Duurzame ontwikkeling: geschiedenis & toekomst van een

wazig begrip

L. ReijndersL. Reijnders

Intellectuele traditie (I)

‘‘stationary economy’ volgens J. Stuart Mill stationary economy’ volgens J. Stuart Mill (1842)(1842)

‘‘justice between the generations’justice between the generations’

‘‘internaliseren van afgewentelde kosten’ internaliseren van afgewentelde kosten’ (Pigou, Kapp e.a.; sinds ~ 1920)(Pigou, Kapp e.a.; sinds ~ 1920)

Intellectuele traditie (II)

‘‘Steady state economy’ (H. Daly, 1973)Steady state economy’ (H. Daly, 1973)

Sustainability (IUCN, 1980)Sustainability (IUCN, 1980)

Sustainable development (Our Common Sustainable development (Our Common Future, 1986); toevoeging: een Future, 1986); toevoeging: een rechtvaardiger relatie tussen ‘Noord’ en rechtvaardiger relatie tussen ‘Noord’ en ‘Zuid’‘Zuid’

Sinds 1986:

Meer dan 100 operationaliseringen Meer dan 100 operationaliseringen duurzame ontwikkelingduurzame ontwikkeling

‘‘Sterke’ en ‘zwakke’ duurzaamheid op Sterke’ en ‘zwakke’ duurzaamheid op basis van aannamen t.a.v. substitutie diverse basis van aannamen t.a.v. substitutie diverse soorten ‘kapitaal’ soorten ‘kapitaal’

Relatief populair: 3P (people, planet, profit)Relatief populair: 3P (people, planet, profit)

Operationalisering duurzaamheid met oog op milieu (‘sterke duurzaamheid’) Aansluitend bij stationary of steady state economyAansluitend bij stationary of steady state economy Conservering hulpbronnen op zelfde niveauConservering hulpbronnen op zelfde niveau Geen export schadelijke vervuiling naar volgende Geen export schadelijke vervuiling naar volgende

generatiesgeneraties Behoud ecosysteemdienstenBehoud ecosysteemdiensten

N.B. gericht op de mens > kritiek vanuit standpunt N.B. gericht op de mens > kritiek vanuit standpunt dat levende natuur rechten heeftdat levende natuur rechten heeft

3P bij bedrijven (I)

Diverse namenDiverse namen

MVO (Maarschappelijk Verantwoord MVO (Maarschappelijk Verantwoord Ondernemen)Ondernemen)

‘‘Responsible care’ (chemische industrie)Responsible care’ (chemische industrie) ‘‘Duurzaam ondernemen’Duurzaam ondernemen’ ‘‘License to produce’License to produce’

3 P bij bedrijven (II)

Grote variëteit van praktijken op milieu & Grote variëteit van praktijken op milieu & sociaal gebiedsociaal gebied

Indicatoren zoals Dow Jones Sustainability Indicatoren zoals Dow Jones Sustainability Index sterk procedureel georiënteerd; Index sterk procedureel georiënteerd; zeggen weinig over inhoudelijke prestatieszeggen weinig over inhoudelijke prestaties

3P bedrijven i.p.v. staatsinterventie?

Invloed ‘race to the bottom ‘Invloed ‘race to the bottom ‘

Geen grote stappen vooruit zonder Geen grote stappen vooruit zonder gedwongen ‘internalisering’ van nu gedwongen ‘internalisering’ van nu afgewentelde kostenafgewentelde kosten

Index voor Duurzame Samenleving (IDS) 22 indicatoren, die worden geaggregeerd22 indicatoren, die worden geaggregeerd 6 voor persoonlijke ontwikkeling (o.m. 6 voor persoonlijke ontwikkeling (o.m.

gelijke kansen, voldoende scholing, veilige gelijke kansen, voldoende scholing, veilige sanitatie, genoeg te eten)sanitatie, genoeg te eten)

6 voor stabiele samenleving (o.m. 6 voor stabiele samenleving (o.m. werkeloosheid, inkomensverdeling, werkeloosheid, inkomensverdeling, schuldenlast)schuldenlast)

(uit Index voor Duurzame Samenleving 2006)(uit Index voor Duurzame Samenleving 2006)

3P; IDS?

Eenstemmigheid dat voor bereiken Eenstemmigheid dat voor bereiken duurzame relatie met milieu sociale & duurzame relatie met milieu sociale & economische aspecten belangrijk zijn.economische aspecten belangrijk zijn.

