Inspiratiedag Samen nog Sterker6 oktober 2012

WerksessieKijk over de grenzen van je dorp

Josien Durieux – consulent VKK Gelderland

Overzicht werksessie

• Voorstellen en inventariseren verwachtingen / vraagstukken• Inleiding op krimp• Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie Winterswijk• Voorbeeld 2: project Burgerschap in Krimpregio’s • Nut en noodzaak voor een bovendorpse visie• Wat is nodig om over de grenzen van het eigen dorp te

kijken?• Noteren van tips en lessen

Voorstellen en verwachtingenNaam Verwachting / Vraagstuk

Bert De Wit

PM dorpshuis Het Hart Eefde. Handvaten nodig om ‘thuis’ met collega bestuursleden van dorpshuizen/kulturhusen een platform te vormen richting gemeente en exploitatie samen rondkrijgen, nu voelt het als concurrentie tussen de voorzieningen. Hoe kun je daar de gemeente in benaderen? Accommodatiebeleid gemeente moet aangepast worden. Daarom eerst zelf samen plan maken.

Christa Vogel Deskundigheidsbevordering participatie, burgerinitiatieven enz.

Hans Suurmond

PB’er bij VKK, actief in Tricht. Samenwerking tussen dorpen: Dynamiek is verschillend. Bijvoorbeeld Megchelen met Duitse dorpen en hulpdiensten. Achterhoek is anticipeerregio Krimp, loopt voor op ontwikkelingen ihkv krimp.

Herman MorsinkContact Barchem. Er is een dorpsplan, samenwerking en overleg wordt door de gemeente gestimuleerd zoals bij structuurvisie.

Jan AalbersAspirant Bestuurslid VKK. Op zoek naar creatieve oplossingen. Voorbeeld: watermolen Oost Duitsland.

Janneke van Marwijk

Kulturhus De Giesbeek, gemeente Zevenaar. Belang van kulturhus als spin in het dorp, maar ook tussen alle dorpen moet een web komen. Ieder dorp op eigen manier benaderen.

Peter Noordanus

Vz belangenver Exel e.o. Exel als kleinste kern. Leuk = de wereld om je heen is heel groot! Shoppen naar mogelijkheden. Ambulance bvb komt niet uit Markelo maar uit Zutphen of Borculo. Het is niet handig geregeld!

Peter Waterkoort PB’er bij VKK, actief in Rhenoy. Geïnteresseerd.

Joop DriessenKulturhus Bergharen. Acceptabel exploitatie. Dorpen op elkaar afstemmen; niet meer van hetzelfde doen, maar meer diversiteit in aanbod.

Mike Rijken Actief bij dorpsbelang Hees.

Rob Hendriksen (dh Aerdt)

Op zoek naar eye openers. Aerdt is krimpgebied en kampt met gemeentelijke herindeling, hoe kunnen we ons ertegen wapenen? financieel voordeel van samenwerking

Piet Wanders (vz dorpsraad Aerdt)

Convenant met gemeente: tussen burger en gemeente functioneren.. Dorp leefbaar houden. Dh en dorpsraad werken samen maar houden eigen functie. Klein dorp, krimp wordt merkbaar. Er wordt al samengewerkt.

KrimpInleiding

KrimpInleiding

• Krimp, wat is het?– Daling van het aantal inwoners; kleinere huishoudens– Minder jongeren (ontgroening)– Meer ouderen (vergrijzing)

• Krimp, wat merken we ervan?- Daling aantal leerlingen basisschool- Stijging van vraag naar levensloopbestendige woningen- Verenigingen krijgen minder jeugdige aanwas, maar wellicht meer ‘jeugdige ouderen’- Bij huishoudenskrimp komen er ook woningen leeg te staan; in de Achterhoek is dit

echter (nog) niet het geval- Krimp blijft niet beperkt tot het eigen dorp; ook de buurdorpen krijgen met dezelfde

gevolgen te maken: de hele regio krimpt- Waardedaling woningen- Mensen kopen niet snel een woning als ze verwachten hem niet gemakkelijk te

kunnen verkopen.

