

Noties - Dictatuur

Oud historisch fenomeen Tijdelijk in noodgevallen

- Totalitarisme Nieuw (na WOI) Niet enkel politiek, ook een theorie over mens en leven Permanente vorm (niet tijdelijk)

Mussolini en de Fascistische staatsgreep - Na WOI verdwijnt de democratie

Raar want Italië stond aan de zijde van de overwinnaars Maar was in de oorlog gelokt met grote beloften ivm gebiedsuitbreiding

92

Teleurgesteld op de vredesverdragen van Parijs- Mussolini

Was eerst socialist Tijdens de oorlog wordt hij nationalistisch Streefde voor het herstel van het Italia Irredenta (= het niet teruggewonnen deel waar

Italianen leven (vooral in Oostenrijk))- Fascio di combattimento

1919: ° door Mussolini Frustraties na vredesverdragen van Parijs

slechts een klein stuk van de beloofde expansie gekregen oa geen mandaatgebieden die van Turkije of Duitsland waren geweest

- Na-oorlogse depressie Werkloosheid Sociale onrust Stakingen

afgekeurd door gematigde socialisten gesteund door communisten (3e Internationale)

- Fascisten VS communisten en stakers Zogezegd om onrust te vermijden Maar ze zijn zelf een factor van onrust

- Overheid Doet weinig aan het optreden van de fascisten Respect voor de parlementaire democratie

- 1919: socialisten en christelijk socialisten verkozen- 1921: “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “- Fascisten waren bij deze verkiezingen nog niet machtig in parlementaire zin

Hun macht groeide vooral buiten het systeem- Mussolini besluit opportunistisch pro wetgeving, orde en bezit

De welgestelde klasse gaf hem veel (financiële) steun- Fascisten VS socialisten, christelijk socialisten, communisten

Intimidatie-technieken moord, bedreigingen, castorolie, fysiek geweld

- 1922: Mars op Rome Zwarthemden van Mussolini dreigen met een coup De liberaal-democratische coalitie was tevreden dat de linkse zijde verdrongen werd

maar niet akkoord met de manier waarop (maar hier: het doel heiligt de middelen?) Ze willen een krijswet inschakelen (het leger neemt de macht tijdelijk over) De koning weigert dit Het kabinet treedt af en Mussolini wordt premier met speciale bevoegdheden

- Mussolini duidelijk als machtigste man- Elke vorm van oppositie wordt onmogelijk gemaakt- Uit protest trekken linkse en centrale partijen zich terug uit het parlement

Miscalculatie: Mussolini kan nu zijn dictatuur vestigen Schaft alle politieke partijen af, behalve zijn fascistische

De Fascistische staat - Fascisme als een alternatief voor democratie

93

Mussolini pleit voor actie onder één leider (duce) Tegen liberalisme, vrijhandel (laissez-faire), kapitalisme, marxisme, socialisme Voor nationale solidariteit, staats- en economisch beleid onder één leider

- Italiaans corporatisme Anders dan voorgaande corporatistische systemen (links en rechts) De staat beïnvloed de economie door corporaties (corporaties als instrument) De economie wordt ingedeeld in 22 sectoren Deze sectoren worden door de staat ingevuld (lonen, prijzen, werkomstandigheden) Rol van de overheid is belangrijk

cf. afschaffing van het parlement en ° Corporatieve kamer Doel: verdwijnen van klassenconflicten

gebeurt: verbieden van stakingen, afschaffing van (onafhankelijke) vakbonden- Depressie

Sociale extremen blijven bestaan (arm/rijk) Geen grote economische successen

- Desondanks toch een Italiaans superioriteitsgevoel Mussolini versterkt dit door militarisme en imperialisme

- Fascisme vond aanhang in sommige delen van Europa Vooral bij de rijkeren (angst voor Bolsjewisme)

20.5 Totalitarisme: het Derde Duitse Rijk

Opkomst van Adolf Hitler - Hitler wordt na WOI lid en leider van de Duitse Arbeiderspartij- 1920: omgevormd tot Nationaal Socialistische Duitse Arbeiderspartij (NSDAP)

Radicalisering- Problemen van de Weimar Republiek

Verdrag van Versailles herstelbetalingen, …

° gewapende antirepublikeinse bewegingen Stormabteilung (SA) (of bruinhemden) olv Nazi’s (vgl: zwarthemden)

- 1923: Frankrijk bezet het Ruhrgebied (in de context van herstelbetalingen) Hitler stak de schuld op de Weimar Republiek Had er veel volgelingen in

- Hitlerputsch (= Bierkellerputsch) Gesteund door SA Fail: Hitler gearresteerd en veroordeeld (gevangenisstraf)

- Komt snel vrij- De VSA steunen Duitsland financiëel

Economisch gaat het goed NSDAP verliest aan belang (en electoraat)

- Crisis van ‘29 Duitsland héél zwaar getroffen Velen verloren hun geloof in het economische systeem Communisme Vele Duitsers zien de crisis als een gevolg van de slechte behandeling @ de

vredesverdragen- Democratie was nieuw in Duitsland

94

Werd al snel on-duits genoemd Hitler maakt hiervan gebruik (Propaganda)

- Propaganda De duitsers moesten op zichzelf leven VS marxisme, bolsjewisme, communisme en socialisme VS joden

- Anti-semitisme Zowel van links (vs kapitalistische joden) als van rechts (vs revolutionaire joden) Hitler gebruikt jodenhaat: vindt steun bij het gros van de bevolking

- NSDAP Grootste partij sinds 1932 Gesteund door conservatieven, nationalisten en antirepublikeinen Vooral financieel: ° Nazi-fondsen

- 1933: Hitler wordt kanselier van de Duitse Republiek + andere functies ingevuld door nationalisten

- Hitler wou enkel met de Nazi’s regeren Nieuwe verkiezingen Net voor de verkiezingen brandt de Reichstag af Hitler geeft de communisten de schuld

- Communisten worden uit de Reichstag gezet- Hitler wordt verkozen tot dictator in de Reichstag (waaruit elke oppositie dus bijna weg was)

De Nazi-staat (totalitarisme) - “Derde Rijk” (na Heilig Roomse Rijk en Bismarck’s Tweede Rijk)- Hitler als Führer (= leider)- Beschouwt joden, democratie, parlementarisme, liberalisme, communisme als niet Duits

Dit was “joods” - Pseudowetenschappelijke raciale theorie (superioriteit van het Arisch “ras”)

1935: Wet van Nürenberg (jood als paria, wettelijk kader voor het wegpesten van joden)- 1938: Kristalnacht (geweld vs joden)

SA vs joodse bezittingen 30.000 joden naar concentratiekampen gestuurd

- Joden vluchten Maar nergens in Europa en de VSA welkom

- 1934: “Nacht van de Lange Messen” Cf. Stalin: interne opkuis binnen de partij

- Gestapo: politieke politie- Religie werd gecontroleerd (geen kritiek tegen regime mogelijk)

Cf. Mussolini- Vakbonden werden ook “gecoördineerd”: vervangen door Nationaal Arbeidsfront- Herbewapeningsprogramma

Werkloosheid - 1936: Vierjarenplan (industrie en economie)

Cf. Stalin Hitler zorgt ervoor dat hij niet botst met andere economische krachten

- Wat via onderhandelingen niet ging moest via oorlog gebeuren

95

Totalitarisme: oorsprong en gevolgen - Term: alles controleren- Eerst: Bolsjewistische revolutie + SU- Mussolini

Niet helemaal De kerk bleef bestaan Senaat bleef bestaan Koning behield voorrechten

- Verschil SU – Nazisme SU was (in theorie) tijdelijk SU was (in theorie) niet nationalistisch (cf wereldwijde revolutie) SU was (in theorie) iets vrijer voor het individu SU was (in theorie) tegen racisme (kind Frankrijk revolutie) SU was (in theorie) niet pro oorlog

- Maar de facto SU gebruikt ook geweld (cf. tegen Polen) SU blijft duren (permanente dictatuur)

- Totalitarisme gegroeid WOI als katalysator De staten werden sterker vanaf de Middeleeuwen

- Propaganda Historisch nationalisme Persvrijheid Onderwijs werd door de staat bestuurd

- Racisme Vooral Nazi-Duitsland (ook Italië) Anti-semitisme

niet per se uit christelijke motieven gesteund door propaganda

- Andere landen als zondebok (schuld malaise, …) Oorlog als oplossing voor sociale problemen

- (tolereren van) geweld Grootste verschil met democratie Privélegers

De verspreiding van de dictatuur - ‘30s- Democratieën waren in de minderheid (11/27 landen in Europa)- Andere landen: vooral rechts-conservatieve regimes

Anti-communistisch- Hitler deelt de wereld op

Landen die kolonies hebben (GB, Frankrijk, België) Landen die nood aan kolonies hebben: Lebensraum nodig

96

Hfst 21: Wereldoorlog II

- De condities in 1930 = de condities die waren opgelegd met de vrede van Parijs. niet tevreden = Japan, SU, Italië en Duitsland Oorlog om er verandering in te brengen tevreden = VS, GB en Frankrijk

104. Zwakte van de democratie: opnieuw naar oorlog

Het pacifisme van het Westen - Westen treedt op in gespreide slag geen gezamenlijk optreden tegen ND (= Nazi-Duitsland)- Pacifisme: gevoed door de angst voor een nieuwe oorlog Vnl. aanwezig in Frankrijk strategie = Maginot Linie ontbreken van een duidelijk buitenlands beleid vermijden oorlogGB: Chamberlain appeasement politiek VS: politiek van isolatie

- SU: wil positie veilig stellen omsingeld door anticommunistische landen (Cordon Sanitaire) evolueren naar rechts militaire regimes

Stalin: niet gerust veiligstellen buitenlandse positie bij volkenbond (collectieve veiligheid)

De opmars van Nazistische en fascistische agressie - Buitenlandse politiek Hitler = stapsgewijs aansturen op oorlog agressief Verlaten van de volkenbond + ontwapening conferentie

- afsluiten van een non-agressiepact met Polen verzekeren van de Oostgrens- Oostenrijkse Nazi’s plegen staatsgreep + vermoorden kanselier ’34: poging aanhechting va Oostenrijk wordt niet gerealiseerd pas in ‘38 Mussolini (militair meerdere van ND) ziet de aanhechting niet zitten

- ’35: openlijke bewapening schenden verdrag van Versailles mogelijkheid voor VS, GB en Frankrijk om rechterlijk tussen te komen Frankrijk: even sprake om in te grijpen MAAR geen steun van GB Hitler kan zijn gang gaan

- Mussolini: expansieneiging teleurgesteld na WOI gaat nemen wat zich toebehoort : Ethiopië reactie grootmacht: maar laten het passeren heeft sympathisanten + GB en Frankrijk zelf kolonies

De Spaanse burgeroorlog - Heersers = De Bourbons (vanaf Congres van Wenen) ’31: verwijderd Spaanse republiek: hervormingen Reactie op de conservatieve machthebbers voeren onpopulair beleid na verkiezingen: links aan de macht populair links volksfront

- Links-rechts conflict Links wint verkiezingen niet aanvaard door rechts generaals plegen staatsgreep

97

- Burgeroorlog: regime Franco ( geen fascist) Democratieën: non-interventiepolitiek gaan democratisch verkozen regime niet steunen wel een reactie van dictaturen Italië en ND: steunen Franco

SU: steun aan communisten in regering van republiek - De Spaanse burgeroorlog gaat Hitler en Mussolini dichter bij elkaar brengen as Rome- Berlijn

De crisis van München: Climax van appeasement - Situatie van eerste grote internationale crisis is in opkomst heeft te maken met TS(= Tsjechië-Slovakije) was een democratie

- Hilter claimt het Sudetenland gebied in TS met een meerderheid aan Duitstaligen veroorzaken van internationale crisis TS gaat troepen mobiliseren toenemen vrees voor oorlog Er wordt aan de Sudeten-Duitsers een grotere autonomie gegeven Hitler = niet tevreden

- GB en Frankrijk: organiseren Conferentie van München in de hoop de oorlog af te wenden geeft toestemming aan Hitler + gaat TS dwingen ermee in te stemmen besef dat men tot uiterste is gegaan: volgende stap = oorlog

Einde van appeasement - In praktijk volgende stap = aanhechting TS door Hitler GB en Frankrijk zien ideologie van Hitler in = samenbrengen van alle Duitsers Hitler zal niet stoppen voor hij slaagt in zijn opzet GB en Frankrijk: zien elke nieuwe stap dichter bij oorlog maken van bijstandsverdragen

- Hitler: richten op Corridor (Danzig) nieuwe eis beseft ook dat iedere stap dichter aanstuurt op een oorlog

- Niet-aanvalspact tussen Hilter en Stalin beloven elkaar niet aan te vallen Hitler wil expansiepolitiek verder zetten wil Polen aanvallen Beseft dat dit zal leiden tot oorlog pact = Oostfront vermijden Clausule: bij aanval Polen verdelen op de kurzonlinie (WOII)

105. jaren van Triomf voor de asmogendheden

Nazi Europa, 1931-1940: Polen en de val van Frankrijk - Aanvallen van Polen tot de Kurzonlinie erna aanval door Stalin (pact) verdeling van Polen

- Winteroorlog rond Finland wordt het rustiglijkt erop dat oorlog zal voorbij waaien Drôle de Guerre

- Enkele invallen van Hitler: Denemarken, Noorwegen, België en NL- Capitulatie van Frankrijk verdelen in 2 grote zones: bezet en onbezet officieel staatshoofd = Pétain moet meewerken met Hitler Ernaast: Vichyregime = 3e Franse Republiek De Gaulle: samenwerken met GB

98

- Ook Mussolini = expansief

Battle of Britain and American Aid - Europa: enkel GB houdt stand

- Na capitulatie Frankrijk: Hitler doen van vredesvoorstel in GB: Churchill Hitler: veiligstellen westflank om over te gaan tot expansie in O-Euro De Deal = GB vrije baan in de kolonies

ND vrije baan op het continent Churchill weigert Hitler: opstarten luchtoorlog gewonnen door RAF (GB) ND kan GB niet verslaan periode van rust in het Westen

- VSA: verdeelde opinies Isolatie: vanaf overtuigd dat VSA geen ≠ kan maken Interventie: zenden van hulp naar Europa (Roosevelt)

Invasie SU: het Russische front, 1941-1942 - Concentratie op het Oosten sluiten bondgenootschappen met enkele O-Euro landen

- Operatie Barbarosa = inval in Rusland Stalin is verrast Hitler kan diep doordringen

1942: jaar van geallieerde tegenslagen - Noord-Afrika: ook hier wordt de strijd aangegaan Italië Egypte Duitse steun: Generaal Rommel succes

- Expansie in Afrika, in het Oosten, in Azië Azië: Japan valt Amerikaanse vloot aan Pearl Harbor

oorlogsverklaring van Amerika aan Japan

Asmogendheden zijn overal aan de winst stopt dan zitten op toppunt van expansie WOII = oorlog van materialen GB, VSA, SU: grote capaciteit

106. De overwinning van het Westen en de SU

Plannen en voorbereidingen - Verenigde Naties leden: geen afzonderlijke vredesverdragen sluiten De vorming van een grote alliantie tegen de asmogendheden met gemeenschappelijke strategie

- In de Stille oceaan: ‘island hopping’ - Op Europees continent: Stalin vraagt voor het openen van een 2e front wachten op de komst van de VSA (nog enkele voorbereidingen)

De ommekeer, 1942-1943: Stalingrad, Noord Afrika, Sicilië - Noord Afrika generaal De Gaulle gaat vijanden opzij duwen Afrika: vrij van asmogendheden De middellandse zee was open

99

- Stalingrad: Rode leger steeds goede defensie grote tegenaanval verlaten van defensieve positie in de oorlog!- In Europa: nieuwe hoop Het veroveren van Sicilië Italië: val van het fascistische regime

Het geallieerde eindoffensief, 1944-1945 - D-Day: 6 juni 1944 landing in Normandië Verzetbewegingen komen boven water snellere overwinning op ND dan men had gedacht

- Oostfront: opmars van het Rode leger start van de laatste tocht naar ND Hitler brengt troepen van het Westerse terug naar ND voor het beschermen van grondgebied. gebaar naar de SU toe: mogen Berlijn innemen capitulatie van DL

De laatste fase van de oorlog in de Pacific - Opmars van de VS in de Pacific richting Japan het lanceren van een luchtoffensief op Japan klaar voor een volle invasie

- Het laten vallen van een eerste atoombom (Hiroshima) 2 dagen later: oorlogsverklaring van SU inval in Mantsjoerije Het laten vallen van 2e atoombom in Nagasaki waarschuwing voor SU- Capitulatie van Japan een bezettingsleger van VS

107. De fundamenten van de Vrede - Atlantische Handvest (Roosevelt en Churchill) symboliseert de geest van de 14-punten van WilsonSoevereiniteit en zelfbestuur wordt heringesteld

- Teheran (tijden de oorlog) de naoorlogse bezetting + de demilitarisatie van ND plannen voor een naoorlogse internationale organisatie bediscussiëren van een strategie om de oorlog te winnen

- Yalta (Dicht bij de overwinning) bereikte akkoorden over Polen, O-Euro de toekomst van DL en de VN Polen en O-Euro = moeilijkste kwestie Stalin zet stappen naar een ‘vriendelijke’ regering in Polen tov de SU Roosevelt en Churchill: behalen enkele beloftes van Stalin over de gebieden die hij controlleerd zo moeten er in de bevrijde staten provinciale regeringen komen Het aanvaarden van enkele territoriale veranderingen Bij Duitse bezetting 4 zones reparatiekosten: naar landen die de grootste last en opoffering hebben ondergaan VN: een naoorlogse internationale organisatie

- Potsdam (Truman, Attlee en Stalin) naar bovenkomen van conflicten toch hoop om harmonieuze relaties te installeren akkoorden over naoorlogse DL: demilitarisatie, denazificatie en ontwapening geen vredesverdag met DL wordt voor jaren verdeeld in bezettingszones

100

101

Hoofdstuk 22: Koude Oorlog en wederopbouw

22.1 De Koude Oorlog: 1 e decennium (1945 – 1955)

Wetenschap - Had getoond heel destructief te kunnen zijn (Hiroshima)- Angst voor een allesverwoestende atoombom

Cesuur in de geschiedenis Mogelijkheid de gehele planeet te vernietigen

Verschillen in organisatie - SU: communisme (nadeel: geen politieke of economische vrijheid)- VS: kapitalisme (nadeel: economische crises en hun effecten op de arbeiders)

VN - 1945° Verenigde Naties- Doel:

Vrede bewaren Veiligheid garanderen

- Verdeeld in 2 organen: Algemene Vergadering

“alle” landen, ook de as-mogendheden (!) (verschil met de volkenbond na WOI) Veiligheidsraad

