Opdrachten literatuurgeschiedenis 1850 - heden (1)

Vul onderstaande samenvatting aan. Je kunt kiezen uit de volgende woorden: aangepast – andere – chronologische - dromen – Eerste Wereldoorlog - evolutietheorie – gevoelens – Jan Cremer - Koude Oorlog - lezers - milieu - naturalisme – neologismen – neoromantiek – niets - On the origin of species – Oscar - ouders – over - persoonlijkheid – pessimisme – plot - realisme - Sigmund Freud – 52 - twijfel - verheffend – verklaarde – vrolijk - zeldzaam.

In 1859 publiceert Charles Darwin het boek ………………………………………………………… In dit boek wordt de de strijd om te overleven beschreven. Dieren die het best zijn …………………………………………. aan hun omgeving om te overleven maken de grootste kans op voortbestaan. Later vloeit de ……………………………………………….. hieruit voort. Vanaf 1885 schrijft …………………………………………………….. over het onderbewuste. Ervaringen uit je jeugd zijn, volgens hem, vormend voor je latere ………………………………………. Ook je ……………………………… zijn volgens hem heel belangrijk. Dat noem je Traumdeutung. Beide theorieën zijn heel belangrijk geweest voor de literatuur. Hun werk leidde onder andere tot de stromingen ………………………………………. en ………………………………………………

Uit: Sigmund, Rainbowpocket 926

1

2

In het realisme werd de werkelijkheid zo objectief en gedetailleerd mogelijk beschreven. De realiteit was (en is) echter noch mooi, noch spannend. Dat leidde niet vaak tot goede verhalen. Bovendien vonden schrijvers vanaf 1880 dat je ook iets moest leren van literatuur. Kunst moest ……………………………………….. zijn. Verhalen hadden nobele hoofdpersonen, kwaad werd gestraft, toevalligheden maakten het smeuïg en dat alles werd er flink bij de lezer ingewreven. Hier kwam al snel een reactie op. Deze reactie was het naturalisme. Het naturalisme beschreef de realiteit niet alleen, maar ……………………………………. die ook. Erfelijkheid (Darwin) en sociologie (Freud) bepaalden volgens deze schrijver hoe mensen tot hun (slechte) daden kwamen. In Een nagelaten bekentenis van Marcellus Emants vermoordt een man zijn vrouw. Omdat de hoofdpersoon vroeger onvoldoende liefde van zijn ………………………………….. kreeg, kan hij niet liefhebben en is zijn gedrag tegenover zijn vrouw onontkoombaar. Bij het naturalisme zijn drie dingen belangrijk:

- de tijd waarin je leeft, het moment;- erfelijkheid, de eigenschappen die je van je (voor)ouders hebt

meegekregen en- het sociale ……………………………. waarin je opgroeit.

Andere stromingen uit deze tijd hebben vooral de poëzie beïnvloed. Een paar voorbeelden:Impressionisten wilden hun eigen werkelijkheid weergeven en beschreven uitvoerig de sfeer, de stemming en hun ………………………………… Ze bedachten allerlei nieuwe woorden. Een ander woord voor nieuwe woorden is ………………………………………. Ze beschreven ook allerlei zintuiglijke waarnemingen en vaak zo dat het niet kan, zoals een donker geluid. Symbolisten gingen juist niet uit van de werkelijkheid, maar wilden de wereld achter de realiteit beschrijven. Ze gebruikten hiervoor symbolen, zoals het kruis:

de dood van Christus; de hemel verlossing

Sommige symbolisten gebruikten heel persoonlijke symboliek. Het is dan heel lastig om erachter te komen wat ze echt wilden zeggen. Plato geloofde ook in concepten, beelden achter wat iets is.

Van naturalistische romans word je alles behalve …………………………… Een reactie kon niet uitblijven en die reactie noemen we de ……………………………………. Neoromantici schreven historische romans die eigenlijk …………………………. met de historische werkelijkheid te maken hadden. Deze verhalen zijn sprookjesachtig en impressionistisch.

In 1914 brak de …………………………………………………………….. uit. De oorlog zorgde voor een lastig gevoel. Mensen bleken elkaar de vreselijkste dingen te kunnen aandoen. Na de oorlog wilden kunstenaar vernieuwen. Alles moest anders. Er ontstonden, met name in de schilderkunst, allerlei nieuwe stromingen, zoals het expressionisme, het kubisme en het dadaïsme. Ook in de literatuur zag je dit terug.

