erlijk avondje?Fa i r t ra d eLijkt een goed cadeau, een ‘e e rl i j ke ’chocoladeletter op Sinterklaasavond. Duurzaamverbouwde cacao schaadt het milieu minder enboeren krijgen er een betere prijs voor. Maar zoeerlijk en duurzaam is deze fairtrade niet altijd.

Door JannekeDonkerlo en B jinseDankert

Consumenten letten steedsbeter op wat ze kopen. Duur-zaam of fairtrade staan voor‘go e d’. Maar goed voor wie?Arnoud Kassi, een keuter-boer in Ivoorkust, heeft zo

zijn eigen idee wat duurzaam betekent. Hijverbouwt 3,5 hectare cacao en levert zijnbonen aan een grote Fairtrade-coöperatie.Voorheen verkocht hij zijn oogst aan eentussenhandelaar. Hij kreeg meestal de lage-re dagprijs, maar de handelaar betaalde inelk geval contant. Hem werd beloofd dathij bij de coöperatie meer zou verdienen.Maar in de praktijk is er nauwelijks ver-schil.

Arnoud Kassi: „De bonen worden in ver-schillende periodes geoogst en opgeslagenbij de coöperatie. Pas als er genoeg is, komtde vrachtwagen. Dat kan soms wel maan-den duren. Intussen moeten wij onze ge-zinnen onderhouden, dus zijn we genood-zaakt om geld te lenen. Daar betalen werente over. De bonus krijgen we pas aan heteind van het jaar. Maar die is bijna net zohoog als de rente die ik voor mijn schuldenbetaal. Al met al schiet ik er weinig meeo p. ”

Kassi vertelde dit in 2012 aan een groepjournalisten uit Nederland en West Afrika,voor een onderzoek naar duurzame cacao.Dat kreeg de titel The Fairtrade Rip-off.

Keurmerk Fairtrade (ook bekend als MaxHavelaar) zet zich sinds 1987 in voor een be-ter bestaan en een eerlijke prijs voor deboeren. Alleen is hun eerlijke prijs voor ca-cao niet wat het lijkt. Max Havelaar belooftde consument dat boeren in ieder geval 2dollar per kilo krijgen. Echter, Max Have-laar bepaalt niet de prijs aan individueleboeren, maar aan de coöperatie als geheel.Van dat geld betalen de boeren niet alleende productiekosten, zij draaien ook opvoor de exportkosten (allerlei belastingenen transport naar de haven). Een boer alsArnoud Kassi krijgt uiteindelijk veel min-

der dan 2 dollar voor een kilo. Volgens MaxHavelaar verschillen de bedragen die indi-viduele boeren krijgen, maar een gemid-delde kan de organisatie niet noemen.

Daar komt bij dat het marktaandeel vanFairtrade-chocola laag blijft: 0,9 procent in2010 van de wereldwijde productie. Endaarmee is ook de premie in totaal voor decoöperaties laag: 0,20 dollar per kilo. Uitdeze premie financiert de coöperatie ver-volgens de bonus voor de eventuele indivi-duele leden en de kosten van het manage-ment (opslagruimtes, reizen, bijeenkom-sten en overige uitgaven).

Wat overblijft gaat naar sociale projec-ten. Cacaocoöperatie Kuapa Kokoo in Gha-na bijvoorbeeld investeerde in een school-gebouwtje. Bij gebrek aan leraren en les-materiaal is van een echte school nog geensprake. Volgens de regels van Fairtrade zouop democratische wijze besloten moetenworden hoe de premie te besteden, maarin een Afrikaanse coöperatie met vaak dui-zenden ongeletterde leden is democratieeen groot woord.

Wel neemt het marktaandeel aan Fair-trade chocola gestaag toe. Enkele jaren ge-leden besloot Verkade alleen nog 100 pro-cent duurzame chocola te verkopen. Debonen die het bedrijf gebruikt, wordendoor de hele keten heen apart verpakt, dushun herkomst is volledig te traceren.

Dat geldt niet voor Fairtrade Original.Dat hanteert het eufemistisch begrip MassBalance, een versluierende manier om tezeggen dat een deel van de repen niet vol-ledig uit Fairtrade-cacaobonen bestaat. Deconsument betaalt wel een meerprijs voorde repen.

Meer keurmerken

Fairtrade heeft sinds een paar jaar concur-rentie van twee andere duurzaamheids-keurmerken. Het ene is UTZ (volledigenaam UTZ certificied), een initiatief vanonder meer Solidaridad en Ahold. Het an-dere is het al langer bestaande RainforestAlliance (RA). RA heeft inmiddels praktisch

D e bonus isbijna net zohoog als derente die ikvoor schuldenbet aalArnoud K assi,cacaoboer inIvoorkust

De illustraties komen uit het onlangs gepubliceerde boekCacao- en chocoladefabriekC.J. vanHouten&Zn. 1815-1971 waarin bedrijfsgeschiedenis en reclame-uitingen van het concern zijn opgetekend

VANHOUTEN CHOCOLA

Een wereldmerkuit NederlandDecacaohandel is sindsbegin19e eeuwbelangrijk voorNeder-land. In 1828 patenteerde Casparusvan Houten een goedkope manierom vet uit geroosterde cacaobonente persen. Zijn zoon Coenraadmaakte van het in 1815 gestarte cho-coladefabriekje een internationaalbekende onderneming en expor-teerde chocolade – The Cheapestand the Best – naar het Verenigd Ko-ninkrijk, Frankrijk en Duitsland.VanHoutenswereldreputatiewasmet name tedanken aande recla-me. Het bedrijf geldt als een grond-leggers van de moderne reclame.Het pionierde onder meer in filmre-clame. Zo loopt in The WeddingM a rc h (1928) van Erich von Stroheimop het hoogtepunt van de film hetbruidspaar de kathedraal uit en ver-schijnt een tram met reclame vanVan Houten in beeld die seconden-lang blijft staan.In 1962werdVanHouten ver-kocht aanW.R. Grace&CouitNew York. Het was voor de Ameri-kanen het bruggehoofd tot de Euro-pese markt. Saneringen en mislukteovernames volgden. Tijdens de cri-sis in de jaren 70 gingen de fabrie-ken in Weesp dicht. De merknaambestaat nog wel en is eigendom vanBarry Callebaut, de grootste choco-ladefabrikant ter wereld.

