1

Meesterstuk

JenaplanopleidingHoekanikdeontwikkelingvankinderenmeerstimulerenop

eenmanierdiebijjongekinderenpast?

MishaStensen

Jenaplanopleiding2015-2017

2

1.Inleiding.

20jaargeledenishetalweerdatikopdezeschool,OpenbareJenaplanschoolDeLichtstraatteVught,eenvasteaanstellingkreeg.Watwasikblij.Ikhadeenkeus:ofwerkenopbasisschoolDeSchalmteVughtofopDeLichtstraat.Mijnkeushadiksnelgemaakt.DeLichtstraathadmijnhartgestolen.Ikhaddaaraleenjaaringevallenineenkleutergroepenzelfsineenbovenbouwgroep,waarikhetontzettendnaarmijnzinhadgehad.Terwijlikvonddateenbovenbouwgroephelemaalnietbijmijpaste.Waaromikdezekeustoenhebgemaakt,isdathetJenaplanconceptmijaansprak.Dekinderenzatenmet3groepenbijelkaarenleerdenveelvanenmetelkaar.Hetkindstondcentraalendeleerkrachtenwildenhetbestevooriederkind.Ikvonddekinderenookveelsocialer,lekengelukkigerenkwamenmetveelmeerpleziernaarschool.Indie20jaariserveelveranderdinhetonderwijsenookbijonsopschool.SindsikdeJenaplanopleidingdoe,benikweerhelemaalinhetJenaplanonderwijsgedokenenheberovergelezeninhetboekJenaplanschoolwaarjeleertsamenleveneninhetboekDerkleineJena-Plan.DoorookopverschillendeJenaplanscholentehebbenmogenkijken,zagikdateropanderescholenandersgewerktwordtdanbijonsopschool.Erzijnovereenkomstenmaarookverschillen.Indiekleutergroepenmogendekinderennogmeervrijkiezenenwordterechtvanuitdekinderengewerkt.Ookzijndehoekenmetmeerverschillendesoortenmaterialeningerichtofzijnerhoekengecombineerd.Leukomdittezienenikhebideeënopgedaanomeventueelintezetteninonzeeigenschoolengroep.WatmijvanuithetboekhetmeestaanspreektzijndeJenaplankernkwaliteiten.DaarinstaatpreciesbeschrevenhoejevolgenshetJenaplanconceptkanwerkeninjegroep.Volgensdezekwaliteitenzouikmeerwillengaanwerkenindegroep.TerugnaarwatbelangrijkisinhetJenaplanonderwijs.Metdezekernkwaliteitenwilikdeontwikkelingvandekinderenmeerstimulerenopeenmanierdiegoedbijjongekinderenpast.Hoekanikdathetbestedoen?Datisvoormijophetmomentdebelangrijkstevraag.

3

2.deinhoudsopgave.

1. Inleiding 2

2. Deinhoudsopgave 3

3. DeJenaplankernkwaliteiten 53.1. Deeerste4Jenaplankernkwaliteiten 53.2. DetweedegroepJenaplankernkwaliteiten 63.3. Delaatstejenaplankernkwaliteiten 73.4. WatvindikzogoedaandeJenaplankernkwaliteiten? 9

4. Probleemomschrijving 104.1. Boek‘Vertrekeenszonderthema.’ 11

4.2. Kindgerichtwerkenindeonderbouw. 13

4.3. Verhalendontwerpen. 16

4.4. DefietsvanJansen. 18

5. Verslagonderzoek. 24

5.1. Dehoekenenactiviteiten. 25

5.2. Conclusievanhetonderzoek. 29

5.2.1. Oplossingendiewesamenbedachthebbenomdehoeken 30

aantrekkelijkertemaken.

5.2.2. Watikverwachtdoorhetinzettenvanmeerverschillend 30

materiaalindebouwhoek.

5.3. Spelenindebouwhoekmetmeermateriaal. 31

5.3.1. Conclusieoverhetspelenindebouwhoekmetmeermateriaal. 32

5.4. Spelenindebouwhoekmetbegeleidingvandegroepsleerkracht. 32

5.4.1. Conclusieoverhetspelenmetbegeleidingvandegroepsleerkracht 34

indebouwhoek

4

5.5. Nogmeergelezenoverspel. 35

6. Mijnadvies. 38

6.1. Werkenmetthema’senJeelo 39

7. Evaluatieonderzoek. 40

7.1. Watzeggendekinderenuitmijngroep? 40

7.2. Hetvervolg. 41

7.3. Totslot. 41

8. Literatuurlijst 43

9. Bijlagen. 45

5

3.DeJenaplankernkwaliteiten.

OmdeJenaplanschoolmeerherkenbaartemakenzijnervoordeNederlandsescholenbasisprincipesopgesteld.DezebasisprincipeszijnindenegentigerjarenontwikkelddoorKeesBothenKeesVreugdenhill.Indebasisprincipesvindjehetantwoordopdevraag:“Waaromdoenwewatwedoen,zoalswehetdoen?”DebasisprincipesvormendewaardenvanhetJenaplanonderwijs,dievervolgenssamentevattenzijnindezgn.kwaliteitskenmerken.OpwaardenniveaumoeteenJenaplanschooldaaraanteherkennenzijn.

InhetJenaplanconceptstaanrelatiescentraal.OmhetbelangvanderelatiesteonderstrepenheeftdeNJPVJenaplankernkwaliteitengeformuleerd.Hetzijndriecategorieënwaarbijhetkindhetuitgangspuntisensteedsderelatievanhetkindmetzichzelf,deanderenenmetdewereldbeschrevenwordt.Watikvoordekinderenheelbelangrijkvind:dekinderenmeerbijeenthemabetrekken,waardoorhetmeereenthemawordtvandegroep,komtindezekernkwaliteitenterug.

3.1Deeerste4Jenaplankernkwaliteitengaanoverderelatievanhetkindmetzichzelf.Jezoukunnenzeggenhoegoedhetkindzichzelfkent.Het“ik”staatcentraal.

Kinderenmoetenzichzelflerenkennen.Jeleertjezelfkennendoordeander.Jehebtdeandernodigomverdertekomen.Jetalentenziejepasgoedineengroep.Hetisbelangrijkdatiederkindtrotsopzichzelfenopeenanderkanzijn.Zoleerjeelkaarwaarderenenbenjeuiteindelijktrotsopdestamgroep.Kinderenlerendanookdatjemetelkaarmeerbereiktdaniedervoorzich.Iederstalentenwordengebruiktindegroep.Alsstamgroepleiderspeeljehiereenbelangrijkerolin.Jezultvooreenrijkaanbodmoetenzorgen.Alsstamgroepleidermoetjekinderenuitdagen,prikkelen,verleidenomteontdekken,teexperimenterenenteonderzoeken.Daarvoorzijnrespectenvertrouwenessentieel,maarookhoop,perspectiefenrealisme.

Iederestamgroepleiderzouregelmatigdegroependekinderentweevragenmoetenstellen:‘watwiljeleren?’en‘vanwiewiljedatleren?’Dezetweevragenmakendatkinderenverantwoordelijkheidkrijgenenlerennemen.Kinderenwordenopdezemanierbetrokkenbijhuneigenontwikkeling.Kinderen‘moeten‘ookietslerenendaaromishetbelangrijkdatjealsstamgroepleiderdedoelenvanhetleerprocesduidelijkmaakt.Datwatzeonderdekniemoetenkrijgen,moethelderzijn.Ditallesmoetjewelineentijdsperspectiefzien.HetdenkenindoeleniscruciaalopeenJenaplanschool;vertelalsstamgroepleidersteedsvakerwatdekinderenmoetenlereninplaatsvanwatzemoetendoen.

6

Deprestatievandestamgroepenvanhetindividuelekindmoetsteedsinhetlichtstaanvandeontwikkelingsgeschiedenisvandestamgroepenvanhetindividuelekind.Iedermensisimmersuniekenbezitzijneigentalenten.Watvoordeééneenheleprestatieis,kanvoordeanderheelgewoonzijn.Jegebruiktdetalentenendeontwikkelingsgeschiedenisvaniederkindomzijnresultaattebeoordelen.Zokunjeookdevooruitgangbenadrukkenmetalsdoelderesultatenteverhogen.Betrekbijhetbeoordelendestamgroepofeenindividueelkind.Hierbijisnietalleendeopbrengst,hetproduct,belangrijk,maarookdewegnaardeopbrengst:hetproces.

Jeeigenhandelenmoetjesteedsonderdeloepnemen.Nadenkenoverofjehetwelgoeddoetofdathetbeterkan.Jemoetkritischopjezelfzijnendatmoetenkinderenleren.Daarmeewerkjeaaninzichtinjezelfeninjepersoonlijkheid.Ominzichtinjezelftekrijgenmoetjenietalleenreflecterenmaarookevalueren.Wanneerdekwaliteitenendetalentenvaniedergroepslidduidelijkzijn,kandehelegroepprofiterenvandezeeigenschappen.

3.2DetweedegroepJenaplankernkwaliteitengaanoverderelatievanhetkindmetdeander.Het‘wij’staathiercentraal.

Goederelatiesmetgroepsledenmakeneenstamgroeptoteen(h)echtegroep.Destamgroepleiderheeftdaarbijeenspecifieketaak.Hij/zijzalenergiemoetenstekenindeonderlingrelatiesvandestamgroepleden.Destamgroepmoetuitgroeientoteeneffectieveenveiligegroep.Doortewerkenmetleeftijdsheterogenegroepenbevorderjehetinlevingsvermogenvankinderenomdatzeelkjaareenanderepositieindegroepinnemen.Hetlerenvanenmetelkaargaatdanmakkelijker.Hetisheelvanzelfsprekenddatjeietswel,ofnietkuntineenstamgroep.Elkaarhelpenligtvoordehand.

SamenwerkenisinhetJenaplanonderwijsbelangrijk.Samenbereikjemeerdaniederapart.Voorsamenwerkenisveiligheidenrespectnodig.Bijvoldoendeveiligheidinjegroepislerengeenwedstrijd.Iedereenmaghetdoenopzijneigenmaniereninzijneigentempo.Omsamenwerkentestimulerenmoetjelerenhelpen,moetjelereneenhulpvraagtestellenenlerenhulpteaanvaarden.Achterafishetgoedomhethelpenteevalueren.

WewillendatiederkindzichthuisvoeltopeenJenaplanschool.Iedereenmoetwelbevindenervaren.Ookmoetiedereentotzijnrechtkomen,iedereenmoetserieusgenomenworden.Iedereenwordtgezienalseenlidvandeleef-werkgemeenschapdatertoedoet.Iedereenlevertdanookeenbijdrageaaneengoedsamenlevenopschool.Harmonieussamenlevenbegintmethetcreërenvanruimteindestamgroepvoorhetmeebeslissen.Daarvoorisdestamgroepleiderdeverantwoordelijkeeninitiatiefnemer.Destamgroepleiderzorgtervoordatkinderenactiefmeedoenindegroepenhaktknopendoor,maardoetdatsteedsinhetbelangvandegroep.Hijinventariseertsteedsweeropnieuwdemeningenvandegroepsleden.

7

3.3Delaatstejenaplankernkwaliteitengaanoverderelatievanhetkindmetdewereld.Dewereldstaatcentraal.

Demeestmodernemethodeisdeactualiteitzelf.Dieactualiteitleidtmakkelijktotgroteinteresseenintrinsiekemotivatie;totechtenbetekenisvolleren.Jekuntgebruikmakenvandekleineendegroteactualiteit.Alsstamgroepleiderbedenkjesteeds‘kunnendekinderenditdoenofmoetikditdoen?’Alleswatkinderendoenislerenendatgeldtookvoorhetophangenvanhetkinderwerk,hetopruimenvandekasten,hetrondleidenvannieuweouders,hetoplossenvanruziesofhethelpenbijhetlerenvananderekinderen.Alsstamgroepleidermoetjedekunstontwikkelenomactuelegebeurtenissentegebruikenomerbetekenisvolonderwijsvantemaken.Stamgroepleidersmoetenkunstenaarswordeninhetstellenvanactiverendevragen;echtevragen,diestimulerenomactiefteworden.Petersensprakoverhetorganiserenvanpedagogischesituaties.Situatieswaardestamgroepleidermeteenbepaaldebedoeling,dekinderen‘verleidt’omalstotalepersoonactieftezijn.Natuurlijkishetnietmogelijkomaltijdmaarlevensechtesituatiestegebruiken.Erzijnprachtigemethodesdiekunnenhelpenonderwijsterealiseren.Zorgerwelvoor,datjedemethodeszietalshulpmiddel.OpeenJenaplanschoolweetdestamgroepleidergoedwatdekinderenindestamgroepallemaalmoetenleren(doelen).Zokunjejeleerstofoveralvandaanhalen.

