Het Geheugen: een noodzakelijke schakel voor een

duurzame toekomst

Piet ChielensCoördinator In Flanders Fields Museum, Ieper

Vluchtelingen nu en tijdens wereldoorlogen: het verschil volgens Gwendolyn RuttenIn "Van Gils & gasten" (28/10/2015) deed Gwendolyn Rutten (Open VLD) een vreemde uitspraak over het verschil tussen de huidige vluchtelingencrisis en die tijdens de wereldoorlogen. Volgens haar is het verschil met toen dat we nu "niet weten hoelang dit gaat duren". Wisten ze dat toen wel?

Natuurlijk niet…

Natuurlijk niet…

• Zijn er gelijkenissen te trekken?

Natuurlijk niet…

• Zijn er gelijkenissen te trekken?

• Natuurlijk wel: …

Enfants de l’Yser, Frankrijk 1915

Niet-begeleide minderjarige asielzoekers, Leuven, 2015

België => FrankrijkAbele, 1918

Syrië => IrakPeshkabour, 2015

Natuurlijk niet…

• Zijn er gelijkenissen te trekken?

• Natuurlijk wel: …• Zijn er verschillen?

Natuurlijk niet…

• Zijn er gelijkenissen te trekken?

• Natuurlijk wel: …• Zijn er verschillen?• Natuurlijk ook wel… MAAR…

Oost-Vleteren, december

1914

Syrië,mei 2015

De eeuwherdenking van de Eerste Wereldoorlog

In Vlaanderen …

…. en elders

De voorbereiding…

Vlaamse regering (reeds in 2010)Investeren in diverse domeinen:

De voorbereiding…

Vlaamse regering (reeds in 2010)Investeren in diverse domeinen:-Strategische cultuur-toeristische projecten

De voorbereiding…

Vlaamse regering (reeds in 2010)Investeren in diverse domeinen:-Strategische cultuur-toeristische projecten-Vlaanderen op de kaart zetten in de wereld met het sterke merk “Flanders Fields” (niet te verwarren met het In Flanders Fields Museum)

De voorbereiding…

Vlaamse regering (reeds in 2010)Investeren in diverse domeinen:-Strategische cultuur-toeristische projecten-Vlaanderen op de kaart zetten in de wereld met het sterke merk “Flanders Fields” (niet te verwarren met het In Flanders Fields Museum)-Educatie en wetenschappelijk onderzoek

De voorbereiding…

Vlaamse regering (reeds in 2010)Investeren in diverse domeinen:-Strategische cultuur-toeristische projecten-Vlaanderen op de kaart zetten in de wereld met het sterke merk “Flanders Fields” (niet te verwarren met het In Flanders Fields Museum)-Educatie en wetenschappelijk onderzoek-“Nooit meer oorlog”

Daarnaast een projectsecretariaat 100 jaar Grote Oorlog, voor impulsen voor evenementen

Minister van toerisme (Bourgeois, N-VA, nu min.-pres.) als coördinerend voorzitter

• “cultuur-toeristische projecten” (daaronder 2 musea – maar geen geld bij departement cultuur)

Ieper (IFFMuseum)Zonnebeke (Museum Passendale 1917) Nieuwpoort (BC - onderwaterzetting)Diksmuide (“memoriaal” - IJzertoren)Poperinge – Lijssenthoek (BC – medische zorg)

Samen +/- 8 miljoen euro

• Evenementen: 5 miljoen euroMeer dan 100 projecten, waarvan enkele zeer

grote, zoals subsidie van 2 miljoen aan Gone West (zie hierna)

Maar ook andere zoals Antwerpen, pontonbrug, en veel kleinere projecten.

• Vlaanderen in de wereld ?- Gedeeltelijk gelukt, gedeeltelijk ook niet- Vlaanderen diplomatiek niet zo sterk als België

(hele reeks bilaterale conventies omtrent educatieve projecten gaan niet door)

- Aantal Vlaamse projecten (Vlaamse centen) kregen Belgisch karakter (bvb. Flanders Fields Memorial Garden in Guards Museum in London)

Flanders Fields Memorial Garden

Flanders Fields Memorial Garden

• Educatie, wetenschappelijk onderzoek: hevige kritiek vanuit academische wereld, geen noemenswaardige onderzoeksprojecten gefinancierd.

• Slechte verhouding tussen academische wereld en regering… Academische wereld te laat gelobbyd.

