Post on 03-Jan-2016
description
(Hypo)manische ontwikkeling bij olanzapine gebruik
Marlijn Vermeiden
07-12-2010
Casus – Mw. J. (62 jr)
2002 opname i.v.m. depressieve- en angstklachten en automutilatie.
2002-2008 ambulante behandeling met clomipramine, later in
combinatie met quetiapine.
Eind 2009: angsklachten en slaapproblemen w.v. start olanzapine 1 dd
5 mg. Pte decompenseerde hypomaan. Na staken olanzapine
verdwenen de hypomane klachten. Conclusie: bipolaire II stoornis.
Lithium instellen.
11-2010: onvoldoende herstel depressieve klachten, second opninion
Erasmus MC P2. Diagnose: depressieve stoornis met vitale
kenmerken.
Klinische vraagstelling
Indicatie olanzapine:
matige tot ernstige manische episode bij schizofrenie
bipolaire stoornis, wiens manische episode eerder op heeft
gereageerd
Farmacotherapeutisch Kompas: (hypo)manie is geen beschreven
bijerwerking
Vraag: kan olanzapine een (hypo)manie induceren?
P: As I stoornis
I: Olanzapine gebruik
C: Placebo
O: (Hypo)manie
Olanzapine-induced psychotic mania in bipolar schizo-affective disorder; Benazzi, 1999
Case-report
55-jr vrouw met bipolar schizoaffectieve stoornis
1 week na start olanzapine 20 mg: insomnia, psychomotore agitatie,
prikkelbaarheid en hyperactiviteit, grootheidswanen, versneld denken
Remissie na enkele dagen staken olanzapine
Abrupt aanvang en remissie pleiten voor causaal verband met
olanzapine
Theorie: serotonine > dopamine antagonisme; hypothese: manie
geinduceerd door 5-HT2 blokkade
Placebo-controlled trials do not find association of olanzapine with exacerbation of bipolar manie; Baker et al, 2002
2 studies gecombineerd
Dubbel-blind gerandomiseerde trials
Werkzaamheid olanzapine 5-20 mg per dag (n=125) i.v.m. placebo
(n=129) bij behandeling acute bipolaire manie (SCID)
11-item Young-Mania Rating Scale (Y-MRS)
Na 3 weken behandeling vergelijking met baseline Y-MRS
Baker et al, 2002 - Resultaten
Geen sign. verschillen tussen populatie groepen
Werkzaamheid: gem verbetering Y-MRS olanzapine > placebo
(p<0.001)
Exacerbatie manie: gem verslechtering Y-MRS olanzapine < placebo
(p = 0.005)
Baker et al, 2002 - Conclusie
Manie score verslechterd placebo > olanzapine (sign. verschil)
Case reports manie door atypisch AP = exacerbatie van natuurlijk
beloop bipolaire stoornis
Olanzapine netto effect = anti-manie
Beperkingen: Twee studies gecombineerd
Geen onderscheid tussen de novo manie en verslechtering bestaande
manie
3 weken = korte follow-up
Is er sprake van een kwetsbare subgroep met > risico ontstaan manie
bij atypisch AP gebruik?
Case report - Mania and hypomania with olanzapine use; Akdemir et al, 2004
Casus 1:
33 jr vrouw, paranoide schizofrenie, VG manie -
Fam: blanco
Na 2 wk olanzapine 10 mg: manische kenmerken
Switch risperidon 6 mg verbetering
Casus 2:
36 jr man, paranoide schizofrenie, VG manie –
Fam: schizofrenie +
Na 3 dgn olanzapine 10 mg “excessive action and talking” met
slaapstoornis
Ophogen olanzapine 15 mg onveranderd beeld
Case report - Mania and hypomania with olanzapine use; Akdemir et al, 2004
Casus 3:
18 jr man, schizofrenie
Fam: blanco
Verslechtering beeld start olanzapine 20 mg meer actief,
spraakzaam, dysfoor, afname impulscontrole en slaapstoornis,
onsamenhangend denken, bizar gedrag
Verlaging olanzapine 15 mg en start haldol 5 mg afname
Casus 4:
24 jr man, gedesorganiseerd schizofrenie, haldol 15 mg
Fam: blanco
Acute psychose additie olanzapine na 3 wkn: toename
eigenwaarde, spraakzaam, vrolijk (hypomanie)
Case report - Mania and hypomania with olanzapine use; Akdemir et al, 2004
Casus 5:
33 jr man, paranoide schizofrenie
Fam: schizofrenie +
Olanzapine 10 mg vrolijk, toename grootheidsgevoel
Mogelijke verklaringen: Toeval?
Onderliggende affectieve stoornis?
Olanzapine veroorzaakt manisch toestandsbeeld?
Hypothese: hogere affiniteit 5HT2 receptoren
Possible induction of mania of hypomania by atypical antipsychotics: an updated review of reported cases; Rachid et al, 2004
Atypische AP deels antidepressieve werking neiging tot manische
ontwikkeling?
MEDLINE search (1999-2003), atypische antipsychotica
34 casussen geinduceerde (hypo)manie olanzapine (n=5),
risperidon (n=6), quetiapine (n=5), ziprasidone (n=11), flupentixol
(n=6), amisulpride (n=1)
Geen (hypo)mane symptomen bij start atypisch AP
Rachid et al, 2004 - Resultaten
20 casussen suggestief voor causaal verband van atypisch AP bij
ontstaan (hypo)mane symptomen
snelle remissie (hypo)manie na dosis reductie / staken
verhoging dosering gaf verslechtering (hypo)manie
snelle terugval (hypo)manie na herstart zelfde AP (n=2)
Overige casussen incomplete documentatie: premorbide kenmerken,
symptomatologie, interval tot begin (hypo)manie, overige medicatie
gebruik, dosering medicatie
Rachid et al, 2004 - Conclusie
Suggestief dat atypische AP effect heeft op stemming en dat causaal
verband bestaat met ontstaan (hypo)manie
Bewustzijn van mogelijkheid stemmingswisselingen met atypische AP,
voornamelijk bij pten met schizofrenie / schizoaffectieve stoornis
Netto-effect atypische AP blijft anti-manie
Discussie:
Hypothese: lage dosering AP resulteert in blokkade 5-HT2A maar geen
D2 receptoren inductie manische symptomen
Echter: meerdere casussen (hypo)manie bij hoge doseringen
Beperking: geen controle studie
Take-home message
Vraag: kan olanzapine een (hypo)manie induceren?
Antwoord: causaal verband is niet uitgesloten echter te weinig
onderzoek gedaan