Indeschoollerenwekinderendeverantwoordelijkheidvoordeomgevingoptepakken.Datkanalleenmaardoordoorlopendhetgesprekmetelkaartevoerenoverhoewijmetelkaarwillendatonsklaslokaaleruitziet,hoewedegezamenlijkeruimtesinrichten,gebruikenenonderhouden.Destamgroepleidermoetervoorzorgendathijdekinderennadrukkelijkbetrektbijhetproces.Opdiemanierwordtdeverantwoordelijkheidovergedragenvandestamgroepleidernaardegroep.Alwerkendmetdegroepontstaanerafsprakenenregels,diesamenwordenopgesteld.Degroepsruimtemoeteenplekzijnwaariedereenzichzogoedmogelijkkanontwikkelen.Deleeromgevingkanopallerleimanierenvormkrijgen.Jeleertmeeralsjeerregelmatigopuittrekt.Maakgebruikvanhetaanbodinjedirecteomgeving.

DekrachtvandeJenaplanschoolisdestamgroep.Deschoolrichtzichnietopeenoptimaleindividueleontwikkeling,maarerkentdatjealsmenssteedsmensbentmetanderemensen.Hetlerensamenlevenensamenlerenstaatcentraal.Welerenonszelfkennendoordeander.Weerkennendatwedeandernodighebbenvoordeeigenontwikkeling.Datwordtvormgegevendoormetdestamgroeptewerkenaanonderwerpenenthema’swaarvoordegroepgroteinteresseheeft.Dezethema’skomenuitkringgesprekkenenuitpersoonlijkeervaringenvangroepsleden.Hetisdetaakvandestamgroepleideromnieuwsgierigtezijnnaardeinteressesvandegroepsleden,dezeaantewakkerenentegebruikenalsstartpuntvoorverderestudieenverdiepingd.m.v.activerendedidactiek;ontdekken,experimenterenenonderzoeken.Alsjeouderwordt,hebjesteedsmeergereedschapnodigomjeindie

8

wereldtekunnenmanifesteren.Datgereedschapkrijgjeaangereiktincursussen.Cursussenzijnhetmeestsuccesvolalsleerlingenbegrijpenwelkpersoonlijkvoordeelzehebbenalszehetaangebodeneleren.Hetisaandestamgroepleideromzoveelmogelijkduidelijktemakenwatjekuntdoenmethetgeenjeincursussenleert.Alsjedecursussenbinnendestamgroeporganiseert,isheteenvoudigeromstamgroepwerkencursuswerkaanelkaarteverbinden.Hetiseenvoudigerstamgroepwerkencursussenmetelkaarteverbindenalsjevanuitdoelenwerkt.Hetonderwijswordtlevendalsjeleerdoelenkuntkoppelenaanactualiteit.Deactualiteitisdemodernstemethode!Probeersteedsdenieuwsgierigheidvoordewereldvannuaantewakkeren.

BijPeterPetersenisdepedagogischesituatiehetcentralethema.Depedagogischesituatie:eenvanleventintelendegroepkinderenvolmetvragenrondeengroepsleider,diedegroepmeteenpedagogischebedoelingzodanigorganiseert,datelklidvandegroepwordtgeprikkeld,gedrevenomalstotalepersoonactieftezijn.Hetisdusmeereentaakvandestamgroepleideromallekinderenteactiverendanhetverzorgenvaninstructie,hetgevenvanlessen.Alsjehetluktomkinderenvanuiteenintrinsiekemotivatietelatenwerken,danbereikjehetmeest.Daarbijishetwelbelangrijkdatjevanuiteenduidelijkebedoelingwerkt.Stamgroepleidershoudenzichvooralbezigmetdevraag;’watmoetikdoenomervoortezorgendatdekinderengeactiveerdworden?’Datzaljehetbestelukkenalsjejegroepgoedkent,alsjeweetopwelkemanierjejouwgroepkuntmotiveren,alsjeweetwelkebelangstelling,welkehobby’sdekindereninjegroephebben.WewillenineenJenaplanschoolactieflerendekinderenzien:hetmoeteenwerkplaatszijnwaaropallerleimanierengeleerdwordt.Bijhetwerkenmoetdestamgroepleiderdegroepgoedvolgen,signalenopvangen.Alsjemerktdatdeaandachtminderwordt,moetjezorgenvooreenandereactiviteit.Hetmomentvanovergaannaareenandereactiviteithangtdusveelmeerafvandespanningsboogvandegroepdanvandeklok.Zoontstaateendagindeling,waarinhetritmevandegroepbepaaltofactiviteitenlangerofkorterduren.ElsePetersenheeftonderzoekgedaannaarbasisbehoeftenvankinderen.Zeheeft4behoeftengenoemddiebelangrijkzijnvoordekinderlijkeontwikkeling:

KinderenhebbenbehoefteaanbewegingKinderenhebbenbehoefteaanconsequenteleidingKinderenhebbenbehoefteaanalleenwerkenKinderenhebbenbehoefteaansamenwerken

Rekeninghoudenmetdezebehoeftenzorgtervoordathetonderwijsinjegroepgoedverloopt.Zorgnietalleenvoorritmiekindetijdwaarinactiviteitenplaatsvindenmaarookindevorm.Denkhierbijaancoöperatievewerkvormen.Indeeerste12levensjarenverdwijnen80%vandeverbindeninjehersenen,omdatzenietgebruiktworden.Datbetekentdatmogelijkhedenverdwijnenalswezenietbenutten.Daarnaastislereneeningewikkeldproces.Hersenonderzoektoontmeerenmeeraandathetvanhetgrootstebelangisomals

9

totaalpersoonactieftezijn.IetswatPetersenbijna110jaargeledenookbeweerde.Hetisgoedomaantesluitenbijdeinteressesvandekinderen.Dooraantesluitenbijdebelevingswereldvandekinderenmakenwehetonderwijslevend.Motiverenisnietmoeilijkmeer,wanneerjealsstamgroepleideraansluitbijdeleefwereldvandekinderen.Kinderenhebbenvolopvragen,zekerindeonderbouw.Doordezevragenoptepakkenishetmogelijkominplaatsvaneenschoolseschool,eenleef-werkgemeenschapterealiseren.Wanneerdejufofmeestervanmaandagochtendtotvrijdagmiddagsteedsmaarweeroplegtwatdekinderenmoetendoen,krijgjeeengrootmotivatieprobleem.Kinderenkrijgjedanvooralaanhetwerkdoorextrinsiekemotivatie;beloningen.OpJenaplanscholenproberenweechtteluisterennaarkinderenenhunleefwereldtelerenkennenentegebruikenalsvertrekpuntvanhetdoenenlaten.DitbetekentdathetdenkenindoelenbijJenaplanonderwijseenmustis.Metdatgenewatdekinderenmoetenlereninjehoofd,kunjedezedoelenmakkelijkeraandeordestellenbijspelendethema’sinjouwstamgroep.Opdiemanierbenjealsstamgroepleiderflexibel.InJenaplanonderwijswordendekinderengestimuleerdomhuneigenvrageneneigeninteressesuittewerken,gametjevragenaandeslag.Probeerachterdeantwoordentekomenenontdekonmiddellijknieuwevragen.Diehoudingmoetdoordestamgroepleidergestimuleerdworden.Datgaathetbestealsdestamgroepleiderookzelfnieuwsgierigis.Doornietonmiddellijkmeteenantwoorddevraagvanhetkinddichtteplamuren,groeitdenieuwsgierigheid.Zonemendekinderenzelfmakkelijkerinitiatievenommetz’nalleneenleeravontuuraantegaan.Kinderenmoetenwelondersteuningkrijgenvandestamgroepleider.Zemoetenlereneenleeravontuuraantegaan.Daarbijisnaasthetenthousiastmakenookeenplannetjeheelhandig.Ditwerkplanisniethetdoel,maareenhulpmiddel.Hetplankanzogewijzigdworden.Hetwerkplanisooknodigomgoedtereflecteren.Isallesgoedgelopenzoalsafgesproken?Ishetprojectgeslaagd?Zijndedoelengehaald?HetwerkenvanuitvrageneninteressesvankinderenzienweopeenJenaplanschoolhetmakkelijkstteruginhetstamgroepwerk(wereldoriëntatie).Hierdoorrealiseerje‘levend’onderwijs,verbondenmethetechteleveninplaatsvan‘schooltjespelen’.

3.4WatvindikzogoedaandeJenaplankernkwaliteiten?

HetmooistevandeJenaplankernkwaliteitenisdathetechtuitgaatvanhetcompetentekind.Kinderenlerenzichzelfkennenenwaarderen.Zelerenwaarzegoedinzijnenwatzenogmoetenleren.Kinderenwordenbetrokkenbijhuneigenontwikkelingenhierhebbenzeookrechtop,wantiederkindisandersenmagditookzijn.Zelerendoorreflecterenenevaluereninzichttekrijgeninzichzelf.OmdatdekinderenopeenJenaplanschoolineendriejarigestamgroepzitten,lerenzegemakkelijkelkaarietsuitteleggenentehelpen.Dekinderenwerkenveelsamenenzolerenzedatjesamenmeerbereiktdanalleen.Watikhetallerbelangrijkstevindisdatergebruikgemaaktwordtvandemodernstemethode,deactualiteitzelf.Watleidttotechtenbetekenisvolleren.Dekinderenwordengestimuleerdomhuneigenvrageneninteressesuittewerken.

10

4.Probleemomschrijving.

Wijwerkenopschoolhethelejaardoormetthema’s.Dezethema’swordeninhetbeginvanhetschooljaarvastgelegd.OokwerkenwemetJEELO,eenmethodevoorwereldoriëntatie.Daaruitbehandelenweperjaar4thema’s,ditdoenweschoolbreed.DanwerkenweindeonderbouwnogmetDORR(dagelijksobserveren,registreren,rapporteren)eenkleutervolgsysteem.Daarinhoudenwedeontwikkelingvaniederkindbijviaeenobservatielijstdieisafgestemdopdedoelenbinnendeleerlijnen.Voordatwehetafgelopenschooljaareenpaarwekenverderwarenhadikhetideedatikineensneltreinwasbeland.Ikhadamperdetijdgehadomrustigevenmetdeklasoptestarten.Ikhadwelmetdekinderensamenafsprakengemaaktendiehebbenweindeklasopgehangen.Dekinderenvondenjuistdezeafsprakenbelangrijkenikmerkdatervaaknaarteruggepaktwordtalshetnodigis.Doordatwezesamengemaakthadden,zijnhetdeafsprakenvandehelegroepeniedereenprobeertzicherzogoedmogelijkaantehoudenenookmedeleerlingeneroptewijzen.Daarnahebikineenbouwoverlegaangegevendatwijteveeldethema’szelfbepaleneneenrichtingopsturen.Hetisjuistbelangrijkdathetvanuitdekinderenkomt,danzijnzejuistmeerbetrokkenenleefteenthemaookmeer.Wezoudenookmeervanuitdebeginsituatievandekinderenmoetenwerken,dushebbenweafgesprokendatwebijeenthemaeerstkijkenwatdekinderenalweten(woordweb)enwatzijzoudenwillenleren(vragenblad).Ditdoenwenudanookeerstendaarnagaanwepasinoverleghoewehetthemawatmeervormkunnengeven.Wewerkendandekernactiviteitenvandebasisontwikkelinguit;spelactiviteiten,constructieveenbeeldendeactiviteiten,gespreksactiviteiten,lees-schrijfactiviteitenenreken-wiskundeactiviteiten.Ookbesprekenweofwemetdegroepenergensnaartoekunnengaanofdatwemensenindeschoolkunnenhalen,diewatoverhetonderwerpkunnenvertellenoflatenzien.Daarnagaanweaandeslagindegroep.Dehuishoekwordtveranderd,medemetdehulpvandekinderen.Daarinbetrekkenwedekinderen.Watwillenweindehuishoek/themahoek?Watvoorspullenhebbenwedannodig?Hebbenwedieopschoolofzouiemanddievooronshebben?Alswezenietopschoolhebbenschrijven/typeneenaantalkindereneenbriefaandeoudersomzowatmeerspulletjesteverzamelen.Ookisereenplanbladmetopdrachten,waardeoudstekinderenaankunnenwerken.Zolerenzealeenbeetjemeerplannen,voordatzenaargroep3gaan.DedoelenwordenelkeweeknetjesinDORRgezetenbehandeldindegroep,meestalwelgecombineerdmethetthema.Wedoenonsuiterstebestentochzieikbijdekinderennietaltijddietwinkelinginhunogenalsweaaneenthemawerken.Ookhoorikregelmatigdatzenietzo’nzinhebbenineenbepaaldeopdracht.Zewillenveellieverzelfplannen.Natuurlijkmoetenkinderenookwelietsleren,maarlerenzemeerdoordeopdrachtendiezevoorjoumakenoflerenzemeervanhetzelfontdekkeninhuneigenspel?Eengoedevraag,waarikweleenantwoordopzouwillenhebben.Daaromhebikhetboekgelezen‘vertrekeenszonderthema’enbeniknaareeninspiratiedagvanHetKangeweest;‘kindgerichtwerkenindeonderbouw’

11

4.1Boekvertrekeenszonderthema.