5 grootmachten (VSA, GB, Frankrijk, SU, nationalistisch China) PERMANENT + VETO 10 wisselende landen

- Slaagt er echter niet in VSA en SU te verzoenen- 1948: aanvaarding “Universele verklaring van de rechten van de mens”

Verschillen met de volkenbond:- Hoofdkwartier in New York -> Illustreert belang dat de VSA eraan hecht- Elk land heeft één stem (ook de as-mogendheden), maar wel veto voor “grootmachten”

De Koude Oorlog: Oorzaken en Aard - Na WOII

VSA: sterker dan ooit SU: heel sterk leger (rode leger)

- Perceptie-probleem (!) VSA (president Truman):

denkt dat SU uit is op een globale communistische expansieDUS: °containment policy (om dit te voorkomen)

SU voelt zich ingesloten door “kapitalistische vijanden” DUS: hervormt Oost-Europa (bevrijd door het Rode Leger) tot communistische buffer

102

° Ijzeren Gordijn (buffer) (splitst Europa in West en Oost)

De SU voedt de perceptie van de VSA Helpt communisten in China (oorlog vs Japan) Bezet Noord-Korea en vestigt een communistisch regime Weigeren de bezetting van Iran (die ze @ WOII samen met VSA en GB hadden) op te

heffen + eisen olieconcessies Stationeren vele troepen in Turkije (doel: doorgang naar Middellandse zee)Griekse burgeroorlog (1946 – 1949) Communisten VS royalisten/nationalisten (gesteund door GB) Stalin helpt de communisten niet of weinig Tito (communistisch leider Joegoslavië) helpt ze wel

- De perceptie-problemen worden gevoed door aanwezigheid van nucleaire wapens- De VSA stelt voor een internationaal orgaan op te richten dat toeziet op gebruik van nucleaire

energie (“Atoomagentschap”) Deze organisatie zou overal ter wereld kunnen controleren en maatregelen treffen

los van het veto-recht in de VN Veiligheidsraad SU wil echter geen buitenlandse inmenging Gebruikt hun veto-recht om de plannen af te blazen

- ° Nucleaire wedrace Veel spionage

° CIA (Central Intelligence Agency) ° Cominform (vernieuwde Derde Internationale)

- Truman Doctrine VSA helpt alle staten die manu militari door communistische rebellen of de SU worden

bedreigd

De VSA voedt de perceptie van de SU Militaire steun aan Griekenland en Turkije Luchtmachtsbasissen in het Midden-Oosten Militaire aanwezigheid in Japan, Okinawa en Zuid-Korea De atoombom (cf. supra) Ook herinneringen uit het verleden (Russische Revolutie, …)

- Tegen 1948 heerste er een gevoel van permanente bedreiging aan beide kanten

Duitsland: Berlijnse blokkade en de luchtbrug (1948 – 1949) - Yalta en Potsdam

Duitsland werd opgedeeld in 4 invloedszones (VSA, GB, Frankrijk, SU) Tijdelijk

- Er kwam echter geen akkoord over de opheffing van de bezettingszones VSA en GB wilden snelle opheffing

pro economische heropleving van Duitsland (als hefboom voor Europa) want bang voor communistisch succes bij economische malaise

SU wilde de invloedszone behouden

103

herstelbetalingen afdwingen

- 1947: VSA, GB & Frankrijk voegen hun invloedszones samen Doelen op een federale republiek Voeren Duitse Mark in

inflatie tegengaan + economische heropleving - SU ziet dit als een schending van de vredesverdragen en dus een casus belli

Blokkeert alle wegen van het Westen naar Berlijn- Westelijke zone opent een luchtbrug

Alles werd ingevoerd via luchtvaart (voedsel, materiaal, …)- 1949: SU heft de blokkade op

- Aan beide zijden van Duitsland wordt een bewind gesticht Bondsrepubliek Duitsland (Westen) Duitse Democratische Republiek (Oosten)

- Dit betekende de effectieve scheiding van Duitsland

Deportaties:

WOII- Duitsers annexeren westen van Polen

Polen uit Duitsland naar west-Polen- Russen annexeren oosten van Polen en Baltische staten

2 miljoen polen uit Oost-Polen naar Siberië gedeporteerd Vervangen door Russen en Oekraïners

- Vele Duitsers uit Baltische staten terug naar Duitsland

104

Na WOII:- Polen verschuift na Yalta en Potsdam 200km westwaarts- Duitsers uit Oost-Europa trekken naar Duitsland- Polen trekken naar het nieuwe “poolse” deel in het Westen- Polen uit Oekraïne trekken naar Polen- Oekraïners en andere niet-Russische minderheden gedeporteerd naar Siberië- DUS:

Duitsers van Oost-Europa naar Duitsland Polen en Russen trekken westwaarts

105

Het Atlantische bondgenootschap - 1949: °NAVO (Noord-Atlantische Vredesorganisatie)

Militaire regelingen voor VSA en West-Europa Een aanval op een land betekent een aanval op alle landen Westers schild tegen de SU

- Truman Doctrine, Marshall-plan (cf. infra) en NAVO Westerse reactie tegen een potentiële Sovjet-expansie

106

- Werd door de SU als “aanvallend” beschouwd- SU reageert

1949: ° Comecon (Raad voor wederkerige economische hulp) (tegenhanger Marshall-plan)

1955: ° Warschaupact (tegenhanger NAVO)

- Tegen 1950: rust @ Europa SU had afgezien van hun claim op Turkije Joegoslavië had zich gescheiden van de SU (uit de Cominform) Griekenland was gestabiliseerd (royalisten/nationalisten waren “gewonnen”) De blokkade van Berlijn was opgehoffen

- Europa was wel verder verdeeld in Oost en West Europa (O en W) Duitsland (O en W) Berlijn (O en W)

Herstel van Japan - Japan wordt bezet door de VSA (1945 – 1952) (olv generaal MacArthur)- Politiek

Keizer blijft maar krijgt enkel ceremoniële functie Nieuwe grondwet Parlementaire regering

- Militair Beperkt Geld dat vroeger voor het leger werd gebruikt -> nu in industriële investeringen

- Economisch Moet herstelbetalingen betalen aan Aziatische staten die geleden hadden onder Japanse

aanvallen Snel herstel

hulp van VSA Weinig arbeiders

daardoor snelle en grootschalige mechanisering pionier in geavanceerde technologie

1950: zo goed als hersteld, grote economische kracht- SU ziet de bezetting door de VSA als een bedreiging (perceptie)

Insluiting in Azië: de Koreaanse oorlog - Korea zou onafhankelijk worden na WOII (afspraak VSA en SU)

Sinds 1910 onder Japanse macht- Maar in 1945: regeling

SU mag tijdelijk het noorden bezetten VSA tijdelijk het zuiden

- Noord-Korea Satellietstaat van de SU Communistisch leider: Kim Il Sung Sterke militaire macht wordt uitgebouwd

- Zuid-Korea

107

Financiële en militaire steun van de VSA (invloedssfeer VSA)

- 1947: verkiezingen in Zuid-Korea Anticommunistisch regime (olv president Syngman Rhee)

Autocraat! (anticommunisme is niet per se democratie) Troepen van de VSA gaan weg Economische en militaire steun blijft

- SU trekt weg uit Noord-Korea Laat een communistische staat achter met een sterk leger

- Situatie in Azië in 1950 Japan hersteld en aan de kant van VSA China in 1949: Communistisch! (Chinese Volksrepubliek olv Mao Zedong)

1950: sluit akkoord met SU (defensieve doeleinden) SU ijvert om de Volksrepubliek in de VN op te nemen ipv Nationalistisch China Lukt niet SU boycot de Veiligheidsraad hierom

- Juni 1950: Noord-Korea valt Zuid-Korea binnen Onverwacht door zowel VSA als SU

SU wist niets, dus de CIA die er spioneerde ook niet Noord-Korea was tegen de verwestering van Zuid-Korea VN Veiligheidsraad veroordeelt de inval + militaire tussenkomst

de SU boycotte de raad, dus kon veto niet gebruiken (cf. supra) De SU steunt Noord-Korea militair

- De VSA dacht dat de inval van Noord-Korea door de SU was opgezet (perceptie) SU moest worden tegengehouden De “VN” intervenieert (vooral VSA) (olv MacArthur)

- Eerste fase (tot Chinese tussenkomst) VN-troepen verliezen veel gebied, tot bijna het uiterste zuiden September 1950: MacArthur valt Korea binnen via het westen Wint terrein tot over 38e breedtegraad en zelfs tot aan grens van China

- Tweede fase (tot terugroeping vrede in 1951) Mao reageert en stuurt een “vrijwilligersleger” Drijven de VN-troepen terug tot onder de 38e breedtegraad

- De strijdlijn blijft heen een weer schommelen- MacArthur dwingt Chinese en Noord-Koreaanse troepen zich terug te trekken- Vredesonderhandelingen en staakt-het-vuren vanaf 1951- 1953: wapenstilstand

- Noord-Korea Communistische dictatuur

- Zuid-Korea Kapitalistische economie

- Gevolgen van de Koreaanse oorlog 3 à 4 miljoen doden (vooral Koreanen)

108

VSA dringt aan op herbewapening van Duitsland 1955: Bondsrepubliek Duitsland (Westen) komt bij de NAVO

Containment politek van Truman blijkt te werken Versnelde vrede met Japan (1951), niet door SU getekend

- Dus de twee grote verliezers van WOII (Duitsland en Japan) waren opnieuw machtig!

22.2 West-Europa: Economische wederopbouw

Het Marshallplan en Europees economische herstel - VSA als grootste economische macht

Was dat al, maar sterk versterkt @ WOII 2/3 van de mondiale industriële productie in handen

- Belang herstel Europa in context van de Koude Oorlog Bvb: economische malaise zal communisme aantrekken en bevorderen

- 1947: Marshallplan Door George Marshall (Amerikaanse minister van buitenlandse zaken) Herstelprogramma voor Europa Voorgesteld als “humanitair” en niet “politiek”

ook de SU en Oost-Europa wordt het aangeboden SU weigert en dwingt Oost-Europa te weigeren

Werkt enorm snel en efficiënt West-Europa wordt snel heropgebouwd

- Goed voor VSA Economisch (wereldmarkt hersteld) Humanitaire drang bevredigd Communistische neigingen in West-Europa de kop ingedrukt

Economische groei in West-Europa - Enorme economische boom

Spectaculaire groeivoeten Silver 50’s & golden 60’s Kapitalistische, competitieve vrije markt

- Nood aan organisatie Overheden voeren Keynesiaanse politiek

- Blijvende economische groei zorgt voor arbeiderstekort Massale immigratie van “gastarbeiders”

zorgt voor spanningen vanaf dat het economisch iets minder gaat- Opkomst/consolidatie van de welvaartsstaat

Overheden zetten zich in voor de sociale welvaart

22.3 West-Europa: Politiek herstel

- Heel West-Europa herstelt en verruimt parlementaire democratieën Uitgezonderd Spanje en Portugal

109

GB - Winston Churchill wordt niet herverkozen- Labour komt aan de macht (premier: Clement Attlee)- Nationalisering van delen van de economie

Banksector, mijnen, … Vrij markt blijft wel bestaan! (mixed economy)

- Consolidatie van de welvaartsstaat (verzekeringen, …)- 1951: conservatives terug aan de macht- Voeren een privatisering door (vs nationalisering)

Maar geen afschaffing van de welvaartsstaat

- De Britse economie groeit trager dan de andere West-Europese economieën Arbeiders zijn misnoegd

climax na de oliecrisis

- Ierland Katholieke minderheid in Noord-Ierland wil annexatie door Ierse Republiek Burgeroorlog in 1969

Frankrijk (4 e en 5 e republiek) - Charles De Gaulle komt wordt president na WOII

Was het symbool van verzet tegen het Vichy-regime- ° 4e Franse Republiek

Nieuwe grondwet Verschilde niet veel van de 3e

Sterke wetgevende macht (parlement) Zwakke uitvoerende macht (president)

- De Gaulle was hier niet blij mee Trekt zich terug in december 1946

- De regering is instabiel van 1946 – 1958

- Nationalisering van delen van de economie (cf. GB) Ook een mixed economy (privaat + staat)

- Sterke economische groei

- Dekolonisatiebewegingen 1946 – 1954: oorlog @ Indochina

Frankrijk verliest 1956 – 1962: oorlog @ Algerije

brengt Frankrijk op de rand van een burgeroorlog kosten , politieke moraal , nationaal geloof

Frankrijk komt op de rand van een burgeroorlog- De Gaulle als deus ex machina

Wordt in 1958 verkozen tot premier Speciale bevoegdheden

hij moet een nieuwe grondwet opstellen- ° 5e Franse Republiek

De grondwet van De Gaulle geeft de president veel meer macht

110

Hoogste macht in de republiek- De politieke stabiliteit werd zo hersteld

- De Gaulle laat alle kolonies onafhankelijk worden

- Frankrijk wordt een industriële grootmacht

- Tegenwind tegen De Gaulle’s autoritaire bewind Mei ’68: opstanden van studenten en stakingen van arbeiders Maar hij wordt electoraal sterk herverkozen (door campagne vs SU)

- Er was wel een nood aan hervormingen 1969: De Gaulle laat een referendum opstellen voor zichzelf en zijn hervormingsideeën Verliest nipt Trekt zich terug uit de politiek

De Bondsrepubliek Duitsland (Westen) - De 4 geallieerden organiseren na WOII de Neurenberg-processen

Veroordelen van nazi’s, nazi-organisaties “Denazificatie” wordt doorgevoerd

- Centraal onderdeel van de Koude Oorlog- Bondsrepubliek Duitsland

Bloeiende parlementaire democratie Pro kapitalistische, competitieve economie Decentralisatie

De president heeft een ceremoniële functie Bundestag (parlement) heeft de macht in handen

met een Kanselier aan het hoofd

- CDU (Christendemocraten) heeft de macht van 1949 – 1969 Konrad Adenauer (partijleider) 1949: Adenauer wordt kanselier

- Hij integreert de Bondsrepubliek in de Westerse structuren Politiek, economisch en militair Economische heropleving & lidmaatschap NAVO

- 1965: Coalitieregering CDU + Sociaaldemocraten + liberalen Willy Brandt als minister van Buitenlandse Zaken Voert een “ontspanningspolitiek”

= “detente” = beteren van de contacten tussen oost en west- 1969: Brandt wordt kanselier

Officiële erkenning DDR

Italië - 1943: val van Mussolini

Vanaf dan herstellen de partijen zich- Na WOII: ° Italiaanse Republiek

Ceremoniële president, sterk parlement- Christendemocraten hebben de macht vanaf 1946

111

Alcide De Gasperi (leider, premier)- Sterke economische heropleving

Maar zuiden blijft (tot vandaag) arm- Communisten worden uitgesloten uit de regering

Door opstanden door hen georganiseerd in 1947 Door VSA die de Christendemocraten steunt

- 1960’s: communisme wint aanhangers ° “Eurocommunisme”: een communisme dat anders is dan de SU Vele grote steden worden door communisten bestuurd Nooit nationale macht door tegenwerking van de Christendemocraten

- Niet echt politiek stabiel Transformismo (politici die veranderen van overtuiging) Maffia

DUS EUROPA - Snel economisch herstel- ° Welvaartssamenlevingen

22.4 Veranderingen in de mondiale economie

Bretton Woods (1944) - Doel:

Vrijhandel verzekeren Stabiliteit van munten verzekeren

- 1948: GATT-akkoord Basis voor de naoorlogse globale economie Barrières Later World Trade Organisation (WTO)

- Wereldeconomie Centrum: VSA, W-Europa, Japan Geïntegreerd: Latijns-Amerika, Azië, Midden-Oosten, Australië, Afrika Niet: SU, Oost-Europa

Goud-Dollar standaard - Goudstandaard (gelinkt met Pound Sterling) was afgeschaft tijdens het interbellum- 1958: °Goud-Dollar standaard

Moeilijke totstandkoming Bepaalde hoeveelheid goud wordt gelijkgesteld aan de dollar Zorgt voor muntstabiliteit 1971 (door onstabiliteit van de dollar tijdens de Vietnam oorlog)

vervangen door een systeem van wisselkoersen- 1945: ° Internationaal Monetair Fonds (IMF)

Korte termijn: leningen aan overheden om muntdevaluaties te voorkomen- 1945: ° Wereldbank

Lange termijn: leningen voor economische ontwikkeling

112

Van een Europese markt naar een Europese Gemeenschap - 1949: ° Raad van Europa

Oorspronkelijk doel: wetgevend orgaan voor Europa Later doel: Vrede garanderen Werd nooit een belangrijk politiek lichaam ° Verdrag van de rechten van de mens

leidt tot ° Europese Hof voor de Bescherming van de Mensenrechten

- 1948: °Benelux Douane-unie

- 1952: ° Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) Frankrijk, Bondsrepubliek Duitsland, Italië, België, Nederland, Luxemburg Supranationaal orgaan voor kolen- en staalindustrie Opgericht door Monnet (Frankrijk)

- 1957: Verdrag van Rome Frankrijk, Bondsrepubliek Duitsland, Italië, België, Nederland, Luxemburg ° Europese Economische Gemeenschap (EEG)

economische unie, vrijhandel zonder handelsgrenzen ° Euratom

non-militair nucleair onderzoek gebundeld

- 1967: ° Europese Gemeenschap (evolutie van EEG) ° Europese Commissie en Europees Parlement Leden per politieke fractie (niet per land) Maar finale beslissingen blijven bij de raad van ministers (vetorecht)

- GB wil in 1963 toetreden De Gaulle gebruikt zijn veto 1969: nu pas kan GB toetreden (na aftreden De Gaulle)

Vervolg: - 1992: Verdrag van Maastricht

° Europese Unie EEG, Euratom, EGKS vormen nu Europese Unie

- 1999: Invoering Euro - Geografische uitbreiding na het vallen van het Ijzeren Gordijn- Vandaag:

27 landen Belangrijkste economie in de wereld

113

22.5 De communistische wereld: De Sovjet Unie en Oost-Europa

Herhaling - Veel deportaties naar Siberië na WOII- Baltische staten geannexeerd tijdens WOII- Alles is goed om de terreur te legitimeren

Stalinisme na WOII - Etnische “zuiveringen”

Massale deportaties naar Siberië- Macht van het Volkscommissariaat voor Interne Zaken (NKVD , later KGB)

Geheime politieke politie- Alles wat afweek van Stalin’s visie werd verworpen- Antisemitisme (officieel antizionisme)

Khrushchev: poging tot reformatie - Na Stalin komt er een machtsstrijd

De communistische partij wil niet dat 1 persoon nog alle macht heeft Toch komt Khrushchev als leider naar voren

