SLIKKEN OF STIKKEN ?!

Slikstoornissen in de kliniek

Griet Van Gestel – Lotte Cools

Weetjes…

In België:

>jaarlijks ongeveer 18 500 nieuwe CVA’s

Toename aantal dysfagie-patiënten a.g.v.

>Toegenomen levensverwachting

>Succesvolle oncologische ingrepen

>Betere medische behandeling neurologische aandoeningen

Weetjes…

> 800 – 2400 x slikken per dag

> ≥ 1 liter speeksel

> Slikken = automatisme

> meestal verslikken in vloeistoffen

> spieren verslappen bij ouder worden (presbyfagie)

> veelvuldig verslikken = levensbedreigende situatie

> 36 spiergroepen en 6 zenuwen werken aan veilig slikken: goede slikreflex + krachtige hoestreflex!

Normaal slikproces

4 fasen

1. orale voorbereidingsfase

2. orale transportfase

3. faryngale fase

4. oesophagale fase

Normaal slikproces

1. Orale voorbereidingsfase

> afhappen, kauwen

> vermengen met speeksel

> boluscontrole

= willekeurige fase

Normaal slikproces

2. Orale transportfase > golfbeweging tong

> boluscontrole

> bolustransport

= willekeurige fase

Normaal slikproces

3. Faryngale fase > slikreflex!

> bescherming trachea

> passage van voedsel door farynx

> 1 à 2 seconden

= onwillekeurige fase

Normaal slikproces

4. Oesofagale fase > transport naar maag

> 8 à 20 seconden

= onwillekeurige fase

Risicogroepen

>Mechanische of anatomische oorzaken

>Acute neurologische aandoeningen

>Degeneratieve aandoeningen

>Dementie

>Pneumologische aandoeningen

>Leeftijd

Alarmsignalen

>hoesten en proesten tijdens elke maaltijd>borrelend stemgeluid na de slikact>voedselresten in de mond na de maaltijd>de patiënt blijft kauwen en slikt verschillende

malen>speeksel- of vloeistofverlies uit de mond>de patiënt eet weinig en vermagert

Mechanische slikproblemen

Bij tumoren in mondholte en orofarynx

Medische behandelingswijzen:>chirurgische resectie>radio- en/of chemotherapie

-> problemen mogelijk met harde consistenties

Tongresectie

Neurologische slikproblemen

Mogelijke gevolgen

-speekselverlies-hamsteren, orale terugvloei

-nasale terugvloei

-onvoldoende kauwen, voedselresten, ongecontroleerd naar luchtpijp-extra slikken, resten in keel-verslikken

Wat kan er fout lopen bij het slikken?

Mogelijke oorzaken

-onvoldoende lipsluiting-onvoldoende alert, vertraagd starten van bewegingen-onvoldoende optrekken gehemelte-onvoldoende tong-/kaakbewegingen

-moeilijk transport door keel-onvoldoende beveiliging luchtpijp

Slikonderzoeken

• slikfunctie door NKO-arts

• slikfunctie op de dienst radiotherapie

• slikfunctie door logopediste

FEES

Slikfoto’s–videofluoroscopie (Radiologie) Normale versus pathologische slikact

Imaging – radiologische aspecten

Bedside evaluatie (logopediste)

• onderzoek van structuren, motoriek en sensoriek

• onderzoek adhv water, yoghurt en vaste consistenties

Logopedische therapie

> Informatie

> Compensatiestrategieën> zorgt ervoor dat de voedselstroom onder controle is en de

symptomen verdwijnen, zonder dat de fysiologie van het slikken noodzakelijkerwijs verandert.

> Revaliderende strategieën> specifieke oefeningen die betrekking hebben op de fysiologie

van het slikken.

Compensatiestrategieën

Omgeving

> rustige en prikkelarme omgeving

> voldoende tijd

> stimuleer zelfstandigheid

Compensatiestrategieën

Houding

> zoveel mogelijk normale houding

> hoofd lichtjes voorover gebogen

> in bed: zo recht mogelijk

Compensatiestrategieën

Wijze van aanbieden

> hanteerbare porties

> plaats voedsel centraal in de mond of langs de beste zijde

> pas volgende hap als vorige is weggeslikt

Compensatiestrategieën

Voedselkeuze

> streef naar een zo normaal mogelijk voedselpatroon

> pas voedselconsistenties aan indien nodig

Consistenties

Vloeibare voedingen: vloeibaar bij intacte slikreflex, dun vloeibaar, helder vloeibaar> bij orale verwerkings/transportproblemen zonder

aspiratie

> bij faryngale transportproblemen en cricofaryngaledysfunctie (bovenste slokdarmsfincter)

Fase 1: startfase voor logopedie > onderzoek naar slikmoeilijkheden bij patiënten

Fase 2: dik vloeibaar

Bij vertraagde initiatie van de faryngaleslikact:

> snellere initiatie van slikact

> langere laryngalesluiting

Fase 3: gemalen voeding + ingedikte vloeistoffen

Fase 4: gemalen voeding + niet-ingedikte vloeistoffen

Fase 5: zachte voedingsconsistenties

Normale voeding

Compensatiestrategieën

Volume-, smaakaanpassing, double swallow

> volume: kleine ~ grote volumes

> smaak: sterke smaak – warm ~ koud

> double swallow: naslikken

Revaliderende strategie

Mondmotorische – en weerstandsoefeningen

Slikmanoeuvres

>double swallow>krachtige slik>supraglottische slik>supersupraglottische slik>Mendelsohnmanoeuvre>Shaker-manoeuvre

Casus: Mevrouw S.

Wanneer het voeden niet starten?

> niet-alerte patiënt

> de patiënt zit slecht in de zetel

> patiënt ligt plat in zijn bed

> de mond is vies: korsten, droog, vieze geur -> Mondhygiëne!!

> patiënt is niet wakker of reageert niet normaal

> de patiënt heeft een reutelende ademhaling of een ‘natte stem’

> de patiënt hoest veel, verliest speeksel

> patiënt kauwt niet, slikt niet

Vragen?