Ikkwamditboekjetoevalligtegentoenikopzoekwasnaarboekenoverervaringsgerichtonderwijs.Hetismaareenkleinboekje,maarerstaatwelheelduidelijkingeschrevenwaaromzijhetzobelangrijkvindtomzonderthematewerkenenwatnogmeerbelangrijkisvoordeoptimaleontwikkelingvandekleuters.

Hetvertrekpuntvankwaliteitsvolkleuteronderwijsisdebetrokkenheidvandekleutersenhetaanbodvaneenrijkmilieuwaarinkleuterskunnenontwikkelenengroeien.Eenrijkklasmilieuontstaatvanuitobservatievanjekleuters,vanuithetverkennenvantalenten.Eenrijkmilieugeeftprikkelsvoordeoptimaleontwikkelingvanelkkind;daagtuitendoetkinderentijdvergetenbezigzijn.Daarvoormoetjedekleuterskennen,daarvoormoetjezienwieerindegroepzit,wathenboeit,waarzijaantoezijn,waarhunzonevannaasteontwikkelingligt.Opbasisvandezekenniskunjehunklas,hunhoeken‘rijker’inrichten.Defocusligtop‘hogebetrokkenheid’vanelkkind.Waarbijhogebetrokkenheidintensengrensverleggendbezigzijnis.

Kwaliteitsvolkleuteronderwijsvaltofstaatmetdestamgroepleider.Hij/zijisdegenediewaaktoverhetwelbevindenendebetrokkenheidvandekleuters.Hij/zijisdevooreenuitnodigendeklasinrichtingzorgt,hetmateriaalaanbodverbetert,hetactiviteitenaanbodgevarieerdmaaktenafstemtopdekleuters.Maarvooralishij/zijdegenediehetverschilmaaktinde(kwaliteitsvolle)interactiemetdekleuters.

Tijdenseenperiodezonderthemakrijgjealsstamgroepleidermeerruimtetotinteractieenmeespelenmetjekleuters.Omdezemomentenzo‘sterk’mogelijkintevulleniseengoedeleerkrachtstijlessentieel.Tijdensperiodeszonderthemakunjebewusttijdmakenomderelatiestussendekleutersteverkennenenteverbeteren.Maarookomrelatiesmetjekleutersteverstevigen.Tijdenshetobserverenvanrelatiestussenkleuterskunjeookontdekkenwieeerderdeondernemeris,deleider,devolgzame,decreatieve,destilledenker,deprobleemoplosser…doorafentoejeaanbodeenslostelatencreëerjeeensfeer‘waarinallesmagennietsmoet’eensfeerwaarinjekuntgenietenvanmeespelenmetjekleutersentijdkuntmakenvoordeindividuelegesprekjes.

Omdeexploratiedrangenzelfstandigheidvanjekleutersmaximaalkansentebieden,kunjezemeervrijinitiatiefgeven.Laatjekleutersmeeparticiperenindeuitbouwvanjeaanbodendeuitbouwvanhuneigenspel.Verkensamenmetjekleutersdeverschillendehoeken,kijkenluisternaarwatzijnodighebbenvoorhunverdereontwikkeling.Nietallehoekenmoetenvoortdurendverrijktwordenvanuiteenthema.Vertrekvanuitobservatievanbetrokkenheidenspelvanjekleutersomtebeslissenofjeeenhoekaldannietzalverrijken.Weetookdathetvoortdurendwisselendethematischaanbodindeverschillendehoekengepaardgaatmeteenterugvalvandezelfstandigheidvansommigekleuters.Als

12

stamgroepleidermoetjesteedsopnieuwjekleuterslerenomaandeslagtegaanmethetnieuweaanbod.

Hetuitwerkenvaneenthemaisenblijftvoorkleuterszinvol.Heelwatstamgroepleiderssturenhunaanbodzelfenhierdoorlatenzeweinigofgeeninbrengvandekleuterstoe.Resultaathiervanislagebetrokkenheidenminderruimtetotondernemingszinenzelfsturingbijkleuters.Hetuitwerkenvaneenthemakan,maarnietzonderjekleutersmeetebetrekkenindeuitwerkingervan.Wewillenvooreenoptimaleontwikkelingvanonzekleutersimmerszoveelmogelijkkansenbiedentothogebetrokkenheidendanmoetenwetijdmakenomnaarhentekijkenenteluisteren.

Nahetlezenvanhetboekwordtheelduidelijkwatbelangrijkisvoorgoedkleuteronderwijs:

Rijkeleeromgevingrelatiestussenkleutersverkennenenverbeteren

Hogebetrokkenheidtijdvoorindividuelegesprekjeskenjekleuters

Goedeleerkrachtstijlverkennenvantalentenkijkenenluisterennaarjekleuters

observatiemeespelenmetjekleutersvrijinitiatiefgeven

laatdekleutersmeeparticiperenindeuitbouwvanjeaanbodendeuitbouwvanhuneigenspel

Watikalwildevoorhetlezenvanhetboekwasdatmijnkinderenmeergemotiveerdaaneenthemazoudenwerken.Nahetlezenvanhetboekhebalwelwatantwoordengekregenopdevragendieikhad.Bijonsstaandethema’svooreenjaaralvastentochwilikgraagdatdekinderengemotiveerdaandethema’swerken.Ikwilgraagdekinderenmeerbetrekkenbijeenthema.Hetmoeteenthemavandekinderenendestamgroepleiderwordenennieteenopgelegdthemavanmij.Danblijvenertochnogwelwatvragenover:

Hoekanikdekinderenmeerbetrekkenbijeenthema?

Hoedoejedatalsdethema’svooreengrootdeelalvastliggen?

Dekinderenwerkenmeervooronsdanvoorzichzelf,hoekanikdatveranderen?

Hoezorgikdatdehoekenrijkelijkzijningericht?

Hoeverbeterikdehoeken?Hoeverbeterikhetmateriaalaanbod?

Hoezorgikergoedvoordatkinderenzichontwikkelen?

Hoekanikallekinderenzienalserookeenheleboelmoetenafmoet?

13

4.2Kindgerichtwerkenindeonderbouw.

Doordatiknogveelvragenoverhad,benikinnovember2016naardeinspiratiedagvanHETKANgeweest.DezeinspiratiedagwerdverzorgddoorIngridNagtzaamenAnitevanOijen.Zijwerkenmet10ankerpunten.10ankersomhouvasttebiedenaanhetdaadwerkelijkkindgerichtwerkeninhetonderwijs.

Watgunjijkinderen?Eenbelangrijkevraagbijkindgerichtwerken.

De10ankers:

1.uitgaanvan3pedagogen:ReggioEmillia,vanwieleerteenkind

hetkindendeander;kinderenlerenvanenmetelkaar.Doormetanderekinderentewerkenziendekinderenovereenkomstenenverschillen.Dezelerenzeteherkennenentewaarderen.Belangrijkhierbijisookhetpresenterenaanelkaarnaeenwerkperiode,daardoorkunnendekinderendeervaringenvandeanderekinderenmeenemen.

devolwassene:Neemdetijdomjekleuterstelerenkennen;waarzijnzeingeïnteresseerd?Watwetenzeal?Waarhebbenzehunkennisvandaan?Leefjeinindekinderen.Jijmoetalsvolwasseneervoorzorgendatervoorwaardenenmogelijkhedengescheptwordenwaardoordekinderenzichoptimaalkunnenontwikkelen.Kijknaardewereldmethetkind.Bevraagvragen.Jemoetwetenwanneerjejekuntbemoeienmethetspelvandekinderen.Jehoeftnietaltijdiets.Jehebtkennisvandedoelennodig,waardoorjekuntaansluitenopdeontwikkelingvandekinderen.Luisterenobserveergoedenhebechteaandachtvoordekindereninjegroep.Speelmeeengalekkerbijzezitten.

deruimte:Richtjeomgevingzobetekenisvolmogelijkinomkinderenuittedagen.Zorgvooruitdagendmateriaal.Zorgdatzeineenhoekeenuurkunnenspelen.Waterligtisergbelangrijk.Deruimteenhetmateriaalmoetendekinderenstimulerentotlerenenspel.

2.kennisoverontwikkeling.

Jongekinderenlerencontextgebonden.Hetisdusbelangrijkdatkindereninbetekenisvollesituatieszelfmogenontdekken.Omdekinderenverdertekunnenbrengeninhunontwikkelingenmeerlostekunnenlaten,moetjededoelenendeleerlijnenkennen.Danpaskunjedoelgerichtdenkenenwerkenendankunjemeergenietenvandekinderen.Hetisbelangrijkjeaftevragenhoejeinzichtindedoelenkrijgt,danpaskunjejeditrealiseren.Vaakishetzodatjongekinderenwordengetraindenhelaasslaanzedanstappenover.

14

3.eenuitdaginginplaatsvaneenopdracht.

Legproblemenvoor,prikkelze,laatzeexperimenterenenlaatzezelfoplossingenbedenken.Geefzetijd,ruimteencriteria.Omdeontwikkelingendebetrokkenheidvandekinderentevergrotensteljejezelfsteedsdevraag:waaromzoueenkindditvoormijwillendoen?Dankomjedichterbijdeleefwereldvandekinderen.Legookaandekinderenuitwaaromjededingendoetdiejedoet.

4.procesgerichtinplaatsvanproductgericht.

Hetproces,hoejetothetproductkomt,isbelangrijkerdanhetproduct.Kinderenmoetendegelegenheidkrijgenomviaverschillende,passendestappenzelfeenprocestedoorlopenenzotekomentoteeneigenproduct.Belangrijkisalszeietsgaanmaken,zehetdaneerstinhetechtmogenzien,plaatmateriaalerovermogenbekijkenenertekeningenovermogenmaken.Pasdangroeithunzelfvertrouwen.Legeventueeleenfototoestelindeklaszodatdekinderenheteigenprocesvastkunnenleggen.

5.documenteren.

Maakhetproceszichtbaar.Hangdewerkjesvandekinderenopenzetersamenophoehetprocesverliep.Zoleerjeanderenprocesgerichti.p.v.productgerichttekijkenenelkestaphierintewaarderen.Doortijdenshetwerkenmetdekinderentepratenoverhunwerk,kunjehenbeterbegeleidenenhelpenbijhetbijstellenvanhetleerproces.Bentrotsopdestappendiedekinderenzetten,daardoorvergrootjehunzelfvertrouwen.Dooralleennaarhetproducttekijken,denkthetkinddathij/zijaanbepaaldeeisenmoetvoldoen.

6.uitgaanvanhetcompetentekind.

Kinderenzijnleergierig,nieuwsgierigenopen.Nieuwekennisenvaardighedenopenenvoorhendirectnieuweperspectievennaarmeer.Datmaaktzeeerderactieveproducentendanpassieveconsumentenvankennis.Zewetenenkunnenalveel,veelmeerdanwaarwijvanuitgaan.Leerzeopzichzelfenanderekinderentevertrouwenenzelfkeuzestemaken,dankunjealsstamgroepleiderjerichtenophetstimulerenvandeontwikkelingvandekinderen.

7.inspelenopkinderen.

Laatkinderengaanenkijkwatzedoen.Schuifjeplannenaandekantenkijkwaterleeft.Speelinophetspelendebelevingvandekinderen.Geefinitiatievenvankinderenderuimte.Hierdoorontwikkelendekinderenverschillendeessenties;ondernemen,plannen,reflecteren,samenwerken,verantwoorden,zorgenvoor,creëren,communiceren,respecterenenpresenteren.

15

8.kijkenachterhetgedragvankinderen.

Kijkaltijdwaterachterhetgedragzit!Hoeeenkindzichgedraagtheefteenreden,zoekuitwaarom.Alsjenegatiefreageert,dankanhetkindnogmeeronmachtervaren.VraagWatdoeje?ofwatbenjeaanhetdoen?Opeenneutraletoon.Geefhetkinddekansomzijnverhaaltedoen.

9.Deverwonderingvankindereninerehouden.

Leerdenieuwsgierigheidvankinderennietaf!Kinderenhebbendemeestprachtigevragen.Kijkmeeenbevraaghunvragen.Hebrespectvoordevragenvandekinderen.Laatzelfverwonderingzien.Wanneerwijsteedsbepalenwatdekinderenmoetenleren,zouhetkunnengebeurendatdekinderenzichnietmeergeroepenvoelentevertellenwathenbezighoudtenwatzijwillenleren.Stemhetaanboddusafopdekinderenensluitaanbijhunbelevingswereld.

10.vraaghetdekinderen.

Leerjekinderenkennendoornaarzetekijkenenteluisteren.Neemalledaagseproblemenserieusenbespreekdezedirectmetdekinderen.Dekinderenkomenmetoplossingen.Doordekinderenzelfoplossingentelatenbedenkenvoelenzezichmeerverantwoordelijkvoordeuitvoeringervan.Zelerenhierdoorechtsamentelevenineenbetekenisvollesituatie.Watdoejijwatdekindereneigenlijkhaddenkunnendoen?Iseengoedevraagomtelkensovernatedenken.

