AvondsymposiumUZAdviezenvoordedetec-een

behandelingvansuïcidaalgedrag

G.Portzky

1.WAT?-SITUERINGVHPROBLEEM:DEFINIËRINGENPREVALENTIESUÏCIDAALGEDRAG-OORZAKENENRISICOFACTOREN-SUÏCIDEPREVENTIE?

1.1.Prevalen-esuïcide

SuïcideratesinVlaanderen2014(Bron:VlaamsAgentschapZorgenGezondheid)

0

10

20

30

40

50

60

0-4jaar

5-9jaar

10-14jaar

15-19jaar

20-24jaar

25-29jaar

30-34jaar

35-39jaar

40-44jaar

45-49jaar

50-54jaar

55-59jaar

60-64jaar

65-69jaar

70-74jaar

75-79jaar

80-84jaar

85+jaar

Lee@

ijdsspe

cifie

kster@ecijfer

(1/100

.000

inwon

ers)

mannen vrouwen

SuïcideVlaanderen

•  Ongeveer1000perjaarà3perdag•  ¾vdsuïcidesmannen•  2dedoodsoorzaakbijjongeren;1stedoodsoorzaakbijvolwassenen

•  Ouderemannenbelangrijksterisicogroep,maarsuïcidepropor-oneelgeenbelangrijkedoodsoorzaakbinnendezegroepgezienvakeroverlijdendoorziektes

Evolu-esuïcidecijfersVlaanderen

Figuur: Evolutie suïcidecijfers Vlaanderen 2000-2009 (Bron: sterftecertificaten, Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid)

(Bron:VlaamsAgentschapZorgenGezondheid)

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

15-19jaar

20-24jaar

25-29jaar

30-34jaar

35-39jaar

40-44jaar

45-49jaar

50-54jaar

55-59jaar

60-64jaar

65-69jaar

70-74jaar

75-79jaar

80-84jaar

85+jaar

Lee@

ijdsspe

cifie

kster@ecijfer

(1/100

.000

inwon

ers)

2000mannen

2014mannen

2000vrouwen

2014vrouwen

VergelijkingsuïciderateswereldwijdSuïcideratesmannen Suïcideratesvrouwen

1,Litouwen58,5/100,000 1,Japan14,3/100,000

2,Kazakhstan46,2/100,000 2,Guyana11,6/100,000

3,Oekraïne40,9/100,000 3,Servië11,1/100,000

4,Letland37,6/100,000 4,Finland9,5/100,000

5,Japan36,5/100,000 5,België9,3/100,000

……

15,België26,5/100,000

Bron: WHO

1.2.Prevalen-esuïcidepogingen

•  Suïcidepoging?•  Moetersuïcidaleinten-e(doodswens)aanwezigzijnomvanpogingtespreken?–  Europa(niet)≠ VS(wel)–  Def.WHO(gebruiktinEuropa):Opzedelijk,niet-fataal,niet-habitueelgedrag,ongeachtsuïcidaleinten-e

•  Belangrijksterisicofactorvoorsuïcide;hoemeerpogingen,hoegroterhetrisico•  Belangrijkbinnensuïcidaalproces

Suïcidaalproces

•  Suïcidaliteitnietsta-sch;schommelt;evolueert

•  Procesvaneerstegedachtenaarmeerconcreteplannentotuitvoerenvandedaad

ziefiguur

Suïcidaalproces

•  Infouitpsychologisch-autopsieonderzoekomtrentsuïcidaalprocesbijjongeren?

•  Beves-gingsuïcidaalproces•  Gemiddelde-jdsduur:29mnd•  2types:

•  Kortzondervoorgaandepogingen(M=16mnd)•  Langmetvoorgaandepogingen(M=46mnd)

•  Sommigesuïcidesgebeurenzonderenigsignaal•  Laatstemndvoorsuïcidegeenduidelijkobserveerbaargedrag•  Kortensnelevoluerendprocesbijaanpassingsstoornissen

Portzkyetal.,2005

SuïcidepogingenVlaanderenOngeveer10.000spoedopnames/jaarinVlaanderenomwillevaneensuïcidepogingà30pogingen/dag

