Het Lichaam als aangrijpingspunt NFP maart 2014

John van der Meij John van der Meij Trilemma: Praktijk voor Training, Coaching en Trilemma: Praktijk voor Training, Coaching en

Therapie (Oegstgeest) Therapie (Oegstgeest) Instituut voor Toegepaste Neurowetenschappen Instituut voor Toegepaste Neurowetenschappen

(Haarlem)(Haarlem)

Waar bent u?Waar bent u?

Waar bent u?Waar bent u?

Hier bevindt u zich.

De heldenreisDe heldenreis

AbhidhammaAbhidhammaHet lichaam: ‘dat wat gemolesteerd kan Het lichaam: ‘dat wat gemolesteerd kan worden’worden’

De Boeddha predikt uit de Abhidhamma

Lood in de tuimelaar…Lood in de tuimelaar…

Het wonder en mysterie van de Het wonder en mysterie van de bewuste geestbewuste geest

Connectivity scans men and Connectivity scans men and womenwomen

Lancet, 2013Lancet, 2013

Patiënte na aanrijding Patiënte na aanrijding beschadiging prefrontale beschadiging prefrontale cortexcortex

BeschadigdIntegratie verminderd

Schade aan Prefrontale CortexSchade aan Prefrontale Cortex

SCHADE

Neuronen van Prefrontale Neuronen van Prefrontale CortexCortexvrijwel allemaal verbonden met vrijwel allemaal verbonden met het lichaamhet lichaam

Brain= Embodied Brain

Brein als meest bijzondere deel Brein als meest bijzondere deel van het lichaamvan het lichaam

HandmodelHandmodel

Reptielen Brein/ HersenstamReptielen Brein/ Hersenstam

1)1)Helpt lichaamstoestanden te regulerenHelpt lichaamstoestanden te reguleren2)2)Heeft kernen die ‘fight- flight- freeze’Heeft kernen die ‘fight- flight- freeze’ responsen reguleertresponsen reguleert3) Fysieke gevoelens als jeuk, pijn, 3) Fysieke gevoelens als jeuk, pijn,

honger, honger, dorstdorst4) Primaire overlevingsangst (oerangst), 4) Primaire overlevingsangst (oerangst),

paringsdriftparingsdrift

Emotionele Brein/ Limbisch Emotionele Brein/ Limbisch systeemsysteem

1)1) Genereren van emoties (4 b’s en afgeleide Genereren van emoties (4 b’s en afgeleide emoties:razernij, wanhoop, verlegenheid, etc.)emoties:razernij, wanhoop, verlegenheid, etc.)

2)2) Appraisal:Appraisal:- waar geef ik aandacht aan?- waar geef ik aandacht aan?- waar ik aandacht aan geef; goed of slecht?- waar ik aandacht aan geef; goed of slecht?- goed? Meer ervan/ slecht? Minder ervan- goed? Meer ervan/ slecht? Minder ervan

3) 3) Essentieel voor Hechting( emoties. Bijv. angst Essentieel voor Hechting( emoties. Bijv. angst moeder-kind en moeder-kind en status(plek in groep)status(plek in groep)

Cognitieve Brein/ CortexCognitieve Brein/ Cortex

1)1)Maakt continue “mappen”Maakt continue “mappen”- map voor toekomst/ planning- map voor toekomst/ planning- creeëren van verbeelding- creeëren van verbeelding- ontwikkelen van concepten- ontwikkelen van concepten

2) Waarden en Gevoelens die niet per se 2) Waarden en Gevoelens die niet per se geuit hoeven te worden; schoonheid, geuit hoeven te worden; schoonheid, betrokkenheid, openheid, vrijheidbetrokkenheid, openheid, vrijheid

Onderbewuste blokkades door:Onderbewuste blokkades door:( je voelt het niet meer en het verleden vindt nog ( je voelt het niet meer en het verleden vindt nog steeds plaats)steeds plaats)

- Teveel controle van emoties en driften Teveel controle van emoties en driften (opvoeding, cultuur)(opvoeding, cultuur)- te weinig uiten- te weinig uiten-basisbehoeften worden niet gehoord-basisbehoeften worden niet gehoord

- Inperking vindt plaats in het lichaam:Inperking vindt plaats in het lichaam:A) spieren en bindweefsel in lijf vangen het op A) spieren en bindweefsel in lijf vangen het op

( overspanning)( overspanning)B) behoefte achter emotie wordt niet gehoord: B) behoefte achter emotie wordt niet gehoord:

“het heeft toch geen zin”..( onderspanning)“het heeft toch geen zin”..( onderspanning)

spierlaag

emotielaag

egolaag

hartlaag

ontkenning

wantrouwenprojektie

rationalisatie

chronische spierspanning

woedepijn vrees

wanhoop

Lichaamsbewustwording Lichaamsbewustwording

• Vertragen ( te snel, teveel wilskracht)Vertragen ( te snel, teveel wilskracht)• Voelen en navoelenVoelen en navoelen• Aanwezig zijn zonder oordeel/ Aanwezig zijn zonder oordeel/

verander jezelf nietverander jezelf niet• Verhogen van levensenergieVerhogen van levensenergie• Programmeer je “cellen”anders ( 90 Programmeer je “cellen”anders ( 90

seconden regel)seconden regel)

Neurale circuits in de middelste Prefrontale Neurale circuits in de middelste Prefrontale gebieden :gebieden :- verzorgt belangrijke delen vd persoonlijkheid - verzorgt belangrijke delen vd persoonlijkheid (ik)(ik)- verbindt delen vh brein met elkaar- verbindt delen vh brein met elkaar- voorstelling van concept als tijd- voorstelling van concept als tijd

Mindsight, Dan Siegel, 2010Mindsight, Dan Siegel, 2010

Zien van vogel..

Barbara na letselBarbara na letsel“She lost her soul…”“She lost her soul…”

BeschadigdIntegratie verminderd

Je kunt een tijdelijke desintegratie Je kunt een tijdelijke desintegratie hebben van de PFC ( off-line)hebben van de PFC ( off-line)

Soms neemt je “oude” brein het over; daar hoef je je niet voor te schamenHet kan weer herstellenJe bent wel verantwoordelijk ervoor..

Centrale rol mPFCCentrale rol mPFC1)Lichaamsregulatie1)Lichaamsregulatie2)Afgestemde communicatie2)Afgestemde communicatie3)Emotionele balans3)Emotionele balans4)Angst regulatie4)Angst regulatie5)Flexibiliteit van respons5)Flexibiliteit van respons6)Inzicht6)Inzicht7)Empathie7)Empathie8)Moraliteit 8)Moraliteit 9)Intuïtie9)Intuïtie

Attachmentstudies

Mindfulnessstudies

LICHAAMSREGULATILICHAAMSREGULATIEE

Lichaamrepresentaties op diverse Lichaamrepresentaties op diverse niveau’sniveau’s

maken van “lichaamskaarten”maken van “lichaamskaarten”

Rechter InsulaRechter Insula

Kernen van de Hersenstam

Hersenen dienen voornamelijk niet psychologische functies

Functie van de hersenen vooral:

Het in de gaten houden van de toestand van het lichaam (o.a. toestand immuunsysteem)

Functies van het brein:

?!

Ons lichaam wordt constant in de Ons lichaam wordt constant in de hersenen in kaart gebrachthersenen in kaart gebracht

De basis van de mentale De basis van de mentale voorstellingen is een verzameling voorstellingen is een verzameling kaarten in de hersenenkaarten in de hersenen

Neurale kaarten Van de binnenkant van het organisme

Buitenwereld, Fysieke wereld van objekten

In de hersenen van levende wezens In de hersenen van levende wezens brengen netwerken van neuronen het brengen netwerken van neuronen het lichaam waarvoor ze werken letterlijk lichaam waarvoor ze werken letterlijk in kaart…in kaart…

Neuronen “gaan over” het lichaam…

Plasticiteit in je breinPlasticiteit in je breinhttp://www.youtube.com/wahttp://www.youtube.com/watch?v=JismoWKknZ4tch?v=JismoWKknZ4

Welke ervaringen zijn vastgelegd?Welke ervaringen zijn vastgelegd?

The Healthy Mind PlatterThe Healthy Mind PlatterNeuroLeadershipjournal 4; 2012NeuroLeadershipjournal 4; 2012David Rock, Daniel J. Siegel, Steven A.Y. Poelmans and Jessica David Rock, Daniel J. Siegel, Steven A.Y. Poelmans and Jessica PaynePayne

Cursus Trilemma: Het Brein vd Therapeut 23 mei en 20 juni ITON Haarlem

Silhouet illusieSilhouet illusieWelke kant draait de danseres op?Welke kant draait de danseres op?

