PRAKTIJKVOORBEELDEN DUURZAME EN KLIMAATBESTENDIGE

GEBIEDSONTWIKKELING

atelier GROENBLAUWHiltrud Pötz

4 september 2013

atelier GROENBLAUW

Toenemende verstedelijking en bevolkingskrimp

atelier GROENBLAUW

Uitdaging Klimaatverandering

- Vaker heftige neerslag

- Meer dagen met tropische temperaturen

- Langere periodes van droogte

Maatregel

Sponswerking vergroten

- Regenwater gebruiken

- Regenwater bufferen

- Regenwater vertraagd afvoeren

atelier GROENBLAUW

Waterbalans en hitte in de stad in relatie tot groen

atelier GROENBLAUW

Uitdaging

Hittestress

- Verhoogd risico voor ouderen en zieken

- Lagere arbeidsproductiviteit

- Slechte nachtrust

- Toevoer van vectorgebonden ziektes

Maatregel

Koelen

- Groene pleinen

- Groene daken

- Vergroenen

- Minimaliseren verharding

atelier GROENBLAUW

Hittestress

atelier GROENBLAUW

Uitdaging

Leefkwaliteit en gezondheid

Maatregel

Vergroening van de stad

- Aantrekkelijk vestigingsklimaat

- Leefkwaliteit

- Gezondheid

- Hogere WOZ-waarde

atelier GROENBLAUW

Uitdaging

Opraken fossiele brandstoffen

Maatregel

Voorzien in duurzame energie

- Energie uit biomassa

- Warmte uit afvalwater en drinkwater

- Zonnewarmte

- Omgevingswarmte / restwarmte

atelier GROENBLAUW

Uitdaging

Teruglopende biodiversiteit

Maatregel

Vergroten biodiversiteit

- Reductie verhard oppervlak

- Maximaal vergroenen

atelier GROENBLAUW

Gevolgen van klimaatverandering voor recreatie en toerisme

Gevolgen van klimaatverandering: - Meer vakanties in eigen land en meer buitenlandse toeristen- Meer dagrecreatie in en om de stad- Meer waterrecreatie- Langer vakantieseizoen

Opgaven recreatienetwerk:

- Meer OV en LV - Meer voorzieningen in en om de stad- Meer groen in en om de stad- Meer behoefte aan waterrecreatie

atelier GROENBLAUW

Gevolgen van klimaatverandering voor recreatie en toerismeHet toerisme seizoen wordt langer

atelier GROENBLAUW

Gevolgen van klimaatverandering voor recreatie en toerismeBij hogere temperaturen neemt het aantal fietstochten toe

Aantal fietstochten in Nederland bij gemiddelde dagtemperatuur.Aan

tal to

chte

n(x

1.0

00.0

00)

Temperatuur in graden °C

atelier GROENBLAUW

Uitdaging: Kostenbeheersing en openbaar groen

Maatregel: Stadsboerderijen en tuinen in de stad in eigen beheer

atelier GROENBLAUW

Betere luchtkwaliteit

Betere leefkwaliteit

Minder hittestress

Meer sponswerking

Meer biodiversiteit

Ruimte voor actieve burger

SynergieEffecten van meer natuur, groen en blauw in de stad

Voedselproductie

Biomassa voor energieproductie

atelier GROENBLAUW

VoorbeeldenGroenblauwe netwerken en maatregelen

- London Green Grid- Singapore- Hammarby Sjöstad, Stockholm- Erasmusgracht, Amsterdam- Speeldernis, Rotterdam- EVA-Lanxmeer, Culemborg- Hof van Heden, Hoogvliet- Poptahof, Delft