Krimp: Afname voorzieningenVan autonoom dorp naar woondorp

Het ‘autonome dorp’ Het ‘woondorp’

Je bent er geboren of opgegroeid, je komt ‘van het dorp’

Je bent er gaan wonen om de mooie woning en aangename woonomgeving

Oordeel over de voorzieningen in het dorp is belangrijk

Oordeel over de eigen woning en de woonomgeving is belangrijk

Je werkt er en je doet er je boodschappen: je woont ‘op het dorp’

Voor je sociale contacten en voorzieningen ben je niet afhankelijk van het dorp

Verdwijnen voorzieningen: voor het ‘autonome dorp’ een spiraal omlaag

Het versterken van sociale infrastructuur: een kans voor het ‘woondorp’!

Individuele aanpakOntwikkel het woondorp

Gemeenschapsinitiatieven versterken de sociale infrastructuur.

Bijvoorbeeld• een plaatselijke bibliotheek georganiseerd door vrijwilligers,• een dorpskrant, • het organiseren van gezamenlijk autovervoer (voor kinderen, ouderen)• een internetsite over het dorp, • jong leert oud en oud leert jong, • een eetcafé, • enz. enz.

Deze kleinschalige initiatieven versterken de sociale samenhang waardoor ook andere (grotere) voorzieningen gemakkelijker samen ontwikkeld kunnen worden.

Samenwerking tussen dorpenOntwikkel de krimpregio!

• Voorzieningenpeil• Zorg• Werkgelegenheid• Demografie

Hospers:

Zijn we verwend met het huidige voorzieningenniveau?

Retourmigratie: Hoe krijgen we de mensen die zijn vertrokken terug?

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk

Om als inwoners van het buitengebied gehoord te worden door de gemeente en andere belang-hebbenden is protesteren of klagen vaak niet de beste methode. Veel effectiever, maarzeker ook positiever is het nemen van initiatieven en proactief denken.

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk

Aanleiding = uitdagingen: • Inrichting van het buitengebied• Het behoud van de cultuurwaarden • Economische vraagstukken

Vele goedbedoelde (vaak landelijke) instanties worden opgericht om hierover na te denken en een visie te bepalen.

Echter de ruim 5000 inwoners uit het buitengebied zelf hebben het idee dat zij niet gehoord worden.

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk

Geen reactieve houding meer, maar proactief!

Buurtschappenvisie

Met als uitgangspunt:

“Als de inwoners het zelf voor het zeggen hebben, hoe zal het buitengebied er dan uitzien?”.

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk

De visie is geschreven vanuit de inwoners.

In het rapport staat:

“Hierbij hebben we ons niet laten hinderen door de ontwikkelingen die al gaande zijn, nog komen of nog niet bekend zijn. In de themagroepen en de uitwerkgroepen ontkomen wij er niet aan dat onze visie zal botsen met dergelijke plannen.”

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk

Mening inwoners:• Het huidige coulissen landschap in stand houden met taken

voor de inwoners van het gebied en ruimte voor de economische agrariër.

• Vergroten van de leefbaarheid door verruiming van woon- en kleinschalige bedrijfsmogelijkheden in leegstaande boerderijpanden.

• Behoud van culturele erfgoederen zoals Noaberschap.• Benutting van het gebied op historische gronden / mooie

natuur.• Instandhouding van huidige sociale voorzieningen (scholen en

verenigingsgebouwen) en het bruisende verenigingsleven.

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijkVAB: Vrijgekomen Agrarische Bebouwing

• Schaalvergroting in de agrarische sector leidt tot afnemend aantal boerenbedrijven.

• Boerenerven hebben hun oorspronkelijke bestemming verloren

• Boerenerven worden nog slechts (gedeeltelijk) gebruikt voor woondoeleinden of ze staan zelfs volledig leeg.

Speerpunten:- boerderijsplitsing- bewoning agrarische bebouwing- woningaanbod starters/senioren

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijkBehoefteonderzoek wonen en werken

‘Behoefteonderzoek voor het wonen en werken in het buitengebied van de gemeente Winterswijk’

- leegstand en verpaupering kan worden voorkomen, - de boerderijen kunnen worden behouden - en de leefbaarheid van het gebied kan worden gewaarborgd.

- Krimp biedt kansen: - kleinere gezinnen- meer alleenstaanden

- Boerderijsplitsing- Thuiswerken

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijkBehoefteonderzoek wonen en werken

Stagiaire VKK heeft onderzoek gedaan, i.s.m.Gemeente Winterswijk Werkgroep Wonen

Afname van het aantal landbouwbedrijven in de Achterhoek in de afgelopen tien jaar. Bron: CBS, bewerkt door Lier, Bugge, Eijsink & Schuerink, 2011)

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijkBehoefteonderzoek wonen en werken

Met het slopen van herkenbare, karakteristieke panden kunnen bijzondere cultuurhistorische waarden en bestaande kwaliteiten van een streek verloren gaan. Uit onderzoek blijkt dat het cultuurhistorisch erfgoed voor Winterswijk een belangrijk onderdeel van de economische infrastructuur is.

