Programma

15.00 uur Ontvangst

15.30 uur Jan-Willem van de Groep (Energiesprong)

- Inspirerende ideeën, leerpunten N.O.M.

15.50 uur Chris Faro (beleidsadviseur corporatie Tiwos)

- Ervaringen renovatie, stroomversnelling

Pauze

16.30 uur Onno van Rijsbergen (adviseur Woonbond)

- Bewonerscommunicatie, draagvlak huurders

16.50 uur René Beks (Hendriks Coppelmans Bouwgroep)

- Projectaanpak, subsidie, financiering

17.10 uur Netwerkborrel

17.30 uur Afsluiting

stenen, euro’s en elektronende bouwindustrie als concurrent van het energiebedrijf

Jan Willem van de Groep

@greenspirator

€ 13 miljard

ENERGIE GEBRUIK – GEMIDDELD HUIS NL

Bron: PHI

ENERGIE PLUS HUIS

NUL-ENERGIEHUIS

PASSIEF HUISNIEUW HUISBOUWBESLUIT

GEMIDDELD BESTAAND HUIS

300

250

200

150

100

50

0kW/m

2/

year

Electriciteit (tv, licht, apparatuur etc.)

Electriciteit ventilatie

Warm water

Verwarmen

Wonen M

obiliteit

EnergieInformae

AC-netwerk

DC-netwerk

+30%

+30%

24 uur opslag

buurtbatterij

Vehicle-to-Grid

MICRO-GRID Building Environment

HET NIEUW ENERGIELANDSCHAP

- MINIMALE WARMTEVRAAG- ALL ELECTRIC – DC- BUURTOPSLAG- GRID ONAFHANKELIJK - SLIM- SLUITENDE BUSINESSCASE

Wonen M

obiliteit

EnergieInformae

PROTOTYPESTROOMVERSNELLING BAMSOESTERBERG

Bron: PHI

ENERGIE

HUUR

Gemiddelde woonkosten huishouden laag inkomen

<- hoog energieperformance laag ->

energy-poverty grens

KLIMAATVERANDERING

VERGRIJZING

It’s about innovation

100

50

0

150

200

145

33

1990 1995 2000 2005 2010

PRIJSONTWIKKELING WOONHUIS vs CV-KETEL

Index 1990 = 100, prijspeil 2010

Bron: Bouwhulpgroep

20 jaar later

sloper

recycling

Grondstoflev.

bouwproducent

groothandel

prefabbouwers

aannemer

BEWONERbank / financier

makelaar

gebouwbeheer

adviseurOVERHEID

BOUWINDUSTRIE

PROCES

installateur

onderaannemer eigenaar

ontwikkelaar

constructeur

architect

adviseur

bouwmanager

PARTIJEN IN DE BOUWINDUSTRIE

WOONINDUSTRIE

INVESTERING

EXPLOITATIE

INVESTERING

EXPLOITATIE

ECONOMISCHE KLANTWAARDE

ECONOMISCHE KLANTWAARDETOTAL COST OF OWNERSHIP

TRADITIONEEL KANS

ENERGIE

OPDRACHTGEVER AANNEMER

AFNEMER AANBIEDER

behoefte

oplossing

- Gegarandeerde prestatie

- Lage prijs / hoge kwaliteit

- TCO benadering

Afnemer aanbieder

businesscase

FABRIEK GARAGE

KLANT

MobiliteitsdienstenVerkoopReparatieOnderhoud

ProductMarketing

LEASEMAATSCHAPPIJ

FABRIEK GARAGE

KLANT

WoondienstenVerkoopReparatieOnderhoud

ProductMarketing

Bouw / Installatie / Onderhoud

LEASEMAATSCHAPPIJ

FABRIEK LEASEMAATSCHAPPIJ GARAGE

KLANT

Woningen ReparatieOnderhoud

ProductMarketing

Verkoop

LEASEMAATSCHAPPIJ

DRIE UITGANGSPUNTEN

BUSINESS CASE IS SLUITEND

GEGARANDEERD NUL OP DE METER

TEVREDEN BEWONERS

SCHAAL

GARANTIES

CONDITIES

LAGERE PRIJZEN

BETERE KWALITEIT

40

TIJD

PRESTATIE

130.000

100.000

80.000

Kostp

rijs

in e

uro

’s

Roosendaal 2010

Kerkrade 2011

Apeldoorn 2012

60.000

Deal 2013

Na 11.000!!!

