Samen over de drempel

van 3de kleuterklas naar

1ste leerjaar

Een traject naar een kindrijpe

school

Druk op de kleuterschool…

Situering

• verwachtingen vanuit het

eerste leerjaar

• verwachtingen van ouders

• inspelen op noden van kleuters

• omgaan met anderstaligheid

• schoolrijpheidstesten

Druk op de kleuterschool…

• zittenblijven of overgaan naar het eerste leerjaar…

• onduidelijkheid over de didactiek van het aanvankelijk lezen in het eerste leerjaar…

• onduidelijkheid over ontwikkeling en leren bij kleuters vanuit de lagere school…

• vaak weinig inhoudelijke afstemming 3kk – 1lj

• …

Druk op de kleuterschool …

Onderwijsbeleid en onderzoek:

– meer aandacht voor

scharniermomenten…

– groeiende aandacht voor de

basisvaardigheden…

– impact en belang van

taalvaardigheid…

Ontluikend leren

van incidenteel naar intentioneel leren

recente inzichten in onderwijsdidactiek

Van vooral incidenteel leren …

Van 0 tot 4 jaar…

- egocentrische periode

- eigen ervaring is doorslaggevend

- iets leren gebeurt vooral onverwacht, plotseling, na verloop van tijd, na talrijke ervaringen,…

- opdracht van de kleuterschool:

kansen creëren, ontwikkeling stimuleren, mogelijkheden aanreiken,… vanuit een doelgerichte, didactische aanpak

naar steeds meer intentioneel leren

Van 5 tot 7 jaar…

- geleidelijk aan wordt het mogelijk om

doelmatig en doelgericht te handelen, te

reflecteren, stapsgewijs te denken

- begrip „schoolrijpheid‟

- elke kleuter gelijk?

- „de‟ norm voorop?

- ontwikkelingsweg (kind en didactiek) in

plaats van eindpunt !

Concept „ontluikend leren‟

– ontluikend lezen

– ontluikend schrijven

– fijne en grove motoriek

– ontluikend rekenen

– zelfredzaamheid

– werkhouding

– sociale vaardigheden

– emotionele ontwikkeling

– …

Onderwijzen in

geletterdheid • een goed ingerichte

leeromgeving

• samenwerkend leren

• betekenisvolle inhouden

• stimulerende lees- en schrijfomgevingen

= zelfontdekkend leren

Constructief, leerlinggestuurd

onderwijs

• woordenschat

• voorbereiden op „technisch lezen‟

• voorbereiden op „begrijpend lezen‟

• van grove naar fijne motoriek

= leren in gesloten leersituaties

Instructief, leerkrachtgestuurd

onderwijs

leerlinggestuurd

leerkrachtgestuurd

…ik kan lezen

„Goed leren lezen is een mensenrecht‟ (Lyon, 2001)

Onderwijzen in

geletterdheid

• een goed ingerichte

leeromgeving

• samenwerkend leren

• strategisch leren

• betekenisvolle

inhouden

• stimulerende lees- en

schrijfomgevingen

= zelfontdekkend leren

Constructief,

leerlinggestuurd

onderwijs

• woordenschat

• voorbereiden op

„technisch lezen‟

• voorbereiden op

„begrijpend lezen‟

• van grove naar fijne

motoriek

= leren in gesloten

leersituaties

Instructief,

leerkrachtgestuurd

onderwijs

woordenschat

• kinderen verwerven veel woordenschat incidenteel; toch is het ook belangrijk systematisch werk te maken van een intentioneel aanbod.

• woorden kennen heeft veel voordelen: kennis van de taal kennis van de wereld vergemakkelijkt het latere leesproces

woordenschat

• goed woordenschatonderricht

bestaat uit 4 stappen (Kienstra):

woorden selecteren die

expliciet geoefend worden

woorden betekenis geven

woorden herhalen

controleren of woorden

gekend zijn

Onderwijzen in

geletterdheid • een goed ingerichte

leeromgeving

• samenwerkend leren

• strategisch leren

• betekenisvolle

inhouden

• stimulerende lees- en

schrijfomgevingen

= zelfontdekkend leren

Constructief,

leerlinggestuurd

onderwijs

• woordenschat

• voorbereiden op

„technisch lezen‟

• voorbereiden op

„begrijpend lezen‟

• van grove naar fijne

motoriek

= leren in gesloten

leersituaties

Instructief,

leerkrachtgestuurd

onderwijs

voorbereiden op technisch

lezen

het bewustzijn van klanken

• fonologisch bewustzijn:

activiteiten die gericht zijn op auditieve

discriminatie en op analyse, synthese en rijmen.