Groot contrast met Belgische niveau

• Veel later van start

Groot contrast met Belgische niveau

• Veel later van start• Top down, vanuit zorgvuldig gekozen cenakels

(academici, militairen, ‘vaderlandslievende verenigingen’)

Groot contrast met Belgische niveau

• Veel later van start• Top down, vanuit zorgvuldig gekozen cenakels

(academici, militairen, ‘vaderlandslievende verenigingen’)

• Veel minder geld

Groot contrast met Belgische niveau

• Veel later van start• Top down, vanuit zorgvuldig gekozen cenakels

(academici, militairen, ‘vaderlandslievende verenigingen’)

• Veel minder geld• Andere accenten?

Andere accenten!

Andere accenten!

• Cultureel vs Officieel

Andere accenten!

• Cultureel vs Officieel• Toeristisch vs Academisch

Andere accenten!

• Cultureel vs Officieel• Toeristisch vs Academisch• Vredesgedachte vs Weerbaarheid, verzet

Andere accenten!

• Cultureel vs Officieel• Toeristisch vs Academisch• Vredesgedachte vs Weerbaarheid, verzet

“ethiek van de verantwoordelijkheid voor het verleden” (Jean-Marc Ferry)

Cultureel vs Officieel

Cultureel vs Officieel

• GoneWest sterk cultuurprogramma in West-Vlaanderen:

Cultureel vs Officieel

• GoneWest sterk cultuurprogramma in West-Vlaanderen:

• Muziek: Einstürzende Neubauten, Alan Stivell, John Cale of Daniel Lanois

• Theater: Tom Lanoye, Erwin Mortier, Sidi Larbi Sherkaoui

Cultureel vs Officieel

• GoneWest sterk cultuurprogramma in West-Vlaanderen:

Cultureel vs Officieel

• GoneWest sterk cultuurprogramma in West-Vlaanderen:

Wouter groeide op in het decor van de Eerste Wereldoorlog. Verblind door de meisjes en door de schaapachtigheid van zijn jeugd merkte hij er jarenlang nauwelijks iets van op. Maar op een dag moet een man graven naar zijn wortels. Nu keert Wouter terug en kijkt het verleden in de ogen. Hij vertelt wat die Groote Oorlog hem in het oor fluistert. Hij graaft bommen, botten en verhalen op. Hij zoekt uit waarom zijn grootvaders nooit gedecoreerd werden. Hij zingt de symfonie van de artillerie. Hij gaat het onmogelijke gevecht aan. Hoe maak je comedy van het ergste?

Cultureel vs Officieel

• GoneWest sterk cultuurprogramma in West-Vlaanderen:

Cultureel vs Officieel

• GoneWest sterk cultuurprogramma in West-Vlaanderen:

• Het Lichtfront … collectief en toch verstild, participatief en toch ook officieel

Liège, monument interallié

Saint Symphorien Military Cemetery, Mons

Rossignol… sans président

Toeristisch vs Academisch• Wallonië: microkosmos van de Belgische ervaring

De twee Francofone regeringen – die van het Waalse Gewest en die van de Federatie Wallonië-Brussel - besloten in 2012 de krachten te bundelen voor de herdenkingen. Ook zij deden een belangrijke financiële inspanning.De Waalse en Franstalige autoriteiten stellen zich op als de erfgenamen van het nationale kader. Waar de Vlaamse overheid zich concentreert* op een enkele regio – de Westhoek – en één aspect van de oorlog – het front -, is het francofone project holistisch. Het wil de hele ervaring van de oorlog in België dekken. Te weten: de gevechten in augustus 1914, het geweld tegen burgers, de gevechten in de stellingenoorlog, België bezet en het naoorlogse. Dit herdenkingsproject presenteert zich derhalve als een microkosmos van de Belgische ervaring.Het richt zich ook op de burgerbevolking, op de martelaarssteden, op de gefusilleerde patriotten, op de gedeporteerde arbeiders, en het lijden ten gevolge van een lange bezetting. Het project viert ook de heldenmoed, het militaire en civiele verzet dat zo vele offers vroeg, en vraagt aandacht voor de fundamentele waarden van ons land : nationale onafhankelijkheid, vrijheid, democratie, solidariteit.

