Leefmilieu Brussel

Opleiding

Duurzaam Gebouw:

Verlichting:

ontwerp en regeling

Lighting design & engineering

Audit des installations d’éclairage:

énergie et confort visuel

Fiorenzo NAMECHE, concepteur lumière

Audit van de verlichtingsinstallaties:

energie en visueel comfort

ing Fiorenzo NAMECHE, verlichtingsontwerper

Specialisaties:

©

Onafhankelijk studiebureau voor verlichting

Relighting: van

audit tot

projectopvolging

Verlichting van

binnen- en

buitenruimten

Verlichtingsplan

voor openbare

ruimten

• Inleiding

• Basis van een performante verlichting

• Actieplan

Lunchpauze

• Concreet voorbeeld van relighting

• Oefening in een gang

• Andere voorbeelden van renovatieprojecten

• Vragen - antwoorden

Audit van de verlichtingsinstallaties: energie en

visueel comfort

Plan van de uiteenzetting

©

Inleiding: aandeel van de verlichting in het verbruik

©

Gemiddeld 46% van de

elektriciteitsfactuur in de

tertiaire sector!

68,5% in de dienstensector!

Steeds belangrijker, vooral in

passiefgebouwen!

Opgenomen in de berekening

van de EPB voor kantoor- en

schoolgebouwen

(standaardwaarde: 20 W/m²

voor 500 lux)

Inleiding: enkele cijfers over binnenverlichting

Bron: brochures van de ADEME, 2012-2013

©

• 90 % van de energie voor verlichting wordt overdag verbruikt

• 80 % van de installaties in de tertiaire sector is energieverslindend en verouderd

• 40 tot 80% energiebesparingspotentieel, of zelfs nog meer!

• €7,5/m²/jaar besparing na renovatie in een tertiair gebouw

• €5/m²/jaar besparing na renovatie van de gemeenschappelijke ruimten

Basis van een

performante verlichting

3 basisprincipes:

● Efficiënt verlichtingsontwerp

● Performante lampen en verlichtingstoestellen

● Beheer van de verlichting (eerst natuurlijk licht)

© light to light, 2013

©

Efficiënt verlichtingsontwerp

© light to light, 2013

©

Voor – beklemmend Na – uitnodigend

Efficiënt verlichtingsontwerp

● Typologie

● Inplanting

● Fotometrie

© light to light, 2013

Voor – beklemmend Na – uitnodigend

Economies: 48%

Het ontwerp komt op de

eerste plaats = waar en

hoe te verlichten ?

Afhankelijk van de functie

van de ruimtes…

Daarna pas de keuze van

verlichtingsmateriaal

©

Voor – onvoldoende Na - evenwichtig

Efficiënt verlichtingsontwerp /2

● Correcte dimensionering (naargelang van de behoeften)

● Naleving van de normen (EN12464)

© light to light, 2013 Economies: 56%

Het ontwerp komt op de

eerste plaats, en daarna

pas de keuze van

verlichtingsmateriaal

©

Efficiënt verlichtingsontwerp /3

● Zorgen voor visueel comfort, zonder verblinding of te sterke contrasten

Voor – verblindend Na – comfortabel

© light to light, 2013

Het ontwerp komt op de

eerste plaats, en daarna

pas de keuze van

verlichtingsmateriaal

©

Gebruik van efficiënte bronnen

0

50

100

150

200

1875 1900 1925 1950 1975 2000 2025

Lu

min

ou

s e

ffic

ac

y [

lm/W

]

Time [Year]

Incandescent

Halogène

Fluorescent

Iodures métalliques

Cool White LED

Warm

White

LED

Bron : DOE USA 2008/LABORELEC

De verlichting (van de toekomst)

is LED

©

Tegen 2016 zouden

vrijwel alle

halogeenbronnen uit de

wereld moeten zijn!

Vandaag > 140 lm/W in warme witte

Lichtefficiëntie (lm/W)

Kleurtemperatuur

Kleurweergave-index

Levensduur

Opstarttijd

Vermogensbereik

Beschenen oppervlakte

Prijs per lumen

…

Gebruik van efficiënte en aangepaste bronnen

©

Efficiëntie van een systeem = de nuttige lumen / W !

Efficiëntie van de lichtbron X doeltreffendheid van de optiek X doeltreffendheid van de hulpuitrustingen X onderhoudscoëfficiënt

Bij leds is de notie lichtuitstraling van het verlichtingstoestel en levensduur (voorbeeld: 50.000u L80B50) doorslaggevend!