Onenigheid over vraag of economische en Onenigheid over vraag of economische en sociale aspecten onlosmakelijk onderdeel sociale aspecten onlosmakelijk onderdeel zijn van begrip duurzaamheid & over zijn van begrip duurzaamheid & over begrippen als ‘duurzame samenleving’.begrippen als ‘duurzame samenleving’.

Nu:

Hernieuwde belandstelling voor Hernieuwde belandstelling voor duurzaamheid vooral vanwege:duurzaamheid vooral vanwege:

KlimaatveranderingKlimaatverandering Deze eeuw: ‘Hubbert pieken’ in Deze eeuw: ‘Hubbert pieken’ in

wereldwijde conventionele gas- en wereldwijde conventionele gas- en olieproductieolieproductie

Meer belangrijke milieuproblemen

Met oog op duurzaamheid vooral:Met oog op duurzaamheid vooral:

Vermindering voorraden geochemisch Vermindering voorraden geochemisch schaarse nauwelijks vernieuwbare ertsen schaarse nauwelijks vernieuwbare ertsen

Aftakeling vernieuwbare hulpbronnen (o.m. Aftakeling vernieuwbare hulpbronnen (o.m. water, vis)water, vis)

Oplading oceanen & bodems met vuilOplading oceanen & bodems met vuil Verminderde ecosysteem dienstverleningVerminderde ecosysteem dienstverlening

Klimaatverandering (I)

Wereldwijd gemiddelde temperatuurstijging sinds Wereldwijd gemiddelde temperatuurstijging sinds begin industriële revolutie: 0.6-0.8 begin industriële revolutie: 0.6-0.8 ooCC

Daarvan verklaarbaar door natuurlijke oorzaak Daarvan verklaarbaar door natuurlijke oorzaak (verandering zonnestraling, vulkanisme etc. ): < (verandering zonnestraling, vulkanisme etc. ): < 0.2 0.2 ooCC

C.M. Annan et al. PNAS 104 (2007) 3713-3718C.M. Annan et al. PNAS 104 (2007) 3713-3718

Klimaatverandering (II)

Geen verdere stijging van temperatuur: Geen verdere stijging van temperatuur: emissies broeikasgassen met > 80% omlaagemissies broeikasgassen met > 80% omlaag

Netto-resultaat Kyoto protocol: Netto-resultaat Kyoto protocol: temperatuurstijging gaat in iets sneller temperatuurstijging gaat in iets sneller tempo doortempo door

Hubbert peak in de USA

Aardolie en aardgasFossiele Fossiele koolstofverbindingkoolstofverbinding

Verbruik anno 2005 in Verbruik anno 2005 in jaren vorming tijdens jaren vorming tijdens geologische piekproductiegeologische piekproductie

Aardolie (conventioneel)Aardolie (conventioneel) 1 miljoen1 miljoen

Aardgas (conventioneel)Aardgas (conventioneel) 3 miljoen3 miljoen

SteenkolenSteenkolen 60.00060.000

Wat te doen (1): verbetering energie-efficiency (J/euro BNP) Nederland 1980-1985: verbetering met ~ Nederland 1980-1985: verbetering met ~

2.5%/jaar2.5%/jaar Nederland nu: verbetering < 0.5%/jaarNederland nu: verbetering < 0.5%/jaar Europese Commissie: Europa naar 2% per Europese Commissie: Europa naar 2% per

jaarjaar Technisch mogelijk in Nederland: Technisch mogelijk in Nederland:

verbetering met factor 3-4 verbetering met factor 3-4 (veronderstelling: dezelfde energiediensten)(veronderstelling: dezelfde energiediensten)

Wat te doen (2): toepassing stromingsenergie Zonne-energie: 121300x 10Zonne-energie: 121300x 101212 Watt Watt Wind energie: 600x 10Wind energie: 600x 101212 Watt Watt Aardwarmte: 30x 10Aardwarmte: 30x 101212 Watt Watt (Totale voorraad fossiele brandstoffen + (Totale voorraad fossiele brandstoffen +

uraan < 1 maand zonne-energie)uraan < 1 maand zonne-energie) menselijk energieverbruik:menselijk energieverbruik:

~14x 10~14x 101212 Watt Watt

Moraal:

Genoeg stromingsenergie; probleem is de prijs Genoeg stromingsenergie; probleem is de prijs daarvandaarvan

Veel mogelijkheden voor verbetering van energie Veel mogelijkheden voor verbetering van energie efficiency; echter: sociale dilemma’s en prijs efficiency; echter: sociale dilemma’s en prijs kunnen een probleem zijnkunnen een probleem zijn

Zonder ingrijpende overheidsinterventie oplossing Zonder ingrijpende overheidsinterventie oplossing niet in zichtniet in zicht