Post on 01-Aug-2020
De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
1515-1648
1515
Karel V Habsburg wordt heerser over een groot deel van de Nederlanden
1572
De Geuzen ontketenen de Opstand in Holland en Zeeland
§1 Waardoor brak er een opstand uit in de Nederlanden 1515-1572
14 De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden 17 Het begin van staatsvorming en centralisatie 21 De protestantse reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had 23 Het streven van vorsten naar absolute macht
Kenmerkende aspecten
KAREL v
Landsheer der Nederlanden (17 gewesten)
Keizer Duitse Rijk
Koning Spanje
Centralisatiebeleid
Katholiek
Vervolging ketters
Habsburgse Rijk - 1555
In de 15e en 16e eeuw opbloei van de handel en nijverheid positie van de stedelijke burgerij sterker
Centralisatiebeleid Karel V bedreigde de privileges van zijn onderdanen
Onderdanen hadden privileges in ruil voor belastingafdrachten gekregen
Privileges
Protest tegen manier van reageren op de aanhang voor het protestantisme onder een minderheid van de Nederlandse bevolking
Edelen voelen zich aangetast in hun rechten/macht/privileges door centralisatie van landsheer (Karel V / Filips II), m.a.w.: minder invloed op bestuur in Nederlanden
Verhoging belastingdruk
Oorzaken Opstand
Kerkscheuring
Protest tegen manier van reageren op de aanhang voor het protestantisme onder een minderheid van de Nederlandse bevolking
Discussies over het geloof hadden in begin 16e eeuw geleid tot kerkscheuring
Luther
Luther: ‘De machtsaanspraken en zelfgemaakte wetten en regels van de kerk zijn onterecht’.
‘De Bijbel is richtinggevend.’
‘De Bijbel moet in de volkstaal worden vertaald’.
Luther zocht en vond steun voor zijn opvatting bij Duitse vorsten
1555: ‘cuius regio eius religio’(wiens gebied, diens religie’) VREDE VAN AUGSBURG
In 1521 moest Maarten Luther zichzelf verdedigen voor de Rijksdag in Worms , een vergadering van Duitse vorsten, geestelijken en steden
In 1517 had Luther de aflatenhandel bekritiseerd. Hij wilde een eind maken aan de heiligverering en bijgeloof
Paus deed hem in de ban ; kerkscheuring een feit
Voorbeeld 1: Luther verschijnt voor de rijksdag in worms (1521)
Worms (1521)
Luther moest zich verdedigen, ook voor Karel V
Standpunt van Karel V duidelijk: hij spreekt de Rijksban uit, Luther wordt verbannen
Frederik de Wijze van Saksen neemt Luther in bescherming
Aanhang van Luther groeit snel
Oorlog tot gevolg tussen Karel V en protestantse vorsten
1555 Vrede van Augsburg ‘wiens land, diens godsienst’
Calvijn
Protestante Hervormer
Meer volgelingen in Nederlanden dan Luther
‘Men moet gehoorzamen aan het gezag van God. Als koning zich hier niet aan houdt mag het volk zich verzetten’.
Vervolgingen
Karel V is katholiek, iedereen moet katholiek zijn
Hij vervolgt ketters (protestanten), ook in Nederlanden
1550 Bloedplakkaat: ketters in de Nederlanden krijgen de doodstraf
1550 Karel V: ‘Iedereen die zich schuldig maakt aan ketterij moet de doodstraf krijgen’
Tegenstanders noemen dit Bloedplakkaat
Een van de oorzaken van het verzet tegen Habsburgse landheer
Voorbeeld 2: instelling bloedplakkaat
1555 Filips II volgt zijn vader Karel V op
Hij zet kettervervolging door
Meerderheid in Nederlanden is Katholiek; ook zij waar het niet eens met vervolgingen (onrust!)