- Hervormingen Culturele en intellectuele vrijheid Macht NKVD Destalinisering

hernoemen van steden die naar hem genoemd waren (oa Stalingrad -> Volgograd) standbeeld van Stalin wordt verwijderd

Economische decentralisatie ° regionale economische raden

Extensivering van de landbouw MISLUKT! onvruchtbare gronden

- Buitenlandse politiek Probeert banden met het westen te verbeteren Lukt niet door Cuba-crisis (cf. infra)

- DUS fail door: Mislukken extensivering landbouw Roekeloosheid Terugtrekking uit de Cuba-crisis Pogingen tot interne hervorming van de communistische partij

- Brezhnev volgt hem op

Ondertussen- SU bezit kernwapen- 1958: SU lanceert Spoetnik 1 (satelliet)- Economie was in bloei

Focus op militaire en zware industrie

114

115

Oost-Europa - Baltische staten (Estland, Letland, Litouwen)

In 1940 door SU geïncorporeerd als Sovjets- Polen, Hongarije, Roemenië, Bulgarije en Tsjecho-slowakije

Blijven formeel onafhankelijk, maar de facto vazalstaten Op het einde van de oorlog onder invloedssfeer van de SU gekomen

- DDR (Oost-Duitsland) Communistische satellietstaat van de SU

- Joegoslavië en Albanië Communistisch, maar los van de SU

- Finland = uitzondering Neutrale staat

- Oostenrijk Onafhankelijk in 1955 Neutrale staat Bezet door de 4 geallieerden in 4 invloedszones

Consolidatie van het communisme - Elke vorm van tegenstand werd als (neo-)nazistisch en collaboratie gezien- Nationalisatie van de economie

Definitieve doodsteek voor de grootgrondbezitters- Extensivering van de landbouw- Collectivisering van de landbouw (niet overal)- Industrie

Sterke focus op de zware industrie Sterk in het voordeel van de SU

- Militair akkoord: Warshaupact Tegenhanger van de NAVO Bondgenootschap: SU, Polen, Hongarije, Roemenië, Bulgarije & Tsjecho-slowakije

- Joegoslavië bleef onafhankelijk van de SU! Olv Marshal Tito

Repressie in Oost-Duitsland, Polen en Hongarije (1953 – 1956) - Stalin in 1953

Satellietstaten hopen op meer vrijheid Khrushchev komt aan de macht in de SU

- Khrushchev beweert meer “richting socialisme” te gaan Poging om Tito (Joegoslavië) voor zich te winnen

- Vele Oost-Europese landen dachten dat er meer vrijheid zou komen

- DDR: opstand in Oost-Berlijn snel neergeslagen

- Polen 1956: opstand geleid door communistische leiders zelf Tegen de SU Voor onafhankelijkheid en meer vrijheid Olv Wladyslaw Gomulka

116

Politieke controle Economische controle Collectivisering Relaties met de kerk hersteld Band met Moskou Gomulka-regime blijft tot 1970 aan de macht in Polen

steeds meer repressie

- Hongarije 1956: Opstand tegen de SU Olv Imre Nagy Pro reformaties Vrijlating politieke gevangenen SU reageert hard: repressie

Nagy wordt vervangen door SU-minded Jánós Kádar manu militari herstelling van de macht van de SU vele doden en migraties

Het Westen heeft hier niet ingegrepen! Toont aan dat men elkaars invloedszones respecteerde

22.6 Mao Zedong en de volksrepubliek China

Burgeroorlog - Reeds strijd Communisten vs Guomindang (nationalisten) vanaf 1927- 1937: Oorlog tegen Japan verenigt Chinese krachten (Communisten en Guomindang)- Maar burgeroorlog laait terug op na WOII (nederlaag Japan)- VSA steunt nationalisten / SU steunt communisten- 1946 – 1949: burgeroorlog

Guomindang verliest veel grond Trekt zich terug in Taiwan 1949: Mao Zedong roept de Volksrepubliek China uit.

Regime van Mao (1949 – 1976) - Controle op elk beleidsniveau (cf. Stalin – SU)- Uitschakelen van oppositie (cf. Stalin – SU)- Verklaart de oorlog aan rijke boeren (cf. Stalin – SU)

Chinese platteland wordt manu militari genationaliseerd - Wil modernisering en industrialiseren (cf. Stalin – SU)

1953: “5-jarenplan” Nadruk op zware industrie

- “De grote sprong voorwaarts” 1957 Industrie en landbouw snel transformeren ° “Industriële” landbouwcollectieven

landbouw mechaniseren rurale industrie oprichten

Men moest graan en rijst planten maakt niet uit waar, vruchtbare gronden of niet, quantiteit

117

Rampzalige gevolgen protest van boeren, misoogsten gigantische hongersnood: 30 miljoen doden

Land bleef gecollectiviseerd, maar andere aspecten van het plan afgeschaft

- Industriële sector Grote bloei

- Sociale maatregelen Gezondheidszorg Alfabetisme Rechten voor vrouwen

- Dus: forceren van een snelle, grote modernisering ten koste van vele levens (cf. Stalin – SU)

- 1966: “Culturele Revolutie” Uitgeroepen door Mao Alle oppositoire ideeën worden verbannen “Zuivering” van partijleden, intellectuelen , leerkrachten, studenten, … Economie en educatie crashen Fanatieke bendes VS Mao-regime Sterke repressie door het leger

- 1971: Mao trekt zich relatief terug Marjonet, premier Zhou Enlai krijgt de facto de macht

- Beiden sterven in 1976- Machtsstrijd

Deng Xiaoping komt aan de macht

Buitenlandse politiek van Mao - SU steunt Mao tijdens de burgeroorlog (1946 – 1949)- SU steunt communistisch regime in 1950’s

Militair, financieel, technologisch- Koreaanse oorlog brengt SU en China dichter bij elkaar

Voedt Westerse perceptie van een wereldwijde communistische beweging

- 1950: China bezet Tibet Dalai Lama wordt afgezet

- 1962: China in conflict met India Ivm grenzen

- Grensconflicten met de SU- 1960’s: SU en China strijden om ideologische leiding

- Band met de VSA Waren in oorlog geweest @ Koreaanse oorlog (VN-troepen waren vooral VSA-troepen) VSA weigert de Volksrepubliek China op te nemen in de VN

de Guomindang in Taiwan zetelde in de plaats 1971: VSA stelt zijn houding bij

ontmoeting Nixon – Mao Volksrepubliek China krijgt de zetel in de VN (ipv Guomindang)

118

Hfst 23: postkoloniale landen in Azië en Latijns Amerika

- Van dekolonisatie naar ontwikkelingslanden landen uit koloniaal imperium van de Europese mogendheden koloniaal imperium maakt plaats voor nieuwe naties

- Dekolonisatieproces: verrassend snel maar niet geweldloos GB: gaat vreedzaam kunnen realiseren

- Globaal: alle nieuwe staten waren vnl multinationale staten sterke interne tegenstellingen gevolg van koloniale grenzen bepaald door koloniale mogendheden eco: afhankelijk van het moederland geven van grondstoffen vaak proces van verarming met eventueel oorlog betwisting territoria: etnische, religieuse,..

- Landen zijn in zijn geheel ontwikkelingslanden moeten nog eigen economie ontwikkelen economisch nog steeds grote afhankelijkheid Bij sommige gelukt: Vnl. Aziatische landen sommige kennen echter negatieve groei: geen ‘ontwikkeling’

- De term 3e wereld 1e = kapitalistische; 2e = communistisch blok misleidend: heel wat laten behoren tot één van de andere blokken beweging van ongebonden landen: vb. India, Joegoslavië gaat synoniem worden voor ontwikkelingslanden; vaak gewezen kolonies niet altijd

114. De noodzaak voor onafhankelijke naties in Zuid-Azië

Het einde van de Britse heerschappij - India = Brits Indië Indië = de onafhankelijke staat voor WOII al een sterke onafhankelijkheidsbeweging de congrespartij (Ghandi) wil onafhankelijkheid maar sociale revolutie vermijden- Oprichting van de muslim League willen onafhankelijkheid maar niet onder de Congresspartij

- Onafhankelijkheidsbeweging wordt versneld door WOII onafhankelijkheid = onvermijdelijk na WOII = einde Britse heerschappij

- Na onafhankelijkheid ontstaan van etnische conflicten burgeroorlog volksverhuizing (Moslims vnl in Oost en West Pakistan)

- Ontstaan van 2 nieuwe landen: Pakistan en Indië spanning blijft bestaan: grensconflicten 3 grote oorlog + beide beschikken over kernwapens - Indië ook grensconflicten met China

- Binnenland: congrespartij sociale vooruitstreven + religieuze en etnische verdraagzaamheid Ghandi wordt vermoord (door Moslim) opvolger = Nehru als 1e premier - Nehru: gematigd sociaal beleid , neutraal land in de Koude Oorlog

Nehru’s opvolger - Zijn directe opvolger stierf vroeg opgevolgd door dochter: Indira Ghandi

119

beleid gekenmerkt door corruptie- Indira wordt vermoord door een radicale Shiks wordt opgevolgd door haar zijn weinig effectief beleid verlies meerderheid van Congresspartij

- Winnen van Volkspartij anti-Moslim opdrijven van de spanningen met de moslimgemeenschap - Congresspartij: moet in coalitie houdt stand tot vandaag

De islamitische republiek van Pakistan - Afsplitsing van het Oosten = Bangladesh ( burgeroorlog)

≠ regimes wisselen elkaar af + GW vervangen door wetten Koran militaire coup vrije verkiezingen: wordt kandidaat vermoord

beide zijn zeer arme landen tot vandaag steeds gewikkeld in moslim extremisme

115. De noodzaak van onafhankelijke naties in Zuid-Oost Azië

De unie van Birma (Myanmar) - Britse kolonie onafhankelijk erkend na WOII Tijdens WOII: invasie van Japan verzet gaat gebruik maken voor versnellen onafhankelijkheid na onafhankelijkheid: 1e minister = vermoord opgevolgd door U Nu- U Nu = boedhist + doctrinaire socialist

- Economisch moeilijk economisch pad naar socialisme = onmogelijk gepaard met etnische spanningen - overname door militair regime overgaan tot een politiek van isolatie en repressie- ’91: vrije verkiezingen met democratische partijen ongeldig verklaard door militair regime

Maleisië - De onafhankelijkheid van GB wordt uitgesteld wegens grote interne spanningen en een zeer sterke etnische verdeeldheid creëren van een Federatie van Maleisië- Sterke economische groei ontrekken van status 3e Wereld land

Indonesië grootste Moslimstaat + kolonie van NL eilandengroep grote verdeeldheid - WOII: bezet door Japan uitbuiten van de Antiwesterse stemming die er heerst erna: uitroepen van de onafhankelijkheid

Politionele acties NL wordt gedwongen tot overgave

- Ontstaan van populistische dictatuur: Sukarno - Onbewogen land conferentie van Bandung ( nieuwe staten pleiten neutraliteit in Koude Oorlog)- Poging tot staatsgreep van de communisten generaal Zuharto grijpt macht Zuharto krijgt steun van het Westen + voeren van een repressief beleid

120

- Economische bloei maar grote corruptie onafhankelijkheid van Oost-Timor uitbreken van Financiële crisis val van Zuharto Economie heerst maar geen democratisch bestel

Onafhankelijkheidsbeweging in Frans Indochina - WOII: Japanse bezetting zorgt voor grote wil naar autonomie Franse staat laat enige autonomie toe Niet genoeg: eist volledige onafhankelijkheid onafhankelijkheidsbeweging olv Ho Chi Min

- Conferentie van Genève toekennen van onafhankelijkheid Verdeling van Vietnam Noorden: onder Ho Chi Min = communist

Zuiden: Regime gesteund door het Westen Verdeling zou moeten worden opgeheven met het organiseren van Vrije verkiezingen Deze worden echter niet georganiseerd Guerrillabeweging situeren in context van de Koude Oorlog

De Amerikanen en de Filippijnen - Tijdens WOII bezetting door Japan creëren van een antiwesters klimaat- Ontstaan van Guerrillabeweging Marcos als President = dictator wordt vermoord Aquino herstellen van de democratie en installeren van mensenrechten De terugtrekking van de VS

116. Veranderingen in Latijns Amerika

De koloniale ervaring en de onafhankelijkheidstrijden - Terug in de tijd: Spaanse en Portugese kolonies incorporeren van autochtone bevolking

stimulans om zich te vestigen in de kolonies - Rijkdom van de economie naar moederland - Creolen worden zelfbewust onafhankelijkheidsstrijd (Bolivar en San Martin) Spanje + Portugal: hadden het moeilijk ten tijde van Napoleon

- Onafhankelijke staten: nog onstabiel grensconflicten meer stabliseren geen grote oplossingen op sociaal gebied Creolen: rijkdom combineren met politieke macht vorming van een militaire kaste

De gigant van het Noorden - Economische openstellen profiteren door VSA en GB VSA: speelt politiek een belangrijke rol Monroe = antwoord op Congres van Wenen Metternich doctrine = elkaar steunen tegen volksopstanden

- VSA: blijft aanwezig in Latijns-Amerika gaat na WOII nog een aantal keer tussenkomen: in de sfeer van de koude oorlog economische motieven willen stabiliseren van Latijns-Amerikaanse markt afzetmarkt

Economische groei en zijn problemen - Na WOII: economie rekenen op verhoogde landbouwproductie + buitenlands investering een grote alliantie vormen voor vooruitgang

- Industrie: onder controle van de regering inflatie

121

financieel gaan ze leningen aan inflatie toename van buitenlandse schuld grote financiële crisis: hyperinflatie verbetering tegen eind jaren ‘80

- Instabiliteit wordt versterkt door Amerikaanse interventie vermijden van linkse regimes

Politieke systemen en conflicten in Latijns-Amerikaanse maatschappij - 20e E: onzekere regimes + repressieve militaire dictaturen, burgeroorlog en sociale revoluties; … intenser door de context van koude oorlog

- Cuba: grootste poging tot sociale revolutie Baptista als president staatsgreep door Castro

doorvoeren van landhervormingen wil einde aan economische afhankelijkheid nationaliseren Amerikaanse Bedrijven. Economische steun verkrijgen van SU verlies steun: val van SU

- Castro = vaandel drager van anti-imperialistische linkse strijd

Latijns Amerika: neoliberalisme en een aantal linkse bewegingen Naar voorbeeld van het Westen

122

Hoofdstuk 24: Afrika en het Midden-Oosten na WOII

24.1 De Afrikaanse Revolutie

24.1.1 Frans Noord Afrika - In de jaren 1920’s ontstaan er nationalistische bewegingen in N-Afrika- 1956: Onafhankelijkheid van Marokko en Tunesië

Waren Franse protectoraten geweest

Marokko Sultan wordt koning Grondwet Maar koning wint aan macht over de jaren

Tunesië Wordt een republiek Habib Bourguiba als president (30 jaar aan de macht)

Algerije Was een volwaardige kolonie van Frankrijk sinds de 19e eeuw FR beloofde meer politieke toegevingen te doen als Algerije meer westers zou zijn Tijdens het interbellum enkele veranderingen maar niets spectaculair Na WOII stijgt de eis voor onafhankelijkheid

door nationalistische beweging De Europese inwoners van Algerije willen dit voorkomen

bang dat ze hun politieke (electorale) en economische privileges zouden verliezen Eerste oproeren neergeslagen door Franse leger Maar nationalistische beweging groeit

Front de Libération Nationale (FLN)

- Frans-Algerijnse oorlog 1954: FLN organiseert een guerrilla oorlog tegen de Fransen Gesteund door Egypte en andere Arabische staten In FR: 1958: De Gaulle terug aan de macht Wil onderhandelen over Algerijnse onafhankelijkheid 1962: Algerije wordt onafhankelijk

- Algerije na de onafhankelijkheid FLN bestuurt tot 1992 Partij wordt echter corrupt Slechte sociale omstandigheden voor de Algerijnse bevolking Islamitisch Bevrijdingsfront

extremistische partij 1991: Islamitisch Bevrijdingsfront wint de eerste verkiezingen Worden ongeldig verklaard door het FLN Gewelddadige fase: terreur van Islamitische partij en van het leger (repressie)

123

2000: staakt-het-vuren.