atelier GROENBLAUW

London Green Grid

atelier GROENBLAUW

London Green Grid

- Regenwaterretentie en -zuivering

- Creëren van een gezonde stad

- Hittestress reductie

- Biodiversiteit

- Meer ruimte voor recreatie

- Aantrekkelijke langzaamverkeer routes

atelier GROENBLAUW

London Green Grid

atelier GROENBLAUW

Singapore

Bron: ABC Waters Guidelines, Public Utilities Board, Singapore

atelier GROENBLAUW

Bron: ABC Waters Guidelines, Public Utilities Board, Singapore

Singapore

atelier GROENBLAUW

Bishan Park & Alexandra Canal

Bron: ABC Waters Master Plan Central, Public Utilities Board, Singapore

Singapore

atelier GROENBLAUW

Bron: ABC Waters Master Plan Central, Public Utilities Board, Singapore

SingaporeBishan Park

atelier GROENBLAUW

Hammarby Sjöstad, Stockholm, Zweden

atelier GROENBLAUW

Hammarby Sjöstad, Stockholm, Zweden

atelier GROENBLAUW

Hammarby Sjöstad, Stockholm, Zweden

- Afkoppelen van dak- en straatwater

- Zuiveren d.m.v. rietveld

- Hittestress reductie

- Biodiversiteit

- Energieneutrale wijk

- Gebruik warmte uit afvalwater

- Biogas uit afvalwater

- Zonne-energie

- Windenergie

atelier GROENBLAUW

Hammarby Sjöstad, Stockholm, Zweden

atelier GROENBLAUW

Hammarby Sjöstad, Stockholm, Zweden

atelier GROENBLAUW

Hammarby Sjöstad, Stockholm, Zweden

atelier GROENBLAUW

Erasmusgracht, Amsterdam

atelier GROENBLAUW

Erasmusgracht, Amsterdam

- Afkoppelen van dak- en straatwater

- Zuiveren d.m.v. rietveld

- Hittestress reductie

- Biodiversiteit

Goedkoper en efficiënter dan regulier

atelier GROENBLAUW

Speeldernis, Rotterdam

atelier GROENBLAUW

- Waterbewustzijn

- Waterberging

- Waterbeleving

- Biodiversiteit

Tot stand gekomen door samenwerking tussen gemeente en particulieren

Speeldernis, Rotterdam

atelier GROENBLAUW

Speeldernis, Rotterdam

atelier GROENBLAUW

Speeldernis, Rotterdam

atelier GROENBLAUW

Speeldernis, Rotterdam

atelier GROENBLAUW

EVA-Lanxmeer, CulemborgVoorbeeld van integraal duurzaam wonen en werken

atelier GROENBLAUW

EVA-Lanxmeer, CulemborgVoorbeeld van integraal duurzaam wonen en werken

- Bovengrondse regenwaterafvoer

- 100% regenwaterretentie

- Grijswaterzuivering

- Laag energiegebruik

- Gebiedseigen energiebedrijf

- Ecologisch groenbeheer

- Beheer door bewoners

atelier GROENBLAUW

EVA-Lanxmeer, CulemborgVoorbeeld van integraal duurzaam wonen en werken

atelier GROENBLAUW

EVA-Lanxmeer, CulemborgVoorbeeld van integraal duurzaam wonen en werken

atelier GROENBLAUW

EVA-Lanxmeer, CulemborgVoorbeeld van integraal duurzaam wonen en werken

atelier GROENBLAUW

EVA-Lanxmeer, CulemborgVoorbeeld van integraal duurzaam wonen en werken

atelier GROENBLAUW

EVA-Lanxmeer, CulemborgVoorbeeld van integraal duurzaam wonen en werken

atelier GROENBLAUW

EVA-Lanxmeer, CulemborgThermo Bello, burgerenergiebedrijf

atelier GROENBLAUW

EVA-Lanxmeer, CulemborgStadsboerderij Caetshage

atelier GROENBLAUW

Hof van Heden, HoogvlietSociale woningbouw, bewonersparticipatie en eigen beheer

atelier GROENBLAUW

Hof van Heden, HoogvlietSociale woningbouw, bewonersparticipatie en eigen beheer

- Bovengrondse regenwaterafvoer

- 100% regenwaterretentie in

wadi en vijver

- Ecologisch groenbeheer

- Bewonersparticipatie

- Lage EPC (=0,6)