40.000

PRICES INCL. BTW KEUKEN/ BADKAMER

De Energieneutrale businesscase

electra gas investeringsruimte

1500 1000 € 30.145,00

2000 1500 € 42.235,00

2500 1700 € 49.130,00

3000 2200 € 61.218,00

3500 1700 € 55.995,00

4000 2500 € 73.227,00

NCW Huidige energierekeningVerbruiksscenario’s

FUNDERING VAN STROOMVERSNELLING

1.Business caseWat is het maximale investeringsplafond voor geschikte woningen om 5,25% rendement voor corporaties te garanderen?

2. Prestatiegarantiecontract

Bouwbedrijf en corporatie spreken de prestaties en het meten van de prestaties af.

3. Woonbundel

Welke energiedienst krijgt de huurder voor de servicekosten?

ENERGIENOTANUL

gerealiseerd!

PARTICULIEREN

2,40,64,2

The King of the building industry

IS PART OF THE SOLUTION

@greenspirator

www.greenspirator.com

www.energiesprong.nl

Chris Faro

Beleidsadviseur Tiwos

Tiwos, Tilburg en de “duurzaamheidsopgave”

Tiwos en Tilburg

• Middelgrote wooncorporatie, werkzaam in oude volksbuurten

• Uitstekende samenwerking huurders, gemeenten, corporaties

• Wat ons bindt:

– Betaalbaarheid (beperken woonlasten)

– CO2 reductie

De aanleiding

• Schokeffect woonlastenonderzoek RIGO 2009: 45% primaire doelgroep te hoge woonquote!

• Woonlastenonderzoek 2014…de situatie is er niet beter op geworden

Tilburgs antwoord

• Afspraken sociale voorraad, aanpak armoede en wijken

• Corporaties leveren hun aandeel in Tilburg CO2 neutraal per 2045

• Prestatieafspraken:

– Bestaande bouw: 4.000 woningen naar label B/3 sprongen (gemeente: € 1000,- p woning)

– Nieuwbouw: hogere energieprestatieambitie dan bouwbesluit (gemeente: sociale grondprijzen)

Waar staan we nu?

• Resultaten obv jaarlijks monitoren:– Recente nieuwbouw verregaand energieneutraal

– 4.000 gaan we halen… met 1 jaar extra

– Groot draagvlak onder bewoners, huurverhoging max gelijk aan gem besparing

• Dilemma`s aanpak:– Veel extra kwaliteit (comfort), maar beperkte

bijdrage reduceren woonlasten

– bedrijfseconomisch discutabel. Veelal fors onrendabel, dus… op zoek naar alternatieven

TIWOS & DE

STROOM-

VERSNELLING

Wat?

• Met huidige energierekening van huurder kan benodigde financiering aangetrokken worden om diens woning te vernieuwen naar niveau Nul-Op-De-Meter.

• Daarmee bevriezen de woonlasten voor de bewoner en verbetert de woonkwaliteit.

• Gezamenlijke opgave bouwers, corporatie en overheid.

Wat doen we met De STROOMVERSNELLING?

PRODUCTONTWIKKELING middels PROTOTYPING

Harde toezegging 2013-20141.000 woningen

Harde toezegging 2015-2016: 10.000 woningen

Perspectief met andere partijen erbij:100.000 woningen

Een industriële opgave…

72

Van…

Naar…

En naar…

Lokale Green Deal

• Tilburgse corporaties en gemeente gaan lokaal ook op zoek naar slimme innovaties:

– Tiwos: 1e prototype juli 2014. Verdere opschaling 2015/2016

– Andere corporaties: papieren prototyping, fysiek 2015?

• Gemeente creëert ruimte: bijdrage proceskosten en randvoorwaarden (oa vergunningen)

• Andere bouwers en huurderskoepels worden betrokken

De innovatieopgave

• Inhoud: sturen op prestaties (loslaten)

• Proces:

– lean ketenmanagement (snelheid)

– Samenwerken vanuit mogelijkheden…

• Rol corporatie:

– regie- en inkoopfunctie

– lease?

• Sturen op toekomstwaarde

Meedoen of afwachten…

• Reden deelname: mix tussen urgentie, belang en bevlogenheid…en een snufje pragmatisme

• Concreet:

– Woonlasten en betaalbaarheid (DE inhoud)

– Nieuw businessmodel

– Goedkoper, beter, minder belastend voor bewoners

– Werken obv vertrouwen

– Een duurzamere wereld

Dank voor jullie aandacht!