Watgunikdekinderen?

- Eengroepwaariniedereenzichzelfmagenkanzijn.Iedereenhoorterbijengeeftomelkaarswelbevinden.

- Eenstamgroepleiderdieechtbetrokkenisbijwaterleeftbijdekinderen.Zij/hijgeeftdekinderenruimteomzelfmetvragen,ideeëneninitiatieventekomen.

- Eenstamgroepleiderdiekijktnaarwatdekinderenwelzijnenwelkunneni.p.v.alleentekijkennaarwatzenognietzijnenkunnen,zodathetzelfvertrouwenvandekinderengroeit.

16

4.3Verhalendontwerpen.

IndelaatstebijeenkomstvandeJenaplanopleidinghebbenwehetgehadoververhalendontwerpen.Wemochtenzelfervarenhoehetwasomhiermeeaandeslagtegaan.Eenmaaldaarmeebezigwasikergbetrokken,ikvondheteenleukemanieromandersmetinformatieomtegaan.Ookwasiknieuwsgieriggewordennaarhoehetverderzougaan.Ikmochtzelfdingenbedenken,mijncreativiteitenfantasiemochtikdevrijelooplatengaan.Ikwasdeontwerper,degenediezelfmochtbepalen.Doordatikmoestsamenwerkenmetmedestudentenwerdikgedwongenteoverleggenenafsprakentemaken.Ookalkreegjeinformatievooraftochhadikhetideedatikhetsamenmetmijnmedestudentenzelfbedachthad.Eenleukideeomindepraktijkuitteproberenomtezienhoebetrokkendekinderendanzijn.Ikdenkheelbetrokkendoordatzehetideekrijgen,netzoalsik,dathetallemaaluithenzelfkomt.

Nadatwehetuitgeprobeerdhaddentijdensdezebijeenkomst,hebikerooknogovergelezen.Ikvindhetinteressanttewetenwaterovergezegdwordt.Ditiswatikerovergevondenheb:

Ineenverhalendontwerpverlopendeleeractiviteitenalseenverhaal.Eenverhaaldatdoordeleerlingenzelfvooreengrootdeelwordtingevuldofafgemaakt.Kenmerkendisdegrotebetrokkenheidvandeleerlingenendesamenhangtussendeverschillendevakkeninzinvollecontexten.Leerlingenwordenaangesprokenopwatzekunnenenkrijgenruimtevoorhetnemenvaninitiatieveneneigenbeslissingen.Bijdeuitwerkingvaneenverhaalwordtergebruikgemaaktvandeervaringenvandekinderenendeantwoordenopdesleutelvragenwordendoordekinderenzelfbedacht.Vaakkomenzeerachterdathuneigenervaringenenkennistekortschietenenkomenzeophetideeominformatieoptegaanzoeken.Hoewelhetvoordekinderenlijktalsofzijdelesenhetverhaalbepalen,speeltdestamgroepleidereenbelangrijkerol.Destamgroepleiderzorgtdatereenleeromgevingontstaatdiedekinderenuitnodigttotactiviteiten,hij/zijbiedtstructuurwaarnodig,bedenkteenduidelijkplotofintrige,zorgtervoordatdelessenplanmatigverlopen,datereeninhoudelijkevoorbereidingisenmaaktgebruikvansleutelvragen.Sleutelvragenzijnvragenwaardestamgroepleiderzelfopdatmomentgeenantwoordopweet.Dezevragendagendekinderenuitomzelfantwoordentebedenken.Bijgoedesleutelvragenisvaakmeerdanéénantwoordmogelijk.Dezeantwoordenzorgenweervoornieuwevragen.

DevijfbelangrijkecomponentenvanVerhalendOntwerpenzijn:

1.deverhaallijn,dezevormtderodedraadvanhetproject

2.deepisodes,deverhaallijnisonderverdeeldinepisodesenhierbinnenwordendekinderenactief

17

3.desleutelvragen,vragenwaaropdestamgroepleideropdatmomentookgeenantwoordopweet

4.deincidenten,helpenomdesamenhangtussendeepisodesvasttehouden

5.hetwandfries,alleswatdeleerlingenmaken,wordthieropineenchronologischevolgordeopgehangen.Ditishandigomzohetverhaallevendtehouden.

Watikvooralzogoedvindaanverhalendontwerpenisdegrotebetrokkenheidvandekinderen.Ditkomtvooraldoordatzijerveelvanzichzelfinkwijtkunnen.Erisveelruimtevoordeinbrengvandekinderen.Daarnaastiswatdekinderenbedenkenbelangrijkvoorhetverloopvanhetverhaal.Erissamenhangtussendeverschillendevakkenenerwordtuitgegaanvanwatdekinderenalweten.Zewordengestimuleerdietstedoenmetdezevoorkennis.

Enkelereactiesvandekinderenbijhetverhalendontwerpen:

“Hetismooigeworden!”

“Wemochtenalleszelfverzinnen!”

“jekansuperleukedingenmakenalsjehetzelfmagbedenken.”

“Wehaddenevengeeninspiratie,toenhebbenwemetdeelkaaroverlegdennagedachtendaardoorkregenweideeën.”

“wehebbengezelligsamengewerkt.”

18

4.4DefietsvanJansen.

WereldoriëntatieishethartvanhetJenaplanonderwijs.Kenmerkendishetervaren,ontdekken,enonderzoeken,metveelaandachtvoordegroteenkleineactualiteit.

Hetdidactischemodel‘defietsvanJansen’gaatuitvandenieuwsgierigheidvandekinderen.Dekinderenbepalen,samenmetdestamgroepleider,deinhoudvanwereldoriëntatie.‘DefietsvanJansen’geeftjebijeenthemaeenprimakapstokenzorgtvooroverzicht.Hetbestaatuiteenaantalfasendiewordengevolgddoordekinderen.

Tijdenseenthemabeginjeindekringomtezienhoeveeldekinderenaloverhetonderwerpweten,ofomdekinderenteprikkelen.Ditishetvoorwiel.Tijdenshetthemawordendekinderengecoachtdoordegroepsleider(ketting),zodatdekinderensteviginhetzadelzitten.Dekindereneindigenhetthemameteenpresentatie(achterwiel),waarbijdekinderendegevondenresultatenpresenteren,ervaringenkunnenvertelleneneventueelhetprocesbespreken.Aanheteindvanhetthemahebbendekinderen(alsallesgoedisgegaan)hunbagagedragergoedvolgepaktenwetenveeloverhetthema.

Ikvonddatwatiklasover‘defietsvanjansen’envooraldeuitwerkingvandefasen,datdiemeergerichtzijnopdeMiddenbouwendeBovenbouw.Dusbenikverdergaanzoekenopinternet.IkkwamincontactmetJompBeudeker,zijisstamgroepleideropeenJenaplanschoolinSchagen.ZijgebruikendefietsvanJansenindepraktijkindekleutergroep.Zegebruikenweldefasen,maardiezienersomsdanwatandersuitdanhetstandaardmodel.HieronderbeschrijfikhoezijdefietsvanJanseninzetten.Ikheberheleleuke,creatieveideeëngezien,dieikwelindepraktijkzouwillengaaninzetten.

19

FasenvandefietsvanJansen:

Trap1Prikkelen.

Prikkelenviaeenspelimpulsmetuitdagendmateriaal,eenvoorwerpkring,eentoneelstuk,eenlied,eendans,eenprentenboekofeenbrief.Debriefkanhetbeginzijnvanverhalendontwerpen.Deprikkelkanookuitdekinderenzelfkomen,daaranticipeerjeopalsstamgroepleider.Denkhierbijbijvoorbeeldaaneenworm,diezevindentijdenshetbuitenspelen.Alsdekinderengeprikkeldzijnvoorhetonderwerp,heefthetprojectmeerkansopslagen.

Dekinderenvindeneenwormerwordteenwormenbakingericht.Debakgaatdegroepinenkrijgteenplekbijdeontdekhoek.

Samenmetdestamgroepleiderwordenerleervragenopgesteld.Deinformatiewordtopgezochtinboekenofopinternet.Bijdeontdekhoekkunjeallerleimateriaalneerleggenzoals;microscoop,loepen,veiligheidsbrillen,pincetten,handschoeneneninsectenpotjes.

Maakvandeontdekhoekeenvastehoek,zodatergedurendehetschooljaarverschillendeonderwerpenaanbodkunnenkomen.

Nadeprikkelinginventariseerjeindekringwatdekinderenzelfalwetenoverhetthemaofonderwerp.Jemaakteenwoordspinofeenmindmap.Dewoordenkunjeookdoordekinderenbeeldendlatenweergevenenlatentypenofstempelen.Alsstamgroepleiderzorgjeervoordatdebelangrijkewoordenophetbordkomenstaan.Tijdenshetthemakandewoordspinofmindmapnoggroeien.Jekuntookeenverteltafelmakenn.a.v.deprikkeling.Ditisvooralgoedvoorhetstimulerenvandetaalontwikkelingenhetvergrotenvandewoordenschat.

20

Trap2leervragen.

Nahetmakenvandewoordspinofdemindmap,schrijfjedevragenopdiedekinderenhebbenoverhetthemaofonderwerp.Ditworden‘leervragen’genoemd.Dezeleervragenhangjeopindegroep.Bijeenthemaoverkledingzoudendatdevolgendevragenkunnenzijn:Waarwordtkledingvangemaakt?Waaromnoemenzeeenspijkerbroekeenspijkerbroekalsjegeenspijkersziet?Hoestartjezelfeenkledingwinkel?Wathebjedaarvoornodig?

Dekinderenwillengraageenkledingwinkelinhuneigengroep.Erwordtbesprokenwaternodigisvoorhetmakenvandekledingwinkel.Spullenwordengevraagdaandeoudersendoordekinderenmeegebracht.Doorhetmeebrengenvaneenhoed,willendekinderenookeenhoedencollectiegaansamenstellen.Eenhoedenontwerpsterkomtvertellen.

Omtijdenshetprojectofthematezorgenvoorbetrokkenheideneenrijkeleeromgevingvoordekinderen,iseenverhalendontwerpeenmooieaanvulling.Jegaatdanstapsgewijsdoorhetthemaenkinderenbegrijpengoedwatzeaanhetdoenzijn,omdatheteenlogischeopbouwheeft.

Trap3wiegaatwatdoen?

Dekinderengaanzelfaandeslag.Alsstamgroepleiderzorgjevoordezelfverantwoordelijkheidvandekinderenvoorhetprocesenproduct,debetrokkenheidenhetgoedeverloopvandesamenwerking.Dekinderenwerkenindeverschillendehoeken;huishoek,bouwhoek,ontdekhoekeninhetatelier.Dezehoekenwordensamenmetdekinderenomgetoverdtothoekendiepassenbinnenhetthema.Dekinderenwerkenaandetafels,maarookbuiten,tijdenshetbuitenspel.

Dekinderenwerkenalleen,samen,meteengroepjeofmetdehelestamgroepaanhetthema.

21

Trap4verslagrijpheid.

Iederkindheefteeneigenik-boek.Hierinkomenproductenwaardekinderentrotsopzijn,zoalsbijvoorbeeldeenfotoofeentekening.Defoto’swordengemaaktvanactiviteitenwaardekinderenzelfgraageenfotovanwillenhebben.Defoto’swordengemaaktdooreenkinduitdegroepofdestamgroepleider.Hiervooriseendigitalecameraaanwezig.Elkkindheeftookeenfotomapopdeg-drive.

Trap5presentaties.

Eenpresentatiekanopverschillendemanieren,zoalsbijvoorbeelddoormiddelvaneenweeksluiting.Dezeweeksluitingkanalleenvoordeonderbouwzijnofvoordeheleschool.Dekinderenwerkenvaaknaareententoonstellingtoe.Dekinderenvertellenzelfmettrotsoverhuneigenproducten.Ookgevendekinderenuitgroep2eenpresentatieindeeigengroepwaarbijdeoudersaanwezigmogenzijn.Elkkindkomteerstbijdestamgroepleidervooreenkindgesprek.Tijdenseenkindgesprekwordtergevraagdwaardekinderentrotsopzijn,waarzehulpbijnodighebbenenvanwiezediehulphetliefstwillenhebben,watzegraagsamendoenenhoedekinderenverderwillen.Daarnamogenzekiezenmetwiezedepresentatiesamenwillendoen,danwordtbesprokenwathetonderwerpgaatworden.Vanditonderwerpwordteenpresentatieboekgemaakt,waarinhetproceszichtbaarwordtmetfoto’sentekeningenvandevoorbereiding.Uiteindelijkpresenterenzehunonderwerpvoordegroepinhetbijzijnvanhunouders.Deonderwerpenzijnergdiversvaneenraketvanblokkentoteenkijkdoosoverpaarden.

Trap6vastleggen.