124

24.1.2 Brits West-Afrika - GB onderdrukt aanvankelijk nationalistische bewegingen in Sub-Sahara Afrika- Door economische problematiek en stijgende kracht van nationalistische bewegingen gaan ze

toch concessies doen

Goudkust/Ghana - Goudkust (=Ghana)

Nationalistische beweging olv Kwame Nkrumah Aanvankelijk onderdrukt en gevangengezet 1951: vrijgelaten Verkiezingen: Nkrumah wint overtuigend

wordt eerste minister 1957: volledige onafhankelijkheid met dominion-status 1960: ° Republiek Ghana

naamsverandering om van imperialistisch geconnoteerde “Goudkust” af te komen Nkrumah wordt president voor het leven Regeert autocratisch Anti-Westers beleid Legt de basis voor een pan-Afrikaanse beweging Band met SU en Volksrepubliek China @ Koude Oorlog Staat controleert de economie (Afrikaans socialisme) Economische neergang in de jaren 1960 1966: Militaire coup

Nkrumah wordt afgezet instabiliteit , 10 jaar instabiel

1979: Jerry John Rawlings neemt de macht over Tracht Ghana autonoom te maken (autrakisch) Meer staatscontrole op de economie + leningen van de Wereldbank Economie herleeft in de jaren 1980’s 21ste eeuw: Rawlings treedt af Opgevolgd door John Agyekum Kufuor

democratisch verkozen Ghana stabiel

Nigeria - Grootste Britse kolonie- Grote etnische verdeeldheid

Hausa en Fulani (Noorden) Yoruba en Ibo (Zuiden)

- Indirect rule De etnische groepen hadden eigen politieke en economische systemen in Pre-koloniaal

Nigeria GB bestuurde via de lokale heersers

- Opgeleide Nigerianen eisen de onafhankelijkheid na WOII- 1960: Nigeria onafhankelijk- 1963: ° Republiek Nigeria

125

Olv Nnandi Azikewe (president)- De noordelijke regio’s hebben echter al snel bijna alle macht- Nigeriaanse Burgeroorlog (1967 – 1970)

De Ibo’s uit het Zuiden plegen in 1966 een militaire coup De Hausa (N) plegen echter ook een coup

- 1970: de overheid start een politiek van hereniging na vele doden (vooral Ibo’s)- 1985: nieuwe militaire coup- 1993: verkiezingen

Gewonnen door oppositieleider Moshood Abiola Maar uitslag wordt ongeldig verklaard en Abiola wordt gevangengezet

- Leidt tot protesten 1999: verkiezingen Generaal Olusegnu Obasanjo wint Herstelt het volksbewind (ipv militair bewind)

- 2003: Obasanjo verkozen tot president- Nog steeds problemen

Etnische conflicten, religieuze conflicten, …

- 1970’s: economie boomt Door oliereserves

- Nood aan voedselimport Door droog klimaat en bevolking

24.1.3 Brits Oost-Afrika: Kenia, Tanzania, Oeganda

Kenia - Britse kolonisten beheersten het economische en politieke leven- Er groeit een onafhankelijkheidsbeweging

Olv Jomo Kenyatta- GB weigert aanvankelijk de onafhankelijkheid te schenken

Hierop volgt een gewelddadige reactie van de onafhankelijkheidsbeweging- 1963: Kenia wordt onafhankelijk

55.000 Europeanen verlaten het land- 1964: ° Republiek Kenia

Kenyatta wordt president Autocratisch bewind, oppositie wordt uitgeschakeld Anti-westers Pan-Afrikaans Neutraal @ Koude Oorlog

- 1978: Kenyatta Opgevolgd door Daniel arap Moi Zet hetzelfde bewind verder

- Economische malaise Internationale leningen weigeren hulp te bieden tot er hervormingen komen

- 2002: Moi treedt af Oppositieleider neemt macht over Onrust blijft

126

Tanzania - Tanganyika en Zanzibar waren Britse kolonies- 1961: Tanganyika & Zanzibar onafhankelijk- 1964: verenigd als Tanzania

Olv Julius Nyerere (president) Regeert autocratisch Verenigt verschillende etnische groepen binnen 1 natie Afrikaans Socialisme (nationaliseert economie) Kant van de SU en Volksrepubliek China @ Koude Oorlog

- Economisch weinig vooruitgang - Na 25 jaar heersen wordt hij opgevolgd

Opvolgers denationaliseren de economie Kleine landbouw tracht men te hersellen

- 1995: Eerste verkiezingen met meerdere partijen gehouden Benjamin William Mkapa verkozen als president Stabiliteit blijft behouden Herverkozen in 2002

Oeganda - Sinds 1890 een Brits protectoraat- 1921: eerste stappen naar zelfbestuur

Maar Afrikanen werden pas vanaf 1945 toegestaan Druk voor onafhankelijkheid

- 1963: ° Republiek Oeganda Olv Milton Obote (eerste minister) Koning van Boeganda (= centrale koninkrijk van Oeganda) wordt ceremoniële president

- 1966: Obote dwingt de koning van Boeganda te vluchten Obote wint aan macht

- 1971: generaal Idi Amin grijpt de macht Dictatuur Gewelddadig regime (moord, slachtingen, genociden, martelingen, …) Economische belangrijke mensen vluchten

economie - 1976: Amin roept zichzelf uit tot president voor het leven- 1979: Valt Tanzania binnen

Leger van Tanzania werpt de dictator omver- Obote komt terug aan de macht

Ontdoet zich van alle oppositie Wederom 10.000’en doden en vluchtelingen

- 1986: guerrillaleider (tegen Amin) Yoweri Museveni grijpt de macht Democratisering Internationale steun: economische heropleving + bestrijding aids Politieke klimaat wordt vrijer

- 21ste eeuw: guerrilla oorlogen blijven

127

24.1.4 Brits Zuid-Afrika

- Vredevolle onafhankelijkheid in de jaren 1960’s van Zambia, Malawi en Botswana

Zuid-Rhodesië/Zimbabwe - GB wilde langzaam naar een onafhankelijkheid toewerken

De zwarte meerderheid meer politieke rechten verlenen- Blanke minderheid verzet zich- 1965: Zimbabwe verklaart zich onafhankelijk van GB- 1980: blanke leiders geven uiteindelijk toe- 1980: ° Zimbabwe (naamsverandering)

Zwarte meerderheid in de regering Olv Robert Mugabe (eerste minister én president) Eenpartijstaat

- Gewapende Afrikanen nemen annexeren land dat in handen was van blanken Gesteund door Mugabe

- Geweld houdt aan + instabiliteit blijft

24.1.5 Zuid-Afrika

Zuid-Afrika - Verscheidenheid onder de bevolking

6 miljoen blanken 30 miljoen zwarten 3 miljoen gemengde bevolking 1 miljoen Aziaten

- 2 soorten blanken Afrikaners

afkomstig van de Nederlandse Calvinisten uit de 17e eeuw eigen taal (lijkt op NL): Afrikaans

Immigranten uit GB vanaf 1820’s Groeiende spanningen tussen beiden (sinds de Boerenoorlog eind 19e eeuw)

- 1948: “Nationalistische Partij” van de Afrikaners komt aan de macht Campagne voor raciale scheiding en het behoud van blanke dominantie “Apartheid”-politiek

zwarten werden uit de politiek geweerd raciale discriminatie (huizen, transport, grondbezit, werkgelegenheid, …)

1950-1980: 1 miljoen niet-blanken moesten blanke gebieden verlaten 4 “thuislanden” (= Bantustans) werden opgericht voor zwarten

de rest van het land bleef voor blanken Leidt tot internationaal protest

- 1961: ° Republiek van Zuid-Afrika (de facto onafhankelijkheid van de Britse Commonwealth) Oppositie wordt uitgeschakeld Nelson Mandela wordt gevangengenomen (leider Afrikaans Nationaal Congres) Afrikaans Nationaal Congres ijverde voor raciale gelijkheid

leidde tot vele stakingen en protesten met doden

128

- 1970’s: VN treft maatregelen + VSA boycot Zuid-Afrika economisch De gematigder leden van de Nationalistische Partij willen hervormingen Maar de diehard Afrikaners weigeren dit

- 1989: president F.W. de Klerk versnelt de hervormingen Apartheidssysteem wordt afgeschaft Nelson Mandela komt vrij Blanke overheersing wordt afgeschaft na een referendum

- 1994: eerste vrije verkiezingen voor alle “rassen” Mandela en zijn Afrikaans Nationaal Congres winnen

- 1996: nieuwe democratische grondwet

- 1999: Afrikaans Nationaal Congres wint opnieuw de verkiezingen Mandela gaat op pensioen Thabo Mbeki neemt de macht over

- Infrastructuurwerken Elektriciteitsnet , waterleidingsnet

- Sociale en politieke vrijheden - Toch nog grote problemen

Armoede Werkloosheid Criminaliteit Aids Landverdeling (blanken bezitten 80% van het land, 85% van de bevolking is zwart)

Namibië (vroeger Zuid-West-Afrika) - Voormalige Duitse kolonie- Was gecontroleerd geweest door de blanken van Zuid-Afrika- 1990: onafhankelijk onder de naam Namibië

Dankzij steun van de VN Na een guerrillaoorlog

24.1.6 Frans Sub-Sahara Afrika

- Na de bloedige oorlog tegen Algerije wilde FR vredevolle overschakelingen De Gaulle geeft de kolonies zelf de keuze of ze onafhankelijk willen worden al dan niet Alle 15 kolonies zijn tegen 1960 onafhankelijk

- De band met FR bleef echter sterk Franse invloed bij de organisatie van staten Militaire Franse steun bij onrust of coups ° Afrikaanse Financiële Gemeenschap om muntstabiliteit te garanderen en financiële steun

te bieden- Meeste landen worden dictaturen

24.1.7 Belgisch Kongo

- België had de onafhankelijkheid van Kongo niet voorbereid- Jaren 1950’s: onafhankelijkheidsstreven komt op in Kongo

129

- 1960: ° Republiek Kongo (onafhankelijk) Heel bruusk Olv Patrice Lumumba (eerste minister) en Kasavubu (president)

- Lumumba en Kasavubu komen in conflict- Muiterij in het leger - Katanga wil zich afscheiden (mislukt)- VN stuurt troepen om de orde te herstellen- 1961: Lumumba (vermoord)

- 1965: Mobutu pleegt een staatsgreep Vestigt een dictatuur (die 32 jaar zal duren) Nationaliseert de grote mijnbouwbedrijven en andere delen van de economie Afrikaniseert alles

cultuur, naamgeving van steden, … Kongo wordt hernoemt: Zaïre

Economisch zwak (corruptie) Krijgt steun van de VSA om (communisme tegen te gaan)

- 1987: VSA stopt steun aan Mobutu Verkiezingen Mobotu verliest, maar verklaart de verkiezingen ongeldig en zet dictatuur voort

- 1997: guerrillaleider Kabila verdrijft Mobutu en neemt de macht over Gesteund door Rwanda en Oeganda

- ° Democratische Republiek Kongo Afrikanisering ongedaan gemaakt Kabila heerst ook als een dictator Zwak regime (sterke afhankelijkheid van buitenlandse troepen) (zelf geen leger

opgebouwd)- Rwanda en Oeganda keren zich tegen Kabilla- 2001: Kabilla (vermoord)

Zijn zoon neemt de macht over- Onrust blijft

24.1.8 Burundi en Rwanda

- Tot 1919 kolonies van Duitsland- Na 1919: mandaatgebieden van België (“Ruanda-Urundi”)- 1962: onafhankelijkheid als Rwanda en Burundi (aparte staten)- Burundi

Onafhankelijk koninkrijk Olv Mambutsa IV (Tutsi)

- Rwanda Onafhankelijke republiek Olv Kayibanda (Hutu)

Hutu en Tutsi - Onrust tussen de Hutu en de Tutsi

130

Leefden in een soort van semi-feodaal systeem Tutsi (minderheid) domineerden de Hutu

- De Hutu zagen hun kans de machtsbalans te keren na de onafhankelijkheid- 1966: Tutsi legerkapiteit grijpt de macht in Burundi

° Republiek Burundi (ipv koninkrijk) Hutu rebelleren en vele massaslachtingen vinden plaats (zowel Tutsi als Hutu)

- 1987: Een Tutsi-regime pleit voor een etnische verzoening- 1993: presidentsverkiezingen

Eerst Hutu president wordt verkozen in Burundi- Idem in Rwanda (Hutu president verkozen)- 1994: vliegtuig wordt neergehaald waarin beide presidenten zitten

Allebei

- Hutu komen in opstand en roepen op tot het uitmoorden van de Tutsi en gematigde Hutu Massale slachtingen, 500.000 Tutsi’s (genocide)

- Gewapende Tutsi vluchtelingen keren terug uit Oeganda en slaan de opstand neer ° Regime dat een verzoening wil uitwerken

- Vele gewapende Hutu waren gevlucht naar Kongo Op die manier raakte Rwanda betrokken bij de Congolese burgeroorlog

- 2003: Paul Kagama (Tutsi) verkozen tot president- Politiek stabiliseerde

24.1.9 Einde van het Portugese rijk

- Portugese dictatuur hield het langst vast aan z’n kolonies- In 1961: onafhankelijkheidsstrijd - 1974: Portugese dictatuur wordt omvergeworpen- 1975: Mozambique en Angola onafhankelijk + enkele kleinere kolonies ook

Angola - Strijdende groepen

Marxisten Anticommunisten

- Koude Oorlog SU en Cuba steunen Marxisten VSA en Z-Afrika (onder Apartheidsregime) steunen anticommunisten

- 1976: ° Volksrepubliek Angola Communisten winnen Strijd blijft duren (steun VSA en Z-Afrika) Vele slachtoffers

- 1990’s stabilisatie onder toezicht van de VN

Mozambique - Eveneens een volksrepubliek- 16 jaar lang strijd met rechtse opstandelingen- Grote hongersnood door oorlog (0.5 miljoen doden, 1.5 miljoen vluchtelingen)- 1990’s: Marxisme verdwijnt omdat Westen economische steun levert

131

24.1.10 Ethiopië, Eritrea, Somalië, Sudan

Ethiopië & Eritrea - Italianen verliezen in Ethiopië @ WOII (hadden het als kolonie sinds 1936 onder Mussolini)

Keizer Haile Selassie keert terug- 1974: Marxistische coup

Keizer verdreven Antiwesters regime met steun van de SU

- SU verliest interesse door oorlog tussen Ethiopië en Eritrea (afscheidingsbeweging) Eritrea was tijdens de jaren 1960’s geannexeerd

- 1993: nieuwe Ethiopische regering Eritrea wordt weer onafhankelijk

- Grensconflicten Ethiopië – Eritrea

Somalië - Was tot 1914 deels van Italië, later onder toezicht van de VN- 1960: onafhankelijk

Linkse dictatuur gesteund door de SU- 1977: Somalië valt Ethiopië binnen

Wil een gebied waar veel Somaliërs leefden annexeren SU kiest partij voor Ethiopië Somalië verliest

- Somalië keert zich naar het Westen- ° Nieuwe dictatuur

Maar er was veel competitie tussen krijgsheren Anarchie breekt uit

Soedan - Werd bestuurd door GB en Egypte - 1956: onafhankelijk- Burgeroorlog tussen noordelijke Arabieren (pro islamitische staat) en zwarten uit het zuiden

Duurt 17 jaar lang 1.5 miljoen doden

- De regering onderdrukt rebellie van het zuiden- Arabische militairen blijven mensen in Darfur aanvallen - 2005: stabilisatie (vredesakkoord)

24.1.11 De Afrikaanse Revolutie

Uhuru en Négritude - Uhuru

Swahili voor “vrijheid”- Négritude

Literaire en ideologische beweging (vanaf 1920’s) door zwarte Franse intellectuelen, schrijvers en politici

Balans - Eind 20e eeuw

53 nieuwe staten

132

Neiging tot democratie was versterkt, maar zeker niet overal Groot Afrikaans bewustzijn Oorspronkelijke democratische beloftes moeten wijken voor dictaturen Vele etnische conflicten en burgeroorlogen

Verspreiding van de democratie - 1999: 32 landen hebben vrije verkiezingen- Oorlogen zijn nadelig voor sociaaleconomische ontwikkeling

Armoede, ziektes (aids) en honger- 1990’s: sociale maatregelen

Volksgezondheid, onderwijs, rechten, economische hervormingen- ° Organisatie van Afrikaanse Eenheid

Bestraft coups (economische sancties)

Afrikaanse problemen - Oorzaken

Imperialisme had traditionele Afrikaanse maatschappijen afgebroken Afrikanen hadden geen ervaring met politiek leiderschap Koude oorlog leidde tot steun aan dictaturen (beide kanten)

- Oplossingen? Hoe geweld voorkomen? Hoe “ontwikkeling” bevorderen?

economische steun?

24.1 Het Midden-Oosten

De Islamitische en Arabische wereld - ° identiteitsgevoel in de moslimwereld- Verdeelde mentaliteit

Wil modernisering om westerse vooruitgang te bereiken Keert zich af van de westerse cultuur

religieuze en culturele tradities vertragen modernisering tegen secularisering en vrouwenemancipatie

- Midden-Oosten Hoofdzakelijk islamitisch Ook enkele islamitische staten in Centraal-Azië

- Arabische staten 1945: ° Arabische Liga

Egypte, Irak, Libanon, Saoedi-Arabië, Syrië, Jordanië en Libië (na onafhankelijkheid in 1951)

- Arabische rivaliteit blijft Pan-Arabisme van kolonel Nassar (Egypte) (1950’s) en kolonel Khadaffi (Libië)

(1980’s) faalt Verenigde Arabische Republiek (Egypte & Syrië) valt snel uiteen

Arabische staten zien Israël als een westerse invloed

133

leidt tot vele spanningen en conflicten

24.2.1 Opkomst van Israël

Palestina - Zionisme vanaf eind 19e eeuw

Reactie op Europees anti-semitisme Doel: joods thuisland vestigen in Palestina

- Na WOII vluchten vele joden naar Palestina Arabisch protest hiertegen GB controleert de migratie en weigeren vele joden Joodse leiders zoeken steun bij VN

- 1947: VSA én SU stemmen voor een verdeling van Palestina (op vraag van zionisten)- 1947: Palestina verdeeld in 2 delen

Joods deel Arabisch deel Jeruzalem wordt onder internationale controle geplaatst Tegen de zin van Arabische buurlanden

- 14 mei 1948: zionistische leiders verklaren Israël tot de “Republiek Israël” Syrië, Libanon, Egypte, Jordanië en Irak (de 5 Arabische buurlanden) erkennen dit niet Vallen Israël binnen Israël (de Israëli, inwoners van de republiek Israël) doet een tegenaanval: 600.000

Palestijnse Arabieren moeten vluchten- 1949: wapenstilstand

Jordanië had de Westelijke Jordaan-oever en een deel van Jeruzalem veroverd Egypte had de Gaza-strook veroverd Maar vooral Israël had opmerkelijke gebiedswinst geboekt De Palestijnse Arabische vluchtelingen worden in vluchtelingenkampen gestoken

- Jeruzalem wordt verdeeld onder Jordanië en Israël Jordanië: oosten Israël: westen Dus: internationale controle op Jeruzalem vervangen door deze tweedeling

De nieuwe staat Israel - Israëli voelen Israël aan als een joods “thuisland”

Moest een toevluchtsoord voor alle joden worden Rabbijnen hadden een enorme invloed Toch godsdienstvrijheid

- Israël wordt een parlementaire democratie in westerse stijl Socialistische partij blijft lang aan de macht Hecht veel belang aan vakbonden, landbouwcoörperaties, onderwijs, gezondheidszorg Ook staatscontrole op de economie

- Vlotte economische ontwikkeling Industrialisatie Buitenlandse steun en investeringen Levensstandaard ligt hoger dan andere Arabische landen

134

Moderne militaire industrie nucleaire wapens

- 1948 - … : 2 miljoen immigranten in Israël 1990: problemen ivm werkgelegenheid en huisvesting

De Arabisch-Israëlitische oorlogen - 1956: Israël vs Egypte

Egypte had het Suezkanaal genationaliseerd Israëlische schepen worden geblokkeerd Israël gesteund door FR en GB

- 1967: Zes-Dagen Oorlog (Israël vs Egypte, Syrië en Jordanië) Egypte had de Golf van Aqaba gesloten voor Israëlische schepen Ramp voor de Israëlische economie Israël wint overtuigend !!! Westelijke Jordaan oever, oosten van Jeruzalem, Syrische Golan-Hoogtes,

Gazastrook (van Egypte) en het schiereiland Sinaï gaan naar Israël!