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijkBehoefteonderzoek wonen en werken

Hoe krijg je jongeren terug?- Woonruimte- Werkgelegenheid/thuiswerken, nieuwe media- Binding met de streekOok ouderen, alleenstaanden en kleinere gezinnen zijn doelgroep voor:- Meervoudige boerderijsplitsing- Creëren woon- en werkruimte

Regio Achterhoek: van 14.000 wooneenheden naar 5900En: nieuwe wooneenheid = nieuwe woning

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijkBehoefteonderzoek wonen en werken

Resultaten enquete• 477 respondenten• 40 willen verhuizen, 58 misschien

– 18 willen binnen 1 jaar verhuizen– 24 willen binnen 6 jaar verhuizen

• Naar:

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijkBehoefteonderzoek wonen en werken

Resultaten enquete• 477 respondenten• 67 willen werkruimte in het buitengebied• Met

– Voldoende ruimte– Snel internet

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijkBehoefteonderzoek wonen en werken

Conclusie en vervolgVoldoende behoefte naar gebruik van vrijkomende agrarische en andere karakteristieke bebouwing voor woon- en/of werkplekken Voorwaarde daarbij is dat de panden betaalbaar blijven.

- Respondenten op de hoogte houden- Werkgroepen nodigen geinteresserden uit- Uitleg geven over CPO- Begin met kleine, experimentele initiatieven- Een meedenkende overheid!

- N.a.v. succesvolle pilots het beleid aanpassen

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijkReflectie op proces met 8 buurtschappen

• Goede projectorganisatie van belang: een Stuurgroep en Themagroepen met voorzitters.

• Per buurtschap is een eigen startbijeenkomst noodzakelijk• Eigenheid van de buurtschap moet zichtbaar blijven

• Specifieke wensen van de buurtschappen mogen niet ondersneeuwen

• Identieke aanpak en verslaglegging• Niet teveel Thema’s• Zelfwerkzaamheid van de Themagroepen• Plenaire werkvergaderingen voor de binding• Achterbannen steeds op de hoogte met goede communicatie

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijkBehoefteonderzoek wonen en werken

Effect krimp:

Overheden zouden ruimhartig moeten omgaan met ideeën die aangedragen worden door burgers en ondernemers in de dorpen. Initiatieven van lokale ondernemers in krimpgebieden stuiten te vaak op ‘nee’, omdat het lokale bestemmingsplan het niet toestaat. Gepleit wordt voor versoepeling van regelgeving, minder angst en meer ruimte voor lokaal initiatief.

OverheidsparticipatieLokale producten bij tankstation

Voorbeeld 2: Burgerschap in krimpregio’sAchtergrond project Burgerschap in krimpregio’s

• Gevoel van urgentie rond krimpproblematiek• Meer ervaring nodig wat krimp in kleine kernen betekent• 14 clusters in NL: Gelderland, Friesland, Drenthe en Limburg • 3 clusters in Gelderland:

• Gelselaar, Geesteren en Noordijk • Westendorp, Halle en Varsseveld (studentenproject VHL Velp en HAN)• Buurtschappen Winterswijk (krimp en voorzieningen, jongeren)

• Clusters gebaseerd op sociaal-economische relatie

Voorbeeld 2: Burgerschap in krimpregio’sUitkomsten van het project

• Bewustwording tav krimp in het dorpencluster• Gevolgen van krimp voor het cluster in kaart gebracht• ‘Bovendorpse’ visie: op welke manier wordt samenwerking

tussen de dorpen in de toekomst vormgegeven?• Schat aan ervaringen voor VKK om in nieuwe dorpenclusters

in te zetten

Voorbeeld 2: Burgerschap in krimpregio’sAanpak

• Dorpsbelangenorganisaties (dbo’s) maken plan van aanpak• Ieder dorp vormt een werkgroep• 4 mensen van elke werkgroep in clusterwerkgroep

12 personen in Clusterwerkgroep

Onderlinge afstand ong. 4,5 km

Geesteren: 1200 inw.

Gelselaar: 700 inw.