EenbelangrijkonderdeelvandefietsvanJansenishetvastleggen.Dekinderenblikkenterugophetprojectofthema.Zegevenaanwatzehebbengeleerd,watzevanhetresultaatvondenenofzehetmakkelijk/moeilijkofleuk/nietleukvonden.Voorhetvastleggenwerdeersthetik-boekendejaarstickgebruikt.Elkkindheeftnuookeengroeimapmetdaarin(voordekinderenuitgroep2):eeneindverslaggeschrevendoordestamgroepleideraanheteindevanhet1ejaar,hetkindgesprekmetdeantwoordenopdevragen,eenfotobladmet9foto’svanelkkindoverdeperiodevanaugustust/mmaart,eenpresentatieboekmeteenverslagvandestamgroepleideroverdepresentatievoorzienvantweefoto’seneenkortebeschrijvingvande5Jenaplanessenties.

22

Ondernemen:‘jouwinitiatiefiswelkom’ Ruimtevoorbeschrijvingperkind.

Creëren:‘allesismogelijk’

Presenteren:‘latenzienwiejebent’

Communiceren:‘jouwmeningtelt’

Respecteren:‘zijnwiejebent’

Vastleggenopeenjaarstick.Eenjaarstickiseenkartonnenkoker,diedoorelkkindinhetbeginvanhetschooljaarvoorzienisvaneenpersoonlijktintje.Bijelkthemawordterietsopbevestigdwatdeinhoudsymboliseert.Denkbijvoorbeeldaaneenkartonnenhuisjebijhetthemaikwoon,alsjegebouwdhebtmatdozenvankarton.Zomaakjevoordekinderen‘hetjaarrond’zichtbaar.

Watikleukvindomtegebruikeninmijneigenpraktijk:

- Hetmakenvaneenontdekhoek,daarkunnendekinderendanelkekeerweeranderedingenonderzoeken.

- Verteltafelrondeenprentenboek,aansluitendbijhetthema.

- Hetwerkenuitbreidentijdenshetbuitenspel.

- Zorgenvooreencameraindeklas,zodatdekinderenookzelffoto’skunnenmaken.Bijonsindegroepvragendekinderenregelmatigomeenfototemakenvanhunproduct,nudoeikdatnogzelf.

- Presentatielatengevenoverietswaarzetrotsopzijnofwaarzeietsoverwillenweten/leren.Dezepresentatiewerkenzedanuitindegroep,hetproceswordtdanookzichtbaar.

23

Mochtjemeteenonderwerpofthemawerkeninjegroephoudtdanweldevolgendepuntenindegaten:

- Zorgdatdevakkeninelkaaroverlopen.

- Leerdekinderenechtkijken.

- Bedenkwaardediepgangzit.

- Vraagdekinderenwatzijwillenweten.

- Neemdeverwonderingvandekinderenserieus.

- Bevraagdevragen,geefnietmeteenantwoord.

- Metcoöperatievespelletjesleerjedekinderensamentewerken

- Laatdeideeën(thema’s)uitdekinderenkomen,stimuleereenvraagenderestkomtvanzelf.

- Vraaghetdekinderenenbedenkhetmetdekinderen!

- Observeerdekinderenenstelophetjuistemomentuitdagendevragen.

- Hebzichtopdedoelendiejewiltbereiken.Bespreekdeleerdoelenmetdekinderen.

- Ermoetruimtezijnvoordevragenvankinderen.

- Procesisbelangrijkerdanhetproduct.

24

5.verslagonderzoek.

Indithoofdstukgaikmijnonderzoektoelichtenenuitwerken.Allereerstwilikaangevenhoeikhetliefstmetdekinderenzouwillenwerkenn.a.v.watikgelezenengehoordheb.IkwilwerkenvolgensdeJenaplankernkwaliteitenendaarvooraluithalenwatikheelbelangrijkvind.Inhetbeginvanhetschooljaarwilikzonderthemaeerstmijnkinderenlerenkennendoorzeteobserveren,meetespelenenzohuntalentenlerenverkennen.Daarnaastwilikdatdekinderenzelfooklerenontdekkenwaarzegoedinzijnenwatzenogmoetenleren.Dezekwaliteitenzettenwedanin,zodatiedereenvoordeelkanhebbenvandekwaliteitenvandeanderen.Zolerendekinderenookdatjesamenverderkomtdanalleen.Tijdensdeeersteperiodewilikookgraaginvestereninderelatiestussendekinderenenderelatiemetmijalsstamgroepleider.Ikwilereen(h)echtegroepvanmaken.Dekinderenmoetenzicherveiligvoelen.Samenmetdekinderenmaakikdegroepsafspraken,doorzesamentemakenzijnhetafsprakenvandehelegroepenzullendekinderenzicherbeteraanhouden.Ookvindikhetheelbelangrijkdatdekinderenzichkunnenontwikkelenophuneigenniveaueninhuneigentempo.Datzefoutenmogenmakenendatdekinderenwetendatditbijhetleerproceshoort.Lerenmoetgeenwedstrijdzijn.Tijdenshetwerkenwilikzestimulerenomnieuwedingentedoen,nieuweervaringenoptedoen.Ditvooraltijdenshuneigenspel.Kinderenzijnzelfheelenergiek,vindingrijk,ondernemendencreatief.Alsjezedevrijheidgeeftzelftespelendankomendaardemooistedingenuitendanbedoeliknietalleenhoeietseruitzietnaafloop.Zeontdekkendingeninhetprocesenwatmijdanopvaltisdatzealbestveelweten.Opwatzealwetenenkunnenwilikgraagdoorgaan,doorzeuittedagenenzezoeenstapverdertebrengeninhunontwikkeling.Mochtereeninstructienodigzijn,danwilikdiegevenindehoekentijdenshetspel.Dezeinstructieisalleenbelangrijkvoordekinderendieeropdatmomentmeebezigzijn.Indeevaluatiekringkunnendekinderenlatenzienwatzeontdektengeleerdhebbentijdenshunspel,zodatookdeanderekinderenhiervankunnenleren.Watikhetbelangrijkstevindisuitgaanvandeactualiteit,omdatditleidttotgroteinteresseenintrinsiekemotivatie;totechtenbetekenisvolleren.Devragen

dieerontstaanofalzijnopeenvragenmuurzettenenvandaaruitgaanwerken.Zokanereventueeleenthemaontstaan.Hetkanookeenonderwerpzijnwaarjehetevenmetdekinderenoverhebtendanweerlosmoetlaten,omdathetnietleeftbijdekinderen.Ikwildekinderenbetrekkeninhetleerprocesenmethensamendehoekeninrichten.Alsikmeteenthemawerkdatnietuitdekinderenisgekomen,wilikdekinderenerbijbetrekkenenvanuithunkijkopdatthemagaanwerken.Ikwilzebegeleidentijdenshetspelenzederuimtegevenommeteigeninitiatievenenideeëntekomen.Naafloopkunnendekinderenpresenterenwatzeallemaal

geleerdhebbenenditkanopverschillendemanieren.

25

5.1dehoekenenactiviteiten.

Ikwilgraaggaanonderzoekenhoeikdeontwikkelingvandekinderenmeerkanstimulerenopeenmanierdiehetbestebijhenpast.

Alseerstebenikgaankijkenwatdekinderenzelfhetleukstevindenomtedoen.Waarzieikdieintrinsiekemotivatiehetmeest?Ikbendehoekenenactiviteitendiewijophetplanbordhebbenstaaneensonderdeloepgaannemen.Ikhebeensoortenquêtegedaanmetmijngroepkinderen.Erlagen3gekleurdevellenpapieropdegrond;rood-oranje-groen.“Hé,eenstoplicht”zeieenkinduitdeklas.Jainderdaad,ikhadditzelfnognietgezien.Wehebbenhetevenoverhetstoplichtgehad;watdoejebijrood,oranjeengroen?Zewistenditgoedtevertellen.Nouwilikditstoplichtgaangebruikenomtekijkenofjulliehetleukvindenineenbepaaldehoekofommetsommigematerialentewerken.Watzouroodbetekenendenkenjullie?“datjehetnietleukvind”.Engroen?“datjehetwelleukvind!”enoranjedan?“datjehetsomswelensomsnietleukvindommeetespelen.”Ookhierbijziejedusdatdekinderenhetzelfkunneninvullen.

26

Ditwaswateruitmijnonderzoekjekwam.Erwarenophetmomentvanonderzoeken24kinderenindeklas,13meisjesen11jongens.

Roodoranjegroen

(nietleuk)(somswel/somsnietleuk)(leuk)

Tekenen1716

Bouwhoek8511

Huishoek8313

Zandtafel4416

Puzzelen1248

Kleien4137

Bakken(constructiemateriaal)8214

Poppenkast8412

Knutselen31011

Werkjeuitdekast978

Watmijergopvielwasdatdeermaar1jongenkoosvoordehuishoekenookbijdepoppenkastwarenhetdemeestemeisjes.Debouwhoekenbakkenwerdendoordejongensgekozen.Welheelergrolbepalend.Dekinderenkondenwelgoedaangevenwaaromzekozenvoorrood,oranjeofgroen.Hierondergeefikdebelangrijksteredenenweer.

Tekenen:

Rood:“ikvindhetnietzoleuk,omdatikhetnietzogoedkan.”

Oranje:“alsikietsmoettekenen,vindikhetnietzoleuk.Alsikzelfmagkiezenwatikteken,danvindikhetwelleuk.Somsweetikniethoeikietsmoettekenen.”

Groen:“jekanleukedingenverzinnenenerbijschrijven.Vooraltekenenvooriemanddiejarigis,isleuk.Ikweetaltijdwatikkantekenen.”

27

Bouwhoek:

Rood:“debouwhoekisaltijdalvol,alsikwilplannen.Ikweetnietwatikmoetbouwen.Erzittenaltijdjongensin.”

Oranje:“ikvindhetalleenleukmetvriendinnen,alseraljongensinzittendanvindikhetnietleuk.Somsweetiknietwatikkanbouwen.”

Groen:“jekangrotedingenbouwen,waarjezelfinkanzoalseenkasteel,eenhuisofeentoren.Dominometgroteblokken.Hogemurenbouweneneroverheenspringen.

Huishoek:

Rood:“kokenisnietleukenerstaanalleenmaarmeisjesspulleninzoalshogehakken,baby’sstrijkbout.Knuffels.Ergaanaltijdmeisjesin,danwilikernietmeerin.”

Oranje:“somsmoetjeietszijnwatjenietwiltzijn,zoalsbijvoorbeeldmama.Somswordterruziegemaaktomdespulletjes.

Groen:“gezelligmetjevriendjesenvriendinnetjesspelen.Doenalsofjeeenhuisdierkrijgt,nepkoken,verkledenenophogehakkenlopen.Ikkaneenhondjezijn,papaenmamaspelen,tafeldekkenenopkinderenpassen.”

Zandtafel:

Rood:“Ikvinderniksaan,mijnklerenenhandenwordenviesenjemoetvegen.Ikweetnietwatikindezandtafelmoetdoen.Meestalzittenerkinderenvanandereklassenbijendatvindiknietleuk.”

Oranje:“somszitdezandtafelalvolalsikerinwil,datisjammer.Ikvindhetleukommetmijnvriendinnenerintespelen.Jekunterleukefigureninmaken,maarikvindhetnietleukalsmijntruidanviesword.”

groen:“Jekunterveleverschillendedingendoenzoalstaartenmaken,zandkastelenbouwen,eentorenmaken,tekeningenmakeninhetzand,iemandfoppen,scheppenenspelenmethardenzachtzand.

28

Puzzelen:

Rood:“Sommigepuzzelszijntemoeilijk.Ikkenzeallemaalal,zezijnmakkelijk.Alsikhetmoetvindikhetnietleuk.Hetduurtzolang.”

Oranje:“Sommigepuzzelszijntemoeilijkensommigetemakkelijk.Heelmoeilijkisnietleuk,alsjediemoetdoen.”

Groen:“vandemoeilijkepuzzelskunjeietsleren.Puzzelenisnietmoeilijk,maarmakkelijkenleuk.”

Kleien:

Rood:“erzittenzoweinigspullenbij.Ikkanernietzogoedietsvanmaken.Hetgaatsnelkapotendatisjammer.Jekanhetooknietbewaren,danwordtdekleihard.”

Oranje:“eenslakjeismoeilijkomtemaken,eenbolletjeniet.Watjemaaktgaatsnelkapot.Metvriendjeskleienisleukengezellig.”

Groen:“jekanerelkekeerietsandersvanmakenzoalspannenkoeken,sneeuwpoppen,kleinebolletjes,grotebolletjes,etenendieren.Jekuntgezelligmetjevriendenenvriendinnenkletsenondertussen.”

Bakken(constructiemateriaal):

Rood:“erzittenvaakjongensin.Ikweetnietwatikdanmoetmaken.Ikkannietbouwen.”

Oranje:“somsweetiknietwatikkanmaken/doenensomswel.Somshebikevengenoeggebouwd.Ikvindalleendelittlepony’sleuk.Voorbeeldenzijnnietleuk,zelfverzinnenisleuker.”

