NatuurfilosofenSofisten, Socrates, Plato

Stoa en Epicurisme

Door:E. Mos-Burgers

FILOSOFIE

• De polis als eenheid

• Griekenland is van nature maar voor een klein deel bewoonbaar.

• Veel bergen barrière 750 gemeenschappen die zich onafhankelijk van elkaar ontwikkelden: ´stadstaten‘ , polis’ (meervoud: ‘poleis’);

• Bestuurd door kleine groep: oligarchie, aristocratie één leider (monarchie), al dan niet bijgestaan door een adviesraad. vanwege hun bezit de economische, militaire en politieke macht in handen hebben.

EMIGRATIE• Rond 800 : bevolkingstoename

veroveringen direct rond de polis bijv. deel van de Peloponnesos bij de polis Sparta heel Attica bij Athene.

• emigratie: nieuwe poleis, ook wel ‘koloniën’ (hielden contact met moedersteden, handel) Sicilië, in Zuid-Italië Zuid-Frankrijk op de kusten van het huidige Turkije (de Grieken spraken van Ionië).

• Griekse cultuur verspreidt zich zo over het Middellandse zeegebied.

• Grieken in Ionië in aanraking met andere culturen: Babylonië en Egypte

ZUID-ITALIË EN IONIË

ELEATENIONISCHE NATUURFILOSOFEN

MYTHOLOGISCH WERELDBEELD

• Hesiodus/Homerus

NATUURFILOSOFENHOE ZIT DE WERELD IN ELKAAR?• In Ionië begint het verhaal van de Griekse filosofie

• Eeuwenlang: toevlucht tot bovennatuurlijke verklaringen met goden en helden

• Grieken begonnen antwoord te zoeken op levensvragenZONDER beroep op goden en bovennatuurlijke krachten_______________________________________________

• de wereld is een geordend geheel (bijv. seizoenen en baan van planeten): κοσμος = ordening

• kosmologie: onderzoek naar alle mogelijke verschijnselen in het heelal

• Ionische natuurfilosofen (φυσις > φυσικοι)

• archè/oerstof/basisprincipe/constante1) beginpunt (waar alles uit voorkomt)2) leidend beginsel, principe (dat alles bestuurt)

THALES (600 VC)‘ALLES BESTAAT UIT WATER’

• Nieuw idee: veranderlijkheid (tegenover het idee van een constante natuur.)

• Thales en andere denkers: op zoek naar eenheid, een basisprincipe in de natuur voor Thales water

• Alles is ontstaan uit water want: water kan alle vormen aannemen:gas, vloeistof en ijs

• Andere natuurfilosofen zochten naar een andere ‘oerstof’

PYTHAGORAS (580-500 VC)

• oerstof: getallen

HERAKLEITOS (550 VC) ‘ALLES VERANDERT VOORTDUREND’

- Vuur = oerstof

- Vuur duidt op proces: alles in de natuur onderhevig aan verandering.

- De veranderingen kennen 1 wetmatigheid: ze gaan over in hun tegendeel leven-dood dag-nacht

- Plato vat zijn theorie samen als: παντα ῥει, οὐδεν μενει (= alles stroomt, niets blijft)

‘filosoof van het worden

PARMENIDES (550)‘WAT WE ZIEN IS NIET ECHT’

• Tegenovergestelde van Herakleitos:‘Alles wat kan veranderen, kan niet echt zijn’

• het zijnde is en het niet-zijnde is niet

• De echte werkelijkheid = onvergankelijk, eeuwig onveranderlijk

ondeelbaar

• Wat wij met onze zintuigen zien, voldoet niet aan deze eisen dus wij zien niet de echte werkelijkheid. echte werkelijkheid zien we pas door te denken.

• Filosoof van het zijn

RAPHAEL, DE SCHOOL VAN ATHENE (1510-1511), ROME : PARMENIDES

PYTHAGORAS, PARMENIDES, HERAKLEITOS

HERAKLEITUS

DE JONGERE NATUURFILOSOFEN(VANAF HELFT 5E EEUW)

OPLOSSINGEN VOOR HET DILEMMA:WORDEN TEGENOVER ZIJN

• de jongere natuurfilosofen (vanaf helft

vijfde eeuw)

• De werkelijkheid kent twee geheel

verschillende aspecten: - de veelheid (die voortdurend verandert): Heraclitus- het constante (dat gelijk blijft): Parmenides

EMPEDOCLES (495-435 VC)

• Sicilië

• 4 oerstoffen: aarde, water, lucht en vuur

• liefde en haat zorgen voor vermenging en scheiding van deze vier elementen

ANAXAGORAS (500 VC)

• Ionië

• oerstof: Nous (geest)

• spermata :

- elk zaadje bezit alle eigenschappen

- elk zaadje is anders, omdat de verhouding van de verschillende eigenschappen anders is

ANAXAGORAS

DEMOKRITOS (460-370 VC) ‘ALLES BESTAAT UIT ATOMEN’• Alles bestaat uit ondeelbare deeltjes

a-tomos: niet de snijden/delen, ondeelbaar

• De verschillende combinaties + hoeveelheden atomen = verklaren de verscheidenheid die wij zien.