* Bron: Eenheid voor Zelfmoordonderzoek - Ugent

1.3.Oorzakenenrisicofactoren

Ø Complexenmul-factorieelbepaaldprobleemàcombina-eoorzakenenrisicofactoren

Ø Suïcidaalgedrag:resultaatvangelijk-jdigvoorkomende:-Permanentaanwezigefactoren(kwetsbaarheid/trait)-Tijdelijke,toestandsgebondenfactoren(stressfactoren/state)-Afwezigheidbeschermendefactoren

§  Neurobiologischefactoren:-  Invloedvanserotonergeneurotransmissiesysteem-  Hyperac-viteitHPA-as

§  Psychologischefactoren:–  Impulsiviteit(jongeren!)–  Stemmingsregula-e–  Overreac-viteitopnega-evesocialesignalen(afwijzing)–  Dichotoomdenken,rigidedenken–  Besluitvormingenprobleemoplossendvermogen–  Hopeloosheid

§ Socialefactoren:– Gezinskenmerken:verlieservaringen,alleenkomentestaan,problemen,familialepsychopathologie

– Sociaalnetwerk– Trauma-sche/stressvollefactoren– Maatschappelijkefactoren

§ Psychiatrischefactoren(90%):– Depressievestoornis–Bipolairestoornis– Middelenmisbruik– Eetstoornissen– Schizofreniespectrum-enanderepsycho-schestoornissen

– Persoonlijkheidsstoornissen

Gene-schefactorenVroegelevenservaringen

Neurobiologischefactoren Psychologischefactoren

KWETSBAARHEID

Socialeproblemen Psychiatrischestoornis

STRESSFACTOREN

Drempelverhogende-ofverlagendefactorenRisicoverhogend:-  Berichtgevingmedia-  Voorbeeldeninomgeving-  Toegangtotmiddelen-  Gebreksocialesteun

Beschermend:-  Kennis&aqtudeGGZ-  ToegangGGZ-  Preven-eprogramma’s-  Socialesteun

Verklarendmodelsuïcidaalgedrag(vanHeeringen,2001)

SUICIDAALGEDRAG

1.4.Suïcidepreven-e?

•  3verschillendeniveauspreven-e

UniverselePreven-e

Selec-evePreven-e

GeïndiceerdePreven-e

• Gerichtnaaralgemenebevolking• vb.sensibiliseringscampagneomtrentmentaleveerkracht

• Gerichtnaarpopula-egroepenmetverhoogdrisico• vb.deskundigheidsbevorderingbijhuisartseninzakeherkenningenbehandelingvandepressievesymptomen

• Gerichtnaarpersonendiesuïcidaalzijn.• vb.goedeopvangvansuïcidepogers

Evidence-basedstrategieënvoorSPZalsmanetal.,2016:Suicidepreven-onstrategiesrevisited:a10-yearsystema-creview,LancetPsychiatry.

Figure 1: Evidence-based strategies of suicide prevention in mental health care and in public health approaches

VlaamsAc-eplanSuïcidepreven-e

•  VASI(2006-2010):– Gezondheidsdoelstelling:"Dester@edoorzelfdodingbijmannenenvrouwenmoettegen2010verminderdzijnmet8%tenopzichtevan2000."

– Doelstellinggehaald•  VASII(2012-2020)– Gezondheidsdoelstelling:‘Dester@edoorzelfdodingbijmannenenvrouwenmoettegen2020verminderdzijnmet20%tenopzichtevan2000.’

VlaamsAc^eplanSuïcidepreven^eII

2012-2020

1.Geestelijkegezondheids-bevordering

2.Laagdrempeligetelefonischeenonlinehulp

3.Deskundigheids-bevorderingennetwerkvorming

4.Programma’sgerichtnaarhoogrisico-groepen

5.Mul^disciplinaire

richtlijnen

-  FitinjeHoofd,…-  Toolvoorouders-  TeGek!?-  ….

-www.Zelfmoord1813.be-  Zelfmoordlijn1813-  ThinkLife-  BackUp-  OnTrackAgain

-  Artsen,ziekenhuizen,HV

-  Jongeren-organisa-es

-  Poli-e-  ….