Wens: Filips zou zich
verzoenend moeten opstellen +
Oude vrijheden en privileges respecteren
Protest tegen kettervervolging
Opstandigheid tegen Filips II
onvrede over de strenge godsdienstpolitiek
de hoge belastingdruk
centralisatiepolitiek waardoor de elites in de steden en gewesten hun autonomie dreigden te verliezen
Filips II (1555-1598)
Centralisatie van het bestuur in de Nederlanden door instellen van drie Raden: 1. Raad van Staten (Breng advies uit over het beleid in de
17 gewesten) 2. Geheime Raad (Bereidt wetten voor en houdt toezicht
op uitvoering in steden en gewesten) 3. Raad van Financiën (Begroting/belasting)
Toename aantal ambtenaren, minder macht voor (hoge) edelen
Voorbeeld 3: Instelling 3 collaterale raden
Smeekschrift 1566:
Edelen proberen via smeekschrift Filips II over te halen de kettervervolgingen te matigen
Landvoogdes Margaretha van Parma legt vervolgingen tijdelijk stil.
Smeekschrift
Door tijdelijke stop vervolgingen durfden veel mensen die zomer naar Calvinistische preken te gaan
Calvinisten hadden geen kerken: preken vonden plaats in de buitenlucht
Hagepreken
Beeldenstorm 1566
in drie weken tijd vele honderden kerken onherstelbaar geschonden en vernield werden
Filips II wilde de verantwoordelijken voor de Beeldenstorm straffen en stuurde daartoe de hertog van Alva naar de Nederlanden. De vervolging van de protestanten verhevigde.
Met name Calvinisten de dupe.
Het conflict met de Spaanse landsheer liep uit op een oorlog die pas in 1648 eindigde.
Beeldenstorm (escalatie)
Hertog van Alva
Generaal
Landvoogd van de Nederlanden
Kwam in 1567 naar de Nederlanden om een eind te maken aan de politieke onrust
Stelt Raad der Beroerten (Bloedraad) in om ketters te straffen
Duizenden protestanten ontvluchtten de Nederlanden als reactie op de Bloedraad
De Noordzee op: Watergeuzen
Ook Willem van Oranje vlucht (Duitsland)
Vlucht
Prins van Orange Hoge edelman en stadhouder (plaatsvervanger van Filips)
in Holland, Zeeland, Utrecht Lid van Raad van State
Kwam uit Luthers gezin, kreeg Katholieke opvoeding aan
het hof van Karel V Hij werd grote leider van de Opstand tegen Filips II Zijn veldtochten lopen uit op mislukking 1584 vermoord door aanhanger van Filips II
Willem van Oranje
Meer succes
Watergeuzen krijgen toestemming van Willem van Oranje om schepen aan te vallen
1 april 1572 veroveren ze Den Briel
Vanaf dat moment sluiten steeds meer steden zich aan bij de Opstand: belangrijke wending!
Willem van Oranje werd door Staten van Holland tot stadhouder benoemd. Niet meer als plaatsvervanger van Filips maar als leider van de Opstand
Watergeuzen
1572
De Geuzen ontketenen de Opstand in Holland en Zeeland
1588
De Noordelijke Nederlanden gaan verder als zelfstandige republiek
§2 Waardoor resulteerde de opstand in het
onstaan van de republiek, 1572-1588
22
Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat
Kenmerkende aspecten
Alva wist de opstand in de Nederlanden niet neer te slaan
Gevolg: burgeroorlog
Willem van Oranje voerde politiek van ‘gelijkberechtiging voor de katholieken en protestanten in de opstandige gewesten’. Zijn doel bleek onhaalbaar.
