Van veepest, molens en malariarevisited

• Een historisch epidemiologische studie naar de Groninger ziekte in 1826.

– Maart 2014

Sterfte naar provincie per 1000.(hofstee)

0

10

20

30

40

50

60

groningenfrieslanddrentheN hollandZeeland

VIRGIN SOIL EPIDEMICSKENDALL WAVES

Sterfte in de stad Groningen

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500

< 1jr 1-5 5-10 10-20 20-30 30-40 40-50 50-60 60-65 65-70 70-75 75-80 80+

1825

1826

VRAGEN

• Waarom was de epidemie, die de stad Groningen trof in 1826 malaria?

• Hoe is te verklaren dat i.t.t. eerdere epidemieen de sterfte in de stad veel hoger was dan elders?

Verspreiding malaria

• De verspreiding van malaria in Engeland in de jaren 60 van de negentiende eeuw.

• Whitley,1864;• James,1929-30.

Bron:

bron: die malaria in wilhelmshaven und ihre bekaempfung von 1901 bis 1920 gabriele conrad, hannover 1988

bron: die malaria in Schleswig-Holstein 1945-1948 , Fritz Steiniger , Kiel 1952.

Bron: malaria in Noordholland, H.J.M. Schoo, haarlem 1905.

Ecologie anopheles

• Warme zomer, onweer

• Zomer 1826 was extreem warm

Ecologie Anopheles

• brak water: > 750 mg/l doet soort zeer overheersen.

• Ernstige overstroming in winter 1825

Anopheles verdeling 1931

De bevolkingsgroei van 1825-1835 en de mate van inundatie in 1825

0,00

5,00

10,00

15,00overstroomdegemeenten

gemeentenaangrenzendaanoverstromingnietoverstroomdegemeenten

Groeipercentage naar inundatie;1825-1835

NIET

0,00%

20,00%

40,00%

60,00%

HALF

0

10

20

30

WEL

-40,00%-20,00%

0,00%20,00%40,00%

0,00

5,00

10,00

15,00

gemiddeldeWEL

gemiddeldeHALF

gemiddeldeNIET

Ecologie anopheles

• Focale verspreiding : kan niet goed tegen stedelijke omgeving

• Stad: verspreiding NW naar W; zuiderdiep e.o. doet NIET mee. ( itt bv cholera/tyfus!)

kliniek

• Miltvergroting obligaat: koortskoek

• Obductieverslagen in 1826: 60% vergrote milt.

Hacket, 1937

• Everything about malaria is so moulded and altered by local conditons that it becomes a thousand different diseases and epidemiological puzzles. Like chess, it is played with a few pieces, but is capable of an infinite variety of situations.

Een paar schaakstukken

• Verandering landbouwtechniek in Groningen

• Verandering in waterhuishouding

• Armoede

• Migratie

landbouwtechniek

• Groningen van grasland naar bouwland

• Veepest in 18e eeuw

• Landbouw vereist betere waterhuishouding

• Veel molens gezet

• Onduidelijk juridische structuur

Een ideale anophelessloot…

Veepest in Friesland.

020.00040.00060.00080.000

100.000120.000140.000160.000180.000

1713-15 1744-48 1796-70

0

50

100

150

200

<30 30-60 >60

watermolens naar vorm van eigendom en vlucht in voeten;1812

particulier

gemeenschappelijk

Armoede

• Na de oorlog uitstekende winsten in graan

• Na 1819 inzakkende graanwinsten mag gevolg grote armoe in de kleigebieden

• (itt bv Drenthe!!)

• M.a.g. geregistreerde sterfte aan honger

Migratie

• Trek van polderjongens naar Holland , een gevreesd malariagebied,

• Werk aan kanalen: noordhollands kanaal, oproer daar o.a. door ziekte en honger

• Geregistreerde terugkeer van jongens , ziek

• 1813:komst Kozakken, beleg Delfzijl inclusief het inunderen als verdediging.

Kortom

• Introduktie van nieuwe virulente malaria stammen in een door ecologische veranderingen kwetsbaar gebied. (virgin soil).

Ziet gij muggen lang van poot,

Aarzelt niet, maar slaat ze dood

toekomst

• Im-en emigratie

• Methodologie

• Oral tradition

• Waterschap

• ?

Beter dan chinine slikken

Is het muggen dood te tikken

Klein is de mug,maar groot het leed

Veroorzaakt door een muggebeet