-  Richtlijnvoordetec^eenbehandeling

-  Algemenerichtlijnen

-  RichtlijnKetenzorg

-  Suïcidepogers-  Suïcidale

gedachten-  Nabestaanden,

LGBT,jongeren,ouderen,…

2.MOGELIJKHEDENDETECTIEENAANPAK-SIGNAALHERKENNINGENRISICO-INSCHATTING(GESPREKMETPATIËNT)-BEHANDELING

2.1.SignaalherkenningenRisicobepaling

• Signaalherkenningenrisicobepalingcruciaalbijsuïcidaliteitmaarenormmoeilijk!– Geenexacttevoorspellenrisico– Inschaqngopbasisvanaanwezigesignalen,risicofactorenenopbasisvanbesprekingmetpa-ënt

A.Signalenherkennen

•  60-75%heeuvoorafsignalengegeven!•  Tweesoorten:– Explicietedreigingen:vereisenonmiddellijkehulpofaandacht

– Waarschuwingssignalen:vereisenminderdringendehulp,maartochaanleidingtotverderonderzoek/bevragen

•  Dreigingen:– Dreigenomzichzelfteverminkenoftedoden– Methodenzoekenomzichzelftedodenoftoegangzoekentotmiddelenomzelfmoordteplegen

– Pratenofschrijvenoverdedood,stervenofzelfmoord

– Voorbeelden:•  Directeui-ngenvandreigingen:

–  Ikwildood–  Ikwilnietmeerleven–  Ikwilereeneindaanmaken

–  Indirecteui-ngen:•  Mijnleveniszinloos•  Ikziehetnietmeerziden•  Ikkannietmeer/ikbenop•  Ikbenjullietotlast•  Hethoeuvoormijnietmeer•  Ikhebmijntestamentgemaakt•  Vanmijzaljegeenlastmeerhebben•  Ikkanernietmeertegen,hetzoubeterzijnalshetgedaanis•  Ikzouwillenslapenennooitmeerwakkerworden•  Ikwilbijmijnvaderzijndieoverledenis

•  Waarschuwingssignalen:–  Hopeloosheid•  Bv‘Hetzalnooitmeerbetergaan’;‘ikzalvooral-jdalleenzijn’;“Ikhebnietsmeeromvoorteleven”

– Woede,boosheidofwraakzucht–  Roekeloosgedragofhetschijnbaarzondernadenkenondernemenvanrisicovolleac-viteiten

–  Gevoelvastteziden,geenuitwegteweten–  Toenemendalcohol-ofdruggebruik–  Zichterugtrekkenvanfamilie,vriendenofdesamenleving–  Angst,agita-eofslaapproblemen–  Sterkestemmingswisselingen–  Geenredenenzienomteleven,dezinvanhetlevennietzien

•  Signalenverschillensterkvpersoontotpersoon

•  Risicogroterwanneermeerderesignalenaanwezigzijn

•  Betekentnietal-jddatersprakeisvansuïcidaliteit;kanooktekenzijnstemmingsstoornis,verliesvaneendierbare,…

•  Omjuistetoedrachttekennen:Essen-eelomtebevragen!Suïcidaliteitbespreekbaarmaken!

Bevragen/gesprekaangaan

•  Pratenoversuïcidaliteitnoodzakelijk!!– Enigemanieromsuïciderisicotedetecterenen-jdighulptekunnenbieden/inschakelen

– Noodzakelijkomernstrisicotekunneninschaden– Biedtsuïcidalepersoonmogelijkheidomopentesprekenoverzelfmoordgedachtenendewanhoop•  geeuerkenning;vaakenormeopluch-ng•  Helptomgedachtenteordenenenisolementtebreken

– Erisgeenenkeleeviden-edaternaarvragenaanzettotofgedachtenuitlokt!

•  Wanneer?•  Bijsuïcidaleui-ngenofdreigingen•  Bijwaarschuwingssignalen•  Bijpersonenmetverhoogdrisico(cfr.Risicofactoren)•  Inpsychiatrischecrisissitua-es•  Tijdenstransi-emomentenineenlopendebehandeling•  Bijonverwachteveranderingen,eengebrekaanverbeteringofeenverslechteringinhetklinischbeeldvaneenpsychischeaandoening

•  Bijeeneerderesuïcidepoging

Hoegesprekstarten?•  Kanhelpenomtevertrekkenvanuitconcreteobserva-e/signalen–  Jezegtdatjehetnietmeerzietziden,watbedoeljehiermee…?

– Alsjezegtdathetnietmeerhoeuvoorjou,bedoeljedandatjelieverdoodwilzijn?

–  Jezegtdatnietsmeerlukt,watwiljehiermeezeggen?

