Klimaat en landbouw

December 2016

Iris Penninckx - Boerenbond

2

Klimaat en landbouw

1. Het broeikasgaseffect en de broeikasgassen

2. Klimaatverandering en -scenario’s

3. Klimaatbeleid Mondiale klimaatakoord (Parijs)

Europese klimaat- en energiepakket 2030

Vlaams klimaatbeleidsplan en klimaattop

4. Rol en uitgangspunten landbouwsector

Broeikasgaseffect

4

Broeikasgassen

GWP (global warming potential) : CO2 equivalenten

Bron : IPCC AR5, 2014

CO2 : verbranding fossiele brandstoffen en

veranderingen in landgebruik

CH4 : veeteelt (vertering en mestopslag) en

opslag en verwerking van afval

N2O : landbouw (bemesting) en industrie

F-gassen : industrie en huishoudens

Broeikasgassen

6

Broeikasgassen

Bron : IPCC AR5, 2014

Broeikasgassen

Vlaamse Landbouw

Broeikasgassen

Bron : MIRA, VMM 2016

9

Broeikasgassen

Bron : IPCC AR5, 2014

10

Klimaat en landbouw

1. Het broeikasgaseffect en de broeikasgassen

2. Klimaatverandering en -scenario’s

3. Klimaatbeleid Mondiale klimaatakoord (Parijs)

Europese klimaat- en energiepakket 2030

Vlaams klimaatbeleidsplan en klimaattop

4. Rol en uitgangspunten landbouwsector

Klimaatverandering?!

buitengewone verhoging gemiddelde jaartemperatuur

omvang en snelheid : EU t100j > 1°C

zeer waarschijnlijk te wijten aan menselijke activiteit

uitstoot broeikasgassen

Klimaatverandering

12

gemiddelde mondiale

temperatuur + 0,85 °C

Klimaatverandering

gemiddelde mondiale

zeespiegel + 20 cm

Broeikasgassen

Bron : IPCC AR5, 2014

13

Klimaatverandering

Bron : IPCC AR5, 2014

Klimaatverandering

jaargemiddelde

temperatuur + 2,4 °C

Klimaatverandering

Jaarlijkse neerslag + 10%

(van 750 naar 850 mm/jaar)

Klimaatverandering

Dagen zware neerslag X2

Verhoging gemiddelde jaartemperatuur

Stijging zeespiegel

Verandering regenpatronen

in ruimte : Noorden en evenaar, Zuiden

in tijd : extreme weersomstandigheden

(zware neerslag, droogte)

Klimaatverandering

Klimaatscenario’s (BKG) en klimaatmodellen om toekomstige

veranderingen in de uitstoot van broeikasgassen door te rekenen

naar hun impact op het globale klimaatsysteem.

! onzekerheid (complexe interacties, onvolledige kennis en grenzen

berekeningen, …)

Klimaatscenario’s

Vier mondiale emissiescenario’s

RCP 8.5 BAU (business as usual), lage technologische ontwikkeling,

hoge groei bevolking (12 M 2100)

RCP 6.0 matige technologische ontwikkeling (efficiëntie),

matige bevolkingsgroei (9 M in 2100)

RCP 4.5 sterke technologische ontwikkeling (incl. bio-energie en CCS),

matige bevolkingsgroei (9 M in 2100)

RCP 2.6 sterke technologische ontwikkeling (incl. combinatie),

matige bevolkingsgroei (9 M in 2100)

Klimaatscenario’s

Klimaatscenario’s

Bron : MIRA, VMM 2015

Klimaatscenario’s

Bron : IPCC AR5, 2014

Bron : IPCC AR5, 2014

Klimaatscenario’s

Klimaatscenario’s

Klimaatscenario’s

Vlaanderen – 3 scenario’s

Klimaatscenario’s

Klimaatscenario’s

Klimaatscenario’s

Verhoging gemiddelde jaartemperatuur

Stijging zeespiegel

Verandering regenpatronen

West-Europa : verhoging jaarlijkse neerslag

met nattere winters, drogere zomers,

meer extreme weersomstandigheden

(overstromingen, droogte, stormen)

Klimaatscenario’s

Gevolgen voor landbouw

1. Toename gemiddelde jaartemperatuur en CO2 concentratie

Verhoogde fotosynthese

Verlenging groeiseizoen

→ verhoogde opbrengst

OF enkel verschuiving groeiseizoen (droogte)?

bij een gematigde temperatuursstijging (2° à 3°C) positief effect

MAAR combinatie met neerslag is bepalende factor

Klimaatscenario’s

Gevolgen voor landbouw

2. Verandering regenpatroon

Verhoging totale hoeveelheid neerslag/jaar

Verandering regenpatroon : winters natter, zomers droger

Verhoging neerslagintensiteit : zware, lokale buien,

stormen, hagelbuien

! Extreme weerfenomenen

Klimaatscenario’s

Gevolgen voor landbouw

bij een gematigde temperatuursstijging (2° à 3°C)

is verandering regenpatroon doorslaggevend

(droogtestress, extreme fenomenen, ziektedruk)

afhankelijkheid van extreme weerfenomenen !