- 1973: Egypte en Syrië vallen Israël aan tijdens Jom Kippoer (belangrijke joodse feestdag) Israël slaat de aanval vrij snel af Maar de Arabische Liga legt een olie-embargo op (belemmering van olie-transport) !!! OPEC verviervoudigt hierop de olieprijzen Wereldwijde oliecrisis Ondertussen: VSA bemiddelt en de oorlog wordt beëindigd Israël trekt zich terug uit de Westelijke Suez oever

- 1982: Israël valt Libanon binnen Daar heerste anarchie door een burgeroorlog Israël was slachtoffer geworden van de PLO (Engelse afkorting voor Organisatie Ter

Bevrijding Van Palestina) ° 1964 raids georganiseerd vanuit Libanon door PLO

Israël dringt door tot Beiroet en eist de afschaffing van het PLO Israël trekt zich hierna terug Behoudt wel een veiligheidszone in Zuid-Libanon

- Het Midden-Oosten en de Koude Oorlog Het westen steunt Israël SU steunt de Arabische staten Eisenhouwerdoctrine belooft Amerikaanse steun aan alle anti-communistische landen in

het Midden-Oosten

- De PLO (= Organisatie Ter Bevrijding Van Palestina / Palestine Liberation Organization) ° 28 mei 1964 Palestijnse Arabieren Steeds meer militant en terrorisme

135

1964: PLO wordt lid van de Arabische Liga PLO erkend als spreekbuis (of zelfs “verbannen regering”) van alle Palestijnse Arabieren

Eist terugtrekking van Israël uit de gebieden veroverd na 1967 Eist een onafhankelijke Palestijnse staat In de westelijke Jordaan oever en de Gazastrook

- Israël vs Palestina 1977: Socialisten verliezen de meerderheid

door blijvende terroristische bedreiging in Israël Religieus geïnspireerde nationalistische partij (Likud) komt aan de macht

olv Menachem Begin als eerste minister Moedigt de Israëlieten aan zich permanent te vestigen op de Westelijke Jordaan Oever en

de Gazastrook Verwerpt onderhandelingen met PLO 1980: annexatie van Oost-Jeruzalem

- Conflicten Over de gebieden die Israël bezette sinds 1967 Over het probleem met de Palestijnse Arabieren (die een onafhankelijke staat eisen)

- 1978: Egyptische president Al-Sadat breekt met het Arabische “front” Onderhandelt met Israël 1979: akkoord onder toezicht van de VSA Israël zou zich terugtrekken uit Sinai behalve uit de Gazastrook Israël mocht vrij het Suezkanaal gebruiken

- Egypte wordt door de Arabische staten uit de Arabische Liga gezet Al-Sadat wordt vermoord door Islamextremisten Opgevolgd door Mubarak

Israël: de bezette gebieden en vredesonderhandelingen - De Intifada

“afschudden” in het Arabisch Opstanden in Palestijnse gebieden tegen wat Palestijnen de “Israëlisiche bezetting”

noemen 1987: eerste intifada Door een Palestijnse nationalistische agitatie (spanningen ) Israëlisch leger VS Palestijnse jongeren (rellen) PLO gebruikt de onrust om onafhankelijkheid te eisen voor Palestina Negatief voor de Israëlische economie en democratie

- Vredesonderhandelingen VSA moedigt vredesonderhandelingen aan Israël zou de gebieden die het sinds 1967 bezette moeten verlaten In ruil zouden de Arabische staten Israël erkennen als staat De Palestijnen zouden een eigen land krijgen Maar het joodse volk voelt zich onveilig omdat ze omsingeld zijn door islamlanden

voor sommigen was territoriale expansie hier een antwoord op Begin’s opvolgers (Likud-partij, nationalistisch cf. supra) ijveren voor definitieve

vestiging in de Westelijke Jordaan oever en in de Gazastrook

136

De meeste Israëli zien echter de noodzaak van een vredevolle samenleving met de Islamieten

- 1992: Socialisten weer aan de macht Olv Yitzhak Rabin en Shimon Peres Rabin beëindigt de permanente vestigingen op de Westelijke Jordaan oever Heropent vredesgesprekken

- 1993: Oslo-akkoorden Geheime gesprekken tussen Israëli en Palestijnen Leidt tot akkoord Rabin en Yasser Arafat tekenen een akkoord in Washington (+ een ontmoeting met Bill

Clinton) !!! Israël erkent de PLO Israël belooft stappen naar een Palestijns zelfbestuur !!! PLO erkent Israël als soevereine staat PLO zou het geweld stopzetten

- Maar, akkoord van korte duur 1995: Joods fanatiekeling vermoordt Rabin (socialist, dus gematigd jood) 1996: Peres (socialist, cf. supra) en de socialisten verliezen

Likud neemt de macht terug over (nationalistisch) olv Benjamin Netanyahu

Netanyahu laat de joden zich weer vestigen op de Westelijke Jordaan oever en de Gazastrook

Maar onder druk van de VSA worden in 1998 de Oslo-akkoorden herbevestigd (Netanyahu en Arafat) hierdoor verliest Netanyahu veel aanhangers!

Bij de volgende verkiezingen winnen de socialisten terug olv Ehud Barak

Onderhandelingen worden hervat Israëlische troepen trekken weg uit de Westelijke Jordaan oever en uit de Libanese

veiligheidszone (sinds 1982 bezet, na inval in Libanon) De Golan Hoogtes gaan terug naar Syrië

- De Israëli zijn afgeschrikt door de toegevingen van Barak Verliest de volgende verkiezingen

- 2000: opnieuw onderhandelingen tussen Barak en Arafat Mislukken Arafat bleef Oost-Jeruzalem eisen als hoofdstad voor een Palestijnse staat

- Spanningen De Israëli vinden dat Arafat zijn volk niet in toom houdt

- 2001: Ariel Sharon bezoekt een moslim site (De Tempelberg) Nationalistisch (anti-Palestijns) Heel provocerend voor de moslims/Palestijnen

- 2e Intifada breekt uit- Sharon wordt premier (2001-

Vele Israëli vonden dat Barak te ver gegaan was in zijn toegevingen

- 2004: Arafat

137

Mahmoud Abbas volgt hem op veel gematigder dan Arafat

Nieuwe mogelijkheid tot onderhandelingen Akkoord

Israël begint zich terug te trekken uit de Gazastrook- Sharon bouwt echter een muur als grens tussen Israël en Palestina- Sharon steunt de joden op de Westelijke Jordaan oever- 2006: Hamas-groepering komt aan de macht in Palestina

Vele terroristische aanslagen van Palestijnen vinden plaats- Zowel in Israël als Palestina willen extremisten niet wijken

De meeste Israëli en Palestijnen willen echter een vredesakkoord

Libië en Syrië - 1969: kolonel Muhammar Al-Khadaffi grijpt de macht in Libië

Dictator Pro pan-Arabisme Pro Arabisch nationalisme Steunde internationaal terrorisme 21ste eeuw: zijn standpunten matigen

- Politieke instabiliteit na onafhankelijkheid Syrië Veel coups 1963: socialistische Baath (partij) komt aan de macht

vestigt een éénpartijstaat 1971: coup van Hafez Al-Assad

vestigt een dictatuur Blijft 30 jaar aan de macht (tot 2000) 1982: opstand van Moslim Broederschap

bloedig onderdrukt Al-Assad was erg anti-Israëlitisch (na verlies van de Golan Hoogtes in 1967) Al-Assad steunt de militante Arabieren in de burgeroorlog in Libanon

verkrijgt virtuele controle over Libanon (tegen de zin van vele Libanezen) 2000: zijn zoon volgt hem op en trekt troepen terug uit Libanon

24.3 Revolutie en oorlog in de Perzische Golf

De revolutie in Iran - Vele traditionalisten waren anti-Westers in heel het Midden-Oosten

Tegen secularisatie- Iran was Sjiitisch

Bijna de gehele andere moslimwereld was Soennitisch- 1921: Reza Khan had de macht overgenomen in Iran

Daarvoor was het Brits en Russisch 1925: noemt zichzelf “Shah”

hoogste heerser Voert een programma van modernisatie in 1941: de Shah nijgt zich aan te sluiten bij de Asmogendheden (WOII)

GB en SU dwingen Reza Khan te abdiceren zijn zoon Mohammed Reza volgt hem op

Meer pro-westers

138

Erg corrupt Oliehandel bloeit Steun van VSA (economisch en militair) Herverdeling van land (grootgrondbezit ) Modernisering van de industrie Secularisatie

- De Shah wordt meer autoritair, verdrukt oppositie VSA negeert dit

- 1978: religieus geïnspireerde rellen De shah moet vluchten Ayatollah (hoogste macht in Sjiitisch geloof) Khomeini komt aan de macht

- Khemeini is anti-Westers Roept de ‘Islamitische Republiek’ uit Islamitische levenswijze moet worden heringevoerd (vrouwen boerka, mannen baarden) Islam > grondwet Westerse cultuur wordt verbannen Religieuze rechtspraak en vervolgingen

vele slachtoffers Staatscontrole over de economie

nationalisatie van bepaalde sectoren oliewinsten (door de grote chaos)

- 1979: Iraanse revolutionairen gijzelen 50 Amerikanen van de ambassade in Teheran Ze eisen de terugkeer van de shah (Reza) en zijn rijkdom Reddingsmissie van de VSA faalt Presidentsregime van Carter verzwakt hierdoor @ VSA

Oorlog tussen Iran en Irak - Ideologische verschillen

Iran wil de Sjiitische theocratie uitbreiden over heel de Arabische wereld- Irak

Olv dictator Saddam Hoessein (Arabische Baath partij) Militair regime Rijk aan olie Baath was Soennitisch Meerderheid van de bevolking was echter Sjiitisch

en er was ook een minderheid Koerden (etnische groep) Beiden worden onderdrukt en gedomineerd door de Soennitische Baath partij

- Grensconflicten Irak en Iran Ivm een waterweg die cruciaal was voor Irak om de Perzische Golf te bereiken Iran had het gebied onder controle gekregen 1980: tijdens de revolutie in Iran bombardeert Irak Iraanse olievelden

Irak valt Iran binnen en bezet de waterweg (en omstreken) 1982: Iran voert een tegenaanval uit

trekt tot diep in Irak probeert het regime van Hoessein omver te werpen

De oorlog wordt internationaal

139

de Perzische golf wordt onveilig Iran en Irak vallen (neutrale) schepen aan om wapenleveringen te voorkomen olietoevoer wordt moeilijker en dreigt geblokkeerd te raken

VSA komt tussen beiden (gesteund door GB en FR) westerse schepen verzekeren het olietransport

- Tegen 1987 had Iran het tegenoffensief verloren- 1988: Wapenstilstand

De 8 jaar durende oorlog had 10.000’en levens gekost Iranese economie was kapot Onderlinge relaties in het Midden-Oosten waren verzuurd

- 1989: Ayatollah Khomeini (leider Iraanse Revolutie, Sjiitisch) Gematigde elementen in de Iranese regering willen economische constructie en herstel

buitenlandse relaties- 1992: Rafsanjani wordt president

Gematigd economisch en politiek beleid Meest radicale hervormingen van de revolutie werden teruggedraaid Nieuwe Ayatollah (spiritueel Sjiitisch leider) Ali Khameini ° dualistische machtsstructuur (Ayatollah – President)

- 1990’s: tegenstellingen in Iran (door dualistische machtsstructuur)- 1997: Mohammed Khatami wordt president

Hervormingsgezind (progressief) Politieke en economische hervormingen Vrijheid Wil islam en democratie samenbrengen

maar het religieus kader van de revolutionaire periode blijft bestaan Religieuze autoriteiten hebben controle over leger, politie en gerecht MAAR er ontstaat een meer liberale geest

bij de “nieuwe generatie” clerici Gedragscodes en klederdracht worden gematigd Onderwijs Westelijke cultuur wordt meer toegelaten

- Iran toonde zich een voorbeeld voorn het inperken van het Moslimextremisme

Irak en de Perzische Golfoorlog (1990 – 1991) - Economische problemen in Irak door de oorlog met Iran

Hoessein zoekt oplossingen Probeert andere oliestaten te overhalen de olieprijzen te verhogen

lukt niet- 1990: Irak valt Koeweit binnen (= emiraat, rijk van een sjeik, onafhankelijk)

Irak annexeert Koeweit

- Het Westen heeft schrik dat Hoessein ook Saoedi-Arabië zou aanvallen en zo zelfs de gehele Perzische golf en de olieproductie zou beheren VSA komt tussen Gesteund door de VN Veiligheidsraad en enkele Arabische landen 1991: Operatie “Desert Storm”

140

VS lanceert een luchtaanval + grondoffensief Irak wordt verdreven Maar geen plannen om Hoessein te verstoten van de macht Wapenstilstand

- Hoessein weigert controle op massavernietigingswapens in Irak Onrust

- 2003: VSA lanceert een nieuw offensief in Irak (2e Golfoorlog) (cf. H27) Na aanwijzingen (vals of niet?) over massavernietigingswapens Na Irakese steun voor terrorsten Saddam Hoessein wordt afgezet

Veranderingen in het Midden-Oosten - Onrust in de Islam

Moslimfundamentalisten en gematigde moslims Fundamentalisten boeken enkele successen (cf. Taliban in Afghanistan)

Taliban in Afghanistan Moslimbroeders in Egypte aanhang in Turkije, Algerije, Soedan, …Vooral vrouwen(rechten) als twistpunt fundamentalisten willen vrouwen bannen uit het openbare leven

De nieuwe generatie ijvert voor meer flexibele interpretatie van de islam islam als cultureel kader geen islamitische staat beïnvloed door westen en globalisatie

24.4 De Ontwikkelingswereld

- Het koloniale tijdperk Verspreiding van Westerse wetenschap, techniek, cultuur Niet overal aanvaard met westerse invloed

op zoek naar een compromis: modernisering – traditionele waarden Grote sociaaleconomische problemen 1980’s: geleidelijke verbetering

meer democratieën…

De ontwikkelingservaring - Westerse landen steunen “derdewereldlanden” financieel

Geloof in modernisering, economische groei en sociale vooruitgang door financiële steun

Sommige landen willen echter snellere verbetering neigen naar communistische hervormingen

- 1960’s: ontwikkelingslanden worden geïndustrialiseerd Groene revolutie (landbouwtechnieken, chemische middelen, mest) Ontwikkelingslanden veroveren echter geen goede plaats op de wereldmarkt Kloof arm en rijk 1960’s: internationale economie wordt hervormd

grotere toegang voor ontwikkelingslanden tot de wereldmarkt meer financiële steun

141

Dit zorgt voor meer internationale controle 1974: oliecrisis

wereldmarkt heeft het moeilijk economische recessie (steun ) schulden worden steeds groter in de jaren 1980’s olieproducerende landen rekenden op blijvende stijging prijzen maar prijzen stagneren

- Impact van de “ontwikkelingen” Lonen waren amper gestegen Veel geld in de industrie gepompt Hierdoor werd de landbouw onderontwikkeld

was niet in staat de groeiende bevolking te voeden voeding werd geëxporteerd terwijl het ter plaatse nodig was

Veel corruptie in regeringen Plattelandsvlucht

Veranderde wereld en aanhoudende problemen - Meer dan één miljard armen- Economische groei vanaf de jaren 1980’s

Samen met bevolkingsgroei zorgt dit voor armoede- Vele miljoenen lijden aan ziekte en ondervoeding

- Sommige landen laten in de jaren 1980’s en 1990’s de status van derdewereldland achter zich °Nieuw Geïndustrialiseerde Landen (NIC) Indonesië, India, Thailand, Argentinië, Brazilië, Chili, Mexico Olierijke landen in het Midden-Oosten neigen hier ook naartoe

- Ontwikkeling dankzij rol van de plaatselijke overheden Economische ontwikkeling Scholen, transport, infrastructuur

- Onderontwikkeling dankzij rol van de plaatselijke overheden Storende staatscontrole Onvoorzichtig fiscaal beleid Groei en vooruitgang worden verstikt

- Slechte verdeling van armoede- Beter spreken van 2 werelden: armen – rijken

Geherwaardeerde ontwikkeling - Maatschappelijke discussies over hoe men ontwikkelingslanden helpt

Wereldbank en IMF hadden vele projecten gefinancierd die onnodig of nutteloos bleken ivm levensomstandigheden

Plan tot groei en ontwikkeling moet plan voor armoedereductie worden onderwijs, gezondheid, voeding, … in plaats van enkel economische projecten

142

het IMF had tijdens muntcrisissen maatregelen genomen die tegen de sociale noden ingingen

- Antiglobalisme globaal economisch systeem als oorzaken voor de problemen in ontwikkelingslanden

- Armoede , arbeiders uitgebuit- Globale economie als een hefboom voor de lokale economie te versterken

En zo de levensstandaard te verhogen- ° Digitale kloof

Informatica, technologie en internet niet overal toegankelijk Sociale kloof nog meer

143

Hfst 25: Een wereld in gevaar: Co-existentie en confrontatie in de KO - Voormalige kolonies over naar onafhankelijkheid- Fenomeen van Bipolariteit wereld geconfronteerd met ≠ crisissen

121. Confrontatie en Détente, 1955-1975 - Na de Korea oorlog: periode van stabilisatie SU: Chroestjov aan de macht ziet noodzaak in van vredevolle co-existentie VS: ziet een geest van samenwerking Kwestie Berlijn samenwerking vervaagt- Nucleaire wapenwedloop willen niet voor elkaar onderdoen wedrace

- FR: De Gaulle: onafhankelijkheid van VS stapt uit de NAVO

Het Kennedy tijdperk, 1961-1963 - De grootste confrontaties tussen VS en SU- Kennedy: veronderstelde een ‘Missele Gap’- Cuba: Castro openlijk in linken met Communisme Communistisch gebied in de achtertuin van VS? blokkade op import van Cuba Castro dichter bij SU een gewapende invasie van VS: de varkensbaai ( grote mislukking)

- Berlijn: Chroestjov stellen van ultimatum aan Westen om Berlijn te verlaten Kennedy: blijft in Berlijn steun van de Atlantische Alliantie Om Oost-Berlijnse vluchtelingen tegen te houden Berlijnse Muur

Cubacrisis van 1962 gevaarlijkste confrontatie- SU: gaat Cuba militair steunen tegen een nieuwe Amerikaanse invasie Een Amerikaanse blokkade tegen schepen van SU Grote spanning tussen beide nucleaire oorlog?