Groen:“jekanerallesvanmakenwatjemaarwilt.Jekuntdingenbedenken,diebouwenenerdanmeespelen.Ikkangoeddingenbouwen.Hetzelfverzinnenvindikhetleukst.”

Poppenkast:

Rood:“jekanalleenmaarmetdepoppenspelen.Verhalenverzinnenvindiknietzoleuk.Ikweetnietwatikdanmoetspelen.”

Oranje:“somsweetiknietwatikmoetspelenensomsbedenkikweliets.Hetisafentoemoeilijk,wantdanweetiknikstebedenken.Indepoppenkastmogenmaar2kinderen,dusisdiesnelvol.”

Groen:“jekanverhaaltjesspelen,diejezelfverzonnenhebt.Jekuntdegordijntjesdichtdoenenweeropen.Jekuntookachterdepoppenkastspelenmetdepoppen.Leuke,grappigeverhaaltjesverzinnen.Wehebbenleukepoppenommeetespelen.”

29

Knutselen:

Rood:“gewoonsaai,ikkanniksverzinnen.Jemoetveelopruimen.

Oranje:“ikkieslieverzelfwatikmaak.Opdrachtenvindiknietaltijdleuk.Alsermeisjesinzittenwiliklieverniet.Alleenalsikzelfkankiezenwatikmaak,danvindikhetleuk.”

Groen:“leukomdingetjestemakenvanpapierofietsanderszoalsbijvoorbeeldschatkaarten.Spannend,jeweetniethoeheteruitkomttezien.”

Werkjeuitdekast:

Rood:“moeilijkewerkjeszittenerbij.Ikvindhetsaaiomtedoen.Sommigewerkjeszijnnietleuk.”

Oranje:“sommigewerkjeszijnleukensommigewerkjeszijnmoeilijk.”

Groen:“jekanergoedenveelvanleren,alsjelatergrootwordtdanweetjeveel.Dekralenplankenzijnleuk,daarkanjeveelvanleren.Jekangoedlerenrekenenalsjedatnietkan.”

5.2Conclusievanhetonderzoek.

Ditiswaaromdekindereneenaantalhoekenofactiviteitennietleukvindenomtedoenindeklasenzedezedusooknietkiezentijdenshetplannen:Indehuishoekstaanalleenmeisjesspullen.Indebouwhoekenindebakkenzittenvaakjongensendanwillendemeisjesernietbij.Vaakwetendekinderen(vooraldemeisjes)nietwatzekunnenbouwenofmaken.Tekenenenknutselenvindenzeleukalszezelfmogenbepalenwatzemaken,opdrachtenvindenzevaaknietleuk.Werkjesuitdekastvindenzevaaktemoeilijkendaardoornietzoleukomtemaken.

30

Bijhetkleienishetjammerdathetproductsnelkapotgaatenjehetnietkanbewaren.Bijdepoppenkastishetsomsmoeilijkomeenverhaalteverzinnen.Puzzelenisnietleukalshetmoetendepuzzeltemoeilijkis.Vandezandtafelkunjevieswordenenalserookkinderenuitdeandereklasinzittendanishetnietgezellig.

5.2.1.Oplossingendiewesamenbedachthebbenomdehoekenaantrekkelijkertemaken.

Nadatwegesprokenhebbenoverhetfeitwaaromenkelehoekenofactiviteitennietinteressantgenoegzijnomintewerkenoftespelen,hebbenwegesprokenoverwatwekunnenveranderenomhetwelinteressanttemaken.Ditvoornamelijkmetbetrekkingtotdebouwhoekendehuishoek.

Dekinderenwillenindebouwhoekgraagmeerspullendanalleenblokken.Zoalsbijvoorbeelddoeken,gekleurdpapier,planken,hout,karton,buizen,centimeters,grasmatjes,doeken,verkleedklerenenpoppetjes.Ookvoorbeeldenzijnnodigomideeëntekrijgen.Daarnahebbenwehetnoggehadoverhetaantalkinderendatindebouwhoekmogen.Normaalzijndatertwee,maarvolgensdekinderenkunnenermakkelijk4kinderenin.Ermoetdanwelgoedoverlegdwordenoverwatgemaaktgaatworden.Jemaaktafsprakenmetelkaar.

Dehuishoekmoetuitgebreidwordenmetmeerspullenvoorjongens,zoalsklerenenschoenen,eenkantoormetcomputerofeenwerkbank,maarookdoekenendekensomhuttentebouwen.Indehuishoekspelennormaal3kinderen,datvindendekinderengoed.Dehuishoekzouwelwatgrotermogen.

Ikhebmaterialenverzameldomtekijkenofzohetspelgaatveranderenenomtekijkenofdehoekenzomeeraantrekkelijkwordenomintespelen.Ikhebmenuvooralgerichtopdebouwhoek,omdathetandersniethaalbaarwas.Watikverzameldhebzijngrasmatjesmetbloemetjes,Playmobilpoppetjes,dieren,kleinesteentjes,centimeters,stukkenNovilon(50bij50),stukkenhout(verschillendematen),stukkenlaminaat(verschillendematen)engordijnstof.

5.2.2.Watikverwachtdoorhetinzettenvanmeerverschillendmateriaalindebouwhoek.

Ikverwachtdatdekinderenheelenthousiastzijnoverdespullendieikverzameldengekochtheb.Datzenuheelgraagindebouwhoekwillenspelen,ookalszeaangegevenhebbenditnietleuktevinden.Normaalgesprokenliggenindebouwhoekblokken(Haagseset)metwatkleinmateriaal(poppetjes,dierenenauto’s).Alsdekinderenuitmijngroepindebouwhoekkunnenplannen,danbouwenzevaakalleenmetdeblokken.Methetkleinemateriaalwordtweinigtotniksgedaan.

31

5.3Spelenindebouwhoekmetmeermateriaal.

Ikhebindegrotekringaandekinderenlatenzienwatikallemaalmeegebrachtheb.Dekinderenzijnergenthousiastenwillenallemaalwelindebouwhoek.4kinderenkunnenerin,daarhebbenwehetdevorigekeerovergehad.Ergaan2jongensen2meisjesin.ZewillensamenhethuisvanMeretenBartgaanbouwen.Datzijnde2kunstenaarsuithetthemawaarwenuaanwerken.Iklooplangsalleactiviteitenenzokomikookbijdebouwhoek.Ikzie4kinderenergenthousiastwerken.Watikzieisdat1kindmetdeplaymobilpoppetjesaanhetspelenis,1kindiseengeheimeplekaanhetbouwenen2kinderenzijnbezigmethetbouwenvanhethuis.Demurenwordengemetseld,zijwetenhoedatmoetenwaaromdatdatbeteris:“Hethuisisdansteviger.”

Ikhoorzepratenmetelkaaroverhethuis.Demurenzijnklaar,nukanhetdakerop.De2meisjespakkendeplaten,maarziendatdezetekleinzijn.Zehebbenermeernodig,maarzezijnbangdatdeplatendoorzakkeninhetmiddenvanhethuis.Danzegtdegene,diedegeheimeplekaanhetbouwenis:“jemoetersteunpilarenonderzetten”enhijgeeftaanmetwelkeblokkenhijdatzoudoen.

Deplatenkomennognietophethuis,wantermoeteerstgekekenwordenhoeveelkinderenerinhethuiskunnen.Zeproberenofzeerallemaalinpassen.Ditlukt.Zezijntrots,hebbenditzelfbedachtengemaaktenwillengraagdatikereenfotovanmaak.

32

5.3.1.Conclusieoverhetspelenindebouwhoekmetmeermateriaal.

Dekinderenzijnergenthousiastenwillenvlugaandeslag.ZeverzinnenzelfdatzehethuisvanMeretenBartwillenbouwen.Datiseigenlijkhetenigewatzemetelkaaroverleggen.Daarnazieik2kinderenapartspelenen2kinderensamenhethuisbouwen.Hethuiswordtgemetseld,demeisjeswetenhoedatmoetenwaaromditzobijhuizenwordtgedaan.Hethuisbestaatuit4dichtemuren,gemaaktvanrechthoekigeblokkeneneenpaarkleinevierkanteblokken.Alsderechthoekigeblokkenopzijndanishethuisookklaar.Welzorgenzeervoordatereenopeningkomt,zodatdemensennaarbinnenkunnen.Zekijkennogwelkestukkenzeilinhethuispassen.Sommigestukkenleggenzeopelkaar,omdathetniethelemaalpast.Danleggenzeergrasmatjesachterenhethuisisklaar.Zekijkenofzeermetz’nviereninpassenendatkan.Watikmisishetoverlegoverhoezehethuisgaanbouwen.Hethuisheeftgeenramen,geenindelingennoggeendak.Daarligtduseentaakvoormijalsgroepsleerkracht.

5.4spelenindebouwhoekmetbegeleidingvandegroepsleerkracht.

Tijdensdevolgendewerktijdgaikmetde4kinderenuitdebouwhoekaaneentafelzitten.IkvraaghenhoezehetbouwenvanhethuisvanMeretenBartvonden.Ikkrijgallerleiantwoordenzoals;”leuk,hetiseenmooihuisgeworden,hetheeftookeengeheimeplek,depoppetjeszijnleuk.”Danvraagikhoehunhuiseruitziet.“Erzijn4muren,wehebbengemetseld,eriseenopeningzodatzenaarbinnenkunnenenerliggengrasmatjes.”Danvraagikhoeeenechthuiseruitziet.Zenoemenallerleiverschillendedingenop;“hetisgemaaktvanstenen,erzittenramenin,erziteendakop,hetheefteenschoorsteen,eenbrievenbus,eendeureninhethuiszijnverschillendekamersengangen,eriseenwc,eenbadkamer,eenspeelkamer,eenkeuken,eenpaarslaapkamerseneenzolder.”Toevalliggaatéénvandekinderenverhuizenenzevertelthoehunnieuwehuiseruitziet.Ookverteltzeoverdeindeling.Ditkomtmooiuit,wantdatisnetwaarikhetmetdekinderenoverwildehebben.Hethuiswatzegebouwdhebbenheeftalleenmaarmuren.“Datwordtvasteenmooihuis,”zegiktegenhaar.“ZoudenMeretenBartookzo’nhuiswillen?”Zedenkenallemaalvanwel.“Zoudenjulliedatkunnenmaken?”Ja,datkunnenzewel.Watwillenjullie

maken?Zewillenverschillenderuimtesinhethuismaken:eenspeelkamer,eenkeuken,eentv-hoek,eenw.c,eengang.Ikhebwatplattegrondenmeegenomenendaargaanweoveringesprek.Watzieje?Watisdegrootsteruimte,welkedekleinste?Doorditgezientehebbenwillenzemeteenaandeslag.Zeverdelendetakenengaanverdermetbouwen.

33

Naeentijdjekomikweerkijkenenvraagwatzegemaakthebben.Zehebbenweleenkeukeneneenspeelhoek,maarzewilleneigenlijkooknogeentelevisiekamer.“Watishetprobleem?”Vraagik.“Detelevisiekamerkanernietmeerbij,wanthijkannietbijdevoordeur.”Ikpaknogeenkeerdeplattegronderbijenvraagzewaarzedenkendatdevoordeurzit.Uiteindelijkhebbenze‘mgevonden.“Watziejebijdevoordeurindebuurtenwatziterbijjulliethuisvlakbijdevoordeur?”“Dehal,dew.c.,detrapendekapstok.”Watziterbijjullievoordeur?“Niks,eenleeghok.”“Enwaarzitjulliew.c?”“Isdateengoedeplek?”“Zoudenjullieietskunnenveranderen,zodatjeweleentelevisiekamerkuntmaken?”“Ja,dew.ckanbijdevoordeur,danhoudenwedaar(wijzeninhethuisdeplekaanwaarzenudew.cgebouwdhebben)plaatsoveromeentelevisiehoektemaken.”Zeveranderendew.c.vanplekenmakenereentelevisiehoekbij.Debenedenverdiepingisklaarenzewillenereendakopmaken.IkvraagzeofMeretenBartgenoeglichthebbeninhunhuisalsdadelijkhetdakeropligt.Zekomentotdeontdekkingdatergeenrameninhethuiszitten.“danhalenweereenblokuit”.“Nee,ermoetenerdan2uit,danwordenderamengroterenhebbenzemeerlicht.“Zegaanhetvoorzichtiguitproberen.Eersthalenzeeréénblok

uitendanwillenzeernogeenuithalen,dankomenzetotdeontdekkingdathetblokerbovenookeruitzalvallen.Duszeoverleggenenkomentotdeconclusiedatopdieplaatséénblokgenoegisomietsmeerlichtinhethuistekrijgen.Zekunnenwelopmeerdereplaatsenéénblokeruithalen,zodatookindeanderekamerswatmeerlichtkomt.Zelfhebbenzethuisookramenindeeetkamer,dehuiskamer,dekeukenenindew.c.