• Veranderingen ontstaan door - samenvoeging - uiteenvallen van atomen

• kosmos ontstaan door botsing en klontering van atomen

A B C D

G H

Combineer de onderstaande filosofen met de plaatjes:

1. Empedocles2. Thales3. Herakleitos4. Pythagoras5. Anaxagoras6. Parmenides7. Demokritos

E

DEMOCRATIE IN ATHENE

SOFISTENWat besluiten we?

POLITIEKE SITUATIE IN DE VIJFDE EEUW

• Perzische Oorlogen (490 – 479 v. Chr.)

• Gouden Eeuw voor Athene : zeebond

• Peloponnesische Oorlog (431-404)

• Athene verliest: de Dertig

• Radicale democratie ingesteld

GEVOLGEN DEMOCRATIE• Nieuwe vorm van onderwijs:

men moet goed het woord kunnen voerenmen moet goed anderen kunnne overtuigen van eigen standpunt logische redenering op kunnen zetten

• Professionele docenten: sofisten

• In democratie: besluit afhankelijk van overtuiging van de stemmersEen overtuiging kon worden beïnvloed door tegenstander een algemeen geldende waarheid komt op losse schroeven te staan belangrijke onderzoeksvragen voor filosofie: Hoe moeten we ons gedragen? Wat is goed, wat is fout? ( ethiek/gedragsleer)

Presocratici: sofisten

PROTAGORAS (480-411), SOFISTHOMO MENSURA, RELATIVISME

• Bekendste sofist (zelfs Plato positief)

Homo-mensura-stelling: “De mens is de maat van alle dingen, van de dingen die zijn dat/hoe ze zijn, en van de dingen die niet zijn dat/hoe ze niet zijn”

- universele waarheid bestaat niet (wat ieder individueel mens ziet, voelt en ervaart, is maatgevend voor zijn denken)

dus: wetten en normen resultaat van afspraken tussen mensen geen absolute geldigheid

• Subjectivistische visie: mens bepaalt wat goed is en wat niet• Mens als maatstaf voor werkelijkheid?

GORGIAS (480-376), SOFIST‘ER IS GEEN OBJECTIEVE WAARHEID’

Nihilisme1. Er bestaat niets2. Als er iets zou bestaan, zou het toch niet gekend kunnen worden3. Als het dan toch gekend kon worden, zou die kennis niet door woorden aan anderen

kunnen worden verteld.

Geen objectieve waarheid: dus anderen overtuigen van jouw opvattingen

Deze filosofen (sofisten): kregen slechte naam‘Bedervers van de jeugd’

450 VC- WAT IS DE IDEALE STAAT?

SOKRATES(CA. 470-399 V. CHR.)

WAAR KOMEN WE SOCRATES TEGEN IN DE LITERATUUR?• Plato (427-347) – alle dialogen, vooral: Apologie, Krito en Phaedo

Plato is een leerling van Socrates: hebben soms zelfde gedachtegang, niet altijd duidelijk van wie een idee oorspronkelijk komt.

• Aristophanes (ca.450-385) – De Wolken

• Xenophon (ca.430-354) – Memorabilia

• Aristoteles (384-322)

Socrates, 399

SOCRATES• Hij werd gezien als sofist, maar nam er geen geld voor aan, zoals andere sofisten dat

deden.

• Toch wordt hij wel zo gezien door mensen.

• Hij wil mensen niet overtuigen, maar brengen tot eigen inzicht.

• In 399: veroordeeld tot de gifbekerdoor sofisten

Socrates was op zoek naar de waarheid.

Orakel in Delphi:‘Socrates is de wijste man’

Zijn interpretatie: ‘Ik ben de wijste, omdat ik niets weet.’

Bij de ingang van de tempel in Dephi, staat de spreuk van Apollo:

Ken uzelf!