Nobuyuki KayaharaNobuyuki Kayahara

PIJN ANGST

Neuronen van Prefrontale Neuronen van Prefrontale CortexCortexvrijwel allemaal verbonden met vrijwel allemaal verbonden met het lichaamhet lichaam

Brain= Embodied Brain

Neurale circuits in de middelste Prefrontale Neurale circuits in de middelste Prefrontale gebieden :gebieden :- verzorgt belangrijke delen vd persoonlijkheid - verzorgt belangrijke delen vd persoonlijkheid (ik)(ik)- verbindt delen vh brein met elkaar- verbindt delen vh brein met elkaar- voorstelling van concept als tijd- voorstelling van concept als tijd

Mindsight, Dan Siegel, 2010Mindsight, Dan Siegel, 2010

Zien van vogel..

Centrale rol mPFCCentrale rol mPFC1)Lichaamsregulatie1)Lichaamsregulatie2)Afgestemde communicatie2)Afgestemde communicatie3)Emotionele balans3)Emotionele balans4)Angst regulatie4)Angst regulatie5)Flexibiliteit van respons5)Flexibiliteit van respons6)Inzicht6)Inzicht7)Empathie7)Empathie8)Moraliteit 8)Moraliteit 9)Intuïtie9)Intuïtie

Attachmentstudies

Mindfulnessstudies

ANGSTREGULATIEANGSTREGULATIE

Amygdala: hersenradar voor gevaar en Amygdala: hersenradar voor gevaar en dreigingdreigingRechtsRechts: emotioneel zelfbewustzijn; : emotioneel zelfbewustzijn; bewust van je eigen gevoelens en ze bewust van je eigen gevoelens en ze begrijpenbegrijpen

Linker AmygdalaRechter amygdala

Neemt Amygdala het gezag over in de hersenen?

Het centrale gebied voor zelfregulering is de Prefrontale Cortex

Prefrontale schors

Amygdala

Dorsolaterale Prefrontale Cortex

Remt

Cognitieve controleAandachtBesluitvormingRedenerenFlexibel reageren

Emotioneel ongemakWoedeImpulsiviteitAngst

Krachtige rem PFC betekent meer beslissingsruimte….

CHRONISCHE CHRONISCHE PIJN PIJN

IN HET BREININ HET BREIN

PET-scan chronische PET-scan chronische rugklachtenrugklachten “ “neuroplasticiteit en neuroplasticiteit en reorganisatie”reorganisatie”

Sensorische cortex“landkaart”veranderd

Thalamus“landkaart”van rug vergroot Prefrontale

cortexminder grijze stof

Amygdalaactiviteittoegenomen

Hoopgevende Hoopgevende ontwikkelingenontwikkelingen neurowetenschappenneurowetenschappen

Effectiviteit in communicatie tussen Effectiviteit in communicatie tussen netwerken neemt af bij chronische pijnnetwerken neemt af bij chronische pijn

CJ Star; The Journal of Neuroscience, CJ Star; The Journal of Neuroscience, 20102010 Bilaterale activiteit Insula

Verschuiving weg van Insula

Het emotionele circuit gaat Het emotionele circuit gaat “rondzingen”“rondzingen”

Prefrontale

Cortex

Cingula Cortex

Amygdala-

- +

+

Het “rustbrein” Het “rustbrein” (default mode network) (default mode network)

in rust zijn de sociale circuits in het brein heel in rust zijn de sociale circuits in het brein heel actiefactief

People who suffer chronic pain have constant brain activity in areas of the brain that would normally be at rest

Rustbrein actief tijdens “niets doen”

Wat gebeurt er? Wat gebeurt er?

Wat gebeurt er?

Het verleden herinneren en over toekomst denken

Zelf-projektie

•EN ZO IS PIJN SLECHTS PIJNEN ZO IS PIJN SLECHTS PIJN•TENZIJ JE HAAR WEERSTAATTENZIJ JE HAAR WEERSTAAT

• DAN WORDT HET EEN KWELLINGDAN WORDT HET EEN KWELLINGI CHINGI CHING

Regen is slechts regen,dat is nog geen slecht weer…

En zo is pijn slechts pijntenzij je haar weerstaat dan wordt het lijden…

I Ching

PAIN IS PAIN IS INEVITABLE.INEVITABLE.

SUFFERING IS SUFFERING IS OPTIONAL.OPTIONAL.

