Techniek en ethiek: registreren is dienen?

Sjoera NasHogeschool Amsterdam,

8 maart 2006

Agenda

• Over Bits of Freedom / EDRI

• Big Brother Award voor Digidoor

• Ponskaarten in WO II

• Verzet tegen volkstelling van 1971

• Electronische registraties nu

Bits of Freedom• Onafhankelijke stichting, opgericht in 2000

• Thema’s oa privacy, auteursrecht, RFID

• Financiering door sponsors en donateurs

• (Gratis) nieuwsbrief: www.bof.nl

• Europese koepel EDRI: 21 organisaties uit 14 landen + 5 ‘observers’ uit 5 (andere) landen

• Jaarlijkse uitreiking Big Brother Awards (laatste 28 januari 2006)

BBA Nederland 2006

Conclusies Digidoor

• Noodzaak slecht doordacht (prive/zakelijk)

• Risico op misbruik van opgeslagen gegevens

• Geen toestemming/menselijke tussenkomst

• Beveiliging pas een issue na de invoering

• Gebruik niet afgebakend: datamining

Historische terugblik

• Gevolgen bevolkingsregistraties tijdens de Tweede Wereldoorlog

• Sterk verzet in Nederland tegen tellingen

• Huidig klimaat: privacy ‘schuilplaats van het kwaad’?

Standaard IBM ponskaart

Ponskaarten in WO II

• Boek: IBM en de Holocaust, Edwin Black

• Hoe konden de Duitsers zo snel (alfabetische) deportatielijsten opstellen?

• Amerikaanse volkstelling van 1890, systeem ontwikkeld door Herman Hollerith

• 1922: CTR neemt Duits filiaal DEHOMAG voor 90% over

• 1924: Omdoping CTR in IBM

Ponsapparaten

Techniek ponskaarten

• Herman Hollerith 1890: 240 posities

• Ca 1910: uitbreiding naar 45 x 10 posities

• 1928: Wereldwijd IBM patent op ponskaart met 80 x 12 posities met vierkante gaten: ca 80 byte

• Papier vrijwel alleen in VS geproduceerd, hele kleine foutmarge

Gevolgen automatisering

• Aantal uit NL weggevoerde Joden: 102.000 van de 140.000 = 73%

• Aantal uit Frankrijk weggevoerde Joden: 85.000 van de 300.000 = 25%

• Nederland: Jacobus Lambertus Lentz, lijfspreuk “Registreren = dienen”

• Frankrijk: René Carmille

Registratie in Nederland

• Laatste volkstelling in 1930

• 1936: Instelling olv Lentz van Rijksinspectie van de Bevolkingsregisters, standaardisering gemeentelijke administraties, aanleg centraal bevolkingsregister

• augustus 1940: Lentz biedt de Duitsers invoering aan van het door hem ontwikkeld ultiem fraudebestendig persoonsbewijs met foto en vingerafdruk

Registratie in Nederland

• september 1940: Iedere Nederlander boven de 14 jaar moet een persoonsbewijs hebben

• Verordening nr. 6 van 10 januari 1941: aanmelding en registratie van alle Joden...

• Presser: “Men had altijd geleefd in een correcte, welbestuurde wereld, waarin men toch al op allerlei kaarten stond, in registers voorkwam, die niet waren vernietigd, die, intact als ze waren, elk verzet leken te verlammen.”

Frankrijk• Laatste grote volkstelling in 1872

• Chaotische papieren tellingen in ‘40 en ‘41

• René Carmille richt in november 1940 het Frans Demografisch Bureau op in Vichy, vindt PIN uit

• okt ‘41 oprichting Nationale Statistische Dienst

• ‘41 en ‘42 uitgebreide tellingen soorten arbeiders...

• jan ‘43: Carmille blijkt hoofd verzet!

Volkstelling van 1971

• Volkstelling van 1971: 60.000 controleurs

• Boete 500 gulden of 2 weken hechtenis

• Verzet; 0,2% weigerde, 23.000 mensen

• 2,3% niet thuis en bv 17% non-respons op vragen over onderwijs. Veel foute gegevens

• Herhaling gepland in 1981 maar verwachtte non-response 26%: afgesteld en in ‘91 def. afgelast

Identificatieplicht

• Nederland schaft persoonsbewijs af in 1946

• 1984: proefballon herintro. identiteitsbewijs

• juni 1994 wet op de (beperkte) identificatieplicht

• januari 2005: uitgebreide identificatieplicht

• januari 2006: ombouw SOFI nummer naar BSN

• augustus 2006: biometrie in paspoort

Elektronische registraties

• Camera-toezicht, ook op snelwegen

• Bewaarplicht gegevens over bel- en internetgedrag

• Registreren reisgegevens met OV Chipkaart

• RFID-chips in steeds meer producten, altijd aan?

• Kabinetsvoornemen tot aanleg centrale database met biometrische gegevens

Bewaren = verstrekken

• Sterke neiging tot aanleg centrale databases

• Verstrekkingsdrempels afgelopen drie jaar sterk verlaagd

• Wet Vorderen gegevens telecom / financiële sector

• Wet Vorderen gegevens algemeen (Mevis)

• Voorstel nieuwe datamining bevoegdheden AIVD

Conclusies

• Inzet van technologie kan problematisch zijn

• Niet alle registraties zijn noodzakelijk

• Decentrale opslag geniet meestal de voorkeur

• Gevaar van function creep

• Geautomatiseerde systemen moeten niet leiden tot geautomatiseerde conclusies

• Hanna Arendt: ‘t kwaad van de onnadenkendheid

sjoera@bof.nl

www.edri.orgwww.bof.nl