Frans Vera

Natuur;Kunnen we het maken?

Foto Bart Vermeulen

Veranderingen in de natuur Wat heeft dat met ons gedaan? Het Syndroom van de

Verschuivende IJkpunten De gevolgen van dat syndroom De Oostvaardersplassen,

hernieuwing van de ijkpunten? Wat ons in de weg zit; onze eigen

natuur

Natuur;Kunnen we het maken?

Het lied van de Dodo

David Quammen

In Europa stierven soorten uitIn Europa stierven soorten uit

Oerrund in 1627Tarpan in 1887

Het gilde van de echte

grazers

Het gilde van de echte

grazers

Lage aantallenvan herten

door jacht en stroperij

tijd

jager verzamelaar

oer

ijzertijd

oer

steentijd

oer

Mate en intensiteit ingrijpen mensoveraloer

middeleeuwen

oer

hedenoer

????

????

??

Door ontginningengeen ongerepte natuur meer over

Ouderwets agrarisch landschapwordt ijkpunt voor de natuur

Het Syndroom van de Verschuivende IJkpunten

Daniel Pauly, 1996

Het Syndroom van de VerschuivendeIJkpunten treedt op als:

Niemand weet hoe de natuur er

oorspronkelijk uitzag;

De hele omgeving langzaam, geleidelijk en

daardoor moeilijk waar te nemen verandert;

Iedere nieuwe generatie op basis van de

eigen ervaring bepaalt wat natuur en

natuurlijk is.

Elke nieuwe generatie beschouwt de

omgeving met wilde planten- en diersoorten

uit zijn jeugd als natuur;

De standaard voor natuur wordt daardoor

voortdurend wordt verlaagd;

Een gedegradeerde toestand van de natuur

normaal wordt gevonden.

Het Syndroom van de VerschuivendeIJkpunten veroorzaakt:

De gevolgen van het Syndroom van de Verschuivende IJkpunten zijn:

Iedereen wordt heel verdraagzaam voor

een kruipend verlies aan natuur, want wat

over is wordt weer als natuur beschouwd;

Er ontstaat een enorm emotioneel obstakel

om verwachtingen en doelen voor de

natuurbescherming bij te stellen.

Von Cotta 1816: als de mens Duitsland zou verlatenzou het in 100 jaar helemaal met bos begroeid zijn.

Clements 1916: De successietheorie

Het bos als ijkpunt voorde “ongerepte” natuur

Het oerwoud van Bialowieza

Het bos als natuur wordt een enorme emotioneel obstakel

Heinz Ellenberg (1986): “Midden Europa zou een eentonig bebost landschap zijn geweest, als de mens niet het kleurrijke mozaïek van akkers, heiden, hooilanden en weiden had gemaakt.”

Het uitsterven van het Oerrund in 1627

en het Syndroomvan de Verschuivende

IJkpunten

Het uitsterven van het Oerrund in 1627

Het uitsterven van het Oerrund in 1627

Pas in 1827 werd het Oerrund wetenschappelijk beschreven als een soort, maar die 15.000 jaar geleden zou zijn uitgestorven;

Pas in 1887 werd uit historische bronnen bekend dat het tot in historische tijden in Europa leefde;

Pas in 1927 werd het erkend als de wilde voorouder van het huisrund;

Toen was het ijkpunt voor het huisrund al verschoven naar dat het een niet inheemse soort was en daarom niet in de natuur thuishoorde;

Daardoor was het ijkpunt voor grasland al verschoven naar dat het een door de mens met zijn vee gemaakt biotoop was, dat van nature niet voorkwam, want toen was er bos.

Alle inheemse wilde hoefdieren werdentot bosdieren gebombardeerd

Foto Frans Vera

Het paradigma in Europa:Grote, planteneters volgen de successie

van de begroeiing

Photo Frans Vera

De natuurlijke dichtheid is de dichtheid die de verjonging van het bos niet verhinderd

Het ijkpunt bos voor de ongerepte natuuris geconstrueerd door op voorhand

de invloed van grote planteneters uit te sluiten.

Cirkelredenering

Overal in Europa waren bosweiden

Huisrunderen verhinderden de verjonging van bomen in het bos;

Huisrunderen horen niet in de natuur thuis, want ze zijn door de mens ingevoerd;

Daarom:

Nationale ParkBosweide

Het Nationale Park Dalby Söderskog, Zuid Zweden

Bosweide veranderdein gesloten bos

Verdeling diameterklassen per boomsoort

Stormvlakten

Alle lichtbehoeftige plantensoorten verdwijnen

Geen lichtbehoeftige soorten isniet in overeenstemming met pollen data die als gesloten bos zijn geïnterpreteerd.

