Zelfredzaamheid&

SamenredzaamheidEigen kracht herkennen, erkennen, benutten en ondersteunen

Lies Korevaar & Sandra Vos

Overzicht Les 1 • Kennismaking• Overzicht lesprogramma• Korte terugblik Wmo• Introductie zelfredzaamheid• Oefening en nabespreking• Samenvatting en vooruitblik

2

Overzicht Lesprogramma • Les 1: Introductie zelfredzaamheid• Les 2: Zelfredzaamheid 2• Les 3: Introductie samenredzaam• Les 4: Samenredzaam 2• Les 5: Oriënteren • Les 6: Overall oefening

3

Kennismakingsvraag

Wat verstaat u onder zelfredzaam?

4

Korte terugblik Wmo

5

Ontwikkelingen (transities)• Wet Werken naar Vermogen (WWNV)

• Decentralisatie jeugdzorg

• Passend onderwijs

• Transitie en Transformatie AWBZ naar Wmo

6

Doelstelling van de WmoHet doel van de wet is MEEDOEN:Jong, oud, gehandicapt, niet gehandicapt; de samenleving is van iedereen.

Wmo is participatiewet en geen zorgwet

7

WmoDe Wmo is er op gericht om mensen met een handicap als volwaardige burgers mee te laten doen in de samenleving

8

Vier maatschappelijke doelen• Het bevorderen van zelfredzaamheid

• Het vergroten van participatie

• Het stimuleren van actief burgerschap • Het verbeteren van sociale samenhang

9

Uitgangspunten Wmo • Uitgaan en ondersteunen van eigen kracht,

eigen regie van burgers (met beperkingen)

• Benutten en ondersteunen van sociaal netwerk/mantelzorgers

• Benutten en ondersteunen van vrijwilligers

• Zo min mogelijk professionele ondersteuning

10

Cliënten van de AWBZ naar de Wmo(1-1-2014)

Totaal ongeveer 180.000 mensen

Naar grondslag:• somatische aandoening 38.000• psychogeriatrische problematiek 14.000• psychiatrische stoornis 56.000• verstandelijke handicap 50.000• lichamelijke handicap 14.000• zintuiglijke handicap 5.000

11

Gerichtheid AWBZ Wmo

Hulpverlening Participatie

Cliënt Wijkbewoner /dorpsgenoot

Gedrags- Rolfunctionerenverandering

12

Paradigmawisseling• Niét meer zórgen voor mensen, maar

uitgaan van eigen kracht

• Niet meer de overheid verantwoordelijk, maar de burger zelf!

• Andere manier van kijken en handelen

13

Introductie Zelfredzaam

14

Oefening

Zelfredzaamheid, zelfstandigheid en autonomie

15

Zelfredzaamheid

Het zichzelf kunnen redden, kunnen helpen, bijv. van patiënten

Gevonden op http://www.mijnwoordenboek.nl/vertaal/NL/NL/Zelfredzaamheid

16

Zelfredzaamheid

vs

Zelfstandigheid

17

• Zelfstandigheid / autonomie betekent dat je woont in het huis van je keuze, dat je zelf bepaalt wie je vrienden zijn en wanneer je ze wilt zien, dat je kiest hoe je, binnen beschikbare mogelijkheden, je dag doorbrengt

• Zelfredzaamheid betekent dat je je eigen huishouden kunt doen, dat je je vrienden zonder hulp kunt opzoeken en dat je de activiteiten die je op de dag wilt ondernemen zelf kunt uitvoeren

18

• Vermindering van zelfredzaamheid betekent niet dat er ook verlies van zelfstandigheid / autonomie plaatsvindt

19

Samenvatting en

vooruitblik op les 2

20

Les 2

Zelfredzaamheid 2

21

Overzicht Les 2 • Terugblik

• Vervolg zelfredzaamheid

• Oefening en nabespreking

• Samenvatting en vooruitblik

22

Terugblik les 1: Wmo• Participatiewet

• Meedoen

• Participatie is rolfunctioneren

• Uitgaan en ondersteunen van eigen kracht, eigen regie van burgers (met beperkingen)