CACAO

In cijfers

5kilo chocola eten Nederlan-ders gemiddeld per jaar.

6 0 0 .0 0 0ton cacaowordt doorgevoerdvia de Nederlandseh ave n s .

90p ro c e n t van de cacao die inEuropa wordt geconsumeerdkomt uit West-Afrika.

1,5miljoen tonproduceert Ivoor-kust per jaar. Dat land is degrootste cacaoproducent terwereld. De wereldproductie is4,3 miljoen ton).

48,8p ro c e n t van de wereldcon-sumptie van cacao vindt inEuropa plaats.

0 ,9p ro c e n t is het marktaandeelvan Fairtrade-chocola.

dezelfde certificeringscriteria als UTZ, al-leen het logo op de verschillende merkenchocola is nog anders. Het groene kikkertjevan RA richt zich op consumenten die ex-tra belang hechten aan bescherming vanwildlife en het in stand houden van de bio-diversiteit .

De coöperaties van UTZ en RA verschil-len in zoverre van Max Havelaar dat ze nietprimair een ‘eerlijke prijs’ voor de boerenwillen, maar meer productie en beterekwaliteit. Ook individuele boeren met gro-te plantages zijn bovendien welkom. Doorbeter te produceren, gaan de boeren van-zelf ook meer verdienen, is de gedachte.Hiervoor moeten de boeren geschooldworden in ‘duurz ame’ l a n d b ouw m e t h o-des. Duurzaam betekent weliswaar verant-woord, maar niet biologisch. Voorop staangoed snoeien en het gebruik van compost,maar ook het gebruik van kunstmest en zonodig bestrijdingsmiddelen.

W ereld w ijd c a c a o teko rt

Grote cacaokopers als Barry Callebout,Cargill, Mars, Ahold, Unilever en Nestlé in-vesteren niet voor niets in deze vorm van‘verduurz aming’van de cacaoteelt. Al ruimtien jaar dalen de opbrengsten doordat deplanten en de bodems uitgeput raken. Ter-wijl de oogsten kleiner worden, neemt devraag naar chocola wereldwijd toe. Als hetblijft gaan zoals nu, is er in 2020 wereldwijdeen tekort van 1 miljoen kilo. Imagoverbe-tering van een merk, door er een duur-zaamheidslabel aan te kunnen hangen, isdaarbij mooi meegenomen. Maar voor de-ze sector betekent duurzaam vooral: eengegarandeerde productie van goede bonenvoor een zo laag mogelijke prijs.

Ook Nederland heeft belang bij een zogroot mogelijke aanvoer van cacaobonen.Amsterdam is wereldwijd de grootstedoorvoerhaven. In Koog aan de Zaan pro-duceren multinationals chocolademassaen cacaoboter.

Vanwege het grote belang voor Neder-land steunt de overheid, via de stichting

Initiatief Duurzame Handel, organisatiesals Solidaridad, die cacaoboeren trainin-gen geven. Vorig jaar gaf IDH een subsidievan 4 miljoen euro. Het bedrijfsleven be-taalde 8 miljoen euro, op een wereldwijdeomzet van ruim 81 miljard euro in 2010.

R ub b er o f p a lmo lie

Maar het trainen van boeren zet niet ge-noeg zoden aan de dijk. Er moet meer ge-beuren, aldus Lucian Peppelenbos, direc-tor opleiding en innovatie bij IDH: „G ecer-tificeerde boeren in Afrika bereiken nu ge-middeld een productieverhoging van 30procent, dat is bij lange na niet genoeg. Wilde teelt interessant worden voor de boerenen de chocoladefabrikanten, dan pratenwe over een productieverhoging van 300procent .”

Steeds meer boeren stappen volgenshem over op de meer lucratieve teelt vanrubber of palmolie. Wat nodig is zijn betererassen, intensievere bemesting en gewas-bescherming. Boeren hebben kredietennodig om daarin te kunnen investeren – enom de tijd te overbruggen die het duurtvoordat jonge aanplant produceert. „Destructuur in Afrika ontbreekt om dat alle-maal op korte termijn te bereiken. Boven-dien vergt het zo’n 2.000 euro per boer. Wiedat gaat betalen is nog niet bekend.”

Intussen is het grootste deel van de West-Afrikaanse cacaoboeren nog niet gecertifi-ceerd. Hoewel het aandeel groeit, is hetstreven van de Nederlandse cacaoverwer-kers om in 2020 80 procent, en in 2025 100procent ‘duurz aam’ te zijn, dan ook nietreëel. Weliswaar lukt certificering waar-schijnlijk wel, maar de productieverhogingvan 300 procent niet.

Terwijl de grote bedrijven via UTZ certi-ficering een vaste stroom aan productieproberen te garanderen, Max Havelaar inde marge opereert om het inkomen van ca-caoboeren te verbeteren en RA het smal-deel aan ecologisch geobsedeerde chocola-de-eters afkoopt, blijft het gros van de ca-caoboeren arm.