3

Plato, bron Wikipedia

De hoofdstroming is het modernisme. Modernistische schrijvers vertelden hun verhalen en gedichten op een heel …………………………. manier. Een verhaal werd bijvoorbeeld niet meer chronologisch verteld. Ook de geest, de manier van denken van de hoofdpersoon werd belangrijk. Romans werden hierdoor moeilijker voor de …………………………… Een modernistische schrijver was Simon Vestdijk. Hij schreef, naast andere dingen, …………….. romans en stond bekend als ‘de man die sneller schrijft dan God kan lezen.’Het kernwoord van het modernisme is ……………………………… We leven in een onzekere wereld en weten zelf ook vaak niet wat we waarom doen. Gedachten en gevoelens zijn belangrijker dan de verhaallijn zelf. Schrijvers verdiepten zich in het onderbewustzijn. James Joyce schreef zijn beroemde boek Ulysses, ongeveer 860 pagina’s over een dag van het leven van één man.Dat klinkt niet spannend en er kwam al snel een reactie, de nieuwe zakelijkheid. De nieuwe zakelijkheid wilde functionaliteit, geen bladzijden vol over wat één (verzonnen) persoon denkt. Strakke, sobere zinnen, geen vormexperimenten met gedichten in de vorm van een fontein en functioneel taalgebruik. Boeken in gewone spreektaal, met een verhaal dat echt iets vertelt. Bekende voorbeelden zijn: Kaas en Lijmen/Het been van Willem Elsschot, De uitvreter, Titaantjes en Dichtertje van Nescio en Bint en Karakter van Ferdinand Bordewijk. Karakter is in 1998 verfilmd en won een ………………………………

Al die kunststromingen konden geen oorlog tegenhouden. WO II zorgde eerst voor de Duitse bezetting en daarna voor puinhoop en armoede. De wederopbouw, de ……………………………………………… en snel toenemende welvaart liepen door elkaar heen. In de literatuur leidde dat in eerste instantie tot een groot …………………………………….. De stroming die daarbij hoort is het existentialisme. De grote naam die hier bij hoort is de Fransman Jean-Paul Sartre. We zijn allemaal alleen en de wereld is een gekkenhuis. Er is geen God en iedereen is verantwoordelijk voor zijn eigen daden en lot. Het existentialisme heeft sporen nagelaten in de Nederlandse literatuur, al zijn er geen echt puur existentialistische romans. De avonden van Gerard Reve heeft wel zinloosheid als thema en bij Willem Frederik Hermans is verantwoordelijkheid voor je eigen leven vaak een thema waarbij de wereld de hoofdpersoon meestal een loer draait. Na WO II verschenen er veel boeken ………………. de oorlog, waarbij de thema’s konden verschillen van avontuurlijke verhalen over het verzet tot zware kost over concentratiekampen.

De Vijftigers is een bekende groep dichters uit de jaren vijftig. Ze richtten zich op gevoelens en op hun kindertijd. Opvallende, associatieve beeldspraak, de vrije

4

Mike van Diem, foto De Telegraaf

OOTEOote oote ooteBoeOote ooteOote oote oote boeOe oeOe oe oote oote ooteAA a a

Eerste 10 regels van het klankgedicht Oote

versvorm zonder eindrijm en met weinig of geen interpunctie horen bij deze stroming. Het bekendste (klank)gedicht is misschien wel Oote van Jan Hanlo.

In de jaren ’60 ontstond de stroming new journalism, waarbij goed gedocumenteerde persoonlijke reportages werden geschreven. zo schreef Harry Mulisch het boek De zaak 40/61 over Adolf Eichmann. Günther Walraff schreef in 1985 Ik, Ali over hoe het leven is voor gastarbeiders in Duitsland. Met de komst van de hippies verschenen ook boeken over het leven van opgroeiende jongeren. On the road van Jack Kerouac is waarschijnlijk het bekendst. De Nederlandse tegenhanger is Ik, Jan Cremer, geschreven door …………………………………………. De hoofdpersoon reist van de ene stad naar de andere, van de ene vrouw naar de andere en van het ene louche zaakje naar het andere.

5

Een aantal modernistische technieken, zoals het doorbreken van de ………………………………………….. volgorde bleven na de oorlog. Ook was er vaak een verborgen verteller. Ook de gedachtes en gevoelens van de hoofdpersoon werden weer belangrijk. Niet iedereen was het daarmee eens, dus werd het modernisme opgevolgd door het postmodernisme. Verteltechniek en stijl waren in deze boeken belangrijker dan een ………………………………

- Tussen onderlinge delen van het boek hoeft geen verband te zitten.- Personages hoeven niet logisch te handelen.- Mensen en de wereld kunnen slechts beelden zijn, dus kan dat in een

verhaal ook gebeuren. Zo kent een eekhoorn de gedachtes van een mens in Een fabelachtig uitzicht van Gijs IJlander.