- Privé gesprek tussen Kennedy en Chroestjov zorgt voor ontspanning SU haalt raketten in Cuba weg VS haalt raketten in Turkije weg

De VS en de Vietnam oorlog - Onafhankelijkheidsstrijd tegen FR olv Ho Chi Minh- Verdeling van Vietnam: Communisten anti-communisten conferentie van Genève1955: Zuid-Vietnam verklaart onafhankelijkheid een onafhankelijke republiek = Diem regime Zuid-Vietnam weigert dus deel te nemen aan de vooropgestelde verkiezingen Ontstaan van een Guerrillabeweging = Vietcong

- VS: wil Vietnam niet in handen laten komen van Communisme Domino-effect groeiende Publieke opinie tegen Vietnamoorlog

144

- Johnson: Vietnamisatie Defensie komt in handen te liggen van Zuid Vietnam zelf hulp van VS beperkt tot training- Kissinger: luchtoffensief op Cambodja stoppen bevoorrading van Noord Vietnam Demonstratie in VS Staak-het-vuren met Noord Vietnam terugkeer van Amerikaanse troepen Indochina in communistische handen

- grote oorlogskost vnl. mensenlevens

Brezjnev: De Praagse lente - Brezjnev = opvolger Chroestjov politiek en economisch voordeel in ontspanning De openlijke competitie met communistisch China ontspanning heel belangrijk

- O- Euro: TS hervormingen door Dubeck strenge repressie door Brezjnev = de Praagse Lente

- Brezjnev doctrine = SU heeft het recht om te interveniëren in elk communist land om het Socialisme te beschermen tegen interne en externe krachten om zo de restauratie van een kapitalistische regime tegen te gaan.

Brezjnev en Nixon - Nixon: grote flexibiliteit in het Amerikaanse beleid naar voor schuiven van een beleid van Détente in de Koude Oorlog Ziet groot belang in de erkenning van de Volksrepubliek China Nixon-Kissinger : openheid tov Volksrepubliek China druk op SU voor détente

- Onderhandeling over het reduceren van bewapening SALT IGeen terugdringen van bewapening maar wel opstellen van limiet

- OVSE: Helsinki-akkorden pleiten voor vrede, economische en culturele samenwerking, bescherming van mensenrechten

122. Ineenstorten en herstel van de wereldeconomie - Oliecrisis de globale economie zeer kwetsbaar olie tekort + sterke prijselasticiteit

Economische recessie: Stagnatie en inflatie - Oliecrisis zeer sterke recessie - Groot gevolg voor kapitalistische landen = groot werkloosheid Zo ook Structurele werkloosheid: vele arbeiders keren niet terug naar hun oude job of gebruiken hun capaciteiten.- Stagflatie: combinatie van Stagnatie en Inflatie- Amerikaanse economie is in problemen Westerse landen kijken naar DL- DL: inflatie krijgt men onder controle grote druk op regering door werkloosheid Vertrouwen in het Keynesiaanse systeem is weg

Economische en politiek veranderingen in W-Euro - GB: Margaret Tatcher succesvol beleid

145

grootste economische groei van alle Europese landen Londen: financiële wereldstad Tatcher valt door het nemen van een aantal fiscale maatregelen- FR: François Mitterand Socialisme leunt aan bij Liberalisme “Changer La Vie” sociale hervormingen blijft trouw aan het Keynesiaanse systeem Cohabitatie = President en premier niet afkomstig van dezelfde partij

- W-Euro socialisten: beleid wint aan steunmoderatie en pragmatisme overschaduwen oudere ideologieën

- W-DL: kanselier = KohlEconomische groeiMaar nog geen vooruitzicht naar hereniging één natie en 2 staten

De Amerikaanse economie - Een sneller herstel van die crisis dan Europa- Crisis versterken van de dollar de waarde van de dollar gaat gestaag stijgen export krijgt grote competitie van Japan en Europa Moeilijk voor de VS om zijn producten te verkopen op de wereldmarkt

- Een relatief trage groei nog steeds grootste economie ter wereld

De Financiële wereld - Financiële markten: gedecentraliseerd maar meer verbonden dan ooit mondialisering- Samenwerking tussen de grootste industriële markten jaarlijkse bijeenkomst om te overleggen over de economie

De uitgebreide Europese gemeenschap: problemen en opportuniteiten - Na De Gaulle van het politieke toneel Europese gemeenschap van 6 landen gaat uitbreiden over de jaren heen tot 27 landen en tot de EU (= Europese Unie)

- Uitbreiding nieuwe problemen de vrijhandelszone is lang niet compleet enthousiasme wordt gedimd gemeenschap eerder intergouvernementeel dan supranationaal In periodes van economische vertraging en monetaire instabiliteit nationale maatregelen Vergaderen als een raad Europees Parlement

Op weg naar een “Single” Europa: de EU - Nieuwe fase van industrialisme: de Post-Industriële fase globale economie erodeert de economische en politieke autonomie van de natiestaten- Teken van de “Single European Act” EUop weg naar grotere integratie

123. De Koude oorlog hernieuwd - VS: Nixon Ford Carter Buitenlands beleid moet samengaan met moreel idealisme mensenrechten

146

- Tussen SU en VS: nieuwe onderhandelingen over wapenverdrag een 2de strategisch wapenverdrag SALT II- Voor ratificatie: inval SU in Afghanistan ondersteunen van een pro-Sovjet regime 1e zo gelijke interventie buiten O-Euro VS: zien als een nieuwe fase van expansie van SU dreiging voor geheel Midden-Oosten VS: serieuze bedreiging voor wereldvrede Europa: regionale kwestie Afghanistan = Vietnam voor SU niet in staat de Moslim guerrilla’s neer te slaan

- VS: gijzeling in Iran Zware klap voor het prestige van VS

Reagan tijdperk: van hernieuwing koude oorlog naar nieuwe detente - Confronteren van het communisme overal! grote kosten naar een leger voor vrede steunen van repressieve autoritaire regimes moeten anticommunistisch zijn- VS: leiderschap in wereldzaken SU erbuiten houden

Nucleaire wapenbeheersing - Na 1945: geen nucleaire wapens gebruikthingen wel boven iedere crisis

- Eerder: enkele wapenverdragen beheersing de wedloop (limiet)- Uitbouw van strategische lange-afstands raketten van overal worden afgevuurd grote vernietigingskracht: vanaf men afvuurt grote ravage

- Ontdekking: slecht voor atmosfeer verdrag over testen van nucleaire wapens enkel ondergronds testen Zo lang men vredevol het gebruik van nucleaire wapens aanmoedigt een snelle toename- Meerdere naties gaan nucleaire kracht nastreven alternatieve energiebron vnl. industriële grootmachten

- MAD- Zowel SU als VS gaat een grote stock aan wapens hebben zoveel dat men de tegenstander meer dan 1x zou kunnen wegvegen = overkill

124. China na Mao - Na dood Mao: competitie over leiderschap De machtigste figuur = leider van de gematigden = Deng Xiaoping

Hervormingen van Deng: liberalisering - Focus op economische groei en modernisatie- Installeren van een nieuw systeem: een ‘Huwelijk’ een plan- en markteconomie gaat enkele kapitalistische praktijken aanmoedigen: investeringen, privéondernemingenZonder het socialisme af te schaffen

- Gaat het land openen voor Buitenlandse investeringen her verwelkomen van Westerse kennis, technologie, …

Door hervormingen: transformeren van China

147

grootste successen worden geboekt op het platteland markteconomie: meer producten verkopen

- Deng’s hervormingsprogramma onvolmaaktheden de snelle economische groei inflatie Men had de problemen van de snelle groei kunnen overwinnen- Deng’s tijdperk wordt echte onderbroken door het weigeren van politiek hervormingen men weigert om te democratiseren overtuigd dat men er niet klaar voor was Zou enkel zorgen voor chaos en verwarring

De democratiseringsbeweging - Opvolger Deng = Hu Yaobang aanmoedigen van politieke vrijheid steun van de studenten gaat demonstraties niet onderdrukken de partij gaat hem vervangen na zijn dood serie van studenten demonstraties op Tiananmen plein Demonstranten eisen democratie

- Repressie van Deng’s regime zien als tegenaanval tegen een Westers geïnspireerde samenzwering

- Democratiseringsbeweging: in vraagstellen van de macht van de partij laat zien hoe diep liberale waarde al zijn geïntegreerd grote kracht voor politieke verandering Na Deng: een nieuwe generatie

- Opvolger Deng = Jiang Zemin opzoek naar verzoening met het Westen + grotere integratie in de wereldeconomie constant opzoek naar manieren om de Chinese te ontwikkelen steeds grotere invloed van China op de internationale handel lid van de wereldhandelsorganisatie

- Opvolging door Hu Jintao voortzetten van het economisch beleid van Jiang enorme demografische groei

centrale positie voor China in de internationale economie en politieke ordetoch nog zwarte kanten: schenden van de mensenrechten, falen voor een meer democratisch systeem, …

148

Hfst 26: De internationale opstand tegen het sovject communisme In de jaren ’80 keek de wereld verbaasd toe hoe het Sovjetcommunisme eerst structureel veranderde en uiteindelijk volledig van het politieke toneel verdween. Na 74 jaar kwam er in 1991 een definitief einde aan de SU. Tot ieders verrassing verliep die overgang zonder noemenswaardig geweld: de regimes implodeerden gewoon. Toch is het etiket ‘revolutie’ op zijn plaats, want repressieve regimes ruimden plaats voor vrije verkiezingen, de burgerdemocratie en een retoriek van mensenrechten. In die zin echode deze revolutie de principes van de Franse en de Amerikaanse Revolutie of de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens uit 1948.

De ommekeer werkte sterk door in de internationale politiek, waar de Koude Oorlog en de bipolariteit nu tot het verleden behoorden. De herstart bracht nieuwe uitdagingen en frustraties, maar vooral de hoop op een meer vreedzame internationale orde.

26.1. De crisis in de SU

Terugkijkend vormt het jaar 1985 een cruciale fase in de geschiedenis van de SU. Toen kwam Michaël Gorbatsjov aan het hoofd van het Politbureau. Zijn voorgangers Brezjnev, Andropov en Tsjernenko hadden ofwel te lang of te kort geregeerd en zo de verstarde SU aan de economische afgrond gebracht. Het regime zette in op een jonge, krachtige bestuurder die als landbouwminister ervaren had hoe desastreus de economie eraan toe was.

Onmiddellijk pakte Gorbatsjov uit met de perestroika: plannen om de centraal geleide planeconomie te hervormen. Het land volgde nog steeds de recepten uit Stalins tijd die alle economische vooruitgang afremden. Met een voorzichtige politiek van decentralisatie, meer ruimte om te ondernemen, minder bureaucratie en het stimuleren van de productiviteit hoopte hij de economische motor weer op gang te krijgen.

Om de verwachte tegenstand van het establishment voor te zijn, probeerde hij via de glasnost een politiek van open en kritische communicatie over het systeem in te voeren om de publieke opinie aan zijn kant te krijgen. De glasnost ontwikkelde al snel een eigen dynamiek die leidde tot meer vrijheid van meningsuiting en pers, grotere mobiliteit, constitutionele hervormingen en zelfs de terugkeer van dissidenten als Andrei Sakharov. In 1987 veroordeelde Gorbatsjov publiek de misdaden onder Stalin en er rolden zelfs nieuwe geschiedenisboeken van de persen.

Veel van zijn maatregelen botsten echter op weerstand van de partijkaders en bureaucraten. Uiteindelijk bleef het economisch systeem nagenoeg ongewijzigd, ook in de levensbelangrijke landbouw. Uit angst voor politieke onrust hield hij vast aan geleidelijke hervormingen en liet hij het oude systeem niet vallen. In alle stilte knabbelden de constitutionele hervormingen ondertussen wel aan het machtsmonopolie van de communistische partij. Bij verkiezingen in maart 1989 konden ook andere kandidaten opkomen. Er kwam een Congres van Volksafgevaardigden dat een uitvoerend orgaan aanduidde. Beiden mochten wetsontwerpen indienen en vrij debatteren. Gorbatsjov zelf won de presidentsverkiezingen.

Zijn inspanningen lokten ook veel kritiek uit. Conservatieven konden de hervormingen niet appreciëren, terwijl de progressieve krachten de maatregelen niet ver genoeg vonden gaan. De bevolking rekende hem de voortdurende economische malaise aan. Etnische groepen maakten handig

149

gebruik van de politieke ruimte om eisen tot onafhankelijkheid te formuleren, zoals in de Baltische staten Letland, Estland en Litouwen, die in het interbellum nog onafhankelijkheid gekend hadden. Elders leidden etnische spanningen tot geweld, zoals in Georgië of tussen Azerbeidjan en Armenië.

Op het internationale toneel verliet Gorbatsjov het ideologische pad en pleitte hij voor universele menselijke belangen en de vooruitgang van wetenschap en technologie. Hij transformeerde het imago van de SU van militaire en revolutionaire agressor naar een constructieve actor die troepen- en wapenreducties onderhandelde. Hij brak de uitzichtloze militaire campagne in Afghanistan af. Dankzij die detente kon hij de drukkende militaire kosten beperken en zijn binnenlandse agenda van openheid verder uitvoeren. Het was een grondige breuk met de heel gespannen relaties van begin jaren ’80 en leverde belangrijke resultaten op, zoals een akkoord in 1987 om kernrakketten te vernietigen en het START-verdrag van 1991 (Strategic Arms Reduction Treaty). De Koude Oorlog was nu heel ver weg.

26.2 De val van het communisme in Centraal- en Oost-Europa

Centraal- en Oost-Europa lagen in de jaren ’80 nog steeds onder de knoet van Stalinistische partijbonzen die soms al decennia aan de macht waren. Al voor Gorbatsjovs hervormingen vertoonden hun regimes echter barsten. Vroegere periodes van detente hadden geleid tot meer contacten met het Westen en dissidenten eisten de toepassing van de in 1975 ondertekende akkoorden van Helsinki over mensenrechten. Net als in de SU zat de economie in een diep dal. De centraal geleide planeconomieën botsten op hun limieten, en de roep om marktgerichte hervormingen klonk steeds luider.

Polen speelde in dit proces een voortrekkersrol. Na het hardhandige bewind van Gomulka duidde de partij in 1970 de hervormingsgezinde Edmund Gierek aan. Hij startte een ambitieus hervormingsprogramma, gefinancierd met westerse leningen. Om die af te betalen voerde Polen zo veel mogelijk uit, wat ten koste ging van de binnenlandse consumptie en de bevolking meesleurde in verarming.

In 1980 barstte de bom. Er braken felle stakingen uit op de scheepswerf van Gdansk. De arbeiders verenigden zich in een onafhankelijke vakbond, Solidarnosc, onder leiding van de charismatische Lech Walesa en eisten met steun van de Kerk politieke hervormingen. De SU reageerde door Gierek te laten vervangen door generaal Jaruzelski, die Solidarnosc verbood, de leiders liet arresteren en de noodtoestand uitriep.

Al gauw startte Jaruzelski een eigen hervormingsprogramma, daarin verder gestimuleerd door de liberalisering in de SU. Paus Johannes-Paulus II, een Pool, zorgde voor extra druk van buitenaf. Uiteindelijk organiseerde de partij in 1989 parlementsverkiezingen waarin ook andere partijen zich verkiesbaar konden stellen. Het werd één grote triomf voor Solidarnosc, dat de communisten reduceerde tot een bijrol. Zo viel een eerste dictatuur, het begin van een lange reeks fluwelen revoluties.

Na het neerslaan van de Hongaarse opstand in 1956 leidde Janos Kadar het land met ijzeren hand. Toch zocht ook dit regime naar economische hervormingen met de hulp van westers kapitaal. Dat leverde een bescheiden groei op van de economie, maar pas na 1985 kreeg deze hervorming een nieuwe dynamiek. De partij dumpte Kadar in 1988 en organiseerde naar hun normen zeer vrije verkiezingen. De partij verliet haar communistische principes en koos voor de sociaal-democratie. Toen overal nieuwe politieke bewegingen opdoken, bleek opnieuw dat hervormingen in stilte een revolutionair karakter gekregen hadden.

150

Eén maatregel van het nieuwe regime had enige tijd later een enorme impact: het land liet een deel van de prikkeldraad langs de grens met Oostenrijk weghalen. Toen Oost-Duitsers in 1989 hun vakantie in Hongarije doorbrachten, stelde dat land de grens met Oostenrijk open. Zo konden de Oost-Duitsers voor het eerst sinds 1961 legaal naar het westen, wat ze prompt massaal deden.

In Oost-Duitsland had Erich Honecker al sinds 1961 de touwtjes stevig in handen. Ondanks relatief goede economische prestaties en een toenadering tot het westen dankzij de Ostpolitiek van Willy Brandt, symboliseerde de Berlijnse muur nog altijd de onvermurwbaarheid van het regime. De Oost-Duitsers zagen echter wat er gebeurde in Polen, Hongarije en Gorbatsjovs SU. Toen duizenden burgers via Hongarije naar het Westen begonnen te vluchten en anderen massaal op straat kwamen, liet Gorbatsjov weten dat de Sovjettroepen in Oost-Duitsland niet zouden optreden.

De partij dwong Honecker tot aftreden, kondigde verkiezingen aan en bevestigde het recht op vrije doorgang. Op 9 november 1980 ging de Berlijnse muur open, waarop de uitzinnige bevolking die prompt begon af te breken. De hele partij zakte als een pudding in elkaar en gematigde en hervormingsgezinde krachten zochten elkaar om een nieuwe grondwet uit te werken.

Een andere dynamiek haalde deze ontwikkelingen in. Nu Oost-Duitsland niet langer communistisch was, klonk de roep om hereniging met het Westen steeds luider. De West-Duitse kanselier en christendemocraat Helmut Kohl kon de grootmachten overtuigen om hun bezettingsrechten op te geven. Duitsland bevestigde de territoriumoverdrachten aan Polen en de SU en beloofde de onschendbaarheid van de Pools-Duitse grens te respecteren. Niets stond de formele hereniging nog in de weg, die dan ook officieel volgde op 3 oktober. Berlijn werd opnieuw de hoofstad van een land dat op een democratische manier herenigd was, maar spoedig zou kennismaken met de problemen van die hereniging.

De Tsjecho-Slowaakse hardliners die na de onderdrukking van de Praagse Lente de plak zwaaiden, wezen Gorbatsjovs hervormingen af. Steeds meer dissidente stemmen lieten zich horen, bijvoorbeeld via een organisatie van intellectuelen als Charta 77 of in de charismatische figuur van Vaclav Havel. Onder impuls van de val van de andere regimes trok de protestbeweging de straat op. Zelfs met een arrestatiegolf kon het regime het tij niet meer keren, zodat eind november 1989 het machtsmonopolie van de communistische partij eindigde. Havel werd president en Gorbatsjov trok de Sovjettroepen terug, zonder bloedvergieten. Het land hernam snel zijn democratische traditie uit het interbellum, waardoor de wens van vooral Slowakije om onafhankelijk te worden op een vreedzame en ordelijke manier in vervulling kon gaan.

Zelfs in Bulgarije, toch beschouwd als een van de strengste regimes, maakte een paleisrevolutie een einde aan het communistisch bewind. De enige uitzondering op de regel van geweldloze overgangen vormde Roemenië. Vanaf 1965 installeerde Nicolae Ceaucescu er een harde dictatuur, geschoeid op stalinistische leest. Met westers geld forceerde hij de industrialisering van het hoofdzakelijk op landbouw gerichte land. Internationaal nam hij een opmerkelijke positie in, onafhankelijk van Moskou.