• fonemisch bewustzijn:

Een specifieke gevorderde fase van het

fonologisch bewustzijn waarbij kinderen in staat zijn

eenlettergrepige woorden in afzonderlijke klanken

op te delen.

bewustzijn van klanken –

fonemisch bewustzijn Stadia Fonologisch bewustzijn:

Klas 1 Opdelen van zinnen in woorden. K2

2 Opdelen van samengestelde woorden in afzonderlijke componenten. K2/K3

3 Opdelen van woorden in lettergrepen. K2/K3

4 Verbinden van lettergrepen tot woorden. K3

5 Opzeggen van rijmpjes samen met iemand anders. K2/K3

6 Individueel opzeggen van rijmpjes. K2/K3

7 Herkennen van eindrijm. K2/K3

8 Toepassen van eindrijm: zelf ontdekken van rijm, produceren van rijm. K3

Fonemisch bewustzijn:

9 Herkennen van beginrijm in langgerekte woorden. K3

10 Herkennen van beginrijm in gewoon uitgesproken woorden. K3

11 Toepassen van beginrijm. K3

12 Klinker in een woord isoleren.

13 Auditieve analyse op klankniveau.

14 Auditieve synthese op klankniveau.

15 Letters kunnen benoemen.

voorbereiden op technisch

lezen

het alfabetisch principe

Het alfabetisch principe gaat

over de

koppeling van klanken aan

letters.

Benoemsnelheid is belangrijk

De ABC-muur of lettermuur is

een voorbeeld van het

alfabetisch principe

Onderwijzen in

geletterdheid • een goed ingerichte

leeromgeving

• samenwerkend leren

• strategisch leren

• betekenisvolle

inhouden

• stimulerende lees- en

schrijfomgevingen

= zelfontdekkend leren

Constructief,

leerlinggestuurd

onderwijs

• woordenschat

• voorbereiden op

„technisch lezen‟

• voorbereiden op

„begrijpend lezen‟

• van grove naar fijne

motoriek

= leren in gesloten

leersituaties

Instructief,

leerkrachtgestuurd

onderwijs

interactief voorlezen

• interactief voorlezen = voorlezen

en met kinderen in gesprek gaan

over het boek.

• door interactief voorlezen leren

de kinderen vaardigheden die ze

later kunnen gebruiken bij

„begrijpend lezen‟

interactief voorlezen

Voor het lezen

Laat het boek zien Wat is er allemaal te zien aan het boek? Wat zou het boek ons willen vertellen? Is er iemand die het boek al kent?

Blader door het boek Kinderen reageren vrij Over wie gaat het verhaal? Waar is hij/zij nu? Wat zie je hier gebeuren?

Zullen we eens kijken of het klopt wat we denken over het verhaal? Gaat het verhaal over … en … ?

interactief voorlezen

Tijdens het lezen

kinderen kunnen kijken in het boek

terwijl je leest

kinderen kunnen reageren tijdens het

verhaal

kinderen wijzen zaken aan/breng

voorwerpen mee

Stop even en laat kinderen

voorspellen wat er gaat gebeuren

Stop niet te vaak, middenin de tekst.

Belangrijk: vertel het verhaal meerdere

keren!!

interactief voorlezen

Na het lezen

Link met wat je vooraf hebt

gedaan.

Welke oplossingen hadden ze en

klopte dat?

Verhaal „navertellen‟

Spel als betekenisvolle

context

„Spel is een betekenisvolle

context, ervaringsgericht en

zorgt voor georganiseerde

ontwikkeling‟

1. relatie tussen symbolisch spel

en de ontwikkeling van

geletterdheid

2. taalbewustzijn stimuleren

binnen spel

De verteltafel

• Je leest het prentenboek voor

• Je vertelt het verhaal samen met de kinderen na en je bespreekt met de kinderen de attributen die in het verhaal voorkomen

• Je bouwt samen met de kinderen de verteltafel op. Dit neemt enkele dagen in beslag, omdat de kinderen attributen zelf mee maken of meebrengen