Conclusie :

Verhoogd risico op opbrengst- en kwaliteitsverlies

op het individuele bedrijf

Toenemende instabiliteit landbouwersinkomen

Klimaatscenario’s

Klimaatscenario’s

Verandering in gewasopbrengst

EU prognose voor 2100

WATER !

Klimaatscenario’s

34

Klimaat en landbouw

1. Het broeikasgaseffect en de broeikasgassen

2. Klimaatverandering en -scenario’s

3. Klimaatbeleid Mondiale klimaatakoord (Parijs)

Europese klimaat- en energiepakket 2030

Vlaams klimaatbeleidsplan en klimaattop

4. Rol en uitgangspunten landbouwsector

35

Mondiale akkoord Parijs

Klimaattop Parijs Akkoord op 12 december 2015, opvolger Kyoto-protocol

Doelstelling : stijging gem. mondiale temp < 2°C tov pre-ind. niveau

met het streven naar 1,5°C

Engagement : geen concrete emissiedoelstelling, wel ‘pledges’

5-jaarlijkse rapportering met bijstelling ambitieniveau

eerste review 2018

Financiering : jaarlijks 100 miljard US dollar nr ontwikkelingslanden

36

EU energie- en klimaatpakket

Europees energie- en klimaatpakket 2030 goedgekeurd 2014 Doelstellingen tegen 2030 :

• 40% broeikasgasreductie t.o.v. 1990

• 27% hernieuwbare energie (bindende EU doelst)

• 27% energie-efficiëntie t.o.v. BAU (indicatieve EU doelst)

37

EU energie- en klimaatpakket

40% broeikasgasreductie t.o.v. 1990

twee afzonderlijke doelstellingen

• ETS-sectoren (energie en industrie onder emissiehandelssysteem)

Richtlijn inzake handel in emissierechten

• niet-ETS sectoren (transport, landbouw, gebouwen en industrie)

Beschikking inzake inspanningen van de lidstaten

(‘effort sharing decision’)

EU energie- en klimaatpakket

39

EU energie- en klimaatpakket

40

EU energie- en klimaatpakket

EU energie- en klimaatpakket

Vlaams klimaatplan 2013-2020

Vlaamse doelstellingen niet-ETS sectoren

• 2020 : Vlaanderen -15,7% tov 2005

• 2030 : indicatieve Belgische doelstelling -35% tov 2005

Huidig Vlaams klimaatplan Plan 2013-2020

• Vlaams klimaatbeleidsplan

Bestaat uit een mitigatieplan (emissies terugdringen) en

een adaptatieplan (aanpassing aan de klimaatverandering)

• Mitigatieplan (niet-ETS sectoren)

• Algemene aanpak

• Mobiliteit

• Gebouwen

• Landbouw

• Niet-ETS industrie

• Niet-ETS energie

• Afval

• Transversale maatregelen, onderzoek en innovatie

43

Vlaams klimaatplan 2013-2020

• Brochure ‘Goed geboerd? Ook het klimaat is u dankbaar!’

(beleidsdomein Landbouw en Visserij, 2012)

1. Energiebeheer

2. Een doordacht mestbeheer

3. Samenstelling van het voederrantsoen

4. Bodembeheer

5. Waterbeheer

Stimuleren van mogelijke maatregelen

(techn., econ. en maatsch. haalbaar)

als ‘goede landbouwpraktijken’

44

Brochure ‘Goed geboerd?’

1. Energiebeheer

Reductie CO2 emissies – energiebesparing stimuleren

Energiescans en -advies (energieconsulenten)

Productie hernieuwbare en duurzame energie promoten

Biomassa, zon, wind: vergisting, PV, zonneboiler,

warmtepomp, windturbine

Energieteelten (KOH, koolzaad)

WKK (warmtekrachtkoppeling)

45

Brochure ‘Goed geboerd?’

