| 1

› Prof. dr. Wim Tops

› Afdeling Neurolinguïstiek

› Faculteit Letteren

Iedereen gelijk?!

Aanpak van leerstoornissen

op school

| 2

| 3

Hokjesdenken verdwijnt …

| 4

| 5

EXECUTIEVE FUNCTIES

EXECUTIEVE FUNCTIES

COGNITIE COGNITIE

PERSOONLIJKHEID PERSOONLIJKHEID

Executieve functies

› Processen voor doelgericht, efficiënt en sociaal aangepast gedrag

› Essentieel in het dagelijks leven maar ook op school

› Actieve bijdrage bij tot de ontwikkeling van adequate leer- en studiestrategieën

| 6

| 7

Executieve Functies

Inhibitie impulscontrole, stoppen met bepaald

gedrag wanneer de situatie dat

vereist

Cognitieve flexibiliteit omgaan met verandering

Emotieregulatie emoties in goede banen leiden

Initiatief nemen uit zichzelf aan een taak of activiteit

beginnen

Werkgeheugen tijdelijke informatie opslaan

Plannen en organiseren plannen = vooruit denken,

organiseren = informatie structureren

en hoofdlijnen bepalen

Ordelijkheid en netheid opruimen en ordenen

Gedragsevaluatie beoordelen van een taak of gedrag

Zintuigen Kortetermijngeheugen Langetermijn-geheugen

Zwakke executieve functies

› Kinderen met leerstoornissen

› Kinderen met taalstoornissen

› Kinderen met motorische problemen

› Kinderen met gedragsproblemen

› Kinderen met autisme

› …

| 9

Voorbeeld 1

Werkgeheugen = tijdelijke opslagplaats van taak-relevante informatie

Hier les filles …………………. (wandelen) à la mer.

1.Vertaal wandelen: se promener

2.Hier = gisteren gebruik van passé composé

3.Les filles = 3e persoon meervoud

4.Wederkerige werkwoorden vervoegen met être

5.Accord du participe passé

Hier les filles se sont promenées à la mer.

| 10

Voorbeeld 2

Jan zet twee dozen op een plank. Elke doos is 45 cm. De plank is 1m lang. Hoeveel ruimte blijft er over?

1.1m = 100 cm

2.2 dozen van 45cm

3.2 x 45 = 90cm

4.Ruimte over = verschil = min

5.100 – (2 x 45) =

6.100 cm – 90 cm = 10 cm

Er blijft 10 cm over.

| 11

Aandacht en concentratie

• concentratieproblemen

• verhoogde afleidbaarheid

• vergeetachtigheid en verstrooidheid

Oriëntatie in tijd en ruimte

• moeilijk klok lezen

• zwak gevoel voor tijd en ordening in tijd

• weg vinden, begrippen links, rechts, voor, na, boven, onder zijn moeilijk

• moeizaam en moeilijk leesbaar geschrift

• onhandigheid

Geassocieerde problemen bij OS

Orde en structuur

• taken vergeten

• agenda onvolledig ingevuld

• moeilijk orde houden, allerlei dingen verliezen

Geheugen

• problemen met onthouden van losse, op zichzelf staande gegevens

• problemen met complexe opdrachten

• afspraken en spullen vergeten

Sociale vaardigheden

• weinig zelfvertrouwen

• emotionele of sociale problemen, gedragsproblemen

• faalangst

EVALUATIE

Wat wil je meten/weten?

| 14

Evaluatie

› Toetsen = steekproef van kennis/vaardigheden

› Beoordelen

| 15

DO!

› Duidelijke vraagstelling

› Enkelvoudige vragen

› Heldere lay-out

› Licht schooltaalwoorden toe (bladwijzer)

› Graduele opbouw

• “Zuivere vragen” met 1 doel (weinig executieve functies)

• Complexere vragen met verschillende doelen (veel executieve functies)

| 16

DO!

› Toetsvragen zijn identiek aan oefeningen uit de klas (ook qua formulering)

› Tempo mag geen bepalende factor zijn (= executieve functie)

› Maak toetsen niet te lang

› Authentiek (leefwereld)

› Voorstelbaar

› Gespreide evaluatie (zelf – peer – leerkracht)

| 17

DON’T!

› Dubbelzinnigheden

› Vage formuleringen

› Te klein lettertype

› Te weinig witruimte

› Figuren zonder toelichting

| 18

DON’T!

› Vragen zijn niet transparant

› Leerling heeft veel tijd nodig om vragen te ‘ontcijferen’

› Geen analogie met geoefende

› Ver van het bed show (bv. een bankdirecteur heeft …)

| 19

Hoe optimaal ondersteunen?

| 20

Ondersteuning op school

op schoolniveau

op klasniveau

op individueel

niveau

Remediëren

Stimuleren

Compenseren

Dispenseren

Beleid rond

ontwikkelings-

stoornissen

Op schoolniveau

| 22

Verschillende meningen… Als ouder van een kind met dyslexie wil ik dat mijn

zoon beroep kan doen op alle mogelijke

ondersteuning op school. Al die faciliteiten voor

leerlingen met een stoornis, dat is niet

eerlijk voor de andere leerlingen!