Efficiënte verlichtingstoestellen

Lichtuitstraling van de leds (>110 lm/W)

Lichtuitstraling van het verlichtingstoestel

Rendement van de lichtkamer

rendement van de reflector

©

Efficiënte verlichtingstoestellen die zijn

aangepast aan de situatie

• Efficiëntie (lichtuitstraling van het verlichtingstoestel / W)

• Fotometrie (lichtdistributie)

• Uitzicht, afmetingen, montage

• Beschermingsindex IP

• Mechanische weerstand IK

• Prijs

• …

©

Beheer van de verlichting

Het efficiëntste licht is licht dat niet wordt verspild … Beoordeel de rendabiliteit van de voorzieningen voor verlichtingsbeheer, zoals:

• Automatische uitschakeling of regeling van verlichting volgens daglichtinval en/of aanwezigheidsdetectie

• Bediening met detectoren IR-radio, schemercel, klok, …

©

Actieplan: mogelijke maatregelen

Eenvoudige maatregelen

• Gebruikers bewustmaken

• Installaties onderhouden

• Relamping (indien aangepast

Maatregelen die werken inhouden

• Bediening automatiseren

• Gedeeltelijke of volledige relighting

Beter verlichten en tegelijk minder verbruiken

©

DOE HET LICHT UIT

WANNEER U DE

KAMER VERLAAT

Actieplan: naar een performante verlichting

Stappen

1. De situatie beoordelen (nagaan of relighting aangewezen is)

2. Een relightingstudie uitvoeren (voorhaalbaarheidsstudie)

3. De documenten opstellen voor raadpleging van ondernemingen

4. De werken opvolgen en opleveren

©

Actieplan: de situatie beoordelen /1

Onaangepaste verlichting (zie normen)

©

Niet genoeg licht!

Actieplan: de situatie beoordelen /2

Onaangepaste verlichting (zie normen)

©

Te veel licht!

Actieplan: de situatie beoordelen /3

Onaangepaste verlichting (zie normen)

©

Te veel verblinding

Actieplan: de situatie beoordelen /4

Ondoeltreffend gebruik (geen beheer)

©

Permanent gebruik in garages en archieven,, …

Actieplan: de situatie beoordelen /5

Ondoeltreffend gebruik (geen beheer)

©

Permanent gebruik in gangen, sanitaire ruimten, …

Actieplan: de situatie beoordelen /6

Ondoeltreffend gebruik (geen beheer)

©

Permanent gebruik in gangen, traphallen, …

Zelfs als er daglicht is!

Actieplan: de situatie beoordelen /7

Ondoeltreffende productie

©

Oude systemen met fluorescentielampen, halogeenlampen, fluocompactlampen, …

Actieplan: de situatie beoordelen /8

Ondoeltreffende productie

©

Oude fluorescentiesystemen, kwiklampen, …

Actieplan: de situatie beoordelen /9

Aanleiding gevende factoren: • Onaangepaste verlichting (zie normen)

• Ondoeltreffend gebruik (geen beheer)

• Ondoeltreffende productie (fluorescentielampen met ballast en starter, halogeenlampen, kwiklampen, …)

Andere indicatoren:

• Ouderde armaturen (>20 jaren)

• Geïnstalleerd vermogen voor verlichting boven de >2,5 W/ m2/ 100 lux

• Specifiek verbruik van primaire energie (kWh/m2) >> gemiddeld

©

Fase 2: relightingstudie (voorhaalbaarheidsstudie)

LUNCHPAUZE

©

Actieplan: fasen van een relightingproject

1. De situatie beoordelen

2. Een relightingstudie uitvoeren (voorhaalbaarheidsstudie van de renovatie)

3. De documenten opstellen voor raadpleging van ondernemingen

4. De werken opvolgen en opleveren

©

• Samenwerken met een studiebureau

• De beschikbare premies aanvragen: – 50% voor haalbaarheidsstudie – Tot 30% van de investering en

maximum 10.000 EUR per gebouw

Een verlichtingsaudit uitvoeren (relighting-studie)

Een afspraak maken

Tools die nodig zijn voor de audit (bezoek)

- Plannen van de lokalen / ruimten (liefst de elektriciteitsplannen)