23

Terugblik les 1: zelfredzaam• Participatiedoelen van burgers staan centraal

• Zelfredzaamheid vs zelfstandigheid/autonomie

• Eigenaarschap

• Benadrukken wat mensen zelf al kunnen en doen (eigen kracht / zelfredzaamheid)

24

De KantelingVan• verplicht zorgen vóór

naar• compensatieplicht: gemeenten moeten beperkingen

compenseren zodat burgers kunnen participeren

Van• claimgericht en aanbodgericht denken

(voorzieningen en hulpmiddelen)

naar• vraaggericht en resultaatgericht werken

(zelfredzaamheid en participatie, maatwerk i.p.v. standaardvoorzieningen)

13

Dit houdt in:

• Meer tijd voor een eerste gesprek (‘keukentafelgesprek’)

• Vraagverheldering: wat wil de burger en waarom?

• Verkennen van mogelijke oplossingen• Gericht op eigen regie en

zelfredzaamheid• Inzet sociaal netwerk en vrijwilligers

26

Oefening

Casus 2: Carla

27

Nabespreking

28

Participatie in wijk of dorp• Participeren doe je in verschillende

rollen in (vaak verschillende) omgevingen

• Om te kunnen vaststellen wat mensen zelf kunnen en wat men aan ondersteuning nodig heeft in een bepaalde rol en omgeving, helpt het als de burger zelf zijn/haar participatiedoel(en) formuleerd

29

Voorbeelden participatiedoelen• Ik wil de komende tijd met plezier blijven wonen in

mijn 2-kamer flat in Paddepoel te Groningen

• Ik wil in september 2013 een cursus Nederlands gaan volgen in buurthuis X

• Ik wil in het najaar van 2013 vrijwilligerswerk gaan doen in buurthuis x (koffie rondbrengen)

• Ik wil de komende jaren met succes en tevredenheid mijn dochtertje opvoeden

30

Kenmerken van een participatiedoel

• Stuurt de diagnostiek- openlijk onderzoeken wat de persoon/cliënt zelf wil- vanaf het begin betrokkenheid v.d. persoon/cliënt- grotere motivatie

• Vernauwt de richting van de diagnostiek- i.p.v. alle mogelijke vaardigheden en ondersteuning/hulpbronnen die de persoon/cliënt nodig kan hebben, beperk je je tot die welke gerelateerd zijn aan het halen/behouden van het eigen participatiedoel

31

Eigenaarschap• Wie is de eigenaar van de wens en/of

het probleem?

• Wie is er eigenaar van het ondersteuningsplan?

• Wie is er eigenaar van het ondersteuningstraject?

32

Uitgangspunten maatschappelijke participatie

Doel: burgerrol + omgeving (van eigen voorkeur/keuze)

Vaardigheden + HulpbronnenEigen

kracht Mantelz./soc. netwerk

Vrijwilligers

Professionele

ondersteuningSucces + Tevredenheid 33

Uitwerking casus Carla-1 Cursist Nederlandse taal in buurthuis

(van eigen voorkeur/keuze)

Vaardigheden + HulpbronnenEigen

kracht Mantelz./soc. netwerk

Vrijwilligers

Professionele

ondersteuningSucces + Tevredenheid 34

Uitwerking casus Carla-2 Koffie rondbrengen in buurthuis

(van eigen voorkeur/keuze)

Vaardigheden + HulpbronnenEigen

kracht Mantelz./soc. netwerk

Vrijwilligers

Professionele

ondersteuningSucces + Tevredenheid 35

Uitwerking casus Carla-3 Bewoner 2-kamer flat Paddepoel

(van eigen voorkeur/keuze)

Vaardigheden + HulpbronnenEigen

kracht Mantelz./soc. netwerk

Vrijwilligers

Professionele

ondersteuningSucces + Tevredenheid 36

Uitwerking casus Carla-4 Opvoeden van mijn dochtertje

(ouderrol) (van eigen voorkeur/keuze)