- Geen chronologie.- Fictie en werkelijkheid lopen door elkaar.- Meerdere vertelinstanties (bijvoorbeeld de geschiedenis in Mystiek

lichaam. Een geschiedenis. van Frans Kellenbeek).- Geen causaliteit.- Intertekstualiteit d.m.v. toespelingen of echte fragmenten van andermans

werk.- Verschillende genres door elkaar.

Puur postmoderne romans zijn ………………………………………. Wel hebben veel romans postmoderne kenmerken.

6

Opdrachten literatuurgeschiedenis 1850 - heden (1) ANTWOORDEN

In 1859 publiceert Charles Darwin het boek On the origin of species In dit boek wordt de de strijd om te overleven beschreven. Dieren die het best zijn aangepast aan hun omgeving om te overleven maken de grootste kans op voortbestaan. Later vloeit de evolutietheorie hieruit voort. Vanaf 1885 schrijft Sigmund Freud over het onderbewuste. Ervaringen uit je jeugd zijn, volgens hem, vormend voor je latere persoonlijkheid Ook je dromen zijn volgens hem heel belangrijk. Dat noem je Traumdeutung. Beide theorieën zijn heel belangrijk geweest voor de literatuur. Hun werk leidde onder andere tot de stromingen realisme en naturalisme

In het realisme werd de werkelijkheid zo objectief en gedetailleerd mogelijk beschreven. De realiteit was (en is) echter noch mooi, noch spannend. Dat leidde niet vaak tot goede verhalen. Bovendien vonden schrijvers vanaf 1880 dat je ook iets moest leren van literatuur. Kunst moest verheffend zijn. Verhalen hadden nobele hoofdpersonen, kwaad werd gestraft, toevalligheden maakten het smeuïg en dat alles werd er flink bij de lezer ingewreven. Hier kwam al snel een reactie op. Deze reactie was het naturalisme. Het naturalisme beschreef de realiteit niet alleen, maar verklaarde die ook. Erfelijkheid (Darwin) en sociologie (Freud) bepaalden volgens deze schrijver hoe mensen tot hun (slechte) daden kwamen. In Een nagelaten bekentenis van Marcellus Emants vermoordt een man zijn vrouw. Omdat de hoofdpersoon vroeger onvoldoende liefde van zijn ouders kreeg, kan hij niet liefhebben en is zijn gedrag tegenover zijn vrouw onontkoombaar. Bij het naturalisme zijn drie dingen belangrijk:

- de tijd waarin je leeft, het moment;- erfelijkheid, de eigenschappen die je van je (voor)ouders hebt

meegekregen en- het sociale milieu waarin je opgroeit.

Andere stromingen uit deze tijd hebben vooral de poëzie beïnvloed. Een paar voorbeelden:Impressionisten wilden hun eigen werkelijkheid weergeven en beschreven uitvoerig de sfeer, de stemming en hun gevoelens. Ze bedachten allerlei nieuwe woorden. Een ander woord voor nieuwe woorden is neologismen. Ze beschreven ook allerlei zintuiglijke waarnemingen en vaak zo dat het niet kan, zoals een donker geluid. Symbolisten gingen juist niet uit van de werkelijkheid, maar wilden de wereld achter de realiteit beschrijven. Ze gebruikten hiervoor symbolen, zoals het kruis:

de dood van Christus; de hemel verlossing

Sommige symbolisten gebruikten heel persoonlijke symboliek. Het is dan heel lastig om erachter te komen wat ze echt wilden zeggen. Plato geloofde ook in concepten, beelden achter wat iets is.

7

Van naturalistische romans word je alles behalve vrolijk. Een reactie kon niet uitblijven en die reactie noemen we de neoromantiek. Neoromantici schreven historische romans die eigenlijk niets met de historische werkelijkheid te maken hadden. Deze verhalen zijn sprookjesachtig en impressionistisch.