- Fototoestel

- Nauwkeurige luxmeter

- Laserafstandsmeter

©

Check: al deze tools worden in elk standaardlokaal gebruik

Een verlichtingsaudit uitvoeren (relighting-studie)

Gegevens die nodig zijn om de renovatie te plannen (op te meten)

- Huidig en vereist verlichtingsniveau (vooral op de werkvlakken)

- Kleur van de oppervlakken

- Gebruiksomstandigheden: aantal werkingsuren, temperatuur, vochtigheid

- Andere specifieke eisen: uitzicht, UV, …

- Mogelijkheid van hergebruik van posities of van verplaatsing van bestaande armaturen

- Montagehoogte en type van montage van de armaturen

©

Elk renovatievoorstel moet voldoen aan al deze parameters

Een verlichtingsaudit uitvoeren (relighting-studie)

Andere nuttige informaties

- Facturatiegegevens

- Controleverslag van de installaties

- Asbestinventaris

- Staat van de plafonds en de verlaagde plafonds

- Staat van de noodverlichting

©

Te beschouwen met de resultaten van de audit

Concreet geval – kantoorgebouw (fasen 2 tot 4)

©

Situatie

Gebouw op 3 verdiepingen

Oppervlakte +/- 16.000 m²

Totaal verbruik +/- 517.000 kWh/jaar

Elektriciteitsfactuur van +/- 77.000 EUR/jaar

Verlichtingsinstallatie uit 1978, behalve in de gangen die werden gerenoveerd in 2001

Concreet geval – kantoorgebouw

©

Situatie – typische verdieping

Ok (recent)

190 lx

Concreet geval – kantoorgebouw

©

Situatie – parkeerverdieping

Oude hermetische verlichtings-toestellen met TL-lampen

Geen beheer

Concreet geval – kantoorgebouw

©

Situatie – kantoren Oude fluorescentieverlichtingstoestellen 2 x 58 W met wit rooster en ferromagnetische ballasten

800 lx in kantoor met 2 rijen

1000 lx in kantoor met 3 rijen

Aparte inschakeling voor de rij langs de vensters

Concreet geval – kantoorgebouw

©

Situatie – andere lokalen

Oude fluorescentieverlichtingstoestellen met omhulsel (met laag rendement)

Wandlampen met gloeilamp in de toiletten

Te zwakke verlichting

Geen beheer

Concreet geval – kantoorgebouw

©

Situatie – inventaris 63,6% van het totaal !

Concreet geval – kantoorgebouw

©

Voorstellen - kantoren

Bureau van het type cel 4 armaturen 1xT5 van 35 W Optiek met hoog rendement en lage luminantie Specifiek vermogen van 1,55 W/m²/100 lux

>500 lux op werkoppervlak

Concreet geval – kantoorgebouw

©

Voorstellen – andere lokalen

T5-verlichtingsarmaturen met kap van hoog rendement

Wandlicht met spaarlamp

T5-verlichtingstoestel met kap van hoog rendement

Detectoren

Detectoren

Concreet geval – kantoorgebouw

©

Voorstellen – andere lokalen

Hermetisch armatuur met T5-49 W extra lange levensduur

Detectoren (circuit NP)

Detectoren (circuit NP)

Hermetisch verlichtings-toestel 1 (of 2) T5- 28 W

Detectoren

Concreet geval – kantoorgebouw

©

Voorstellen Voorheen: 329.072 kWh 71,6% besparing!

Concreet geval – kantoorgebouw

©

Resultaten Besparing van meer dan 35.000 EUR/jaar !

Concreet geval – kantoorgebouw

©

Resultaten (einde fase 2: haalbaarheidsstudie)

Beslissing: opstelling van het bestek (fase 3)

Concreet geval – kantoorgebouw

©

Opstelling van het bestek (fase 3)

Analyse van de offertes, follow-up van de uitvoering (fase 4)

Concreet geval – kantoorgebouw

©

Oplevering van de werken (einde fase 4)

Besparing + betere lichtkwaliteit!

Praktijkgeval – kantoorgebouw

©

Oplevering van de werken (einde fase 4)

Besparing + betere lichtkwaliteit!

Concreet geval – kantoorgebouw

©

Oplevering van de werken (einde fase 4)

Besparing + betere lichtkwaliteit!