Vaardigheden + HulpbronnenEigen

kracht Mantelz./soc. netwerk

Vrijwilligers

Professionele

ondersteuningSucces + Tevredenheid

37

Uitwerking casus Carla-5 1x per maand schoonouders bezoeken

(van eigen voorkeur/keuze)

Vaardigheden + HulpbronnenEigen

kracht Mantelz./soc. netwerk

Vrijwilligers

Professionele

ondersteuningSucces + Tevredenheid 38

Achterhalen van onmisbare vaardigheden-1

Doel: Ik wil het komend halfjaar (tijdstermijn) eensper maand mijn schoonouders (rol: schoondochter) opzoeken, bij hun thuis (omgeving)

Gedragseisen vanuit de omgeving (schoonouders):

• Afspraak maken Praatje maken• Erheen reizen Iets samen doen• Terugreizen Op de tijd letten• Ouders begroeten Afscheid nemen

39

Achterhalen van onmisbare vaardigheden-2

Doel: Ik wil het komend halfjaar (tijdstermijn) eens per maand mijn schoonouders (rol: schoondochter) opzoeken, bij hun thuis (omgeving)

Persoonlijk belangrijk gedrag (vanuit Carla, geen eis van de omgeving):

• Iets leuks of lekkers meebrengen• Even alleen zijn om uit te rusten

40

Achterhalen van onmisbare vaardigheden-3

Doel: Ik wil het komend halfjaar (tijdstermijn) eens per maand mijn schoonouders (rol: schoondochter) opzoeken, bij hun thuis (omgeving)

Achterhalen van vaardigheden: (wat moet je doen om….)

Onmisbare vaardigheden:• Een praatje maken over algemene onderwerpen• Zeggen dat ik mijn rust nodig heb

41

Participatiedoelen Carla• Ik wil in september 2012 een cursus Nederlands

gaan volgen in buurt X

• Ik wil in het najaar van 2012 vrijwilligerswerk gaan doen in buurthuis X (koffie rondbrengen)

• Ik wil de komende tijd met plezier blijven wonen in mijn 2-kamer flat in Paddepoel te Groningen

• Ik wil de komende jaren met succes en tevredenheid de mijn dochtertje opvoeden

42

Uitgangspunten maatschappelijke participatie

Doel: burgerrol + omgeving (van eigen voorkeur/keuze)

Vaardigheden + HulpbronnenEigen

kracht Mantelz./soc. netwerk

Vrijwilligers

Professionele

ondersteuningSucces + Tevredenheid 43

Samenvatting en vooruitblik

44

Les 3

Introductie samenredzaam

45

Overzicht Les 3 • Terugblik

• Introductie samenredzaam

• Oefening en nabespreking

• Samenvatting en vooruitblik

46

Terugblik les 1 en 2: zelfredzaam

• Participatiedoelen van burgers staan centraal• Zelfredzaamheid vs zelfstandigheid/autonomie• Eigenaarschap• Benadrukken wat mensen zelf al kunnen en

doen (eigen kracht / zelfredzaamheid)• Onmisbare vaardigheden in relatie tot doel (welke vaardigheden bezit men al en welke kunnen nog worden geleerd)

47

Vraag

Wat verstaat u, bij de individuele burger met een participatie- en/of

ondersteuningsvraag, onder samenredzaamheid en hoe brengt

u het in de praktijk?

48

SamenredzaamJet Bussemaker (voormalig Staatssecretaris van VWS) introduceerde Welzijn Nieuwe Stijl: het uitgaan en mobiliseren van de kracht van de burger en zijn omgeving

Het idee is dat eerst, waar mogelijk, mensen uit het eigen netwerk en vrijwilligers bij de ondersteuning worden betrokken, voordat professionele hulp wordt ingeschakeld

49

Wat kan de burger/cliënt zelf doen en waarbij heeft hij/zij hulp nodig?