Zal door het overvloedig inzetten van sticordi-maatregelen de inspanning van leerling en school wegvallen en

ontnemen we op die manier leerkansen van leerlingen?

VN-Verdrag over rechten van personen met een handicap Vlaamse gelijkekansen- en gelijkebehandelingsdecreet

Wettelijk kader

• VN verdrag

• Recht op onderwijs van personen met een

handicap

• Handicap = niet uitsluitend medisch

probleem, maar wel ‘sociale drempel’

• Inclusief van aard

• Recht op redelijke aanpassingen die niet

disproportioneel zijn weigering =

discriminatie

M-decreet

› Start op 1 januari 2015 (1 september 2015)

› Inclusief onderwijs

› Recht op redelijke aanpassingen in gewoon onderwijs

› Hervorming van buitengewoon onderwijs

› Prominentere rol voor CLB’s

› Controle door de overheid

› Aanpassingen en maatregelen voor alle leerlingen

› Toepasbaar op school- en klasniveau

› Niet-stoornis specifiek

Universeel ontwerp

http://www.cast.org/udl

Wat leren? •Presenteer inhoud en informatie op verschillende manieren •Voorzie verschillende manieren van voorstelling (visueel, auditief, voorbeelden, …) Hoe leren? •Voorzie verschillende manieren waarop leerlingen kunnen aangeven wat ze kunnen/weten Waarom leren? •Stimuleer de interesse en de motivatie om te leren

Wat leren? • Bied alternatieven voor auditieve informatie • Bied alternatieven voor visuele informatie • Vb. Gebruik van You Tube filmpjes

Hoe leren? • Mondeling overhoren in plaats van schriftelijk • Gebruik van (sociale) scripts • Ondersteun planning en organisatie • Vb. Leersleutels

Waarom leren? • Gebruik authentieke en relevante leerinhouden • Vermijd bedreigende situaties (bv. vooraan in de klas spreken) en

afleiding (bv. omgevingsgeluiden)

Op klasniveau

| 30

• Onderwijsfaciliteiten • Examenfaciliteiten

Faciliteiten en ondersteunende maatregelen

Leerkracht

Zorgcoördinator

Zorgleerkracht

Student

Stimulerend Compenserend Remediërend Dispenserend STICORDI-maatregelen (Henneman, 1989)

STIMULEREN

•Socio-emotioneel welbevinden (begrip en succeservaringen)

•Relatie leerkracht – leerling

REMEDIËREN

•Taakgericht oefenen met als doel het halen van de norm

•Extra instructie/extra oefening

COMPENSEREN

• Hulpmiddelen worden ingezet en gebruikt om de leerdoelen te behalen

DISPENSEREN

• Vrijstellen van onderdelen van het leerplan

Leerkrachtperspectief versus leerlingperspectief

• Leerkracht past zich aan een zwakte van de leerling

• Leerling compenseert zelf een zwakte om leerdoelen te bereiken

Groeiperspectief

• Metacognitie stimuleren

• Zelfredzaamheid stimuleren

Oplossingsgerichte aanpak (Steenbeek-Planting & Kleijnen, 2011)

• Nadruk op verantwoordelijkheid van de jongere (sterktes)

• Zwaktes niet loskoppelen of isoleren

• Actief oplossingen laten formuleren

• Gezamenlijke inzet van school, leerkracht en leerling

› Verminderde verwerkingssnelheid

› Zwak werkgeheugen

› Problemen met oproepen uit langetermijngeheugen

› Minder efficiënte leesbegripstrategieën

› Meer tijd

› Geheugenkaarten, formularie, ZRM

› Voorleessoftware, spellingcontrole

› ...

CONCREET

Op individueel niveau

| 36

Metacognitie (zelfbewust maken)

Leerstrategieën aanscherpen

Transfer maken van nieuw geleerde vaardigheden en kennis

Zelfcontrole verbeteren

•Zelfcontrolemethodes (vb. HOERA)

•Studiewijzers

Executieve functies trainen

› Sensibiliseren (ouders, leerkrachten, ...)

› Informeren (kennis over de stoornis vergroten)

Ruimer beeld schetsen van dyslexie en dyscalculie

› Zelfinzicht vergroten

› Aanzet tot sterktezwakteanalyse

Aanzet tot concreet plan van aanpak

Psycho-educatie

Recente initiatieven voor jongvolwassenen • Studeren met dyslexie: UGent, cel Diversiteit en Gender:

www.dyslexie.ugent.be

• Proef op de som: Artevelde, www.studerenmetdyscalculie.be

• Geprikkeld om te weten: Artevelde, www.studerenmetautisme.be

Psycho-educatie

Vragen?

| 40

Bedankt voor jullie aandacht!

| 41