Oefening – relighting van een gang

©

Situatie

Gang met 28 downlighters CFL

Fotometrische performantie 45%

CFL26W (1800 lm / 35 W per systeem = 51 lumen / W)

3.720 u / jaar

Lamp life of 6,500 hours (10% of failures)

E moy = 143 lux (with 28 downlighters)

Service life of 50,000 hours at 70 % luminous flux

E moy = 155 lux (with 14 downlighters dimmed at 85%)

Corridor with 14 downlighters LED

Photometric performance 89%

LED27W (2047 lm / 27W per system = 76 lumens / W)

Presence detectors & scene control 1.860 h / year

Oefening – relighting van een gang

©

Voorstel

Actual : 28x 35W x 3720 h = 3646 kWh

New: 14x 23W x 1860 h = 599 kWh

Energy economy of 83,6% : 3.047 kWh or 457 EUR / year (15 cents per kWh)

Lamp economy : +/- 153 EUR / year

Total economy : 610 EUR / year

Total investment : 3.960 EUR

Payback / terugverdientijd: 6,5 jaar!

Oefening – relighting van een gang

©

Resultaten

Voorbeelden van uitvoeringen

©

Wall lamps halogen 300W

Voorbeelden van uitvoeringen

©

Voorbeelden van uitvoeringen

©

Wall lamps halogen 300W

& concrete high ceiling

Voorbeelden van uitvoeringen

©

Voorbeelden van uitvoeringen

©

Halogen downlight 50W

Voorbeelden van uitvoeringen

©

Now: economy of 80% with LED lighting, only 10W !

Voorbeelden van uitvoeringen

©

Full halogen lighting

Voorbeelden van uitvoeringen

©

Now: economy of 80% with LED lighting !

Voorbeelden van uitvoeringen

©

Old fluo luminaires

Too high glare

Voorbeelden van uitvoeringen

©

Too high glare

Avant

Voorbeelden van uitvoeringen

©

25 lux

TL’s luminaires (on HF ballast)

Na

Voor

Voorbeelden van uitvoeringen

©

25 lux 100 lux

Economy of 31% with LED lighting

Voorbeelden van uitvoeringen

©

60 lux

Avant Old fluo luminaires (4x18W)

Voorbeelden van uitvoeringen

©

60 lux 160 lux

Economy of 84% with LED lighting

Na

Voor

Voorbeelden van uitvoeringen

©

60 lux

Avant

100 lux

Avant Old luminaires with HPI lamp

Voorbeelden van uitvoeringen

©

60 lux

Economy of 12%

Avant

100 lux 500 lux

Na

Voor

67

Andere realisaties / sportzaal

©

Voor: 40 armaturen 3x58 W + verliezen = 8.640 W voor 570m2

(4,3 W/m2/100lux)

68

Andere realisaties / sportzaal

©

Na: 26 ledarmaturen van 151 W = 3.926 W (54,6% besparing)

(1,2 W/m2/100lux)

69

Andere realisaties / fitnesszaal

©

Voor: 15 armaturen 2x58 W + verliezen = 1.380 W

70

Andere realisaties / fitnesszaal

©

Na: 12 lum. 2x28W + 2 lum.2x35W = 924 W (besparing 33%)

71

Andere realisaties / gang

©

Oude TL-lampen

Te weinig

verlichting

72

Andere realisaties / gang

©

Downlighter LED + detector

73

Andere realisaties / kantoor

©

Ingebouwde leds

74

Te onthouden uit deze uiteenzetting

©

De verlichting = grote aandeel van het elektriciteitsverbruik van een tertiair gebouw Verlichtingsinstallaties van meer dan >20 jaar oud verbruiken vaak veel energie (vandaag 1 tot 1,5 W/m²/100 lux)

Het loont verspillingen op te sporen (3 grondslagen voor een performante verlichting: efficiënt ontwerp & lichtbronnen, automatisatie) Relighting = 50% tot 80% energiebesparing, met een beter comfort en minder onderhoudskosten Er zijn premies voor verbetering van de energie-efficiëntie van de verlichting

75

Nuttige links

©

● Link “Energie +” op de website van het Waals

Gewest

http://www.energieplus-lesite.be

● www.ibe-biv.be

Belgisch Instituut voor Verlichtingskunde

“Code van goede praktijk”

● www.groenlichtvlaanderen.be

(alleen in het Nederlands)

● www.bbri.be – www.wtcb.be

● http://www.energiae.be

● http://www.eclairage-et-commerce.be

76

Zijn er nog vragen?

©

Voor meer informatie:

Fiorenzo Namèche - Tel. 0478 504798

f.nameche@light-to-light.com