Burgeroorlog
Willem van Oranje voerde een propagandaoorlog voor een breed draadvlak
Hij riep NEDERLANDERS op hun VADERLAND te beschermen tegen VREEMDE Spanjaarden
Propaganda
1572: Leiden sloot zich aan bij de Opstand tegen Spanje
Grote stad, strategisch gelegen
Alva belegert de stad gedurende een jaar
Voor Opstandelingen van groot belang om Leiden te behouden
Gevolgen belegering: honger, ziekte
Voorbeeld 1: 1574 Ontzet van Leiden
Willem van Oranje laat dijken in omgeving Leiden doorsteken om zo het land rond de stad onder water te zetten (inundatie)
Gevolg: belegeraars verlaten hun posities
Leiden ontzet (belegering doorbroken) 3 oktober 1574: Geuzen varen de hongere stad binnen (haring, wittebrood) Dit wordt tot op de dag van vandaag gevierd in Leiden
Voorbeeld 1: 1574 Ontzet van Leiden
Aflevering: Water als Wapen (Westerman)
De huurlegers van Filips II werden slecht betaald Soldaten gingen muiten
De tot dan toe loyale gewesten sluiten zich aan bij de
Pacificatie van Gent: Gezamenlijke eis van het vertrek van de Spaanse soldaten Katholieken in deze gewesten wilden dat het katholicisme ook
gehandhaafd zou blijven Echter, radicale Calvinisten namen in veel plaatsen in Brabant
en Vlaanderen de macht over Reactie: Katholieken waren bereid vrede te sluiten met Filips II
Pacificatie van Gent 1576
Alteratie = ommekeer
Amsterdam blijft Filips II lang trouw
katholiek stadsbestuur, vrees voor protestantse overname
Angst voor afslachting bij overname
Voorbeeld 2: Alteratie van Amsterdam
Opstandelingen proberen Amsterdam te bewerken:
Propaganda
Aanvallen
Economische blokkade
1578: situatie onhoudbaar.
Bestuur werd afgezet, zonder bloedvergieten
Voorbeeld 2: Alteratie van Amsterdam
Door ‘mislukken’ Pacificatie viel de Opstand uiteen.
Katholieken sloten ‘Unie van Atrecht’ om zich te verweren tegen machtsovername Calvinisten
Overgebleven opstandige gewesten sloten de Unie van Utrecht.
Opstand valt uiteen
In 1581 werd Filips II officieel afgezworen door de Opstandige gewesten: Acte van Verlatighe
‘God stelt een vorst aan om als een herder te waken over zijn volk. Het volk is er niet om alles te doen wat de vorst beveelt’
Voorbeeld 3 Acte van Verlatinghe 1581
Ook wel ‘Plakkaat van Verlatinghe’ genoemd
Wordt ook wel de ‘onafhankelijkheidsverklaring’ van de Republiek genoemd: Brabant, Gelre en Zutphen, Vlaanderen, Holland, Zeeland, Friesland, Mechelen, Utrecht
Voorbeeld 3: Acte van Verlatinghe
1584: Willem van Oranje vermoord
1585: Val van Antwerpen (Antwerpen weer in Spaanse handen)
Zoektocht naar nieuw staatshoofd (Anjou, Leicester) leverde niks op.
Moeilijkheden voor de opstandelingen
Engelse steun
1588: besluit om zonder soeverein (vorst) als Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden door te gaan
In de jaren daarop slaagde de Republiek terrein te winnen op Filips II
Probleem Filips II: Spanje voerde op te veel fronten tegelijk oorlog
Levensvatbaarheid
1596: Frankrijk en Engeland erkennen soevereiniteit van de Republiek
1648: Vrede van Munster (internationale erkenning)
Internationale erkenning
1588
De Noordelijke Nederlanden gaan verder als zelfstandige republiek
1648
Vrede van Münster
§3 Waardoor ontstond in de Republiek de Gouden Eeuw, 1588-1648
24
De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei en economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse republiek
25
Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie
Kenmerkende aspecten
Opstand valt in Noordelijke Nederlanden samen met een periode van economische groei:
Specialisatie en commercialisering van de landbouw door: Moedernegotie
Ontbreken feodale traditie
Nijverheid, scheepsbouw en handel profiteren hier van.