Duurzaam (ver)bouwen,Willen huurders dat ?

Onno van Rijsbergen

Adviseur woningkwaliteit

15-05-2014

Belang huurder

• lage woonlasten !!!

• comfort / gezondheid

• zo min mogelijk overlast

• duurzaamheid? Mooi meegenomen!

15-05-2014

Twee talen

• de technische aanpak vanuit corporatie

• de beleving van de bewoner

• hoe draagvlak creëren:- tijdig bewoners betrekken- proef /modelwoning- overlastbeperking- woonlastenwaarborg

15-05-2014

Woonlastenwaarborg bij energiebesparing

• geeft huurder meer zekerheid

• dwingt tot zorgvuldige berekening

• dwingt tot monitoring

• garantie op complexgemiddelde

15-05-2014

Resultaten Montfoort Groen west

15-05-2014

Aanwezig:spouw, dakisolatie matigD. glas won. VR combi

Plan: integrale isolatie, HR combi, zonneboiler.

Besparing: 48 % = € 34,-

label E naar AHuurverhoging:

85 % = € 29,30Deelname:

82 % (100%)

Resultaten Montfoort Groen west

15-05-2014

Gasverbruik 66 woningen gemidd.Theoretisch voor: 2371 m3Werkelijk voor:(69%) 1647 m3Werkelijk na: 893 m3met graaddagen correctieBesparing

46 % = 754 m3Berekend

48 % x 1600 = 762 m3Garantie 85%

ruimschoots gehaald

Resultaten Montfoort

15-05-2014

Conclusies

• maak huurder vanaf begin partner

• blijf beleving bewoner centraal stellen

• houd gevolgen woonlasten scherp in de gaten, inclusief monitoring.

15-05-2014

Energetisch renoveren

René Beks (Hendriks Coppelmans Bouwgroep)

Projectaanpak, subsidie, financiering

Doel

• leefbaarheid en cohesie vergroten

• verhogen wooncomfort

• verlagen van de woonlasten

• verlengen exploitatieduur

Projectaanpak

Projectaanpak

Prestatie afspraken

• wat wil de klant

• prestatie technisch én esthetisch

• maximale huur én energie

• laagste kostprijs

• garantie

Aanleiding: pilot Deurne

• demografie: transformatie 1000 eengezinswoningen

• strategisch voorraadbeleid

Projectaanpak

Prestatie-eis: pilot Deurne

• exploitatieduur 40 jaar

• investering < bedrijfswaarde

• max. huur: < € 575,-/maand

• label F minimaal label B

Projectaanpak

Prestatie: pilot Deurne

bedrijfswaardeberekening incl. TCO

• haalbare businesscase:

- opsplitsen woningen

- verhogen bedrijfswaarde: label A

- gedeelte uitponden

Projectaanpak

Innovaties

• Oosterhout: prefabricage

• Tilburg: ketensamenwerking

• Raamsdonksveer: serie van 1

Projectaanpak

Energiedienst

Servicecomponent

• bewoner gaat er niet op achteruit

• 3 scenario’s isolatieniveau

• bedrag € 1,20 / m2

Stel: €100,=/mnd., rend. eis: 5,25%

Netto contante waarde: € 30.000,=

Energiedienst

Prestatie: NulOpdeMeter pilot Geerpark

• trias energetica / all-electric / warmtepomp

• prestatiegarantie / monitoring

Subsidie

Energieakkoord

• Revolverend fonds:

- 25% van investering

- rentekorting

• 400 mln. subsidie:

- max. 30% van investering

- min. 3 labelstappen of min. label B

- uitvoering ’14-’17

Medio ’14 loket open!

Financiering

Groenfinanciering

• 1% rentevoordeel (combinatie WSW-borging

+ subsidie)

• groenverklaring

Financiering

Lessen

• communiceer vanuit betaalbaarheid woonlasten

• combineer budgetten

• benut financieringen

Lessen

Darwin: “Het zijn niet de sterkste soorten die overleven en

ook niet de meest intelligente. Het is het soort dat het beste

reageert op veranderingen.”

Lessen

• energielabelwizard.nl

• energielinq.nl

• rvo.nl/subsidies-regelingen/regeling-groenprojecten

• bom.nl/investeringsplein/energiefonds

• vabi.nl/Producten/Vabi-Assets-/Energie/Energie-en-

Woonlasten