Wat zeggen leestoetsen over het leesproces?

Roel van SteenselSalsa-project

Universiteit van Amsterdam

Structuur

• Roel van Steensel:– Centrale vraag: in hoeverre kunnen we met

leestoetsen iets over het leesproces te weten komen?– Onderzoek:

• Leestoets.• Onderzoeksvragen.• Resultaten.• Consequenties.

• Gineke Moes en Pauline Troost:– Toetsing begrijpend lezen in de praktijk.

Het leesproces

• Wat gebeurt er als je een tekst leest?

Het leesprocesJe haalt informatie

op uit de tekst.

Het leesprocesJe haalt informatie

op uit de tekst. Je voegt eigen achtergrondkenni

s toe.

+

Het leesprocesJe haalt informatie

op uit de tekst. Je voegt eigen achtergrondkenni

s toe.

+ =

Je maakt je eigen mentale plaatje van de tekst (situatiemodel).

Het leesproces

Het leesproces

= text base

Het leesproces

= text base

Microstructuur

Het leesproces

= text base

Microstructuur Macrostructuur

Het leesproces

• Microstructuur = het hele netwerk van betekeniseenheden waar een tekst uit bestaat.

• Betekeniseenheid = propositie.

Het leesproces

• Kleinste betekeniseenheden (‘atomische proposities’), bijvoorbeeld:

HENK WAS TE LAAT.

Het leesproces

• Grotere betekeniseenheden (‘complexe proposities’), bijvoorbeeld:

HENK WAS TE LAAT. DE BRUG STOND OPEN.

Het leesproces

• Grotere betekeniseenheden (‘complexe proposities’), bijvoorbeeld:

HENK WAS TE LAAT. DE BRUG STOND OPEN.

gevolg - oorzaak

Het leesproces

• Macrostructuur: microstructuur wordt teruggebracht tot aantal globale betekeniseenheden (‘macroproposities’).

Het leesproces

• Vaak op basis van een vast schema of scenario.

Het leesproces

• Voorbeeld: sprookjes.

• Standaardscenario:1. Setting.2. Complicatie.3. Oplossing.

Het leesproces

Het leesproces

Setting:-Locatie: huis Roodkapje, bos, huis oma.-Hoofdpersonen: Roodkapje, wolf, oma, moeder.-Moeder stuurt Roodkapje naar waarschuwt voor de boze wolf.

Het leesproces

Setting:-Locatie: huis Roodkapje, bos, huis oma.-Hoofdpersonen: Roodkapje, wolf, oma, moeder.-Moeder stuurt Roodkapje naar waarschuwt voor de boze wolf.

Complicatie:-Roodkapje gaat van het pad en komt de boze wolf tegen.-De wolf haast zich naar het huis van oma, eet oma op, verkleedt zich als oma en eet vervolgens Roodkapje op.

Het leesproces

Setting:-Locatie: huis Roodkapje, bos, huis oma.-Hoofdpersonen: Roodkapje, wolf, oma, moeder.-Moeder stuurt Roodkapje naar waarschuwt voor de boze wolf.

Complicatie:-Roodkapje gaat van het pad en komt de boze wolf tegen.-De wolf haast zich naar het huis van oma, eet oma op, verkleedt zich als oma en eet vervolgens Roodkapje op.

Oplossing:-De jager komt langs, snijdt de buik van de wolf open en bevrijdt oma en Roodkapje.-Ze vullen de buik van de wolf met stenen. Als de wolf uit de beek wil drinken, valt hij voorover en verdrinkt.

Leesprocessen en leestoetsen

Atomische proposities

Complexe proposities

Macrostructuur

Microstructuur

Leesprocessen en leestoetsen

Atomische proposities

Complexe proposities

Macrostructuur

Ophalen van details

Microstructuur

Leesprocessen en leestoetsen

Atomische proposities

Complexe proposities

Macrostructuur

Ophalen van details

Afleidingen maken

Microstructuur

Leesprocessen en leestoetsen

Atomische proposities

Complexe proposities

Macrostructuur

Ophalen van details

Hoofdgedachte achterhalen

Microstructuur

Afleidingen maken

Salsa-leestoets• Leestoets ontwikkeld voor vmbo-basis/kader.

• Verschillende teksttypen: verhalen, betogen, informatieve teksten, instructies.

• Verschillende media: (school)boeken, kranten en tijdschriften, officiële documenten, internet.

• Verschillende deelvaardigheden (65 vragen):1. Ophalen details (21 vragen).2. Maken van afleidingen (26 vragen).3. Hoofdgedachte achterhalen (18 vragen).

Salsa-leestoets

• Onderzoeksvraag:– Kunnen we deelvaardigheden onderscheiden als we

naar de scores van leerlingen kijken?

• Waarom is dat belangrijk?– Als we die deelvaardigheden niet kunnen

onderscheiden, dan kunnen we niet hard maken dat we daar lezersprofielen op kunnen baseren.

Onderzoek

• 200 eersteklassers vmbo-basis/kader.

• Statistische analyse om relaties tussen vragen vast te stellen.

Onderzoek

• Mogelijkheid 1:

Begrijpend lezen

Details ophalen Afleidingen maken

Hoofdgedachte achterhalen

Onderzoek

• Mogelijkheid 2:

Begrijpend lezen

Details ophalen = Afleidingen maken = Hoofdgedachte achterhalen

Onderzoek

• Mogelijkheid 1:

Begrijpend lezen

Details ophalen Afleidingen maken

Hoofgedachte achterhalen

Onderzoek

• Mogelijkheid 1:

Begrijpend lezen

Details ophalen Afleidingen maken

Hoofgedachte achterhalen

Onderzoek

• Mogelijkheid 2:

Begrijpend lezen

Details ophalen = Afleidingen maken = Hoofdgedachte achterhalen

Onderzoek

• Mogelijkheid 2:

Begrijpend lezen

Details ophalen = Afleidingen maken = Hoofdgedachte achterhalen

Onderzoek

• Geen nieuwe uitkomst.

• Mogelijke verklaring?

Terug naar het leesproces

• Het ene proces staat niet los van het andere proces.

Terug naar het leesproces

• Het ene proces staat niet los van het andere proces.

Microstructuur

Terug naar het leesproces

• Het ene proces staat niet los van het andere proces.

MacrostructuurMicrostructuur

Terug naar het leesproces

• Het ene proces staat niet los van het andere proces.

MacrostructuurMicrostructuur

Terug naar het leesproces

• Het ene proces staat niet los van het andere proces.

MacrostructuurMicrostructuur

Terug naar het leesproces

• Het ene proces staat niet los van het andere proces.

MacrostructuurMicrostructuur

Terug naar het leesproces

Alle informatie wordt verenigd in het situatiemodel, dat fungeert als een geheugenstructuur.

Macrostructuur Microstructuur

Atomische proposities

Complexe proposities

Consequenties?

• We moeten voorzichtig zijn bij het gebruiken van zulke toetsen om specifieke diagnoses over het leesproces op te baseren.

• Moeten we ons wel richten op het diagnostiseren van dit soort verschillen tussen lezers?

• Zijn er geen betere manieren om problemen die leerlingen tijdens het leesproces tegenkomen, te achterhalen?

Vervolg van de presentatie

• Gineke Moes en Pauline Troost, Calscollege IJsselstein

• Alternatieve manieren om leesvaardigheid te toetsen en specifieke problemen te diagnostiseren.

• Focus op leerling: zelf reflecteren op het eigen leesproces.

Bedankt!

Roel van SteenselE-mail: RvanSteensel@kohnstamm.uva.nl