Noordijk: 800 inw.

Voorbeeld 2: Burgerschap in krimpregio’sAanpak

• Clusterwerkgroepen maken een DER: Demografische Effect Rapportage1. Bewustwording2. Visievorming

• Begeleiding: SAB en VKK Gelderland Breed georiënteerd, onafhankelijk adviesbureau op het gebied van de

ruimtelijke ordening en richt zich op zowel de gebieds- en vastgoedontwikkeling als op de bestaande bebouwde omgeving.

Snel groeiende organisatie met 135 dorpsbelangenorganisaties als lid. Haar doel is de leefbaarheid van het platteland in Gelderland in stand te houden en te verbeteren.

Voorbeeld 2: Burgerschap in krimpregio’sAanpak

• Demografische Effect Rapportage1. Bewustwording

Inzicht in huidige en toekomstige knelpunten en kansenKwalitatief enKwantitatief

Demografische Effectrapportage (DER)

Wonen

Werken

Recreatie

Sociale voorz.

OnderwijsInfrastructuurGrondgebied

Brandweer

Medischeverzorging

Openbaarvervoer

Commerciëlevoorz.

Voorbeeld 2: Burgerschap in krimpregio’sAanpak

• Demografische Effect Rapportage1. Bewustwording2. Visievorming

Strategieën ontwikkelen voor de regio• opstellen van uiteenlopende denkrichtingen

(functioneel en ruimtelijk) op basis van de ideeën die er leven• ‘zweven’ mag om nieuwe kansen te ontdekken• zoeken naar mogelijkheden gericht op toekomstigbestendige

leefbaarheid

Voorbeeld 2: Burgerschap in krimpregio’sAanpak

• Demografische Effect Rapportage1. Bewustwording2. Visievorming

Weging strategieënDoel: onderzoeken welke strategie leidt tot de meest wenselijke visie voor toekomst• ontwikkelde strategieën vergelijken• voor- en nadelen benoemen• onderzoeken effecten op langere termijn• vragen stellen zoals „Wat hebben wij echt nodig?” en „Wat is

onze basisbehoefte?” (Denk aan de verwennerij!)

Voorbeeld 2: Burgerschap in krimpregio’sAanpak

• Demografische Effect Rapportage1. Bewustwording2. Visievorming

Voorkeursstrategie-scenario• de voorkeursstrategie uitwerken naar een regionale/ bovenlokale

visie• benoemen concrete en afgebakende projecten• leidraad voor toekomstige ontwikkelingen

Nut en noodzaak voor een bovendorpse visie

Waarom over de grenzen van uw dorp kijken?Wat denkt u te kunnen bereiken?Wat is de meerwaarde van buiten de grenzen kijken?

Thema’s/onderwerpenWaar wilt u samen met de ‘buren’ naar kijken?

Activiteiten afstemmenbvb communicatietraining Neder-Betuwe

Waar is het wachten op?Persoonlijk communiceren, belangstelling tonen in elkaar.Durf te investeren in elkaar.

Wat is nodig om over de grenzen van het eigen dorp te kijken?

• Interne overlegstructuur• Overlegstructuur

• Bvb Wijchen• Mensen samen krijgen voor iets dat ze nog nooit hebben gedaan.• Overkoepeling voor dorpsraden binnen 1 gemeente . Zoeken naar win-win. (maar

je wil liever geen extra tussenlaag) Gemeente zou initiatief moeten nemen. Maar als je geen uitnodiging krijgt, wie neemt dan initiatief?

• Relatie• Cultuur van het dorp zelf. (Epse als voordorp van Dev) Iedereen vormt beeld van

het dorp, is niet feitelijk! Maak je los van die beelden die je hebt van je buren. • Samenwerkingssfeer creëren waarin je elkaar accepteerd. Hoor eens de beelden

die je van elkaar hebt. • Gezamenlijke thema’s Zoals een gedeelde voorziening. Vb: kunstijsbaan op plek van

zomerfeest en andere activiteit: gezamenlijke aggregaat kopen en geluidsinstallatie van Nuon delen!

• Kader maken van samenwerking. • Procesbegeleiding• Timing• Partners• Afspraken

Tips en lessenNoteer ze en deel ze zo met anderen!

ContactgegevensVKK Gelderland

Dr. Grashuisstraat 8

7021 CL Zelhem

www.vkkgelderland.nl

info@vkkgelderland.nl

0314-631168