• Helemaal zelf:

• Zelf met hulp van netwerk:

• Iemand anders moet het doen:

50

Casusoefening:Heleen, een vrouw van 43 jaar oud, diagnose schizofrenie, komt bij een vraag bij de gemeente voor vervoer naar haar dagbesteding.Dit wordt met ingang van 2014 niet meer vergoed vanuit de AWBZ, maar via de Wmo.

Heleen doet vrijwilligerswerk (koffie rondbrengen) in het buurthuis. Ze durft echter niet over straat en vraagt om taxibriefjes, om zo 2x per week van huis naar het buurthuis gebracht te worden.Hoe pakken jullie dit aan in het kader van samenredzaam?

51

Nabespreking

52

Uitwerking casuïstiek-1 Koffie rondbrengen in buurthuis

(van eigen voorkeur/keuze)

Vaardigheden + HulpbronnenEigen

kracht Mantelz./soc. netwerk

Vrijwilligers

Professionele

ondersteuningSucces + Tevredenheid 53

HULPBRONNEN / ONDERSTEUNERS KIEZEN

Ga na aan welke eisen de gewenste hulpbron/ondersteuning vanuit het perspectief van de burger/cliënt moetvoldoen, m.b.t.:• Toegankelijkheid (beschikbaar)• Deskundigheid/kwaliteit van de

hulpbron• Persoonlijk contact (relatie)

54

Brainstorm welke perso(o)n(en) uit het eigen

netwerk of vanuit vrijwilligersorganisatie(s) in aanmerking komen en wiehet meest voldoet aan de

geformuleerde criteria

55

VervoerHulpbron Toegank. Kwalit. Pers. TotaalBroer 1 5 5 11

Buren 3 3 3 9

Medebezoekersbuurthuis 5 5 3 13

Schoonoud. 1 5 1 7

O.V. 3 1 1 5

Vrienden 1 1 3 556

Samenvatting en vooruitblik

57

Les 4

Samenredzaam 2

58

Overzicht Les 4 • Terugblik

• Samenredzaam 2

• Oefening en nabespreking

• Samenvatting en vooruitblik

59

Terugblik les 1-3• Participatiedoelen van burgers staan centraal• Zelfredzaamheid vs zelfstandigheid/autonomie• Eigenaarschap• Benadrukken wat mensen zelf al kunnen en

doen (eigen kracht / zelfredzaamheid)• Introductie samenredzaamheid• Inventariseren en selecteren van de meest

geschikte hulpbron uit het eigen netwerk

60

Vraag:

Als burgers/cliënten meerdere participatiedoelen

stellen, hoe stel je dan samen vast welke doelen voor de burger prioriteit hebben?

61

Participatiedoelen HeleenHeleen, een vrouw van 43 jaar oud heeft de diagnose schizofrenie en woont op zichzelf in een 2-kamer flat. In overleg met Heleen zijn de volgende doelen opgesteld• Ik wil vanaf september a.s. 2x per week gaan

koffiedrinken in buurthuis X

• Ik wil in het komende najaar vrijwilligerswerk gaan doen in buurthuis X (koffie rondbrengen)

• Ik wil de komende tijd met plezier blijven wonen in mijn 2-kamer flat

• Ik wil het komend halfjaar 1x per maand mijn ouders opzoeken

62

Uitgangspunten maatschappelijke participatie

Doel: burgerrol + omgeving (van eigen voorkeur/keuze)

Vaardigheden + HulpbronnenEigen

kracht Mantelz./soc. netwerk

Vrijwilligers

Professionele

ondersteuningSucces + Tevredenheid 63

Prioriteiten stellenActiviteiten• Urgentie vaststellen

• Motivatie vaststellen

• Haalbaarheid bepalen

• Aanwezige ondersteuning bepalen64

Uitdelen hand outs

(bijlage 3)

