1

HET ACHTKANTHET ACHTKANT

Kees Vanger december 2008

2

Beste molenaars in opleiding of andere geïnteresseerden Beste molenaars in opleiding of andere geïnteresseerden . Ik heb de laatste jaren, voor de molenaars in opleiding uit Meppel en omgeving op de computer nogal wat bestanden gemaakt of verzameld over molens en molenonderdelen. De onderliggende gedachte was dat je met de computer de leerstof uit de steeds lijviger (en interessanter) wordende Basiscursus aanschouwelijker kan maken door allerlei afbeeldingen toe te voegen. Noem het maar een vorm van aanschouwelijk onderwijs! Dus niet een aparte methode, maar een extra verduidelijking van de informatie uit ons cursusboek d.m.v. heel veel gedetailleerde foto’s en zo nu en dan een tekening.De presentaties zijn uitermate geschikt voor theorieavonden, waarbij met beamer het geheel op een groot scherm geprojecteerd kan worden. Verder kunnen de leerlingen thuis op de computer de lesstof nog eens bestuderen.Aanvankelijk heb ik alles gemaakt voor de theorieavonden in Meppel, maar na vele verzoeken alles uiteindelijk via internet aan andere molenliefhebbers beschikbaar gesteld. Daar heb ik de lesstof uiteindelijk dan ook voor gemaakt! 

Naast vele eigen foto’s hebben vele molenaars, fotografen of andere molenliefhebbers de afgelopen jaren, na vele oproepen via het “prikbord”, meegewerkt door ontzettend veel foto’s op te sturen. BEDANKT!In het bijzonder wil ik o.a. Harmannus Noot, Joop Vendrig, Roelof Kooiker, Wilbert Bijzittter, Jaap Kuitert en Simon Jellema  bedanken voor de mooie foto’s die ze spontaan en in zeer grote hoeveelheden beschikbaar gesteld hebben. KLASSE!   De gedetailleerde tekeningen komen o.a. uit de boeken van: “opleiding watermolenaar” van ing. J. den Besten. Het oude maar prachtige boek “Korenmolens Van Ambacht tot Industrie” van Ing. P.W.E.A. van Bussel; Ons leerboek voor startende molenaars “De windmolen en zijn onderdelen” van J.G. Wiessner en de erg informatieve map over korenmolens nl “Zingende Stenen” van D.J. Abelskamp. Verder ook nog een aantal juweeltjes van tekeningen van Anton Sipman.  Helaas geen tekeningen uit ons eigen cursusboek. Jammer!

De powerpointpresentaties zijn een soort diashow met ongekende mogelijkheden. Een digitale excursie door molenland.  Verder heb ik een aantal lesbrieven gemaakt. Hierin worden een aantal belangrijke hoofdstukken uit De Basiscursus beknopt weergegeven. Ook hierbij spelen foto’s en tekeningen een aanvullende en verduidelijkende rol. Verder zijn bij een aantal lesbrieven vragen (en antwoorden) gemaakt/bewerkt door Ron Keizer van de afdeling Overijssel/Gelderland bijgevoegd als extra informatie en als extra oefenstof.  Ik hoop dat jullie in ieder geval wat leren van deze manier van aanbieden van de lesstof.  Het is in ieder geval een prachtige en boeiende hobby.  Kees Vanger molenaar molen “De Weert” Meppel.

3

bouw achtkant (staande werk)

4

het “rechten” van een achtkant

vroeger: ophijsen m.b.v. rechtmast

5

ophijsen met rechtmast, kaapstander

6

bouw achtkant (later worden de “valse” velden aangebracht)

7

vaste en losse legeringsbalken (bintbalken)

Functie legeringsbalken De onderlinge afstand tussen de tegenover elkaar staande 8 kantstijlen te waarborgen.

Ondersteunen van een zolder.

korbelen: steun geven om de grote zijwaartse druk op het molenlichaam op te vangen

ondersteuning van de donsbalk of andere draagbalken

8

boventafelement

hondsoor

veldstijl

achtkantstijl

veldkruis

veldregel

9

10

11

BALKEN OM KRACHTEN OP TE VANGENBALKEN OM KRACHTEN OP TE VANGEN

boven tafelement

achtkantstijl

legeringsbalk

hondsoor

veldregel

veldkruis

blokkeel

korbeel

12

achtkantstijlkorbeelpen-gatverbinding

onderdelen worden in werkplaats genummerd

13

erg stevig uitgevoerd om alle krachten op te vangen

achtkantstijlkorbeelpen- gatverbindingnagels

14

korbeel pengatverbindingoude nageloude nagel: kromgetrokken door jarenlange druk op de verbinding en omdat de verbinding “trekkend” in elkaar gezet is door de molenmaker.

15

oude- en nieuwe toognagels

16allerlei verbindingen om de krachten op te vangen

17

torsiekrachten opvangen o.a. door:

veldkruis

extra versteviging tafelement met kruiring door een stalen pen die dwars door de kruiring loopt.

hondsoor

18hondsoren boventafelement

19

bouw “De Oude Knegt” Akersloot

20

veldkruis

21herbouw houtzaagmolen “Het Jonge Schaap” Zaanse Schans

22

molen Massier Nieuwleusen

23

24

onderkant achtkantstijl

toognagels

25

26

uitbreker

kardoes duisplank

27

28

veldkruis

29korbeel veldkruis legeringsbalk veldregel

30

soms is een veldkruis zelfs dubbel over alle velden uitgevoerd!