SOKRATISCHE METHODE

METHODE

• dialoog

• wat-is-het-vraag: “geestelijke verloskunde”

• elenchos: onderzoeken en weerleggen

• eironeia: de Sokratische ironie

• aporie: geen uitweg

meer weten

UITGANGSPUNTEN FILOSOFISCH DENKEN VAN SOKRATES/PLATO

DE GROTVERGELIJKING

APF 0809 45

Plato, De Staat, boek VII Illustratie: Scott Mayhew

DE IDEEËNWERELD (PLATO)

• Oplossing voor probleem pre-socratici/ oerfilosofen:

• het veranderlijke: de wereld zoals we die zien met onze zintuigen

• het onveranderlijke: de ideeënwereld

OPDRACHT• Teken allemaal eens een stoel

• Heeft iedereen dezelfde stoel?

Hoe komt het dat wij dit toch allemaal een stoel noemen? Wat is de definitie van een stoel?

• Plato: Deze stoel is een ‘afbeelding’ van het concept ‘stoel’, de ‘idee-stoel’, de ‘perfecte’ stoel.

• De Idee Stoel blijft bestaan, maar gewone stoelen niet.

• We hebben allemaal in ons hoofd een idee van hoe een stoel eruit ziet.

• Toch is het een afbeelding van de ‘ware stoel’ in ons hoofd of in de ideeenwereld

ALGEMENE KENNIS

• Het is mogelijk de dingen te kennen zoals ze zijn door van deze dingen algemene kennis te verwerven (inductie door abstraheren): particularia tegenover universale

• Wat hebben de particularia van bijvoorbeeld dapperheid gemeen?: idea/eidos

ETHIEK

• Sokrates was de eerste filosoof die zich bezig hield met ethiek

• Het hoogste goed voor een mens is streven naar geluk: eudaimonia

• centraal in de Griekse ethiek staat aretè = optimaal functioneren

• deugd: aretè van het menselijk handelen

VIJF DEUGDEN

• Dapperheid

• Bezonnenheid/gematigdheid

• Rechtvaardigheid

• Godsdienstigheid

• Wijsheid

Alle deugden zijn één!

SAMENVATTING

Deugdzaam handelen is een noodzakelijke

voorwaarde om gelukkig te worden.

Sokratisch determinisme

• Kennis = deugd

• Niemand handelt willens en wetens verkeerd

• Intellectualistische ethiek

KEN JEZELF = JE ZIEL KENNEN

Stoa en Epricurisme (300 vC)Hoe worden we gelukkig?

Stoa en Epicrisme

• Stoa en Epicurisme: hellenistische tijd

• Veel oude politieke verbanden in de polis vielen weg onzekerheid traditionele zekerheden op zoek naar nieuw houvast ‘Hoe moet je omgaan met de wisselvalligheden van het lot?’

• Ondanks alle veranderingen in hellenistische tijd, proberen toch gelukkig te worden.

EPICURISME• Epikouros (341-270)

• Baseert zich op atoomtheorie van Demokritos

• Alles is toevallig ontstaan door samenvoeging atomenAlles zal ook ooit weer uit elkaar vallen

• Leven = tijdelijkAlles wat gebeurt= toeval

• Wapen tegen toeval = gemoedrust bewaren, onverstoorbaar blijven (dus niet meedoen aan politiek)

De stoa

• Tegenovergesteld wereldbeeld

• Kosmos is rationeel geordend

• Niets gebeurt toevalligAlles is voorzien door HOGERE MACHT: de REDE/RATIO of VOORZIENIGHEID.

• Mensen moeten zich houden aan rationele ordening van natuurDoe je dat? dan ben je onaantastbaar voor het noodlot. Je bereikt toestand van ‘apatheia’, onwetendheid :

Je veratnd heeft alle emoties onder controle.

• Je kunt in deze toestand best politiek actief zijn Je bent toch immuun voor schadelijke invloeden van buitenaf.

REST:CYNICISME: HELLENISTISCHE STROMING• Gebaseerd op Socrates’ theorie: ‘kennis is wijsheid.’

geen luxe, bezit of geld.

• Vervreemding van de maatschappij

• Gesticht door Antisthenes in 4e eeuw voor Christus en bleef voortbestaan tot ver in het Romeinse Rijk.

• Over de eeuwen heen een kleine, maar invloedrijke groep filosofen.

• Cynikos= hond , leven als hond

CYNICI:DIOGENES VAN SINOPE (404 -323 VC)

Volgens een populaire legende: sliep hij buiten in een regentonErg sober: leefde als een hond, dus kreeg ook die bijnaam.

PURE STOÏCIJN OF TOCH NIET?

EINDE

HERAKLEITOS

PYTHAGORAS

PARMENIDES

ANAXAGORAS

PLATO EN ARISTOTELES

SOCRATES

MYTH. WERELDBEELD VS. ARISTOTELES

Geocentrisch wereldbeeldAarde in midden, rest erom heen.

EPICURUS

DIOGENES

PLOTINUS (NEOPLATONIST)