65

Samenvatting en vooruitblik

66

Les 5

Oriënteren

67

Overzicht Les 5• Korte terugblik• Introductie contact maken en oriënteren

• Pauze

• Oefening en nabespreking• Samenvatting en vooruitblik

68

Terugblik les 1-4• Participatiedoelen van burgers staan centraal• Zelfredzaamheid vs zelfstandigheid/autonomie• Eigenaarschap• Benadrukken wat mensen zelf al kunnen en

doen (eigen kracht / zelfredzaamheid)• Introductie samenredzaamheid• Inventariseren en selecteren van de meest

geschikte hulpbron uit het eigen netwerk• Prioriteiten stellen

69

Contact maken

70

Bondgenootschap

In de eerste plaats uitgaan van wat de burger/cliënt met ons en anderen verbindt, en niet van datgene wat hem van ons en anderen onderscheidt

71

Referentiekader van de burger/cliënt als uitgangspunt

nemen

Ieder mens wil zich eerst gehoord voelen

72

Veel hulpverleners praten met cliënten en luisteren naar

zichzelf

73

Oriënteren

74

DE BURGER/CLIËNT COACHENDefinitieDe burger/cliënt coachen wil zeggen dat men het doen van onderzoek en het verkrijgen van inzicht door de burger/cliënt zelf bevordert en vergemakkelijkt

NutDoor het coachen van de burger/cliënt wordt de cliënt zelf actief betrokken bij de (inventariserende) gesprekken

Vaardigheden• Oriënteren• Informatie vragen• Begrip tonen• Van mening verschillen

Gebruik•Wanneer u (inventariserende) gesprekken hebt met de burger/cliënt 75

Oriënteren:• Onderdeel van contact maken• Een activiteit om het gesprek te

structureren• De wijkbewoner vertellen wat

bedoeling en opbouw van het gesprek is

76

OriënterenNut:• De wijkbewoner is op de hoogte van

doel, inhoud en verloop gesprek• De wijkbewoner is gelijkwaardig

gesprekspartner, geen object van dienstverlening

• Versterkt de interactie en betrokkenheid

77

INFORMATIE BIJ HET ORIËNTEREN

Wat?Een beschrijving van de activiteit “keukentafelgesprek”

Waarom?Het nut van de activiteit “keukentafelgesprek”

RollenDe taken van de werker en de taken van de wijkbewoner tijdens de activiteit “keukentafelgesprek”

78

Oefening:

Oriënteer uw collega naast u op het “keukentafelgesprek”

(doel en werkwijze)

79

Nabespreking

80

PROCEDURE: HOE DE WIJKBEWONER TE ORIËNTEREN

1. Duidelijk krijgen wat de wijkbewoner/cliënt van de activiteit afweet

 2. De activiteit beschrijven

3. Een voorbeeld of een resultaat van de activiteit laten zien of vertellen

4. Het nut van de activiteit uitleggen en de rollen van de wijkbewoner/cliënt en de werker beschrijven

5. Nog eens kijken of de wijkbewoner/cliënt de rollen begrijpt 81

Samenvatting en vooruitblik

82

Les 6

Overall oefening

&

Evaluatie 83

Overzicht Les 6

• Terugblik

• Overall oefening en nabespreking

• Evaluatie

84

Terugblik les 1-5

85

Doelstelling van de Wmo

Het doel van de wet is MEEDOEN:Jong, oud, gehandicapt, niet gehandicapt; de samenleving is van iedereen.

Wmo is participatiewet en geen zorgwet

Uitgangspunten Wmo • Uitgaan en ondersteunen van eigen kracht,

eigen regie van burgers (met beperkingen)

• Benutten en ondersteunen van sociaal netwerk/mantelzorgers

• Benutten en ondersteunen van vrijwilligers

• Zo min mogelijk professionele ondersteuning

87

Gerichtheid AWBZ Wmo

Hulpverlening Participatie

Cliënt Wijkbewoner /dorpsgenoot

Gedrags- Rolfunctionerenverandering

88

VAK-mensen Wmo

• Vaardigheden

• Attitude

• Kennis

89

Kwaliteitskenmerken voor professioneel handelen in welzijn en zorg

Gebaseerd op de Professionaliteit verankerd en de 8 bakens van VWS

• Respectvolle bejegenen • Vraaggericht werken• Signaleren en eropaf• Informeren• Ontwikkelingsgericht ondersteunen: eigen kracht en

regie• Formeel en informeel ondersteunen• Balans van collectief en individueel aanbod• Resultaatgericht werken• Integraal werkenMei 2012