- Vlaswolisolatie

- Gezonde en duurzame materialen

atelier GROENBLAUW

Hof van Heden, HoogvlietSociale woningbouw, bewonersparticipatie en eigen beheer

atelier GROENBLAUW

Hof van Heden, HoogvlietSociale woningbouw

atelier GROENBLAUW

Poptahof, DelftHerstructureringswijk

atelier GROENBLAUW

- Regenwateropslag

- Groene oevers

- Ervaren van water

- Participatie

- Hoge kwaliteit buitenruimte

- Moestuinen

Poptahof, DelftHerstructureringswijk

0.00

+0.80

Verklaring

tot 10 meter10-25 meter

30-70 meter10-30 meter

meer dan 70 meter

atelier GROENBLAUW

Poptahof, DelftHerstructureringswijk

atelier GROENBLAUW

Poptahof, DelftHerstructureringswijk

atelier GROENBLAUW

Klimaatateliers voor duurzame en klimaatbestendige gebiedsontwikkeling

atelier GROENBLAUW

Klimaatateliers

- Integraal- Proactief- Creatief- Interdisciplinair

Wat is er nodig voor een succesvolle proeftuin/klimaatatelier?

1. Kennismaken met het gebied2. Alle belanghebbenden aan tafel3. Goed kaartmateriaal4. Presentaties van alle betrokkenen5. Duidelijk neerzetten van het thema en de vraag6. Inspirerende voorbeelden

atelier GROENBLAUW

Proeftuin Delft zuid-oost

Resultaten Delft

bovengrondse afvoer

TechnopolisAfvalwaterrioolbiogasinstallatie

verplaatsen DIJK(waterkering)

bomen voor fijnstoffiltering (auto’s)

loofbomen en w

aterpartijen tegen hittestress

KANAALHOF

CAMPUS

Groen waterplein

fietsbrug

TECHNO

POLISW

ATER

WIJK

-3.00

-1.70

-1.20

-3.00

G

groene oevers en helofytenfilter

tbv oppervlakte-waterkwaliteit

Lijm&cultuurStrand + Cafe’s

TU

CA

MPU

S

beter

beter

nieuw

GROENE gevel sportG

Wandelroute langs

innovatieve technieken.

Zichtbaar maken

-1.30

BOUWEN OP

WATERBERGING

WO

NEN

WER

KEN

ZO

NE M

ET S

CH

IEB

OU

LEV

AR

D B

OV

EN

GR

ON

DSE A

FW

ATER

IN

G O

P D

E S

CH

IE

pomp van

afvalwaterriool

combineren met

biogasinstallatieen

warmteterugwinning

uit afvalwater

ScienceCenterWaterCenter

ontharden particuliere kavels en daken

groen waterplein voor voormalig scheikunde locatie

groene daken

Schieboulevard als waterkering

biogasinstallatie en/of warmteterugwinning bij gemaal afvalwater

groene campus(sen)

waterattractie

bomen om fijnstof te binden

waterwijk op TNO terrein

groen-waterrijk innovatiepark

atelier GROENBLAUW

Proeftuin Delft zuid-oost

- Betrekken van alle stakeholders

- Ontwerpend onderzoek gericht op klimaatbestendigheid en duurzaamheid

- Resultaat een door allen gedragen visie en een veelzijdige hoeveelheid maatregelen

atelier GROENBLAUW

Proeftuin Delft zuid-oost

MODEL500

TOREN

Studentenwoningen

100woningenin5lagen(Mijnbouwhof)

400woningenin19lagen

Ruimtelijkestructuur

wandaanSchie,openbinnengebied

Parkeren

parkeergaragemetgroendak

gebiedautovrij

Ecologischezone

extraruimtevoorecologischezone

Water

extraruimtevooropenwater

waterverbindingwordtkwaliteit

RecreatieveSchiekade

attractiefgroengebied(horeca)

ontmoeten,spelenenbewegen

atelier GROENBLAUW

Proeftuin ScheveningenInitiatief Deltaprogramma Nieuwbouw en Herstructurering en gemeente Den Haag