Economische groei
Economische stimulans:
Afsluiting Schelde en daarmee gepaard gaande instroom van tienduizenden immigranten uit de Zuidelijke Nederlanden
Economische bloei
Val van Antwerpen
Republiek: Unie van 7 zelfstandige staten. Eigen:
Wetgeving Rechtspraak Belastingheffing Statenvergadering
Vertegenwoordigers van steden en adel
Holland: steden veel macht (regenten)
Holland belangrijkste/machtigste gewest
Politiek (gewest)
Holland belangrijkste/machtigste gewest
Landsadvocaat/raadspensionaris Holland speelde leidende rol
Gewestelijke staten benoemde
Stadhouder (opperbevelhebber Staatse leger)
Politiek (gewest)
Vertegenwoordigers verschillende gewesten in de Staten-Generaal Staten-Generaal: Militair beleid Buitenlands beleid
Ondanks overwicht van Holland konden beslissingen alleen genomen worden met goedkeuring van alle gewesten. Oorlog tegen Spanje lange tijd belangrijkste gezamenlijke verantwoordelijkheid
Staten Generaal
Naast de oorlog tegen Spanje wordt verantwoordelijkheid van de Staten Generaal uitgebreid:
VOC (1602)
Beheer over Generaliteitslanden
1609-1621 (Twaalfjarig bestand): religieuze en politieke verdeeldheid neemt toe
Staten Generaal
1602: Verenigde Oostindische Compagnie werd opgericht
Concurrentie voorkomen
Alle handel op Azië moest via de VOC lopen
Gouverneur-Generaal heeft leiding VOC in ‘Indië’
Forten bouwen, soldaten aannemen, oorlog voeren, verdragen en bondgenootschappen sluiten, gebieden besturen
Voorbeeld 1 1619 Coen verplaatst het bestuurscentrum van
de VOC naar Batavia
Oorspronkelijke hoofdkwartier VOC: Bantam (Java)
Gouverneur-Generaal Jan Pieterszoon Coen bouwde na de verovering van Jakarta een nieuw VOC-centrum: Batavia
VOC-imperium werd uitgebouwd
Grote delen van Azië
Grof geweld (bijvoorbeeld: moord op duizenden inwoners van de Molukken om nootmuskaathandel in handen te krijgen.
Voorbeeld 1 1619 Coen verplaatst het bestuurscentrum van
de VOC naar Batavia
1609-1621: tijdelijke vrede tussen Spanje en Republiek
1621: oorlog hervat
1648: Vrede van Münster, einde oorlog
12-jarig bestand
Twaalfjarig Bestand (1609-1621) Wapenstilstand tussen Republiek en Spanje Religieuze en politieke tegenstellingen in Republiek nam
toe Tegenstelling Van Oldebarnevelt en Maurits
Maurits vergroot zijn macht
Van Oldebarnevelt onthoofd (1619)
Voorbeeld 2: Johan van Oldebarnevelt wordt onthoofd
Beleid in de Republiek vooral bepaald door regenten
Handelsbelangen
Inkomsten nodig voor oorlog tegen Spanje
Economie
Economie groeit
Migranten zijn nodig
Stadsbesturen geven buitenlandse kooplieden goede faciliteiten, waaronder religieuze vrijheid
Economie
Begin 17e eeuw: slechts een paar joodse gezinnen wonen in Amsterdam
Later neemt hun aantal toe
Veel Joden kwamen uit Spanje, Portugal en Oost-Europa
Mogen geloof in eigen land niet uitoefenen
In de Republiek mag dat wel
Voorbeeld 3: 1639 Bouw Portugees-Joodse synagoge in
Amsterdam
Eerste jaren: joodse immigranten hebben ‘huiskamersynagogen’
1639: Portugese Joden krijgen een echte synagoge, bij het huidige Waterloo-plein
Voorbeeld 3: 1639 Bouw Portugees-Joodse synagoge in
Amsterdam
Tolerante houding ten opzichte van joden in de Repubiek
Handelsbelangen van de regenten
Kapitaal
Joden tellen in de Republiek niet helemaal mee: uitgesloten van gilden, geen aanspraak op armenzorg
Voorbeeld 3: 1639 Bouw Portugees-Joodse synagoge in
Amsterdam
Welvaar relatief groot
Commerciële economie
Luxe-goederen (waaronder schilderijen)
Gouden Eeuw!
Economie
Het eind van de Gouden Eeuw volgde tegen het einde van de 17e eeuw, toen de positie van de Republiek in toenemende mate werd bedreigd door de opkomst van Engeland en Frankrijk
Einde Gouden Eeuw