?

Natuurbescherming leidttot een enorm verlies aan soorten

Terug naar de bosweide

Borkener Paradise

Sleedoorn in grasland

Eik in sleedoorn

De gaai

Sleedoorn beschermt hazelaar

Boomklever

Stekelige meidoorns;

een natuurlijk raster om een eik

Mantel en zoomvegetatie

Bomen opkomend uit mantel

Een bosschage gevormd

Bosschages omgeven doormantel- en zoomvegetatie

Retrogressieve successie

Doornstruiken verschijnen opnieuw

In bosweiden verjongen alle soorten bomen en struiken zich in aanwezigheid van grote herbivoren

Oerrund

Het huisrund in de bosweide;Inheemse vervanger van zijn

uitgestorven voorouder

Domesticatie

Huisrund

De bosweide; het meest nabije, moderne analogie

van het natuurlijke ecosysteem

Meidoorn en sleedoornworden door insecten bestoven

Hoe intensiever de begrazing, des te lager de productie niet-boompollenHoe intensiever de begrazing, des te lager de productie niet-boompollen

Correlatie tussen openheid landschap en niet-boompollen

J.P.Struik, University of Amsterdam (unpublished data 2000)

0 20 40 60 80 100

20

40

60

10

30

50

Aandeel nie

t-boom

polle

n (

%)

Openheid bemonsterde gebied (%)

Correlatie is laagen niet significant(r= -0.038, P>0.5)

Er is geen lineair verbandpercentage Niet-Boompollenen mate van openheid vanhet landschap

Non-ruminants

Herkauwer

Ree

Edelhert

Oerrund (uitgestorven)Wilde runderen als

plaatsvervanger

Tarpan (uitgestorven)Wilde paarden

als plaatsvervanger

Wild zwijn

Snoeiers Wisselende vreters Echte grazers

Eland

wisent

Non-ruminants

Snoeiers Wisselende vreters Echte grazers

Iedere soortHeeft een kenmerkend effect

Op de begroeiing

Wilde hoefdieren scheppen gezamenlijkeen afwisselend, soortenrijk

parkachtig landschap

F.W.M. Vera; De Bosweide TheorieFoto Frans Vera

Foto Frans Vera

De natuurlijke vegetatie; een parkachtig landschap dat in stand blijft door een niet-lineaire, cyclische successie, gestuurd door wilde, grote herbivoren

open begraasd grasland;

doornige struiken vestigen zich;

struiken blijven solitair of vormen struwelen;

zaailingen van bomen groeien op, beschermd door doornige struiken;

solitaire in openheid opgegroeide bomen ontstaan, of bosschage worden gevormd;

bomen sterven, bosschages veranderen in open grasland;

doornige struiken vestigen zich opnieuw in open grasland.

Geertgen tot Sint Jans1455/1465-1485/1495

Jacob van Ruysdael, 1628-1682

Barend Cornelis Koekkoek, 1803-1862

De bosweide;De meest nabije

moderne analogie van de natuur met

grote, wilde planteneters

De bosweide;De meest nabije

moderne analogie van de natuur met

grote, wilde planteneters

Het bos;Een catastrofale shift

naar een nieuwe stabiele toestand,

nadat de grote, wilde planteneters zijn

verwijderd

De bosweide;De meest nabije

moderne analogie van de natuur met

grote, wilde planteneters

De OostvaardersplassenFoto Frans Vera

De Oostvaardersplassen, in the polder Zuid-Flevoland,

Drooggelegd in 1968

Totale oppervlakte 6000 ha

Rode lijn: kade

Witte lijn:grens

natuurreservaat

Moerassige deel:

3600 ha

Doge deel:2400 ha

Ruiende Grauwe ganzen Foto Frits van Daalen

Grazende Grauwe ganzen Foto Vincent Wigbels

Wisselende waterstanden Foto Frans Vera

De ontdekking:Grazers sturen de ontwikkeling

van de begroeiing

Foto Vincent Wigbels

Baardman Foto Ruben Smit

Lepelaar Foto Ruben Smit

Grote zilverreiger Foto Ruben Smit

ZeearendSinds 2006 1 broedpaar

Foto Ruben Smit

Het komplete leefgebiedvan de Grauwe gans;Moeras en grasland

Foto Frits van Daalen

Echte grazers zoals Oerrund enTarpan schiepen graslanden

Oerrund en Tarpanzijn uitgestorven

Heckrunderen en koniks als inheemse, functionele plaatsvervangers

Foto Frans Vera

Jaar-rondbegrazing

Foto Frans Vera

Foto Ruben SmitIntensief begraasd tijdens het groeiseizoen

Intensief begraasd tijdens het groeiseizoenFoto Vincent Wigbels

Niet of nauwelijks begraasd tijdens groeiseizoenFoto Frans Vera

Gote zilverreiger

Foto Ruben Smit

De draagkracht van een natuurgebied;Het aantal dieren aan het einde van de winter.