31

veldrichel of veldregel

waarborgt een vaste afstand tussen de achtkantstijlen

32

plaatsen veldregel

33

De veldrichels (regels) en de veldkruisen worden onderling gekoppeld met de veldstijlen

34

scheg en uitbreker geven vorm aan de molen

Vooral Friese molens hebben erg sterk gebogen uitbrekers (getailleerde molens)

kardoes

35

36

37

38

boventafelement, hondsoren

een blokkeel, dus een oud achtkant

zonder blokkeel

39

40

achtkantstijl boventafelement

41

boventafelement kruivloer

42

versteviging boventafelement bij

stenen molens

43

rietplanken

44

ondertafelement

45

ondertafelement

46ondertafelement

47

48oude plank van ondertafelement

49

Een zeskant is goedkoper.Het scheelt twee onder- en boven tafelement stukken, twee achtkantstijlen, twee velden en een zeskant heeft slechts 3 legeringsbalken/gebinten.nl. twee vaste gebinten en één koningsbint.Dit koningsbint loopt precies op de plaats van de koningsspil.Daarom gebruikte men vaak een balk uit een kromgegroeide boom (zie volgende foto)Om praktische redenen werden zaagmolens vaak als zeskant gebouwd.

zeskant ( nog 7 in ons land )

50legeringsbalk krom (koningsbint of losse bint)

51

Nieuwe legeringsbalken voor “Het Jonge Schaap” Een splinternieuwe zaagmolen op de Zaanse Schans.

Zie hoe mooi krom de legeringsbalk is.

een zeskant

52Restauratie Bolwerksmolen te Deventer (zaagmolen)

53

54zestienkante beltmolen te Horn in Limburg Zeskante molen “De Schoolmeester” te Zaanstad

55

teerluik

56Einde.Vervolg vragen

Burgervlotbrug

57

?

Waar dient deze pijp voor?

58

?

59

benoem de balken etc.

1

3

2

4

5

6 7 8 9 10

60

Wat is dit?

61Wat is dit?

62Wat klopt hier niet

63

bevestiging bovenwiel om as

4

2

1

3

64

Wat is dit?

65

Welke twee wieksystemen heeft deze molen?

66

welk type wieksysteem?

67

68

Welke wieksystemen zie je?

69

Welke “oude” roeden zijn dit?

70

1.

2.

3.

4.

5. 6.

71

72

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

12.

11.

10.

MOLENZEIL

NOEM DE NOEM DE ONDERDELENONDERDELEN

73

74Waarom wordt de steen met een schijfloop aangedreven en niet met een bonkelaar?

75

Wat is hier mis? Oorzaak?

Wat is hier mis?

Hoe los je dit op?

76

wat is dit voor kruisysteem? (komt in België voor!)

77

N

NO

O

ZO

Z

ZW

W

NW

zomer: matig koude wind, goede maalwindwinter: sneeuw, hagel en regenbuien.

overig: mist is slechte maalwind. let op (warmte)onweer uit het zuiden tot de langste

dag (21/6)

zomer: goede maalwind, onweerskansen

winter: stabiele wind. oppassen voor regen of

ijzel.overig: bij lichte vorst na

regen zeilen zwichten naar lange halve; geeft grote

kans op stormen

zomer: goede strakke maalwind. met warm weer

kans op windvlagen. weinig risico op onweer.

winter: stabiele wind. vorst. ijzel op scheiding van vorst

en dooi na vorstperiode.overig: bij vorstkans altijd

letten op aanvriezen zeilen. je wilt tenslotte kunnen

zwichten. Zijn het planken? Doormalen en vriesdrogen.

Geen keus? touwen lossnijden.

zomer: slechte maalwind. wisselvallig weer, niet stabiel en

niet krachtig.winter: sterke goede maalwind. overig: ONWEERSHOEK: meest

verraderlijke wind van alle!

zomer: niet krachtige en vrij slechte maalwind. wind kan plotseling ruimend

omgaan.winter: goede maalwind.

overig: ook ONWEERSHOEK.

zomer: niet krachtige maalwind. in slecht weer periode ontstaat hier onweer en storm.

wind heeft altijd de neiging tot ruimen.winter: stabiele maalwind bij rustig weer.

overig: zuidwest-regennest.

zomer: rustige maalwind met weinig kracht. regelmatiger als ZW. in slecht weer periode de stormhoek. wind kan

plotseling ruimen.winter: sterke goede maalwind.

overig: zuidwest-regennest.

zomer: goede maalwind. in slecht weer periode rukkerige winden. kans op zware

stormen. veelal koele zeewind.winter: novemberstormen; gevaarlijke wind.

kans op hagel en sneeuw. overig: maartse buien met sneeuw of hagel.

DE 8 WINDEN

ZW, Z en ZO: uit deze richtingen onweer. Denk er om: onweer komt uit tegengestelde richting van de heersende wind!

gemaakt door Henk Kloepping

78eindeeindeMarrum “De Grote Molen”