Ceaucescu negeerde de signalen in Oost-Europa, maar eind 1989 braken ook in zijn land protestbetogingen uit. Toen het leger weigerde de orde te herstellen, begon de Securitate, de geheime veiligheidspolitie, grof geweld te gebruiken. Soldaten die zich bekeerden tot het dissidente kamp vochten terug, en in de grootste chaos moest Ceaucescu de wijk nemen om uiteindelijk geëxecuteerd

151

te worden. In het nieuwe bestuur domineerden de communisten nog altijd en de democratie was nog heel zwak, maar een van de meest repressieve dictaturen was nu toch geëindigd.

Achteraf valt op hoe onverwacht en geweldloos de communistische regimes gevallen zijn. De groeiende contacten met het Westen dankzij de detentes, de Helsinki-akkoorden en de moed van de dissidenten speelden allemaal een rol. Toch woog vooral de beslissing van Gorbatsjov om niet tussen te komen door. De vergelijking met de gebeurtenissen op het Tiananmenplein in China, eveneens in 1989, maakt dat duidelijk.

26.3 De val van de SU

In 1991, twee jaar na de Oost-Europese revolutiegolf viel ook de SU. Tot dan leek het onvoorstelbaar dat dit massieve communistische regime ooit zou kraken. Vanwaar die plotse ommekeer? Gorbatsjov had hervormingen opgestart zonder veel resultaat. De zieltogende economie vroeg ingrijpende hervormingen, maar hij moest schipperen tussen progressieve kringen en conservatieve krachten die het machtsverlies in Oost-Europa laakten. In alle deelrepublieken, Rusland op kop, klonk de roep naar meer soevereiniteit steeds luider.

Gorbatsjov leek de controle te verliezen. Hij verving hervormingsgezinde politici door conservatieven en schrapte een aantal marktstimulerende maatregelen. De Baltische staten riepen hun onafhankelijkheid uit, maar het Sovjetleger besloot om op te treden. De hervormers spaarden hun kritiek niet en pleitten voor radicale stappen, waardoor ze nog meer vervreemdden van Gorbatsjov. Ze vonden een charismatisch leidersfiguur in Boris Yeltsin, die met zijn directe, volkse stijl, zijn kennis van en kritiek op het regime de bevolking aan hun kant zou krijgen.

Yeltsin probeerde om vanuit het parlement van de Russische deelrepubliek de aanval in te zetten op Gorbatsjov. Hij forceerde dat de presidenten van deelrepublieken in directe verkiezingen aangeduid zouden worden en verpletterde vervolgens in1991 zijn tegenstanders voor het Russisch presidentschap. Vanuit deze sterke machtspositie – Gorbatsjov was nooit verkozen, maar aangeduid door het Politbureau – eiste hij de onafhankelijkheid van de Baltische staten en zelfbestuur voor de deelrepublieken. Na onderhandelingen gingen negen deelrepublieken akkoord met de oprichting van een nieuwe federatie.

Dit was het signaal voor de conservatieve krachten in de partij, het leger en de KGB, de geheime politie, om een staatsgreep uit te voeren. Raken aan de unie betekende immers raken aan de essentie van het regime. Gorbatsjov weigerde hen echter te steunen en Yeltsin kon het Russisch parlement overtuigen om de kant van de hervormers te kiezen. Het leger en de geheime diensten aarzelden om op te treden, en na vier dagen bleek de coup mislukt te zijn.

Gorbatsjov keerde terug naar Moskou, trad af als secretaris-generaal van de partij en dacht het pad van de geleidelijke hervorming verder te kunnen volgen. Yeltsin sneed hem echter de pas af door het Russisch parlement enkele decreten te laten goedkeuren die de partij onder meer onteigenden.

Uiteindelijk bleef alleen een federale raad over, voorgezeten door Gorbatsjov en bestaande uit de presidenten van de deelrepublieken. De Baltische staten kregen onmiddellijk de onafhankelijkheid en de andere deelrepublieken volgden geleidelijk uit afkeer van en angst voor het Sovjetcentralisme. De federatie viel uiteen en Gorbatsjov trad af. In de plaats kwam het losse Gemenebest van

152

Onafhankelijke Staten (GOS). De SU eindigde formeel op 1 januari 1992. Rusland nam het zitje in de Veiligheidsraad over.

26.4 Na het communisme

Aan het begin van de 21ste eeuw bleef het systeem van een marxistisch-leninistisch geïnspireerde eenpartijstaat bestaan: in China, Noord-Korea, Vietnam en Cuba. Maar in Europa verdween in 1991 in Albanië het laatste communistische regime. De communistische partijen zochten een nieuw profiel, nu het marxisme zijn populaire aantrekkingskracht na het Sovjetexperiment grotendeels verloren had.

Het westerse politieke liberalisme leek te triomferen. De revoluties beloofden democratische en pluralistische samenlevingen te brengen, maar een garantie was er niet. De weg verliep vaak moeizaam en de frustraties daarover leidden soms tot antisemitisme, racisme en fel nationalisme. Bureaucraten profiteerden van hun cruciale positie in het systeem om financieel beter te worden van de overgang naar een markteconomie. Toch stond in de sterren geschreven dat de staat een sterke rol zou blijven spelen en dat het idee van gelijkheid aantrekkelijk zou blijven voor vele mensen.

Het nieuwe Rusland dat opdoemde uit de as van de SU vormde officieel een federatie met een grote bevolking, een gigantisch territorium en vooral een indrukwekkend kernarsenaal. De VS beloonde de andere ex-Sovjetrepublieken rijkelijk voor de vernietiging van de wapens op hun grondgebied en Rusland voerde het START-verdrag uit 1991 uit.

Andere problemen vormden een veel urgenter bedreiging voor de stabiliteit van Rusland. De deelstaten van de Russische federatie profiteerden van de bewegingsruimte die Moskou hen gaf om de weg naar zelfbestuur in te slaan. Alleen in de zuidelijke republiek Tsjetjenië leidde dat tot openlijk separatisme dat uitmondde in een bloedige oorlog met Moskou. De overgang naar de markteconomie flopte compleet en het land zonk weg in een economisch moeras. Corruptie verspreidde zich doorheen het hele politieke systeem en bracht de inning van belastingen in het gevaar.

Yeltsin probeerde om de economie versneld de transitie te laten maken. Een kleine kaste van oligarchen profiteerde van de privatiseringen door staatsindustrieën voor een prikje op te kopen. De meeste Russen kenden minder voorspoed en zagen hun koopkracht sterk achteruit gaan. De president probeerde in de loop van 1993 zijn macht te versterken maar botste steeds vaker met het parlement, waar communisten en nationalisten elkaar gevonden hadden in het protest tegen zijn politiek. Uiteindelijk schoten tanks de oppositie, die zich in het parlement verschanst had, uiteen. De nieuwe grondwet versterkte de positie van de president, die bijvoorbeeld de volksvertegenwoordiging, de doema, kon ontbinden.

Bij verkiezingen konden vooral de nationalisten en de communisten scoren dankzij het ongenoegen bij de bevolking. Yeltsins ministers voelden dat hun hervormingsagenda steun miste en besloten om de staatscontrole in de economie weer te versterken. De president zelf had nu meer uitvoerende macht, maar deemsterde weg, onder meer door fysieke en persoonlijke problemen.

De plotse militaire campagne tegen Tsjetjenië in 1994 was dan ook wellicht ingegeven door politiek opportunisme, in de hoop dat een snelle overwinning politiek voordeel zou opleveren. Door een slechte voorbereiding verzeilde het slecht getrainde Russische leger in een bloedig conflict dat twee jaar aansleepte. Toch kon Yeltsin in 1996 na een handige verkiezingscampagne een nieuwe

153

ambtstermijn wegkapen, ondanks de blijvende economische problemen. In 1998 ontsnapte het land zelfs aan het bankroet na een devaluatie van de roebel.

Na een lange reeks van regeringswissels benoemde Yeltsin een nieuwe eerste minister, Vladimir Putin. Hij linkte een reeks bomaanslagen aan vernieuwde activiteit van Tsjetjeense rebellen en liet het land opnieuw bombarderen. De hoge dodentol bij de bevolking lokte westerse kritiek uit maar viel in Rusland in goede aarde. Toen Yeltsin in december 1999 vervroegd aftrad, nam Putin de fakkel over. Hij won vlot de vervroegde presidentsverkiezingen in 2000.

Oorspronkelijk bleef hij net als Yeltsin trouw aan de democratie en betuigde zijn respect aan de hervormers van de jaren ’80. Geleidelijk aan kreeg zijn optreden meer autoritaire trekjes, onder meer naar aanleiding van de vervolging van het Tsjetjeens terrorisme. Hij onderdrukte zijn tegenstanders in de media, de politiek en het bedrijfsleven. In dat klimaat vielen de veroordeling op van de industriële magnaat Michael Khodorkovsky en de moord op de kritische journaliste Anna Politovskaia. Ondersteund door een stevige economische groei voer hij internationaal een eigen koers, waarin hij zich onder meer verzette tegen de Amerikaanse aanval op Irak. Na afloop van zijn tweede ambtstermijn volgde Dimitri Medvedev hem op, waarna Putin prompt eerste minister werd. Op die manier bleef hij een cruciale machtspositie in Rusland bekleden.

In ex-Joegoslavië dook na de val van het communisme virulent nationalisme op. Ambitieuze politieke leiders pookten nationalistische en religieuze spanningen op tot de bom barstte en een hevig conflict losbrak. Historisch ging dat terug tot het Ottomaanse rijk, dat in de 19de eeuw zo vermolmd was dat Servië zich afscheurde. Buurstaten Kroatië en Slovenië waren al in de 17de eeuw teruggekeerd naar het Oostenrijk en de Rooms-Katholieke invloedssfeer. Bosnië, een gebied met een sterk gemengde bevolking, was eind 19de eeuw eveneens terechtgekomen in het Oostenrijk.

Na WOI en de val van het Habsburgse en Ottomaanse rijk lieten de Europese grootmachten in Versailles toe dat de Servische monarchie de andere gebieden in een federatie bundelde die later een nieuwe naam kreeg: Joegoslavië. De spanningen tussen de verschillende bevolkingsgroepen bleven sporadisch opduiken en kregen een nieuwe dynamiek tijdens de Duitse bezetting in WOII. De Kroaten van de extremistische Ustasibeweging riepen met steun van de Nazi’s de onafhankelijkheid uit en installeerden een schrikbewind. Ondertussen raakte het verzet verdeeld tussen het vooral Servische regeringsleger en communistische guerrillero’s onder leiding van maarschalk Tito. Die laatste kon het laken naar zich trekken, onder meer door zijn succesvolle strijd die hem Westerse steun opleverde. Hij installeerde een federale republiek met een zekere mate van zelfbestuur voor de deelgebieden en onderdrukte elk vorm van separatisme.

Bij zijn dood in 1980 kwam de geest weer uit de fles. Bij de ineenstorting van het krasselende communistische bewind in 1989 opteerden alleen Servië en Montenegro voor het verderzetten van de federatie. De vroegere communistische leiders probeerden hun politieke vel te redden door zich te bekeren tot het nationalisme. Zo riep de Servische president Milosovic de Serven in andere delen op om zich te verzetten tegen afscheiding. Kroatië en Slovenië reageerden met referenda waarin de bevolking de onafhankelijkheid goedkeurde. De internationale gemeenschap erkende onmiddellijk de twee landen in de hoop om een Servische reactie af te blokken.

In Bosnië lag de puzzel nog moeilijker. Serviërs en Kroaten maakten de helft van de bevolking uit en keken lijdzaam toe hoe de moslimmeerderheid de onafhankelijkheid uitriep. Servië bleef achter in een rompstaat met Montenegro, en die frustratie leidde snel tot een gewelddadig conflict. Er volgden

154

etnische zuiveringen, vooral ten koste van de Bosnische moslims. De internationale gemeenschap bleef passief, wat leidde tot verbijsterende situaties zoals de al dan niet moedwillige afzijdigheid van Nederlandse VN-Blauwhelmen bij de grootschalige moordpartij in Srebrenica. Europa noch de VS wilden zich verbranden aan de complexe situatie in de Balkan.

Pogingen om de situatie te stabiliseren leverden een wapenstilstand op, maar op het terrein gingen de gevechten gewoon verder. Pas toen de krijgskansen keerden en de Serviërs teruggedrongen werden – en ze zelf het slachtoffer werden van etnische zuiveringen – ondertekenden de strijdende partijen in 1996 de Daytonakkoorden.

Maar de Balkan bleef onrustig. In 1998 doken spanningen op in de Servische provincie Kosovo, waar etnische Albanezen autonomie eisten. De Serviërs vormden er een kleine minderheid, maar beschouwden Kosovo om historische redenen als heilig land. De onafhankelijkheidsbeweging radicaliseerde, waarop Milosevic zijn strijdkrachten de opstand liet onderdrukken en het gebied etnisch liet zuiveren. In 1999 trad de NAVO voor het eerst in zijn bestaan militair op. Via bombardementen kreeg de organisatie Milosevic op de knieën. Om de aanval op een soeverein land om intern-politieke redenen te rechtvaardigen, lanceerde het Westen het begrip “humanitaire interventie”. Onder Russische druk bleef Kosovo bij Joegoslavië, maar 50 000 NAVO-soldaten bewaakten de vrede. Milosevic zelf werd beschuldigd van oorlogsmisdaden door het Joegoslaviëtribunaal in Den Haag, Nederland.

Hij bleef echter president, tot hij in 2000 verrassend verkiezingen verloor. Vojslav Kostunica volgde hem op, maar botste op grote economische problemen en het dossier-Kosovo. In 2001 volgde de uitlevering van Milosevic aan het tribunaal, waar hij in 2006 tijdens zijn proces overleed aan een hartinfarct. Kosovo scheurde zich in 2008 eenzijdig af van wat ondertussen de federatie Servië-Montenegro was, maar zonder algemene internationale erkenning, vooral omdat sommige landen vrezen dat dat de poort naar andere afscheidingen in hun land open zou zetten. Ook Montenegro heeft zich ondertussen, in 2006, na een referendum afgesplitst van Servië en is ondertussen lid van de VN en kandidaat-lid van de EU.

In Oost- en Centraal-Europa verliep de transitie naar democratische rechtsstaten met een vrije markt moeizaam. De oud-communisten bleven succes hebben bij verkiezingen, onder meer door de trauma’s die ontstonden tijdens overgangsperiode, maar functioneerden nu als democratische partij. Sommige analisten wezen erop dat vooral Westers materialisme centraal leek te staan in de nieuwe regimes, en niet de democratische waarden. De fluwelen toets van de revolutie had een echte catharsis onmogelijk gemaakt. Toch probeerden veel landen in het reine te komen met hun verleden door de confrontatie ermee aan te gaan. Geleidelijk aan sloeg ook de economische motor aan, vooral in landen die drastische hervormingsmaatregelen genomen hadden: Polen, Hongarije en Tsjechië. Deze naties gaven het goede voorbeeld, bekroond met het lidmaatschap van de Europese Unie voor acht Oost-Europese staten (2004).

155

Hfst 27: Een veranderde moderne wereld Na de val van het IJzeren Gordijn en de Soviet-Unie poneerden enkele sociale wetenschappers dat de geschiedenis in een definitieve plooi gevallen was. De feiten toonden volgens hen de triomf aan van de liberale democratie en de vrijemarkteconomie, de kracht van seculiere politieke theorieën en de positie van de USA als supermacht.

Nieuwe gebeurtenissen haalden deze theorie over het einde van de geschiedenis al snel in. Etnische, religieuze en interstatelijke conflicten zetten de wereld in brand en extreme milities doorbraken het geweldmonopolie van de staat, vaak met terroristische aanslagen. Het vredesdividend van de Koude Oorlog verdween als sneeuw voor de zon.

Deze evoluties kunnen echter niet verhullen dat op een ander, dieperliggend niveau de processen van globalisering ondertussen onstuitbaar verder gingen. Op sociaal, economisch en cultureel vlak leek de wereld alleen maar sneller af te stevenen op een ‘global village’ dat tegelijk de wereld verenigde én verdeelde.

Deze krachten bepaalden de evoluties aan het eind van de 20ste en het begin van de 21ste eeuw.

27.1 West-Europa na de Koude Oorlog

Het einde van de Koude Oorlog bracht Europa geen economische voorspoed. De werkloosheidscijfers lagen structureel hoog, de economische groei bleef beperkt. De traditionele Duitse economische motor sputterde onder de kosten van de eenmaking. Hoge intrestvoeten moesten het inflatiespook weghouden, maar remden investeringen af. De hoge kosten van de welvaartsstaat leidden tot een migratie van arbeid en kapitaal. In 2008 barstte bovendien een speculatieve zeepbel uiteen die al snel de hele wereldeconomie trof. Enkele Europese landen (Ierland, Portugal, Griekenland) kregen het hard te verduren en konden hun schulden niet meer aflossen. Slechts met hulp van andere lidstaten van de Europese Unie hielden ze het hoofd boven water.

Tegen de achtergrond van bijna permanente crisis sneden Europese regeringen voor het eerst sinds 1945 in de sociale voorzieningen, naar het Britse voorbeeld van het beleid van Margareth Thatcher.

In die context ontstond politiek ongenoegen dat omsloeg in onvrede met de traditionele centrum(-linkse) regeringspartijen. De kiezers gaven hen de verantwoordelijkheid voor de crisis, en talloze schandalen rond deze partijen leken dat oordeel alleen maar te bevestigen.

Italië vormt een duidelijk typevoorbeeld. Na decennia van regeringsmacht straften de kiezers de christendemocratische partij, geteisterd door verhalen over corruptie en banden met de georganiseerde misdaad, zwaar af. Nieuwe partijen kregen een kans, maar konden hun macht niet consolideren omdat ook zij botsten op de economische problemen. Uiteindelijk kon de conservatieve mediamagnaat Silvio Berlusconi de rechtse krachten bundelen en zo eerste minister worden. Ondanks een kortstondig links intermezzo en talrijke schandalen blijft hij nu toch al een tiental jaar aan de macht.

Let op de parallellen met de Belgische geschiedenis, waar de traditionele partijen in de jaren negentig in opspraak kwamen met schandalen (het Agustaproces, de milieuboxenaffaire, …). Uiteindelijk dreef een voedselschandaal, de dioxinecrisis, de christendemocraten na decennia van de macht.

