Herman Limpens

Eindhoven 21-03-2013

Omgaan met lichtverstoring

bij vleermuizen

vleermuis ≠ vleermuis

jaarcyclus

Een netwerk van deelleefgebieden met verschillende functies

verblijfplaatsen + vliegroutes + jachtgebiedenverbindingsroutes populaties / dispersie ‘migratie ’ routes

• Vleermuizen zijn nachtdieren

• Hebben zeer lichtgevoelige ogen

• Hebben ogen met veel staafjes en relatief weinig kegeltjes

• Zien minder kleur dan mensen

• Hebben niet dezelfde frequentiegevoeligheid als mensen

Analyse problematiek vleermuizen – licht

Analyse problematiek vleermuizen – licht

Analyse problematiek vleermuizen – licht

verlichting als probleem neemt toe!

waarnemingen van lichtverstoring:

• vliegroutes verlaten of verplaatst

• jachtgebied niet meer gebruikt niet gebruikt zolang lampen branden,

• later uitvliegen of verlaten verblijfplaatsen

Verstoring? � functie

- kraam-, paar-, winterverblijf,

- zwermlocatie,

- vliegroute/verbinding, migratieroute

- jachtgebied,

Analyse problematiek vleermuizen – licht

Verlichting

- verlaten verblijf- later uitvliegen

- andere uitvliegopening

- andere uitvliegroute

- korter jagen

- sterfte jongen

voorbeeld

Moermans 2000,

voorbeeld

Moermans 2000,

ook voorbeelden soorten die

- relatief gemakkelijk bij straatlantaarns jagen,

- door verlicht gebied vliegen

Verschil tussen soorten !

Verschil tussen geslachten / reproductiestatus / deel seizoen ? Verschil tussen jongere / oudere ervaren dieren ?

© peter twisk © peter twisk

Analyse problematiek vleermuizen – licht

- vliegen vroeger uit - smalle(re) vleugels

- vliegen snel- kunnen snel accelereren - jagen ook bij/in het licht - lijken toleranter

- vliegen later uit - brede(re) vleugels

- vliegen langzaam - kiezen donkere plek jagen - mijden licht - makkelijk te verstoren

Aannemelijke verklaring: mijden licht � ontwijken predatie

Analyse problematiek vleermuizen – licht

Lichtverstoring alleen � vanwege vermijden licht,

vanwege vermijden predatie ?

Of

Lichtverstoring ook � door felheid licht

adaptatie ogen aan donker kijken met staafjes verstoort?

Zijn er intensiteiten waarin kleiner maken pupil en dichtknijpen ogen onvoldoende is?

Analyse problematiek vleermuizen – licht

Welke instrumenten hebben we voor de omgang met lichtverstoring?

Aan welke knoppen kunnen we draaien?

Waar wel / geen en hoe licht ?

-alleen waar echt nodig

-plek lamp t.o.v. vleermuishabitat

-richting van het licht – armatuur / afschermen / vegetatie

-verstrooiing licht – armatuur / afschermen / vegetatie

-aantal lichtpunten minimaal

-lichtsterkte minimaal

-aantallen lichtpunten – hoogte – intensiteit

-reflectie omgeving – weg, muren

-Alleen op moment dat nodig is : dynamisch

Aan welke knoppen kunnen we draaien?

Hoogte lamp ? Aantal lampen ?

Richten en afschermen ? De juiste armatuur ?

LED licht !

Richten: armatuur + LED licht? / Afschermen

Richten en Afschermen ?

Vliegroute meervleermuis

Wanneer licht aan / uit?

- lichtregiem in nacht en seizoen - aan / uit

- intensiteit

- dynamisch: reageren op verkeersaanbod vleermuisactiviteit

Alleen licht als nodig

RWS

A74 Tegelen

bij ecoduct

Netwerk deelleefgebieden

laan als verbinding

doorsnijding en verlichting

afschermenverlichten

en hop-over

Afschermen + met opzet verlichten !

Licht in tunnels kan er storen

Lagere lampen + goed gericht ?

Relatie verstoring - gewenning?

Als er door het nieuwe lichtbronnen verstoring optreedt, de dieren in hun gedrag

laten zien dat ze verstoord zijn, kan er dan vervolgens gewenning optreden?

Relatie verstoring - alternatief?

Als de dieren in hun gedrag laten zien dat licht verstoort - b.v. vliegroute, verblijf

of jachtgebied wordt niet meer of minder gebruikt - wat is dan de invloed van het

aanwezig zijn alternatieve verblijven, routes of jachtgebieden?

Relatie verstoring - beloning?

Als de plek die de vleermuizen gebruiken heel belangrijk is – zeer voedselrijk

jachtgebied, ideale verblijfplaats, ideale vliegroute – zijn ze dan toleranter? Wennen ze dan eerder?

Weten we genoeg?

Welke lichtintensiteit? - candela / lumen / lux- luminantie (cd/m2)

- reflectie bodem en omgeving

• Wat zijn de grenswaarden voor de vleermuis en voor de mens?

• Verlichten we voor de mens niet te veel?

• Aanpassingsvermogen / flexibiliteit van de vleermuis?

Weten we genoeg?

Welke kleur / frequentiespectrum ?

Is er een frequentiespectrum / kleur

- dat werkt voor mensen – resolutie en contrast - dat vleermuizen niet/minder verstoord

Weten we genoeg?

Carollia spp.

Human

kleur / frequentiespectrum?

Is er een frequentiespectrum (kleurspectrum) denkbaar

- dat werkt voor mensen – resolutie en contrast

- dat vleermuizen niet/minder verstoord

A bat friendly wavelenght?

H/B Response Ratio = )()()(

700

360λλλ dVSPD

nm

nm

⋅⋅∫

)()()(700

360λλλ dBSPD

nm

nm

⋅⋅∫

The field test setup

33,2 m

illuminated part of canal

130

m

24 m

19 m

26 m

11 m11 m

11 m10 m12,5 m

37 m

140 m

recorder

lamp

vliegroute meervleermuis

A field test

Aa

nta

l

0

20

40

60

80

L M R

1. donker

L M R

2. amber

L M R

3. wit

L M R

4. cyaandarkness amber white green

P = <<0.01

P = <<0.01

N = 2 x 2 nachten per kleur

Aa

nta

l m

eerv

lee

rmu

ize

n

50

100

1. donker 2. amber 3. wit 4. cyaandarkness amber white green

P = 0.11 P = 0.11

N = 2 x 2 nachten per kleur

Conclusies:

���� human / bat response ratio helpt lampkeur te beoordelen

���� Amber is minder verstorend dan gangbaar licht

���� Amber is minder verstorend dan groene ‘natuur vriendelijke’ kleur

wit

A74 Tegelen : amber +

dynamisch: fietser/voetganger: aan / auto: uit

Nodig / gewenst :

���� meer detail onderzoek amber

���� testen amber in andere situaties

���� frequentie gevoeligheidscurves Europese soorten

���� herberekening HUMAN/BAT response ratio