34

5.4.1.conclusieoverhetspelenmetbegeleidingvandegroepsleerkrachtindebouwhoek.

Doortegaankijkentijdenshetspelen,doorvragentestellen,doordingentelatenzien,dooringesprektegaanmetdekinderenkunnenzeweerverdermethunbouwwerkenwordthetmeerdanalleeneengemetseldemuur.Zelerenoverdeinrichtingvaneenhuis;degroottevandeverschillendekamersenopwelkeplekdezehetmeestvoorkomenineenhuis.Zelerenoplossingenbedenkenvoorproblemendiezetegenkomen.Zelerenmeeroverleggenensamenwerken.Dekinderenzijnheelbetrokkenenenthousiastmethunwerkbeziggeweest.Zezijntrotsopheteindresultaat.Zewillenhetgraagaandeanderekinderenlatenzien.Ikmaakeenfotoenlaathetindeklasophetdigibordzien.Dekinderenmogenvertellenhoezetotditresultaatzijngekomen.Deanderekinderenluisterenaandachtigenzijnvolbewondering.

Uitonderzoekblijktechterweldatvolledigonbegeleidlerennieteffectiefis.Zelfverantwoordelijklerenwaarbijtevensbegeleidingwordtgegevenindevormvaninstructieofandereondersteuninglaatgoederesultatenzien.Kinderenblijkenzelfdevoorkeurtegevenaanonderwijswaarindestamgroepleiderbegeleiderenstimulatoris.(artikelikmoetmagnaarschoolvanSylviaSchipper,LindaSpaanbroekenLoesNijland)

35

5.5.Nogmeergelezenoverspel.

Watbijjongekinderenmeteenopvalt,isdatzijbehoeftehebbenaanspelen.Tijdenshetspelenbepalenzezelfwatzegaandoen,waarmee,hoeenmetwie.Zebepalenzelfwanneerhetspelbegint,stoptenofhetnogvervolgdmoetworden.Demaniervanspelenwordtgekenmerktdoordeaandachtendeintensiviteitwaarmeeeenkindspeelt.Dezevormvanlerenisheelbelangrijkvoordetaal-,cognitieve,motorischeensocialeontwikkelingvanjongekinderen.Ookdraagthetbijaaneenpositiefzelfbeeld.Doortespelenlerenzewathunmogelijkhedenenbeperkingenzijn.Hetbevordertzelfstandigheidencreativiteit.Viaspellerenkinderenookveelvandeanderekinderenwaarmeezijspelen.Zekijkenelkaarsgedragafendoenhenna.Jongekinderenlerendoordatzijtijdenshetspelendingenselecterendiehenverderhelpeninhunontwikkeling.Helaasishetonderwijsvaakgerichtopwatkinderenmoetenkennenenkunnenvoorzenaardevolgendegroepmogen,dathetbetrokkenspelenwordtverwaarloosd.Endatterwijlzezoveelzoudenkunnenlerenvaneenstamgroepleiderdiehunspelstimuleert.Alsjealsstamgroepleidercontactmetdekinderenhebttijdenshunspel,dankunjeerachterkomenwathunspelzointeressantmaaktofwaarhunmotivatieligt.Ookkunjehetspelbegeleideninderichtingdiejenoodzakelijkvindt.Begeleidespelactiviteitenbevorderendeontwikkelingvandekinderenhetmeest.Stamgroepleidersdiehelpenspelen,doenerallesaanomdeactueleontwikkelingvanjongekinderenuittebreidenenteversterken.Ditdoenzedoorspelactiviteitenaantemoedigendiedekinderengraagdoen,alkennenenwaaraanzealgoedkunnenmeedoen.Enookdoornieuweactiviteitenteintroduceren.

Watnogheelbelangrijkisomtewetenalsstamgroepleiderisdatjongekinderenheelmoeilijkkunnenomgaanmetklassikalemondelingeinstructie.Vaakmissendezelesjeseenbetekenisvollecontextendeelementenvanspel.Jongekinderenhebbenbehoefteaandirectcontactmetdestamgroepleider,daaromishetbeterinstructietegevenaaneenkleingroepjeofaaneenindividueelkind.Dooraantesluitenbijdeinteressesvandekinderenvergrootjedebetrokkenheid.

Hetmeespelenisnodigomdatnietallekinderenuitzichzelfkunnenspelenenzichdoorhetspeloptimaalkunnenontwikkelen.Jekandekinderentijdenshunspeluitdagendoorzeuitdagingentegeven,daarmeebrengjezeopeenhogerniveauinhunontwikkeling.Jemoetalsstamgroepleidergoedopdehoogtezijnvandedoelenendeleerlijnenopverschillendegebieden.Kinderenlerenenontwikkelendooractiviteitendiehuninteressehebbenenwaarinzesamenmetanderenbetrokkenzijn.Voorjongekinderenzijndatvooralspelactiviteiten.Zezijngeïnteresseerdindedingenomhenheeneninwatgrotemensendoen.Doorditnaspelenvandeechtewereldlerenzetaalgebruiken,omgaanmetelkaar,materialenengereedschappentegebruikenensymbolenentekenstegebruiken.Spelenisergbelangrijkindeontwikkelingvanjongekinderen.Hetbelangrijkstekenmerkvanspelisvrijheid.Kinderenbepalenzelfhunspel.Tijdenshetspelenlerenze.

36

Spelisdemeestnatuurlijkemaniervanleren.Bijgoedspelgaankinderenerhelemaalinop.Zezijndanvolledigbetrokkenbijhetspelenopelkaar.Vanuithunspelkanjesamenmetdekinderendehoekeninrichtenenuitbreiden,kunnenerleersituatiesontstaanenkanermogelijkeenthemaontstaan.Dekinderenzijndanmeergemotiveerd,hetideekomtnamelijkvanhenzelf.

“Hetgebouwis41lang” “Eengaragemetwel8verdiepingen”

Dekleuterfaseiseenperiode,waarinhetkindzichineensneltempoontwikkeltenwaarinvooraldeidentiteitsontwikkelingcentraalstaat.Alsjehetkinddekansgeeftomzelfstandighandelingenteverrichten,krijgthetkindmeergevoelonafhankelijktekunnenzijn.Hetisbelangrijkdatjealsstamgroepleidernuzorgtvooreenomgevingwaarinhetkindzichalshelepersoonlijkheidkanontwikkelenenwaarhetzelfontdekkingenkandoen.Geefhetkinddevrijheidomeigenontdekkingenmetdeanderoptedoen,dandraagjebijaandeontwikkelingvanzijneigenik.Belangrijkisdathetkindervaartdateriemandisdienaasthemstaat,diehemafentoeeenbeetjewegwijsmaakt.Maarvooraliemanddiehemdevrijheidgeeftzichzelftezijnenzijneigenwegtevolgen.Iemanddiehetkinddurftlostelaten.Eenmooieuitdagingvoorstamgroepleidersindeonderbouw.

Bijcoöperatievespelvormenstaathetpleziervansamenspelencentraal.Dekinderenspelenmetelkaarinplaatsvantegenelkaar.Zelerenveelincoöperatievespellen:oplossingenbedenken,delen,naarelkaarluisteren,creatiefdenkenenhunfantasiegebruiken.Desfeerindegroepwordtopeneneriszichtbaarpleziereneenhogebetrokkenheidbijhetspelenbijelkaar.Jongekinderengenietenvansamenzijnensamendingendoen.Wanneerer

37

regelmatigcoöperatievespellenaangebodenworden,danbedenkendekinderenuitzichzelfallerleisamenwerkingsactiviteiten.Ookgaanzeelkaarmeerhelpen.Dezorgvoorelkaarenhetgevoelvaneigenwaardegroeien.Kinderenvandezeleeftijdhoudenvanafwisseling,maarwillenookgraageenpaarspelletjesdiezegoedkennensteedsopnieuwspelen.Zorgvoorafwisselendactieveenrustigespelletjes,zodatzekunnenuitrustenendanweeractiefkunnenzijn.Dekinderenhebbenveelplezieralsjezemeeneemtinbelevingen.Zekruipengraagindehuidvaneenander.Prikkeldefantasie,wekstemmingenengevoelensenbrengbeeldentotleven.Speelmetdeenergievandegroepenspeelmethumor.

38

6.Mijnadvies.

Naalleswatikgelezenhebenuitgeprobeerdhebindegroep,hebikweleenideehoeikzouwillenwerkenindegroep.Mijnadviesnaaranderestamgroepleidersindeonderbouwisomeerstdekinderenechttelerenkenneninjegroepdoormeetespelentijdensverschillendeactiviteiten.Doormeetespelenleerjehuninteresseskennenenweetjewathenmotiveertomdezeactiviteitentekiezen.Tijdenshetmeespelenkunjezeuitdagingengeven,omzezoverdertebrengeninhunontwikkeling.Maarookinstructies,mochtdatnodigzijn.Doordeinstructiestegeventijdenshetspel,geefjehetaandekinderendieeropdatmomentaantoezijn.Kijkenluisternaarwatdekinderennodighebbenvoorhunverdereontwikkelingenbreidteventueelsamendehoekenuit.Zorgervoordatdekinderenkunnenervaren,ontdekkenenonderzoekenenhebveelaandachtvoordegroteenkleineactualiteit.Danzijndekinderenbetrokkenendatleidttotbetereprestatiesendiepereverwerking.Geefinitiatievenvandekinderenderuimte.Sluitaanbijhunbelevingswereldenhoudhunverwonderinginere.Bevraagvragenmetvragenenlaatzezelfoplossingenbedenkenvoordeproblemendiezeindeklasoftijdenshetwerkentegenkomen.Creëerspelmogelijkhedeninverschillendesituaties;ophetschoolplein,indespeelzaal,indeverschillendehoeken,indekringentijdensvieringen.Eenpaarlappen,grotedozen,eenbeetjezandenschelpenbiedeninalleeenvoudspeelmogelijkhedenenkunnenveelbijdragenaanhetspel.Maaktijdvoorspelengeefdekinderenookdetijdomietsaftemakenofomhetlaterweeroptepakken.Zorgvoorvariatie,maarookvoorgeplandeenspontanespelmogelijkheden.Zorgzelfvoornieuweimpulsenomteverbredenenteverdiepen.Laatdekinderenspelenintweetallen,kleinegroepen,alleen,metoudereofjongerekinderen,metvolwassenenenmetofzonderbegeleiding.Straalalsstamgroepleideruitdatergeen‘goed’of‘fout’bestaatindespeelwereld.Biedtveelverschillendecoöperatievespelvormenaan.Hierinlerenzezoveel.

Watnaarmijnmeninghetallerbelangrijksteisdatjeuitgaatvanwatdekinderenwelzijnenwelkunnenzodathetzelfvertrouwenvandekinderengroeit.Kijknaardeprestatiesvandestamgroepenvanhetindividuelekindinhetlichtvandeontwikkelingsgeschiedenisvandestamgroepenhetindividuelekind.Iedermensisimmersuniekenbezitzijneigentalenten.Watvoordeééneenheleprestatieis,kan

voordeanderheelgewoonzijn.Bespreekditookmetdegroep,zodatdekinderenlerentrotstezijnopdestamgroep,opzichzelfenookopeenander.Maakkeuzesdiegoedzijnvoordestamgroepenvooriederkindenlaatjedaarbijniethinderendoordeplanningvaneenmethode.Kiesvoorde‘juiste’leerweg.Richtjebijhetwerkenophetprocesennietophetproduct.Wanneerjemetdekinderenietsgaatmaken,steldanaandehandvan‘tijd,ruimteencriteria’dekaders.Geefdekinderendegelegenheidviaverschillende,passendestappenzelfeenprocestedoorlopenomtoteeneigenproducttekomen.

39

6.1.Werkenmetthema’senJeelo.

Zoalsjealeerderhebtkunnenlezen,werkenmijncollega’senikopschoolmetthema’s,dievooreenjaarvastliggen.VoorwereldoriëntatiehebbenweJeeloaangeschaft.MeteenthemaenJeelokunjeprimawerken,maarnietzonderdekinderenerintebetrekken!Ditisheelergbelangrijkwiljeeenoptimaleontwikkelingvandekinderenbereiken.GebruikJeeloalshulpmiddel.Jekuntertipsenideeënuithalenomtegebruikeninjegroep.Zorgdatjeweetwelkedoelenjewiltbereikenenhouddezeinjeachterhoofd.Tijdenshetthemakunjededoelennogbijstellen.Gebruiknaastdemethodeooksitesenweblogswaarjedemeestcreatieveideeënenwerkvormenkuntvindenendekinderenvanjegroepkunnenjeerookmeehelpen.

