Vorm, beeld en maatschappijoud aardewerk op een nieuwe manier bekeken

Winfred van de Put, 20 januari 2012

25 jaar één vorm: de lekyth

Lekythen = oliefles

• Geurige olie• Gemaakt in Athene tussen 600 en

350 v.Chr.• Overal in het middellandse en

zwarte zeegebied gevonden• Vaak als grafgift• Hoe ik ermee begonnen ben

Masterthesis: Witgrondige lekythen

Corpus Vasorum Antiquorum

CVA: waarde materiaal• Goed beeld ontwikkeling

stijl en vormen• Overzicht stand van

wetenschap• Maar: nauwelijks context

ook: aanleiding belangstelling in iconografie

Dan ga je je afvragen:

• Wat betekenen deze vazen, deze afbeeldingen?• Wat willen we eigenlijk weten?• Hoe kunnen we dat te weten komen?

Iconografie/iconologie

• Oud soort archeologie: de kunsthistorische• Grote kennis van de klassieke tijd

(geschiedenis, literatuur)• Brede kennis van de kunst• Hiermee de voorstelling in de tijd/cultuur

proberen te plaatsen• Vooral vanuit het gezichtspunt van de

maker

Confrontatie veldwerk

Context!

• Belangrijkste verschil: context• Daarmee ook: gebruik in plaats van productie

Wat proberen we te begrijpen?

• Eigenlijk, ‘de Griekse cultuur’, door middel van:• Oud: de schilder (in huid kruipen van..)• Nu: gebruiker (in graf: nabestaanden of dode)• Het laatste houdt in:– Interpretatie kan per context verschillen– Iconografie was keuze van gebruiker en zegt dus

iets over zijn wereldbeeld/waarden– Mooi èn lelijk zijn van belang

Dissertatie: Welke vragen?

• Wat waren de meest algemene thema’s?• Hoe werden vazen met deze afbeeldingen

gebruikt?• Hoe en waarom veranderen de afbeeldingen?• Wat zeggen thema’s en veranderingen over de

Atheense cultuur?

Aanpak dissertatie• ‘bottom-up’: eerst materiaal, dan

conclusies• Gegevens afgeleid van het Beazley

Archive Database (15.000, 10.000 bruikbare)

• Chronologisch/stilistisch ingedeeld• Daarna op vindplaats => functie• Vervolgens onderwerpen• Dan iconologische interpretatie• Voor het hele bestaan van de vorm,

ca. 600-350 v. Chr.

Wat nu met die lekythen?Onderwerp Normaal Bij mij

Betekenis Vooral bij maker Bij maker èn gebruiker

Context Nauwelijks van belang Van groot belang

Materiaal De betere schilders Alles

Onderwerpen Specifieke onderwerpen Alles, juist de gewone

Detail Gedetailleerd Globaal

Doet vorm ertoe Nee Ja

Mens of systeem Mens Het systeem ìn de mens

Vindplaatsen en functies

• Veel lekythen geëxporteerd: voor Athene (werkplaats, handelaars) functie export

• Veel in graven (in Athene en Attika): funerair• Spaarzaam in database: dedicatie en huis• Nader onderzoek: wel degelijk ook in huis en

bij tempels, niet in alle perioden hetzelfde• Hier de nadruk op grafgeschenk

Attika/Athene

..en de stad

Verschil Athene/Attika 600-530

• Belangrijk verschil drie gespecialiseerde werkplaatsen / niet-specialisten

• Specialisten in de Kerameikos, niet-specialisten in Attika

• Verschillen in kwaliteit en iconografie

Conclusies voor 570-530

• Attika individualistischer, verheffen dagelijks leven tot herinneringsbeeld

• In Kerameikos grotere nadruk op ‘civic values’ (pratende mannen, omstanders, Panathenaea)

• Teken van een andere levenshouding

De zaak Herakles

• Gecompliceerde held: beetje dommekracht, maar ook: beschaving brengend

• In 520-500: bescheiden op lekythen, voornamelijk naar Sicilië geëxporteerd

• Nauwelijks in graven: 2 in Attika, 2 in de Kerameikos

Peisistratos & zn

Herakles als propaganda van Peisistratos?

• Tamelijk omstreden• Geen directe bewijzen• Maar wel: uitdrukking aristocratisch ethos• Sicilië: kolonies, Grieken als ‘beschaving

brengend’ (met enig geweld)• Maar ook: tyrannieën• Associatie met tyrannie te sterk om mee te

identificeren

Na 490 echter:• Herakles wèl in

Kerameikos (en nog meer in Attika)

• Tijdens en na de oorlog met de Perzen: Herakles als verdediger cultuur

• Identificatie met Athene als ‘kampioen’ der Grieken tegen de Perzen

Toe-eigening (appropriation)

• Herakles voorbeeld toe-eigening door burgerij van aristocratisch thema

• Schering en inslag• Voorbeeld: bewapening/afscheid krijger

Dank U voor uw aandacht!