Dalai LamaDalai Lama

Verschil tussen pijn en lijdenVerschil tussen pijn en lijden Pain-Topics.orgNews/Research; Updates; june Pain-Topics.orgNews/Research; Updates; june 20102010

PIJNVerwerking nociceptie

LIJDENBreinregio’s voor emotie en zelf-evaluatie

KEN JEKEN JE EMOTIONELE STIJLEMOTIONELE STIJL

A symptom provocation study of A symptom provocation study of posttraumatic stress disorder using PET-posttraumatic stress disorder using PET-scan.scan.Archives of General Psychiatry; 1996Archives of General Psychiatry; 1996S.Rauch and V. van der KolkS.Rauch and V. van der Kolk

HET HET ZELFBEWUSTE ZELFBEWUSTE BREINBREIN

Relatie plek op/ in het lichaam Relatie plek op/ in het lichaam met somatosensorische schorsmet somatosensorische schors

Zelfbewustzijn:Zelfbewustzijn:de insula ontvangt signalen van de de insula ontvangt signalen van de inwendige organeninwendige organen

Ben je je bewust van jeinnerlijke gesteldheid?

Goed inschatten hartslag: grotere insulaGoed inschatten hartslag: grotere insulaMeer activiteit insula…> groter bewustzijn fysieke Meer activiteit insula…> groter bewustzijn fysieke gewaarwordingen en emotiesgewaarwordingen en emoties

Voor- en nadelen van Voor- en nadelen van zelfbewustzijnzelfbewustzijn

Niet zelfbewust

Zelfbewust Bovenmatig bewust van lichaamssignalen:-Polsslag-Snelheid ademen-Lichaamstemperatuur

Leidend tot :

Angst en bezorgdheidPaniekstoornisHypochondrie

Afgestemd op gedachten en gevoelens

+ Empathie- Veel van anderen voelen

The insula is commonly activated The insula is commonly activated during tasks of interoceptive during tasks of interoceptive awarenessawarenessCraig, 2003Craig, 2003

Insula

1

2

Kaart van interne organen

Lichaam rechtstreeks aangesloten Lichaam rechtstreeks aangesloten op insula en vice versaop insula en vice versa

In de middelste Prefrontale In de middelste Prefrontale CortexCortex worden we bewust worden we bewust

LICHAAM

mPFC

Circuit voor emotionele waarde Circuit voor emotionele waarde aan gedachten en aan gedachten en gewaarwordingengewaarwordingen

Insula

OFC

De kracht van mindfulnessDe kracht van mindfulness

Veranderen activiteit insulaVeranderen activiteit insulaVerminderenVerminderen

• Cognitieve gedragstherapie:Cognitieve gedragstherapie:- Lichamelijke signalen Lichamelijke signalen

herkaderenherkaderen• Mindfulness- meditatieMindfulness- meditatie- ““volume” amygdala en OFC volume” amygdala en OFC

van signalen lichaam, van signalen lichaam, gedachten, gevoelens omlaag gedachten, gevoelens omlaag draaiendraaien

• BodyscanBodyscan- Op een niet oordelende manier - Op een niet oordelende manier

bewust zijn van je lichaambewust zijn van je lichaam

Vermeerderen Vermeerderen • Mindfulness- meditatie Mindfulness- meditatie - Indien moeite om lich. - Indien moeite om lich.

signalen te herkennensignalen te herkennen

Als je de lagere input belet om het bewustzijn(ACC) te bereiken, dan blokkeer je de wijsheid van het lichaam.

Fysieke sensaties van het lijfGevoelens van sociale interactieFocus van onze aandacht Insula

ACC

lijf

Blokkeren van bewustzijnvan gevoelens

Blokkade

Ontsnappen aan de pijn

Het blokkeren van de subcorticale Het blokkeren van de subcorticale input was een middel om te overleven- input was een middel om te overleven- nu perkt het het leven in… nu perkt het het leven in…

Wat doe je als therapeut/ begeleider?

Blokkade

Doet sociale afwijzing/uitsluiting pijn?activatie van hersengebieden die instaan voor de affectieve en cognitieve dimensie van fysieke pijn.(Eisenberger; Does rejection hurt? An fMRI-study of social exclusion; Science 2003.)

Fysieke sensaties van het lijfGevoelens van sociale interactieFocus van onze aandacht Insula

ACC

lijf

Sociale en fysieke pijnSociale en fysieke pijn The pains and pleasures of social life: a social cognitive neuroscience The pains and pleasures of social life: a social cognitive neuroscience

approachapproach Lieberman & Eisenberger, Lieberman & Eisenberger,

20082008

Rechter Ventro-laterale PFC

Anterior Cingula Cortex (dorsaal) Anterior Cingula Cortex (dorsaal)

Rechter Ventro-laterale PFC

DANK VOOR UW AANDACHT!DANK VOOR UW AANDACHT!

WWW.TRILEMMA.NL