Foto Vincent Wigbels

Dieren worden mager.Protesten; ze verhongeren

Foto Hans Breeveld

Het syndroomvan de

verschuivende ijkpunten

Relatie vet en vruchtbaarheid

Foto Hans Breeveld

Relatie vet en vruchtbaarheid

Dit wordt normaal gevonden

Prijs winnende dochtergroepHolstein-Frisian

Dit wordt ook normaal gevonden

Foto Frans Vera

De Wolf

De kritiek: grote roofdieren ontbreken

De Serengeti; 2.4 miljoen hectare

Dichtheid roofdieren:1 Leeuw per 1000 ha1 Gevlekte hyena 300 ha

25% van de Gnoes gedood door grote roofdieren;

6% van gestorven Gnoes waren in een slechte conditie en gedood door grote predatoren;

75% van de Gnoes stierven door ondervoeding.

De hoeveelheid voedsel reguleert het aantal grote hoefdieren

Een gemiddelde sterfte van 30%leidt tot een evenwicht in de populatie

De aantallen worden gereguleerddoor de hoeveelheid voedsel

Foto Hans Breeveld

Dieren die binnen een week zullen sterven door gebrek aan voedsel, worden afgeschoten

Foto Frans Vera

Hoeveel dieren overleven de winter?

Foto Frans Vera

Jaar 004 005 006 007 008 009 010

Hr 93 66 68 81 91 75 66

Ko 86 86 81 76 85 80 75

Ed 92 78 85 87 90 75 71

% winteroverleving Heckrund, konik en edelhert

Aantallen per 24-3-2010;Heckrund: 266; Konik: 876; Edelhert: 1514

Jaar 004 005 006 007 008 009 010

Hr 93 66 68 81 91 75 66

Ko 86 86 81 76 85 80 75

Ed 92 78 85 87 90 75 71

% winteroverleving Heckrund, konik en edelhert

Aantallen per 24-3-2010;Heckrund: 266; Konik: 876; Edelhert: 1514

Dode dieren blijven achter in het gebiedFoto Ruben Smit

Foto Vincent Wigbels

Voedsel voor aaseters, zoals de zeearend

Minder intensief begraasde delenFoto Frans Vera

Foto Frans Vera

Sleedoorn

Meidoorn beschermt boomMeidoorn beschermt boomFoto Frans Vera

IepIep

Eik

Sleedoorn

Bomen vestigen zich spontaan in aanwezigheidvan hele hoge dichtheden grazers

Sleedoorn

In doornstruiken groeien bomen zelfs op als er tot 3 edelherten per ha in de winter zijn

Foto Frans Vera

Bomen verjongen zich wel bij hele hoge aantallen hoefdieren

In de natuur zorgen wilde, grote planteneters voor het voortbestaan van de natuur.

Foto Ruben SmitWat zit ons in de weg?

Dit landschap

En onze natuur;Verliesmijdend gedrag

Verlies doet meer pijndan winst goed doet

Daniel KahnemanDe Prospect Theory, 1979,

Het verlies van wat er is weegt zwaarder dan de winst

die het alternatief kan opleveren

Als je een alternatief voorlegt, worden winst en verlies afgewogen tegen een bepaald ijkpunt;

Dat ijkpunt is meestal de bestaande situatie.

Daniel Kahneman

Daniel Kahneman

De zekerheid van verlies wordt De zekerheid van verlies wordt ontlopen door er op te gokken dat het ontlopen door er op te gokken dat het

niet optreedt, ook als men weet dat niet optreedt, ook als men weet dat alsals het verlies optreedt, het verlies optreedt,het veel groter zal zijn het veel groter zal zijn

Daniel Kahneman

De kans dat ergens voor het alternatief van dit landschap wordt gekozen, wordt groter als het alternatief ergens te ervaren is

Daniel Kahneman

De kans dat voor dit alternatief wordt gekozen, wordt groter als het te ervaren is

Daniel Kahneman

Natuur, kunnen we het maken?

Foto Ruben Smit

Dank u voor uw aandacht

Met dank aan de fotografen:Hans Breeveld, Dick de Bruin, Frits van Daalen,

Ruben Smit, Frans Vera en Joep van de Vlasakker