156

Ondertussen stroomde een gestage vloed van vluchtelingen en immigranten Europa binnen. Zeker na de val van de muur ontstond in Oost-Europa een omvangrijke exodus. Zij zochten politiek en economisch asiel en belandden vaak in slecht betaalde jobs die Europeanen niet meer wilden. De Europese samenlevingen veranderden onherroepelijk, wat aanleiding gaf tot spanningen en een opflakkering van xenofobie. Dat uitte zich in de opkomst van anti-immigrantenpartijen zoals het Front National of het Vlaams Blok, aanvallen op migrantendoelwitten en strengere immigratiewetten.

Begin van de jaren ’90 bleef Europa dan ook verward achter. Het communisme was verdwenen maar maakte soms plaats voor virulent nationalisme, zoals in ex-Joegoslavië. De werkloosheid, zeker bij jongeren, leek het continent te verlammen. De interne onbeslistheid kwam pijnlijk naar voor bij enkele Europese crisissen waarin een krachtige reactie uitbleef. Pas na een Amerikaanse luchtinterventie in Kosovo zou daarin verandering komen. Ideologisch leken rechts en links uitgepraat. Denken dat een eengemaakt Europa de interne problemen kon overwinnen en een leidende rol in de wereld zou spelen, leek steeds ijdele hoop.

27.2 Natiestaten en economieën in tijden van globalisering

Vanaf het begin van de jaren ’90 kwam de Amerikaanse economie in een opwaartse spiraal terecht. Parallel daarmee ontwikkelen enkele politici zoals de Amerikaanse president Bill Clinton en de Britse premier Tony Blair een nieuw politiek discours dat een alternatief moet bieden voor de traditionele linkse en rechtse ideologieën. Ze lanceerden het concept van de ‘derde weg’, soms ook omschreven als de ‘actieve welvaartsstaat’. Het gaat om een beleid dat gericht is op economische groei en productiviteit en tegelijk sociale accenten legt.

Geruggesteund door de economische groei kregen deze politici ruimte om hervormingen door te voeren. Tony Blair kon het proces van ‘devolution’ opstarten, dat de deelgebieden van GB een ruimere zelfstandigheid gaf. Hij onderhandelde het Noord-Iers vredesakkoord in 1998 en hervormde het Hogerhuis, onder meer door het lidmaatschap van de hereditary peers af te schaffen, meestal edellieden die hun zitje geërfd hadden.

Het voorbeeld van Clinton en Blair kreeg navolging. Onder meer in Frankrijk (met Lionel Jospin) en Duitsland (Gerhard Schröder) won centrum-links veld. Ze voerden een beleid van privatisering en lanceerden stimulansen van de markteconomie. Aan het begin van de 21ste eeuw bleek echter dat dit pragmatisch socialisme botste op interne tegenstand. Onder meer daardoor konden meer rechtse krachten de regeringsmacht opnieuw in handen krijgen. In Duitsland kwam de christendemocratische Angela Merkel aan het roer (2005), in Frankrijk bleef het presidentschap altijd in handen van Gaullisten (Chirac, vanaf 2007 Sarkozy) en kwamen vanaf 2002 ook eerste ministers met dat etiket aan de macht. In GB verdreef de conservatief David Cameron (2010) na meer dan tien jaar New Labour van de macht.

Japan was een ander verhaal. In de jaren ’90 kende het land een diepe recessie veroorzaakt door een schuldenzeepbel. Jarenlang protectionisme had de competitiviteit ernstig verzwakt. Bovendien barstte een diepe politieke crisis los, gevoed door schandalen en verhalen over corruptie. De traditionele regeerpartij, de Liberale Democratische Partij, verloor prompt haar decennialange parlementaire meerderheid. Ondanks een hervormingsprogramma vormde Japan niet langer het model van economisch succes dat het tot dan geweest was, en tot vandaag wisselende kortlopende regeringen elkaar af.

157

In de Europese Unie tekenden zich twee tendensen af: verbreding en verdieping. De EU was geleidelijk aan uitgegroeid tot een economische supermacht, met de grootste interne markt. Twaalf landen besloten ook een eenheidsmunt te gebruiken, de euro, en hun monetair beleid uit handen te geven aan de Europese centrale bank.

De verbreding liet zich vooral merken in de toetreding van nieuwe lidstaten, die in ruil de eerder liberale economische en politieke basisregels moesten incorporeren. In de 21ste eeuw dook echter weerstand op tegen de mogelijke kandidatuur van Turkije als lidstaat, vooral dan op basis van argumenten over identiteit. De verdieping leidde tot de uitbouw van een gemeenschappelijk buitenlands- en veiligheidsbeleid. Het Europese falen in het conflict in Joegoslavië had de tekorten op dat terrein duidelijk aangetoond. Deze oefening verliep moeizaam, onder meer door de relatie tot andere organisaties zoals de NAVO en de weerstand van landen om hun soevereiniteit af te staan.

Dat laatste aspect bleef een belangrijk pijnpunt in de Unie. De gestage uitbreiding maakte het besturen van de unie steeds moeilijker en bij hervormingspogingen stonden federalisten en supranationalisten tegenover elkaar. De eerste groep wilde evolueren naar een verdere afbouw van de nationale soevereiniteit, wat voor de andere een brug te ver was. Pogingen om hervormingen in een verdragstekst (Nice, 2001) of zelfs een Europese grondwet te gieten, botsten bovendien op scepsis bij de Europese bevolking. Waar die zich in referenda mocht uitspreken, liet ze vaak een neen optekenen. Ook de vaak lage opkomst bij verkiezingen voor het Europees parlement sprak boekdelen.

Uiteindelijk kon de EU toch een hervormingsverdrag goedkeuren (verdrag van Lissabon, 2007) dat zowel federale als intergouvernementele accenten legt. Het Europese parlement kreeg meer macht, lidstaten verloren een aantal veto’s, maar tegelijk kreeg de intergouvernementele Europese Raad een eigen voorzitter. De Belg Herman Van Rompuy bekleedde als eerste deze positie. De Unie kreeg ook een Hoge Vertegenwoordiger van Buitenlandse Zaken en een eigen diplomatieke dienst.

Zo zoekt de EU een unieke weg in de internationale politiek. Het algemene beeld dat leeft is dat ze voor voorspoed en stabiliteit heeft gezorgd in ruil voor een beperkt soevereiniteitsverlies. Ondertussen evolueert de unie verder, onder meer door externe factoren zoals de economische crisis vanaf 2008 waar de Europese constructie door problemen in enkele lidstaten scherp op de proef werd gesteld. Voorlopig heeft ze deze moeilijkheden kunnen overwinnen dankzij de onderlinge solidariteit.

Niet toevallig loopt de economie als een rode draad doorheen de vorige paragrafen. In de jaren ’90 ontwikkelde zich een ‘nieuwe economie’, gebaseerd op de informaticarevolutie. Nieuwe bedrijven zoals Apple en Microsoft floreerden, de handel, kapitaalstromen en investeringen groeiden mee. Deze evoluties bleven niet beperkt tot de USA waar alles begonnen was, maar zoog heel de wereld mee in een steeds globalere dynamiek. De oprichting van de WTO (1994) om handelsbelemmeringen op te heffen, past in die context.

Er waren ook keerzijden aan de medaille. Onder meer Japan, Rusland en de Aziatische tijgers kwamen vrij plots in de problemen. De harde besparingen die het IMF oplegde in ruil voor hulp, riep steeds meer verzet op. De kloof tussen arm en rijk groeide. Bijeenkomsten van de WTO leidden tot heuse veldslagen die een extreme uiting vormden van de kritiek dat er te weinig aandacht was voor milieu en arbeid.

158

27.3 Intellectuele en sociale transities in moderne culturen

De vooruitgang van wetenschap en technologie in de twintigste eeuw was immens. Er ontstonden volledig nieuwe domeinen, zoals biotechnologie en genetica. Zeker het vermelden waard is ook de ruimtevaart, die door de Koude Oorlog en de concurrentie tussen de USA en de Soviet-Unie een stevige impuls kreeg. Nu gaat de verkenning van het heelal verder, maar tonen verschillende landen zich actief (China, Europa via de ESA), soms zelfs in een samenwerking, bijvoorbeeld voor de uitbouw van het internationaal ruimtestation ISS.

Technologie en wetenschap doken op in alle aspecten van het leven. Maar er was ook ontnuchtering, bijvoorbeeld de onmacht tegenover een ziekte als aids. Even ontnuchterend waren de militaire toepassingen van de nucleaire fysica, met de ontwikkeling van de atoom- en waterstofbom tijdens en na WO II. Ondanks burgerlijke toepassingen voor de productie van energie, ontstond er een maatschappelijke reactie tegen de gevaren van deze technologie, nog verscherpt door enkele incidenten. De ramp in Tsjernobyl (1986) bracht kernenergie zwaar in diskrediet, en ook recent in Japan (Fukusjima) bleek de veiligheid van kerncentrales niet evident te zijn. Ondertussen blijven onderzoekers, bijvoorbeeld in het CERN in Zwitserland, de wereld van het atoom verder verkennen.

Dergelijke projecten vereisten steeds grotere investeringen, waardoor de rol van de overheid en de industrie voor financiering evenredig toenam. Het gevaar voor politisering van wetenschappelijk onderzoek loert sindsdien om de hoek. Critici richten bijvoorbeeld bij de ruimtevaart hun pijlen op de kosten en de risico’s. Vanuit het ecologisme doken kritische geluiden op over de duurzaamheid van wetenschap en technologie, terwijl evoluties in de geneeskunde enkele ethische dillemma’s scherper stelden.

Veel van deze spanningsvelden doken op in de cultuurproductie na WOII. Het besef dat wetenschap niet alle problemen kon oplossen, leidde tot een gevoel van relativiteit dat zijn weg vond in de existentialistische filosofie van Jean-Paul Sartre en het postmodernisme. Die laatsten legden de klemtoon op de waardegeladenheid van teksten en symbolen die ze blootlegden in het proces van deconstructie. Historici uit de Annelesschool vestigden de aandacht op een geschiedenis die voorbij de evenementen keek en aandacht had voor langetermijnprocessen en een meer sociale geschiedenis, met oog voor nieuwe onderzoekspopulaties.

Kunstenaars verwerkten dat gevoel in abstracte werken, die tegelijk de politieke chaos en de irrationaliteit van de mens illustreerden. Onder invloed van het postmodernisme hergebruikten kunstenaars het verleden, mengden ze oud en nieuw, verwierpen ze het materialisme en de commercialisering en verlieten ze traditionele structuren, bijvoorbeeld in het theater. Opvallend: het publiek leek deze avant-garde niet te verwerpen, zoals vroeger gebeurde, maar accepteerde deze experimenten.

Ondanks de opmars van wetenschap en het secularisme en de tegenstand van het communisme, kon religie in de moderne wereld standhouden. Een opvallende tendens was de groeiende spanning tussen modernisme en fundamentalisme. Het eerste kamp was in het begin van de 20ste eeuw aan een opmars bezig die drastisch gestuit werd door twee wereldoorlogen. Conservatievere bewegingen zoals het evangelisch protestantisme in de USA wonnen gretig veld.

Binnen de rooms-katholieke Kerk merken we een zelfde evolutie. Paus Johannes XXIII initieerde via het Tweede Vaticaans Concilie (vanaf 1962) ingrijpende hervormingen, onder meer in de liturgie en

159

de positie van de paus die gerelativeerd werd. Zijn opvolger, Johannes-Paulus II, combineerde een sterk oecumenisch engagement met politieke stellingnames die de Koude Oorlog beïnvloedden, maar bleef op doctrinair vlak streng in de leer. Zijn opvolger vanaf 2005, Benedictus XVI zette deze lijn verder.

Dergelijke religieuze verstrakking zette zich ook in andere religies door. In de islamitische wereld leidde het zelfs tot militante bewegingen die een afkeer voor modern secularisme combineerden met de letterlijke lectuur van oude teksten. Hun optreden had soms grote gevolgen, zoals duidelijk bleek uit de rol van religie in de Iraanse revolutie van 1979 of de rol van de Afghaanse Taliban in de wereldpolitiek het laatste decennium. Dit is echter geen monopolie van de islam: ook het christendom, het jodendom en het hindoeïsme kennen hun extreme takken.

Van een heel andere, maar zeker ook militante orde, zijn de contestatiebewegingen van de jaren 1960. In de westerse wereld was na de naoorlogse babyboom een grote, jeugdige generatie opgegroeid in materiële welstand. Deze jongeren maten zichzelf een collectieve, kritische identiteit aan.

Die zetten ze om in een maatschappelijk engagement met een politieke dimensie, bij uitstek gesymboliseerd door enkele hevige studentenrebellieën. Het meest bekende voorbeeld vormt de Parijse opstand van mei 1968 waarbij studenten en ontevreden arbeiders het politieke systeem bijna konden omverwerpen. In de USA vermengde het ongenoegen zich met de Afro-Amerikaanse strijd om burgerrechten en verzet tegen de Vietnamoorlog. De moorden op charismatische figuren zoals Robert Kennedy (broer van J.F. Kennedy) en Martin Luther King zweepten de gemoederen nog op.

Hun inspiratie vonden ze meestal ter linkerzijde, maar gedistantieerd van klassiek links. Nadien zou deze generatie opgaan in het establishment, op enkele gewelddadige groeperingen zoals de Duitse Bader-Meinhofgroep of de Italiaanse Rode Brigades na.

Een aparte vermelding verdient het feminisme, de strijd voor vrouwenrechten. Vroegere generaties hadden al het stemrecht gerealiseerd. Vanaf de jaren ’60 bood de burgerrechtenbeweging inspiratie voor een nieuwe, militante fase met een focus op gelijke deelname aan economie en samenleving. Dit gebeurde niet toevallig op een moment dat veel vrouwen de arbeidsmarkt instroomden en de opkomst van anticonceptie en mogelijkheden tot abortus hun autonomie vergrootten.

27.4 Internationale conflicten in de 21 ste eeuw

Het einde van de Koude Oorlog en de val van de SU veranderden de fundamenten van de internationale politiek. Amerika bleef achter als enige supermacht die de stabiliteit van de wereld kon garanderen en de westerse campagne tegen het communisme doofde uit. Toch bleef vrede uit, getuige tal van conflicten in alle werelddelen.

Rusland hield als opvolger van de SU trouwens vast aan zijn machtspositie, vooral op grond van het kernarsenaal. De Russische steun aan Servië tijdens de oorlog in ex-Joegoslavië illustreerde die ingesteldheid treffend. Het land stelde zich even assertief op tegenover de uitbreiding van de NAVO. Via een opname in de G8 en de uitbouw van structureel overleg met de NAVO probeerden andere landen om een nieuw diplomatiek evenwicht te vinden.

Dat leidde tot resultaten, vooral inzake vrijwillige nucleaire ontwapening. Toch verliep dit proces niet rechtlijnig. Er zijn nog steeds duizenden kernkoppen, en nieuwe atoommachten staan op of

160

proberen dat tenminste. Ook de USA gaf dubbelzinnige signalen, onder meer door de ontwikkeling van een rakettenschild en de weigering om de Nuclear Test Ban Treaty te ondertekenen. Recentelijk, in 2010, ondertekenden de Amerikaanse president Obama en zijn Russische collega Medvedev echter een nieuw ontwapeningsverdrag.

De relaties met China, een andere, opkomende grootmacht, verlopen eveneens grillig. De partners proberen te balanceren tussen toenadering via handel en economische contacten enerzijds en kritiek op de mensenrechtenschendingen anderzijds. Ook het dossier Taiwan zorgt nog steeds voor spanningen.

Misschien wel het meest in het oog springende facet van de internationale geschiedenis na 1990 is de strijd tegen het terrorisme. Zeker de brutale aanslagen van 11 september 2001 luidden een nieuwe fase in in de Amerikaanse betrokkenheid in het Midden-Oosten. De acties waren het werk van Al Qaida, een extremistische islamitische groepering geleid door Osama Bin Laden. Zij streden expliciet tegen de Amerikaanse aanwezigheid in het Midden-Oosten en konden daarbij rekenen op de steun van de Afghaanse Taliban.

President George W. Bush kreeg van het Congres snel de bevoegdheid om terug te slaan tegen de aanvallers, het begin van de ‘war on terror’. In de USA liet de Patriot Act (2003) toe om terroristische bedreigingen in eigen land op te sporen met onderzoeksmethodes die diep in de privacy van de mensen binnendrongen. Er was maar een groot probleem: Al Qaida aanvallen was moeilijk omdat het een private organisatie was zonder regering of infrastructuur. Bombardementen op Afghanistan verwijderden de Taliban van de macht en dreven Al Qaida uiteen, maar Bin Laden kon ontsnappen en ook de bloedige aanslagen vielen niet stil (Madrid, 2004, Londen, 2005). Uiteindelijk konden de Amerikanen in 2011 Bin Laden uitschakelen tijdens een militaire actie in buurland Pakistan, maar ook dat lijkt de aanslagen niet te doen ophouden.

Ondertussen kwam ook Irak onder Amerikaans vuur te liggen. De USA percipieerden het land als een bedreiging voor de eigen veiligheid gezien de veronderstelde aanwezigheid van massavernietigingswapens en vonden het hun plicht om de dictatuur van Saddam Hoessein te stoppen. Hoewel wapeninspecteurs van de VN geen wapens ontdekten, bleef de Amerikaanse president met de steun van de Britse premier Blair volhouden. Uiteindelijk trokken ze zonder VN-mandaat ten aanval.

De strijd was snel gestreden, maar ging bijna naadloos over in chaos en een opstand, vooral in het Soennitisch gebied waar de machtsbasis van het vroegere Irakese regime lag. De Amerikaanse planners hadden niet voorzien dat de cruciale olie-infrastructuur van het land niet heropgebouwd raakte daardoor. Er zat niets anders op dan de strijd aan te gaan tegen de opstandelingen. In die context werden in 2005 verkiezingen georganiseerd. Door de boycot van de Soennieten kregen vooral de Koerden en de Sjiieten kansen. Pogingen om de Soennieten via politieke hervormingen en nieuwe verkiezingen aan boord te krijgen, leidden vooral tot nieuwe spanningen en geweld.

Het mag dan ook niet verbazen dat de steun voor de oorlog in het thuisland smolt als sneeuw voor de zon. Enkele schandalen, bijvoorbeeld over de behandeling van gevangenen, versnelden dat proces. Een strikte timing voor terugtrekking blijft ondertussen uit.

Als deze paragraaf al een ding duidelijk maakt, is het dit: het eind van de geschiedenis is nog niet in zicht. Nieuwe conflicten dienen zich aan. In de diepte zorgen andere processen voor evenveel uitdagingen. Vooral de enorme bevolkingsgroei zal de strijd om levensmiddelen en grondstoffen nog

161

scherper stellen, en ook de milieu-impact van al deze mensen zorgt voor internationale spanningen, zoals de discussie over de uitstoot van CO² illustreert.

162