1. Doel:

Klimaatbestendig, waterveilig en energieneutraal Scheveningen-Haven

����

����

Noordelijk Havenhoofd

Afvoerkanaal

Norfolkterrein

de Kom

Zuidelijk Havenhoofd

Derde Haven

Eerste Haven

Tweede HavenDe Pijp

atelier GROENBLAUW

Proeftuin Scheveningen

+7.0m+6.5m

+5.5m

+5.0m

+4,5m

+3.0m

2. Werkwijze en proces: Ideeënontwikkeling voor inpassing in bestemmingsplan en MER

atelier GROENBLAUW

Proeftuin Scheveningen

3. Resultaten:

- Bovengrondse afvoer en infiltratie van hemelwater - Waterveilige vluchtroutes - Maximale vergroening- Nul-energiewoningen- Uitbreiden zeewatercentrale

atelier GROENBLAUW

Maatregelen

atelier GROENBLAUW

Bovengrondse afvoer

atelier GROENBLAUW

Bufferen, infiltreren en zuiveren

atelier GROENBLAUW

Watervriendelijke privétuinen en dakterrassenProjecten van Mien Ruys

atelier GROENBLAUW

Bufferen en afvoeren

atelier GROENBLAUW

Groene daken

atelier GROENBLAUW

Waterdoorlatende verharding

atelier GROENBLAUW

Parkeren

atelier GROENBLAUW

Sponswerking

atelier GROENBLAUW

Duitsland Afkoppelen wettelijk verplicht

atelier GROENBLAUW

Synergie van maatregelen creëert win-win-win-situatievoor duurzame en klimaatbestendige steden

Living Machine

Open gu�ers

Water roofs

Floa�ng areas

Tropical roofs and collector roofs

Cool roofs

Rainwater use

Treated wastewater

Porous paving materials

Floa�ng or amphibious buildings

Raised construc�ons

Flexible water level management

Smart irriga�on measures

Deep water storage

Green ven�la�on grids

Ditches

Open water channels

Water squares

Cool paving materials

Nature green roof

Reten�on green roof

Hedge biotopes/Natural hedges

More natural traffic spaces

City trees

Urban forests

Green cemeteries

Ground infiltra�on

Rainwater ponds

Bioswales

Seasonal storage

Urban WetlandsConnec�on of biotopes and green-blue networks

Wet biotopes

Varied river banks

Car parks with green areas

Green shores and riverbanks

Dry stone walls

Facili�es for fauna on and around buildings

Square metre garden

Balcony gardensGreenhouses

Green roofs

Helophyte filters

Temporary designa�on of unused plots for nature and ecosystems

Reduce paved surfaces

Seasonal reten�on

Shade provided by vegeta�on

Urban woodlands

Urban farms

Green facades

Street trees and tree-lined lanes

Green squares and playgrounds

Grass fields

Parks and public greenery

Urban wilderness Vegetable gardens

Fruit and nut trees and berry bushes

Roo�op gardens

Children’s garden plots

Community gardens

‘Public’ grounds

Heat from surface water

Solar energy

Wind energy

Heat from groundwater

Heat from drinkingwater

Heat from wastewater

WaterHeatBiodiversityUrban agricultureAir qualityEnergySocial and economical value

atelier GROENBLAUW

Wat kan de bestuurder doen?

Ervoor zorgen dat:

- de lokale opgave in relatie tot klimaatverandering gecommuniceerd wordt.

- stimulerende wetgeving maken die een markt creëert.

- van begin af aan multidisciplinair aan de gebiedsopgave gewerkt wordt.

- op de locatie afgestemde hulpmiddelen beschikbaar zijn (analoog aan het handboek Openbare Ruimte).

- burgers en private partijen betrokken worden bij planontwikkeling en beheer.

atelier GROENBLAUW

Groenblauwe netwerken voor duurzame en dynamische steden

binnenkort ook online beschikbaar:

www.urbangreenbluegrids.comwww.groenblauwenetwerken.com

atelier GROENBLAUW

Bedankt voor uw aandacht