PILOT BOKASHIBrabants en Limburgs maaisel voor een

gezonde bodemMaarten van Schijndel

Adviseur watersystemen

Inhoud presentatie

1. Kleine kringloop maaisel

2. Wat is bokashi

3. Pilot bokashi: opzet en uitvoer

4. Pilot bokashi: resultaten

5. Conclusie

6. Tips

1. Kleine kringloop maaisel

1. Kleine kringloop maaisel

• Maaisel afvoeren

– Stortkosten

– Transport(kosten)

– Niet benutten gebiedseigen nutriënten

• Maaisel blijft op de oevers

– Perssap+percolaatvocht

– Instabiele oevers

Kleine kringloop maaisel

1. Kleine kringloop maaisel

• Geen ontvangstplichtig maaisel

• Schoon en onverdacht maaisel

– Schone waterbodem

– Geen vervuilende puntbronnen

– Geen zwerfafval

– Geen plaagsoorten

• Vrijgekomen maaisel aangrenzend of binnen 5km afzetten

• Ontvanger krijgt een vergoeding

• Lokale agrariërs en Brabants Landschap

• Onbewerkt onderwerken op (landbouw)percelen

1. Kleine kringloop maaisel

Voordelen Nadelen

Lagere afvoerkosten (waterschap) Kans op onkruiden (beide)

Niet in mestboekhouding (agrariër) Kans op exoten (beide)

Verhoging organisch stof (beide) Administratie en meerwerk (beide)

Vergoeding (agrariër) Rottend maaisel/uitspoeling/CO2 (beide)

Sluiten organische kringlopen (beide)

Minder transport (milieu/beide)

Samenwerking (beide)

BOKASHI

2. Wat is bokashi

2. Wat is bokashi

Japans: “goed gefermenteerd organisch materiaal”

• Voorverteren van organisch materiaal

• Voedsel voor bodemleven

• Proces wordt in gang gezet door (effectieve) micro-organismen (EM)

• Er worden mineralen aan toegevoegd

• Nagenoeg geen CO2 uitstoot

• Gaat weinig energie en geen biomassa verloren tijdens het proces

• Kan van bijna elk type vers organisch materiaal gemaakt worden

• Minimaal 25% en maximaal 50% droge stof

• Ideale C/N-verhouding = 20:1

2. Wat is bokashi

“Lasagne methode”

3. Pilot bokashi: opzet en uitvoer

3. Pilot bokashi: opzet en uitvoer

November 2015

• Waterschappen

– Aa en Maas

– Brabantse Delta

– De Dommel

– Peel en Maasvallei

• ZLTO

• LLTB

• Agrariërs

• Natuurmonumenten

• GroeiBalans

3. Pilot bokashi: opzet en uitvoer

• Barrières wegnemen– Tijd

– Geld

– Meerwaarde voor de bodem (t.o.v. onbewerkt maaisel)

• Twee leveranciers van toevoegmiddelen

• Verschillende producten met verschillende prijzen

• Automatiseren productieproces

• Erfbijeenkomsten 2017/2018

• Rapportage GroeiBalans T&O

3. Pilot bokashi: opzet en uitvoer

Gebied Bokashihoop 1 Bokashihoop 2

Aa en MaasBij De Oorsprong

met oergesteentemeel

Bij De Oorsprong

zonder oergesteentemeel

Brabantse DeltaAgriton

met kalk en kleimineralen

Agriton

zonder kalk en kleimineralen

De DommelAgriton

met kalk en kleimineralen

Bij De Oorsprong

met oergesteentemeel

LimburgAgriton

zonder kalk en kleimineralen

Bij De Oorsprong

zonder oergesteentemeel

Verschil in leveranciers en nut en noodzaak toevoegmiddelen

3. Pilot bokashi: opzet en uitvoer

Verdere onderzoeken

• Verschil in kwaliteit tussen bokashi en onbewerkt maaisel

• Automatisering proces (balenpers+sealen)

• Gebruik landbouwkalk i.p.v klei-/kalkmineralen

• Effect bokashi op de bodem

4. Pilot bokashi: resultaten

4. Pilot bokashi: resultaten

Leveranciers• Verschillen tussen het eindproduct bokashi zijn tussen

Agriton en Bij De Oorsprong minimaal

• Bij De Oorsprong iets meer bacteriën en amoebes

• Prijsverschil

4. Pilot bokashi: resultaten

Toevoegmiddelen• Onbewerkt maaisel en zonder mineralen heeft lagere C/N verhouding

• Meer organisch stof en humus met toegevoegde mineralen

• Met mineralen (soms) meer protozoa’s en bacteriën

• Landbouwkalk i.p.v. mineralen geen verschillen in biologie

• Landbouwkalk i.p.v. mineralen minder omzetting van org. stof naar humus

• Zonder EM geen schimmels in de bokashi (en bodem)

4. Pilot bokashi: resultaten

Automatisering

• Het is mogelijk om van maaisel (inclusief

toevoegmiddelen) direct balen te persen om te

laten fermenteren

4. Pilot bokashi: resultaten

Effect op de bodem

• Meer schimmels in de bodem met bokashi

• Geen significante verschillen in organisch stof

na 1 jaar

5. Conclusie

5. Conclusie

Bokashi heeft zeker een meerwaarde t.o.v. de

onbehandelde objecten. Algeheel wordt er in de

behandelde hopen meer organisch stof behouden, zijn de

C/N ratio’s zijn hoger en er is meer bodemleven (met name

schimmels) aanwezig

Er zijn tussen de leveranciers geen significante verschillen

waarneembaar in de kwaliteit van het eindproduct

Het is mogelijk om andere mineralen te gebruiken dan de

gangbare mineralen. EM wel altijd toevoegen

6. Tips

6. Tips

• Verklein het materiaal vooraf

• Voldoende water in de hoop

• Altijd EM toevoegen

• Goed afdichten

• Verharde ondergrond

• Eventueel zwerfvuil verwijderen

• Voeg (stal)mest toe

Vragen?

Bedankt voor jullie aandacht!