2. Een doordacht mestbeheer

reduceren methaan (CH4) en lachgas (N2O) emissies

hoe? optimaliseren van input, opslag en toepassing van mest

Input - zie samenstelling voederrantsoen

Opslag - correct afdekken en opslaan

Toepassing

− bemesting afstemmen op specifieke gewasbehoefte

(bemestingsplan op bedrijfsniveau)

− emissiearme aanwending

− Mestbe/verwerking

46

Brochure ‘Goed geboerd?’

3. Samenstelling van het voederrantsoen

reduceren methaan (CH4) en lachgas (N2O) emissies

Optimaliseren samenstelling (onderzoek ILVO lopende) :

- hoge stikstofefficiëntie/optimale eiwitbenutting (N2O)

- structuur en ruwe celstof beperken (CH4)

evenwicht basiselementen energie, eiwit en structuur

47

Brochure ‘Goed geboerd?’

4. Bodembeheer

bodem als C-sink (CO2 opslag o.v.v. organische koolstof)

bos > grasland > akkerland

organisch koolstofgehalte = belangrijke parameter bodemkwaliteit

Mogelijke maatregelen :

• Behoud en goed beheer grasland

• Toedienen organisch materiaal (gewasresten, compost, …)

• Inzaai groenbedekkers

• Meerjarige teelten (bos, KOH, grassen)

48

Brochure ‘Goed geboerd?’

5. Waterbeheer

ikv adaptatie – aanpassen aan klimaatverandering nl.

voldoende beschikbaarheid ifv droogtes,

opvang en bufferend vermogen ifv overstromingen

• Efficiënt watergebruik (wateraudit)

• Hemelwateropslag en infiltratie

• Aanleg en beheer sloten

49

Brochure ‘Goed geboerd?’

50

Brochure ‘Goed geboerd?’

Evolutie Broeikasgasemissies landbouw -26%

(1990-2014)

51

Vlaamse klimaattop

Vlaamse doelstellingen niet-ETS sectoren

• 2020 : Vlaanderen -15,7% tov 2005

• 2030 : indicatieve Belgische doelstelling -35% tov 2005

• ‘Momentum’ Parijs - doelstellingen ambitieus

• Aanscherping Vlaams klimaatplan 2013-2020

• Voorbereiding Vlaams klimaatplan 2020-2030

indicatieve doelstelling -35%

Dringende nood aan extra maatregelen

52

Vlaamse klimaattop

53

Klimaat en landbouw

1. Het broeikasgaseffect en de broeikasgassen

2. Klimaatverandering en -scenario’s

3. Klimaatbeleid Mondiale klimaatakoord (Parijs)

Europese klimaat- en energiepakket 2030

Vlaams klimaatbeleidsplan en klimaattop

4. Rol en uitgangspunten landbouwsector

Uitgangspunten landbouwsector

1. Hou rekening met het aandeel en de reeds geleverde

inspanningen

54

Evolutie Broeikasgasemissies landbouw (1990-2014)

1. Hou rekening met het aandeel en de reeds geleverde

inspanningen

Kernset milieudata 2014

Landbouw aandeel 8%, -26% tov 1990

Transport aandeel 19%, +26% tov 1990

Huishoudens aandeel 13%, -23% tov 1990

Vlaanderen totaal -16% tov 1990

55

Uitgangspunten landbouwsector

1. Hou rekening met het aandeel en de reeds geleverde inspanningen

3 belangrijke broeikasgassen

CO2 (verbranding brandstoffen)

aandeel landbouw in Vlaamse uitstoot <5%

reductie -40% tov 1990

door energiebesparende maatregelen en investeringen in duurzame (bv. WKK) en hernieuwbare energie

56

Uitgangspunten landbouwsector

1. Hou rekening met het aandeel en de reeds geleverde inspanningen

Methaan of CH4 (vertering herkauwers en mestopslag)

aandeel landbouw in Vlaamse uitstoot 70%

reductie -10% tov 1990

door dalende veestapel, verbeterde efficiëntie (emissie/kg melk -37%)

Lachgas of N20 (mestopslag en bodemprocessen na input mest)

aandeel landbouw in Vlaamse uitstoot 50%

reductie -35% tov 1990

door dalende veestapel, strengere emissienormen, emissiearme technieken, mestverwerking, enz., 57