(in Soma/Ceges bulletin Mélanie Bost (Cegesoma, Ecole Royale militaire), februari 2014 )

*de auteur gebruikt in haar beschrijving van het Vlaamse project het woord “surinvestir”

Vredesgedachte vs Weerbaarheid & Verzet

• Fundamenteel andere oorlogservaring:FRONTWest-Vlaanderen: > 525.000 doden (vier jaar stellingenoorlog, 5

grote offensieven)Wallonië: < 45.000 doden (Liège, La Bataille des Frontières)TERREUR TEGEN BURGERSVlaanderen: 600Wallonië: 5000 BEZETTING:Franstalig België: 100% bezet; West-Vlaanderen: bijna helemaal

frontgebied. … Flamenpolitik

WO I-historica Sophie de Schaepdrijver “Groote Oorlog was niet zinloos”EOS - Memo, Anne Adé

Reconstructieve Ethiek(Jean-Marc Ferry)

•

Reconstructieve Ethiek(Jean-Marc Ferry)

• “ethiek van de verantwoordelijkheid voor het verleden”

•

Reconstructieve Ethiek(Jean-Marc Ferry)

• “ethiek van de verantwoordelijkheid voor het verleden” • Schuld toegeven, daar de verantwoordelijkheid van nemen en

derhalve de schuld mee opnemen in de canon van de eigen geschiedenis. Dat heeft Duitsland gedaan (Gauck, Cüntz, Merkel) in het herdenkingsprogramma in België…

•

Reconstructieve Ethiek(Jean-Marc Ferry)

• “ethiek van de verantwoordelijkheid voor het verleden” • Schuld toegeven, daar de verantwoordelijkheid van nemen en

derhalve de schuld mee opnemen in de canon van de eigen geschiedenis. Dat heeft Duitsland gedaan (Gauck, Cüntz, Merkel) in het herdenkingsprogramma in België…

• Maar geen van de andere nationale staten heeft dat herhaald … inclusief België niet. “The right cause” … freedom & democracy… de oude mantra’s van de officiële herdenking meteen na de oorlog worden nog altijd eindeloos en vrij kritiekloos herhaald.

• De vraag om “nooit meer oorlog” keert zich ook en vooral tegen die aanhoudende hypocrisie van alle natiestaten (behalve Duitsland).

•

Reconstructieve Ethiek(Jean-Marc Ferry)

• “ethiek van de verantwoordelijkheid voor het verleden” • Schuld toegeven, daar de verantwoordelijkheid van nemen en

derhalve de schuld mee opnemen in de canon van de eigen geschiedenis. Dat heeft Duitsland gedaan (Gauck, Cüntz, Merkel) in het herdenkingsprogramma in België…

• Maar geen van de andere nationale staten heeft dat herhaald … inclusief België niet. “The right cause” … freedom & democracy… de oude mantra’s van de officiële herdenking meteen na de oorlog worden nog altijd eindeloos en vrij kritiekloos herhaald.

• De vraag om “nooit meer oorlog” keert zich ook en vooral tegen die aanhoudende hypocrisie van alle natiestaten (behalve Duitsland).

• Dus liggen de Waalse en Vlaamse houding toch niet zover uit elkaar…

De geschiedenis erkennen EN er de lessen uit trekken…

In Flanders Fields Museum

• Landschap

In Flanders Fields Museum

• Landschap– In het museum:• Analyse en inzet van luchtfotografie

In Flanders Fields Museum

• Landschap

In Flanders Fields Museum

• Landschap• Inclusief

In Flanders Fields Museum

• Landschap• Inclusief– De Namenlijst (https://database.namenlijst.be)– Alle slachtoffers als gevolg v.d. oorlog in België• Militairen én burgers• Vrienden én voormalige vijanden

– Alle groepen als entiteit (cultureel vs nationaal) – Bvb. Ieren als groep, maar ook Canadian aboriginals…

In Flanders Fields Museum

• Landschap• Inclusief• Multicultureel

129th Baluchis, Hollebeke, 29 oktober 1914

Sikh-feest voor het museum, 2007

Canadese aboriginals, Calling Home Ceremonies, Ieper, november 2005

Geschiedenis inzetten als een inspiratie voor een hedendaagse samenleving

• We delen oude geschiedenis met nieuwe bewoners• Sharing history, om zo een gemeenschappelijke grond te

vinden, een domein waarin het onbespreekbare bespreekbaar wordt…

• Een nieuwe identiteit voor een nieuwe samenleving…

In Flanders Fields Museum

• Landschap• Inclusief• Multicultureel• Europa “meerstemmigheid”

Een symbool van de meerstemmigheid van de herdenkingsplechtigheden en - motieven

De Stem van het Geheugen• Herdenken & Geschiedenisgaan veel verder dan politiek of overheid of een

eeuwherdenking …We hopen dat onze omgang met geschiedenis duurzaam kan

worden genoemd. Dat we tegen 2019 voldoende zullen gedaan hebben om de geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog cultureel verankerd te hebben, tenminste voor de voormalige frontstreek in België, als een onderdeel van onze (verschillende) identiteiten (regionale, nationale, universele)… om er een baken/richting/inspiratie aan over te houden voor hoe we als samenleving verder kunnen en willen (in zaken van oorlog en vrede in de wereld vandaag).