90

Terugblik: zelfredzaam• Participatiedoelen van burgers staan centraal• Zelfredzaamheid vs zelfstandigheid/autonomie• Eigenaarschap• Benadrukken wat mensen zelf al kunnen en

doen (eigen kracht / zelfredzaamheid)• Onmisbare vaardigheden in relatie tot

participatiedoel

91

Terugblik: samenredzaam• Ook bij samenredzaam eigen regie

burger/cliënt in acht nemen

• Hulpbronnen/ondersteuners selecteren

• Bij meerdere participatiedoelen en/of ondersteuningsdoelen (m.b.t. participatiedoelen): prioriteiten stellen

92

Terugblik les 5• Contact maken

• Oriënteren op doel en werkwijze gesprek

93

Overall oefening

Casus 3: Carla

94

Uitgangspunten maatschappelijke participatie

Participatiedoel: burgerrol + omgeving (van eigen voorkeur/keuze)

Vaardigheden + HulpbronnenEigen

kracht / Mantelz./soc. netwerk

Zelfredz. Vrijwilligers

Professionele

ondersteuningSucces + Tevredenheid 95

Casus 3: CarlaContact maken/band scheppen• Oriënteer de burger(s)/cliënt(en) op het doel en de werkwijze van

het gesprek

Wat wil en kan Carla m.b.t. de participatiedoelen:• Helemaal zelf: onmisbare vaardigheden achterhalen• Zelf met hulp: ondersteuning selecteren• Iemand anders moet het doen: hulpbronnen selecteren

Wat willen de gezinsleden doen (meedoen & bijdragen)?• Participatiedoelen verkennen en kiezen

Gebruik alle behandelde elementen uit de eerste vijf lessen in de oefening

96

Deel uit hand out

Checklist werkwijze Wmo / Welzijn nieuwe stijl

(bijlage 3)

97

Nabespreking

98

Evaluatie

Wat zijn de bevindingen van het lesprogramma? Maak hierbij gebruik van de drie B’s:* Bekend: Wat deed ik al?* Besluiten: Wat doe ik niet meer? * Bereiken: Wat ga ik anders doen?

(Van Biene 2005)

99

Achtergrondinformatie

100

Publicaties• Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2011), Welzijn Nieuwe Stijl;

Link naar brochure in pdf-formaat: http://www.invoeringwmo.nl/sites/default/documenten/Brochure_WNS.pdf

• Dam C. van & Vlaar P. (2010). Handreiking professioneel ondersteunen. Utrecht, Movisie.

• http://www.movisie.nl/smartsite.dws?ch=def&id=134457

• Brink, C., Lucassen, A., Poll, A. (2011), Inventarisatie zelfregie, methoden voor professionals die werken met mensen in kwetsbare situaties, MOVISIE, www.movisie.nl

• Huber, M. en Bouwes, T. (redactie), (2011), Samensturing in de maatschappelijke opvang. (eindredactie MOVISIE); www.wmowerkplaatsen.nl

• Movisie (2010), Leaflet Werken aan Zelfregie; http://www.movisie.nl/onderwerpen/zelfregie/docs/Leaflet_zelfregie%20okt10%20def.pdf

101

Relevante websites:• www.invoeringwmo.nl (heel veel over de Wmo)• www.vng.nl/dekanteling• www.movisie.nl (kennisinstituut voor welzijn en

zorg) • www.wmowerkplaatsen.nl (website Wmo

Werkplaatsen)• www.cg-raad.nl/wij_werken_aan/wmo/

kanteling/index.php• www.zorgwelzijn.nl (platform en nieuwsbrief voor

professionals in zorg en welzijn)

• Google nieuwsbrief Wmo je krijgt een wereld aan nieuwsbrieven van allerlei gemeenten en instellingen over de Wmo.

102

Afsluiting

103