Uitgangspunten landbouwsector

1. Hou rekening met het aandeel en de reeds geleverde

inspanningen

Ter info

Aandeel landbouw in Europa 10%

Aandeel landbouw (+ bos- en landbeheer) in de wereld 24%

58

Uitgangspunten landbouwsector

2. Nieuwe maatregelen moeten technisch en economisch

haalbaar zijn

BBT principe (beste beschikbare technieken) = goede

milieuperformantie én technisch en economisch haalbaar

! Gevaar concurrentiepositie

! Gevaar ‘carbon leakage’ (econ. en ecol. nadeel)

59

Uitgangspunten landbouwsector

2. Nieuwe maatregelen moeten technisch en economisch

haalbaar zijn

60

Brazilië

Vlaanderen

Ierland

Referentie CFP Rundvlees [kg CO2 eq / kg vlees]

Krachtvoer Pens Mest Fossiel Totaal

Ruviaro et al., 2014 46.14 2.43 48.57

(BR) Blonk Milieuadvies, 2010 32.86 10.40 43.26

BR - Cerderbeg 2009 30.80 9.00 1.20 41.00

(BE) Leip et al., 2011 4.94 10.74 3.67 0.97 20.32

ERM & UGent, 2011 6.60 10.70 3.30 1.30 21.90

(IR) Leip et al., 2011 6.32 14.46 5.60 1.13 27.52

(IR) Blonk Milieuadvies, 2010 6.68 17.23 10.43 0.00 34.34

Casey & Holden, 2006 5.85 19.50 4.20 0.45 30.00

Carbon Footprint benchmark rundsvlees (ERM)

Uitgangspunten landbouwsector

3. Valoriseer alle geleverde inspanningen

Landbouw niet alleen deel van het probleem (uitstoot), maar ook

een deel van de oplossing

• Inspanningen WKK en HE niet correct in rekening

(energiesector ipv landbouwsector)

• Inspanningen mbt C-opslag in de bodem

(niet of onvoldoende in rekening)

61

Uitgangspunten landbouwsector

3. Valoriseer alle geleverde inspanningen

Energiegebruik landbouw

62

!

!

Uitgangspunten landbouwsector

3. Valoriseer alle geleverde inspanningen

Inspanningen mbt C-opslag in de bodem

ikv Gemeenschappelijk Landbouwbeleid :

• Randvoorwaarden (behoud permanent grasland,

erosiemaatregelen, C-gehalte,…)

• Beheerovereenkomsten (beheer KLE’s, perceelsranden,

graslanden, bloemen- en grasstroken,…)

63

Uitgangspunten landbouwsector

4. Zet in op onderzoek en ontwikkeling, kennisdeling en

vorming

Onderzoek naar efficiëntere en duurzamere productiemethoden

oa. in veehouderij (methaanemissies, onderzoek ILVO)

Onderzoek naar valorisatie methaan

oa. pocketvergisters

64

Uitgangspunten landbouwsector

5. Ga voor ondersteunende en stimulerende maatregelen

Huidig beleid heeft zijn nut bewezen

cf. VLIF steun voor energiebesparing en investeringen in

duurzame (WKK) en hernieuwbare energieproductie (zon, wind,

biomassa), energiescans via energieconsulenten,…

65

Uitgangspunten landbouwsector

Landbouw is niet alleen deel van het probleem, maar ook een deel van

de oplossing (productie duurzame en hernieuwbare energie, productie

biomassa, valoriseren nevenstromen, C-opslag in de bodem)

De land- en tuinbouwsector wil inzetten op

• een versterking van het huidige beleid (oa. energiebesparing en

productie duurzame en hernieuwbare energie)

• onderzoek en ontwikkeling, informeren en sensibiliseren (oa.

efficiëntere productiemethoden cf. duurzaam intensiveren,

optimalisatie rantsoen, C-opslag)

• samenwerkingsverbanden oa. in de agrovoedingsketen

66

Conclusie landbouwsector

Informeren, sensibiliseren, stimuleren door Boerenbond

• Algemene vorming en voorlichting (ledenbladen, website, …)

• Ondersteuning diverse onderzoeksprojecten

• Verderzetting en versterking klimaatwerking Innovatiesteunpunt

(innovatie stimuleren op bedrijfs- en sectorniveau)

• Medewerking aan nieuwe concepten (‘praktijkgids’, ‘klimaatscan’)

67

Conclusie landbouwsector

Meer informatie?

www.boerenbond.be/klimaat

www.innovatiesteunpunt.be

Brochure Goed geboerd?

www.vlaanderen.be/nl/publicaties

www.veldverkenners.be

http://www.milieurapport.be

68