In 1914 brak de Eerste Wereldoorlog uit. De oorlog zorgde voor een lastig gevoel. Mensen bleken elkaar de vreselijkste dingen te kunnen aandoen. Na de oorlog wilden kunstenaar vernieuwen. Alles moest anders. Er ontstonden, met name in de schilderkunst, allerlei nieuwe stromingen, zoals het expressionisme, het kubisme en het dadaïsme. Ook in de literatuur zag je dit terug. De hoofdstroming is het modernisme. Modernistische schrijvers vertelden hun verhalen en gedichten op een heel andere manier. Een verhaal werd bijvoorbeeld niet meer chronologisch verteld. Ook de geest, de manier van denken van de hoofdpersoon werd belangrijk. Romans werden hierdoor moeilijker voor de lezers. Een modernistische schrijver was Simon Vestdijk. Hij schreef, naast andere dingen, 52 romans en stond bekend als ‘de man die sneller schrijft dan God kan lezen.’Het kernwoord van het modernisme is twijfel. We leven in een onzekere wereld en weten zelf ook vaak niet wat we waarom doen. Gedachten en gevoelens zijn belangrijker dan de verhaallijn zelf. Schrijvers verdiepten zich in het onderbewustzijn. James Joyce schreef zijn beroemde boek Ulysses, ongeveer 860 pagina’s over een dag van het leven van één man.Dat klinkt niet spannend en er kwam al snel een reactie, de nieuwe zakelijkheid. De nieuwe zakelijkheid wilde functionaliteit, geen bladzijden vol over wat één (verzonnen) persoon denkt. Strakke, sobere zinnen, geen vormexperimenten met gedichten in de vorm van een fontein en functioneel taalgebruik. Boeken in gewone spreektaal, met een verhaal dat echt iets vertelt. Bekende voorbeelden zijn: Kaas en Lijmen/Het been van Willem Elsschot, De uitvreter, Titaantjes en Dichtertje van Nescio en Bint en Karakter van Ferdinand Bordewijk. Karakter is in 1998 verfilmd en won een Oscar.

Al die kunststromingen konden geen oorlog tegenhouden. WO II zorgde eerst voor de Duitse bezetting en daarna voor puinhoop en armoede. De wederopbouw, de Koude Oorlog en snel toenemende welvaart liepen door elkaar heen. In de literatuur leidde dat in eerste instantie tot een groot pessimism e . De stroming die daarbij hoort is het existentialisme. De grote naam die hier bij hoort is de Fransman Jean-Paul Sartre. We zijn allemaal alleen en de wereld is een gekkenhuis. Er is geen God en iedereen is verantwoordelijk voor zijn eigen daden en lot. Het existentialisme heeft sporen nagelaten in de Nederlandse literatuur, al zijn er geen echt puur existentialistische romans. De avonden van Gerard Reve heeft wel zinloosheid als thema en bij Willem Frederik Hermans is verantwoordelijkheid voor je eigen leven vaak een thema waarbij de wereld de hoofdpersoon meestal een loer draait. Na WO II verschenen er veel boeken over de oorlog, waarbij de thema’s konden verschillen van avontuurlijke verhalen over het verzet tot zware kost over concentratiekampen.

De Vijftigers is een bekende groep dichters uit de jaren vijftig. Ze richtten zich op gevoelens en op hun kindertijd. Opvallende, associatieve beeldspraak, de vrije

8

versvorm zonder eindrijm en met weinig of geen interpunctie horen bij deze stroming. Het bekendste (klank)gedicht is misschien wel Oote van Jan Hanlo.

In de jaren ’60 ontstond de stroming new journalism, waarbij goed gedocumenteerde persoonlijke reportages werden geschreven. zo schreef Harry Mulisch het boek De zaak 40/61 over Adolf Eichmann. Günther Walraff schreef in 1985 Ik, Ali over hoe het leven is voor gastarbeiders in Duitsland. Met de komst van de hippies verschenen ook boeken over het leven van opgroeiende jongeren. On the road van Jack Kerouac is waarschijnlijk het bekendst. De Nederlandse tegenhanger is Ik, jan Cremer, geschreven door Jan Cremer. De hoofdpersoon reist van de ene stad naar de andere, van de ene vrouw naar de andere en van het ene louche zaakje naar het andere.

Een aantal modernistische technieken, zoals het doorbreken van de chronologische volgorde bleven na de oorlog. Ook was er vaak een verborgen verteller. Ook de gedachtes en gevoelens van de hoofdpersoon werden weer belangrijk. Niet iedereen was het daarmee eens, dus werd het modernisme opgevolgd door het postmodernisme. Verteltechniek en stijl waren in deze boeken belangrijker dan een plot.

- Tussen onderlinge delen van het boek hoeft geen verband te zitten.- Personages hoeven niet logisch te handelen.- Mensen en de wereld kunnen slechts beelden zijn, dus kan dat in een

verhaal ook gebeuren. Zo kent een eekhoorn de gedachtes van een mens in Een fabelachtig uitzicht van Gijs IJlander.

- Geen chronologie.- Fictie en werkelijkheid lopen door elkaar.- Meerdere vertelinstanties (bijvoorbeeld de geschiedenis in Mystiek

lichaam. Een geschiedenis. van Frans Kellenbeek).- Geen causaliteit.- Intertekstualiteit d.m.v. toespelingen of echte fragmenten van andermans

werk.- Verschillende genres door elkaar.

Puur postmoderne romans zijn zeldzaam. Wel hebben veel romans postmoderne kenmerken.

9