• Je leest het verhaal nog eens voor aan de verteltafel

De verteltafel

• De kinderen krijgen de

gelegenheid om de verteltafel te

verkennen

• Jij leest, de kinderen spelen

• Een kind leest(vertelt), jij voert de

handelingen uit

• Kinderen vertellen en spelen in

groepjes aan de verteltafel

…ik kan schrijven

…fasen in schrijfontwikkeling

…ontlokken van nieuw schrijfgedrag

…strategisch schrijven

…de techniek van het schrijven

…schrijven en spelling

Onderwijzen in

geletterdheid • een goed ingerichte

leeromgeving

• samenwerkend leren

• strategisch leren

• betekenisvolle

inhouden

• stimulerende lees- en

schrijfomgevingen

= zelfontdekkend leren

Constructief,

leerlinggestuurd

onderwijs

• woordenschat

• voorbereiden op

„technisch lezen‟

• voorbereiden op

„begrijpend lezen‟

• van grove naar fijne

motoriek

= leren in gesloten

leersituaties

Instructief,

leerkrachtgestuurd

onderwijs

Schrijfontwikkeling stap voor

stap

Een kind schrijft door middel van…

FASE 1: …tekenen

FASE 2: …krabbelen

FASE 3: …letterachtige vormen

FASE 4: …letter-/tekenreeksen

FASE 5: …spontane spelling

FASE 6: …conventionele spelling

Ontlokken van nieuw

schrijfgedrag

• Schrijven als dagelijkse routine

• Betekenisvolle schrijfaanleidingen

• Denken en praten over geschreven taal

Schrijfmotoriek

Schrijfinrichting

- inrichting van het klaslokaal

- zit- en schrijfhouding

- pengreep

- papierligging

- schrijfmateriaal

Schrijfmotoriek

- oefeningen voor schouder- en

armspieren

- oefeningen voor hand- en

vingerspieren

- oefeningen op sensomotorische

vaardigheden

Schrijfmotoriek

Schrijfpatronen: doel

- doorlopend schrijven leren verwerven zonder de pen op te heffen

- het inprenten in het spiergeheugen van de belangrijkste basispatronen

- aandacht voor de juiste schrijfhouding en de pengreep

Schrijfpatronen: volgorde van aanbieding 1. grote bewegingen uitvoeren in de ruimte

2. rechtstaande oefeningen op grote vlakken of in de lucht

3. oefenen op horizontale vlakken van groot formaat al dan niet in zithouding

4. in zithouding oefenen op bladen

!!! Geen begrenzing aangeven via steunlijnen

!!! Geen schrijfpatronen in stippellijnen aanbieden

!!! Oefeningen op grote vlakken zijn VEEL belangrijker dan oefeningen op A4-bladen

Inventariseren van indicatoren

met een hogere voorspellende

waarde inzake lezen en

schrijven…

Meten ? Voorspellen ?

Natte-vinger ?

De essentie inzake„kleuteroutput‟

• de ontwikkelingsweg van een kleuter is belangrijker dan het eindpunt in de derde kleuterklas

• het vastleggen van een „leernorm‟ is niet mogelijk

• concept: „…is een indicator met een hogere voorspellende waarde‟

Indicatoren inzake

ontluikend lezen

Uit onderzoek blijkt dat een beperkt aantal

vaardigheden in de kleuterperiode een

duidelijke samenhang vertonen met

woordherkenning in het eerste leerjaar en

als determinanten kunnen beschouwd

worden met een hogere voorspellende

waarde:

- fonologisch bewustzijn

- benoemsnelheid

- letterkennis

- woordenschat

Browers & Swanson, 1991; Hansen & Bowey, 1994; Näslund & Schneider, 1996; Wagner &

Torgesen, 1987; De Jong & Van der Leij, 1999 en 2002; Aarnoutse, van Leeuwe &

Verhoeven, 2000 en 2004; Aarnoutse, Beernink & van Leeuwe, 2004; Verhagen,

Aarnoutse & van Leeuwe, 2004 en 2006, Snow 2002

Indicatoren inzake

ontluikend lezen

De mate van fonologisch bewustzijn en in het

bijzonder „fonemisch bewustzijn‟ is een goede

voorspeller van leessucces

Enkele taken

- begin- en eindrijm herkennen

- uit enkele woorden het woord kiezen dat

niet in het rijtje past

- een woord in afzonderlijke klanken

analyseren

- eerste/laatste klank van een woord

weglaten of toevoegen en het nieuwe woord

verwoorden

- in een woord de volgorde van twee

klanken veranderen

Indicatoren inzake

ontluikend lezen

Benoemsnelheid verwijst naar de

snelheid van toegang tot

uitspraak van letters, cijfers of

woorden en het snel ophalen van

deze fonologische informatie

Enkele taken:

- 25 of 50 kleuren, objecten, bekende letters of cijfers

zo goed en snel mogelijk benoemen

- deze kunnen zowel serieel als afzonderlijk

aangeboden worden

Indicatoren inzake

ontluikend lezen

Letterkennis vormt een goede

maat om het beginniveau vast te

stellen. Letters vergemakkelijken

de perceptie van fonemen en zijn

essentieel voor de transfer naar

woordherkenning en spelling.

Enkele taken:

- receptief: leerkracht noemt letters en leerlingen

wijzen ze aan

- productief: letters worden aangeboden en leerlingen

benoemen ze

indicatoren inzake

ontluikend lezen

Woordkennis is erg belangrijk voor

het toekomstige begrijpend

lezen. “De grenzen van mijn taal,

zijn de grenzen van mijn wereld”.

Enkele taken:

- veelvuldig „voorlezen‟

- verhalen spelen aan de verteltafel

- interactie met leeftijdsgenoten en juf

- woorden bij voorwerpen en tekeningen benoemen

- bij woorden de juiste tekening zoeken

Geen kleutertoetsen?

want …

We geloven in het oordeel van de kleuterjuf. Dat wordt door verschillende onderzoeken aangegeven. Kleuterjuffen beschikken over een „referentiekader‟ dat het mogelijk maakt om het toekomstige schoolsucces van de kleuter goed in te schatten.

Maar dan hebben we geen toets die onze mening „krachtig‟ maakt…?!?

Niet de beste

leerkrachten,

maar het beste in

leerkrachten maakt

het verschil