Begineenthemameteenprikkelingomvragenbijdekinderenopteroepen.Dezeprikkelingkanvanalleszijn;eenprentenboek,eenvoorwerp,eentoneelstuk,eenlied,eendansofeenbrief.Laatdekinderenvertellenwatzealweten,maakdaareenwoordspinofmindmapvan.Zorgvooreenrijkeleeromgevingindeverschillendehoekeneninjegroep,zodatdekinderendaarkunnenervaren,ontdekkenenonderzoeken.Zorgvooruitdagendmateriaal,waterligtisbelangrijk.Deruimteenhetmateriaalmoetendekinderenstimulerentotspelenleren.Welkevragenhebbendekinderenm.b.t.hetthema?Schrijfzeop,maarbijjongekinderengaathetvooralomhettotaalbelevenvanhetthema.Jekuntweltoteenvraagkomen,maardanishetvooralhetbelevenvanallesrondomdievraagindehoeken.Bedenkdusechtsamenmetdekinderendehoeken.Laatzeindiehoekenlekkerspelensamenmetanderekinderen.Doormetanderekinderentespelenzienzeovereenkomstenenverschillen,dezelerenzeteherkennenentewaarderen.Heelbelangrijkhierbijisookhetpresenterenaanelkaarnaeenwerkperiode,zolerenzevandeervaringenvananderen.

Alsstamgroepleiderhebjeookeenbelangrijkerol.Zorgdatjeweetwaardekindereningeïnteresseerdzijn.Leefjeinindekinderen.Jijmoetervoorzorgendatervoorwaardenenmogelijkhedengescheptworden,waardoordekinderenzichoptimaalkunnenontwikkelen.Jehebtkennisvandedoelennodig,waardoorjekuntaansluitenopdeontwikkelingvandekinderen.Luisterenobserveergoedenhebechteaandachtvoordekindereninjegroep.Speelmeeengalekkerbijzezitten.Jemoetwelwetenwanneerjejekuntbemoeienmethetspelvandekinderen.Jehoeftnamelijknietaltijdiets.

Tip:Verbindtijdenseenthemaofprojectdehoekenmetelkaar,ditkunjedoendoordekinderenvragentestellentijdenshetspelen.Alleswordtdanmeerééngeheel.

40

7.Evaluatieonderzoek.

Inmijnmeesterstukhebikgekekenhoeikdeontwikkelingvankinderenmeerkanstimulerenopeenmanierdiebijjongekinderenpast.Ikhebmetdekinderenuitmijngroepgekekenwelkeactiviteitenzeleuk,nietleukensomsleuk/somsnietleukvinden.Dithebikgedaanomtekijkenwatzevandebepaaldeactiviteiten,diezezelfstandigmogenplannen,vinden.Watmijhierbijvooralopvielwasdatzebijverschillendeactiviteitenaangavendatalszezelfmogenbepalenwatzedoenzehetleukvinden,maaralszeeenopdrachtkrijgenzehetnietleukvinden.Sommigehoekenmoestenvolgensdekinderenaantrekkelijkergemaaktworden.Hiervoorhebbendekinderenoplossingenbedacht.Ikhebzelfgekozenomdebouwhoekuittebreidenmetdeideeënvandekinderen.Ikbenlangsallerleiwinkelsgegaanomspullenteverzamelen.Dekinderenwarenergenthousiastenwildennuallemaalwelindebouwhoekspelen.Maarmetalleenextramateriaalbenjeernogniet.Ikzagwelmeerbetrokken,nieuwsgierigekinderen,maarnoggeenvooruitganginhunontwikkeling.Doormeetespelen,tekijkenenteluisterennaardekinderen,vragentestellenenuitdagingentegevenzagikeenveranderingbijdekinderen.Zewarennogmeergedreven,nogmeerbetrokkenbijhetgeenzeaanhetdoenwaren.Zenameninitiatieven,besprakenproblemenmetelkaarenbedachtenhiersamenoplossingenvoor.Zeleerdenkijkennaareenplattegrondvaneenbenedenverdiepingvaneenhuis,waardoorzezelfookhethuisinverschillendekamersgingenverdelen.Uiteindelijkwarenzeallemaalergtrotsophetresultaatenhebbenermetveelpassieeenaantalwerktijdenaangewerkt.Zehebbenindeklasophetdigibordhunbouwwerklatenzienenverteldenduidelijkenstapvoorstaphoezetotheteindproductwarengekomen.Ikhebnogverteldwatikgezienhadenwatikzogoedvond.Daarbijhebikookuitgelegdwaaromikhetzogoedvond.

7.1.watzeggendekinderenuitmijngroep?

IkhebdekindereninmijngroepnoggevraagdofzijwetenwaaromwijeenJenaplanschoolzijn.Hunantwoordenwaren:wehebbenweekopeningen,weekafsluitingenenmaandvieringen.Wehebbenmaatjesklassenenmaatjesindeeigengroep.Wewerken,spelen,gaanopuitstapjes,zittenindekringenvierenverjaardagenenhebbenjuffendag.Groep1-2zitbijelkaar,groep3-4-5zitbijelkaarengroep6-7-8zitbijelkaar.Wedoenverplichtewerkjes.Dezeverplichtewerkjeskwamenookaltersprakebijhetonderzoekofzeeenactiviteit/hoekwelofnietleukvonden.Dieverplichtewerkjesklinkenergnegatief,alsietswatzemoetendoen.Ikwiljuistdatdekinderenbetrokkenzijnbijdeactiviteitenendatzegemotiveerdaanhetwerkzijn.Datbetekentdusdatikdekinderenhierbijmoetbetrekkenofopeenanderemanierietsmoetaanbieden,bijvoorbeeldvanuithetspel.Ikhebdekindereninmijngroepooknoggevraagdhoezijdingenleren.Hunantwoordenwaren:“vananderekinderen,ikziewatzijdoenendandoeikhetna,groep2leertaangroep1,eenkindleertjouietswathijweetenjijleerthemwatjijweet,doorspelletjesenvanproberenkanjeleren.”

41

7.2.Hetvervolg.

Nahetonderzoekenwatikindeopleidingenvandekinderenuitmijngroephebgeleerd,wilikweermeergaanwerkenvanuitdekinderen.Henbetrekkenbijmijnaanbodenindeuitbouwvanhuneigenspel.Samendeverschillendehoekenverkennenenkijkenenluisterennaarwatzijnodighebbenvoorhunverdereontwikkeling.Maarookwilikmijneigenleerkrachtgedraginogenschouwnemen.Meerprocesgerichtdanproductgerichtgaanwerken.Uitgaanvanwatdekinderenalwetenenkunnenendaarmeeverdergaani.p.v.uitgaanvanwatzemoetenkennenenkunnen.Allereerstwilikdeanderehoekenookmetdekinderengaanverrijken,zodatzeookindiehoekenmeerbetrokkengaanspelen.

Ditvindiknogeenpuntomovernatedenken.Zoalsikaleerderaangegevenheblerenenontwikkelenkinderendooractiviteitendiehuninteressehebbenenwaarinzesamenmetanderenbetrokkenzijn.Voorjongekinderenzijndatvooralspelactiviteiten.Alsjeweetdatdespelontwikkelingvankinderendeperiodevanviertotachtjaarbeslaat,danmogeneringroep3dehoekennietontbreken.Diehoekenkunnenonderandereeenfunctievervulleninhetspelenderwijstoepassenenverderontwikkelenvanvaardighedendiedekinderenmethodischkrijgenaangeboden.Alszespelenderwijszakeninbetekenisvollesituatieskunnenlerentoepassen,wordthiermeeookhunleermotivatiegevoedenkomtdithetlerenvannieuwedingentengoede.Indemiddenbouwisspelvaaknogslechtsbijzaakendatisjammer.Ikdenkdathetdeovergangvandekinderenvangroep2naargroep3watmakkelijkerzoumaken.

7.3.Totslot.

Spelenisdemeestwezenlijkebezigheidvanhetveiligekindmeteenwerelddienogvanalleskanblijkentezijn.(M.J.Langeveld)

Hoekinderenspelenwordtvooreengrootdeelbepaalddoorhoewijhenlatenspelen.Kinderenspelennietomzichteontwikkelen,maarontwikkelenzichdoortespelen.Zespelenomdatzehetleukvindenenzolangzehetleukvinden.Dekenmerkenvangoedspelenzijnmakkelijkteherkennen.Bijgoedspelengaandekindereneenuitdagingaan.Ditdoenzemetnieuwsgierigheid,alertheideninteresse,waardoorzegeboeidofgeconcentreerdraken.Zeervarendingendoorzebewusttezien,tehoren,teruiken,teproevenoftevoelenenwatzedaardoorontdekkengaanuitproberen.Zoontwikkelenzevaardighedeneninzichtenwaarmeenieuweervaringenbinnen‘bereik’komen.Goedspelenheefteenhooglukt’tgehalte.Kinderenzijngrensverkennendensomsgrensoverschrijdendbezig.Goedspelenisaltijdspelenmeteigenmogelijkhedenendaarisruimtevoornodig,dieintevullenismeteigeninvalshoeken,oplossingen,variaties,falenenproberen.Indespeelwereldkunnendekinderendetijdenomgevingvergeten.Onzereactieheeftinvloedopdemanierwaaropkinderenspelen.Zespelenmetdemogelijkhedendiezekrijgenmet

42

debijbehorendegevolgenvoorhunontwikkeling.Houding,aanbod,inspiratieengrenzendragenbijaanwaarkinderengeïnteresseerdinzijn,hoelangzegeboeidblijvenenwelkeruimtezekrijgenominteresseteontwikkelen.Hetdalendespeelpeil,detoegenomenachterstanden,makenduidelijkhoenodigdeaandachtvooronzemeningvoorspelenis.

Indebijlageziteentabelmetallerleiuitsprakenoverspelen,diejekuntgebruikenomtekijkenhoejijoverspelendenkt.Leukomdeuitkomsteneenstevergelijkenmetjecollega’s.

43

8.literatuurlijst.

Boeken:

Petersen,P(1927)HetkleineJenaplan(Herzienedruk).Barendrecht:StichtingUitgeverijDoorbraak.

Velthausz,FenWinters,H(2014)Jenaplanschoolwaarjeleertsamenleven.

Broersma,RenVelthausz,F(2008)PetersenenFreinet,JenaplanenModerneschool.Valthe:DeFreinetwinkel.

Visch,C(2013)Gelukkigekinderenineengelukkigeklas.Steenwijk:248media.

Kroon,NenNagtzaam,IenWentzel,M(2015)Inspiratieboekvoordegelukkigeklas.Steenwijk:248media.

Stevens,LenBors,G(2013)Pedagogischtact.Apeldoorn:Garant.

Robinson,K(2011)Hetelement(C.vanGinneken,vert.).Houten:Spectrum.

Förrer,MenKenter,BenVeenman,S(2000)Coöperatiefleren.Amersfoort:CPS,Onderwijsontwikkelingenadvies.

Herpenvan,M(2007)Ervaringsgerichtonderwijs,vanoriëntatietotimplementatie.Antwerpen-Apeldoorn:Garant.

Laevers,FenDepondt,L(2005)Ervaringsgerichtwerkenmetkleutersinhetbasisonderwijs.Leuven(Belgium):CEGOPublishers

Menu,E(2014)Vertrekeenszonderthema.Averbode(Belgium):CEGOPublishers.

BeetsKessens,AenCaminada,GenGalema-Koolen,He.a.((2015)Amersfoort:ThiemeMeulenhoff.

Fournier,M(2016)Meerzorgvoorkleutersviaspelbegeleiding.Tielt:UitgeverijLannoo.

Eichhorn,J(2014)Zorgvoorkleuters,bewusthandmatighandelenbinnendekleuterklas.Huizen:UitgeverijPica.

Janssen-Vos,F(2004)Spelenontwikkeling,spelenenlerenindeonderbouw.Assen:KoninklijkeVanGorcumBV.

44

Artikelen:

Zonvan,N(2017)Bouwenaanontwikkeling,HJK.

BeetsKessens,AenHeijdenvander,A(2013)Bouwen!HJK.

Valckde,M(2013)Aandachtvoorspelen,HJK.

Horeweg,AHoemaakjeeengoedegroep?HJK.

Hetverhaalvandekleuter(2011),Mensenkinderen.

Internet:

http://educatie-en-school.infonu.nl/methodiek/60451-de-fiets-van-jansen-wereldorientatie-in-de-klas.html

http://www.jenaspel.nl/themas/de-fiets-van-jansen/

https://www.leraar24.nl/verhalend-ontwerpen/

45

9.Bijlagen.

Hoe denk jij over spelen!? Reageer op de uitspraken in de eerste kolom. Zet je reactie in de tweede kolom en beschrijf in de derde een voorbeeld.

Uitspraak Jouwreactie Jouwvoorbeeld

Goedspelenkunjeofkunjeniet

Hetbestespelenisvrijspelen

Kinderenspelenbijiedereleerkrachtopdezelfdemanier

Goedspelenmoetjeleren

Spelenisvooralvrijetijdsbesteding

Kinderenkunnenoveralgoedspelen.Hetmaaktnietuitofdeomgevingvoorzeisingericht.

BijmijspelendekinderenGoedMatigSlecht

Kinderenspelenhetbestealszemetmijspelen

Kinderenrakenbijmij(niet)uitgespeeldomdat..

46