•  Bijnietzichtbaresignalenmaarwelvermoeden:–  hoeissitua-evoorptnu?–  Hoezietpttoekomstnuverder?Zijnerplannenvoordetoekomst?

–  Bijui-ngenvannega-evetoekomstvisieàdoorvragenofernoghoopisopveranderingen;ofpa-ënthetnogmogelijkzietdaterverbetering/veranderingkomt

–  Bijverderenega-eveui-ngenàdoorvragenofpa-ëntsomsideeheeudatleventemoeilijkis/nietmeerdemoeitewaardis

–  Bijverderenega-eveui-ngenàvragenofptaanzelfmoorddenkt

•  Hoereageren?Watwerkt:–  Rus-genopenpratenoverzelfdodingenoverhetverlangenomtesterven.Hierbijkanjetegelijker-jdhetacuterisicoinschaden(zieverder)

–  Luisterenenproberentebegrijpenwatdesuïcidalepersoonbeleeu

–  Erkenninggevenvoordegevoelensdiedepersoonopdatmomentervaart

–  Inzichtgevendoormo-eventebevragenenambivalen-etebespreken

–  Zorgbehoeuenbesprekenenuitleggevenoverwelkehulpmogelijkis,aanmoedigenomcontacttezoekenbijcrisis

–  Latenven-leren–  Nagaanofomgevingkaningeschakeldwordenomteondersteunen

•  Hoereageren?Watwerktniet:–  Veroordelenvdgedachten/gevoelens:•  “daarmagjenietaandenken”;“datlijktmewatoverdreven,zelfmoordisgeenoplossing”

– Meteenposi-evezakenaangeven•  “maardelaatstekeerverteldejenogzoenthousiastover…”

–  Onmiddellijkoplossingenaandragen•  “gaereenstussenuit,danvoeljejevasteenstukbeter”

–  Valsehoopgeven•  Belovendatjeermetniemandzaloverpraten,belovendatalleproblemenkunnenopgelostworden

–  Proberenovertuigenomverderteleven•  “denkeensaanjeouders,datkanjehentochnietaandoen?”

– Minimaliseren–  Indiscussiegaan,hetrechtomtelevenoftesterven,…

B.Risico-inschaqng

•  Objec-veerhoeacuutdedreigingisopbasisvan:– Suïcidaleenhopelozegedachten:•  Frequen-e,intensiteit

–  Hoelangdenkjeeralaan?–  Hoevaakdenkjeeraan?–  Hoesterkzijnjegedachten?–  Hoeervaarjedezegedachten?(beangs-gend,geruststellend,oncontroleerbaar)

–  Benjebangomdecontroleoverjezelfteverliezen?

• Concreetheidvanplannen!!– Hebjeeralaangedachthoejehetzoudoen?– Hoeziendieplanneneruit?– Hebjealvoorbereidingengetroffen?(treinurengenoteerd,medicijnengespaard,afscheidsbrief)

• Ambivalen-enogaanwezigofniet

– Hoehebjehettotnuvolgehouden?– Welkedingenhoudenjenogtegen?(twijfel,angst,familieleden,hoopopverbetering,eerstnogzakenafwerken)– Hoeschatjedegevolgeninvooranderen?(zullenzeverdriethebben,bendangeenlastmeervoorhen,hetlaatjekoud)

– Bijkomendeklinischefactoren:•  Ernstvandepressiviteit•  Recentalcohol-ofdruggebruik

– Bijkomendefactoren:•  Recentelevensgebeurtenissen•  Isolement

2.2.BehandelingvansuïcidaliteitInterven^e Kortetermijn Langetermijn

Farmacologisch BenzodiazepinesNeurolep-ca

SSRILithiumNeurolep-ca(Clozapine)

Psychologisch Non-suïcidecontractSafety-plan

-  Cogni-evegedragstherapie-  Problem-solvingtherapie-  Dialec-schegedragstherapie/schemagerichtetherapieàToekomstgerichtetraining?

Sociaal Supervisie/bewakingHospitalisa-eMiddelenverwijderen

BetrekkenvanomgevingAanpakvansocialestressorenSysteemtherapie

•  APA,2003:Maatregelingenomveiligheidpttewaarborgen(opname)hangenafvan:– Suïcidaletoestandvdpt(inten-es,plannen)– Psychiatrischetoestand(angst,depressie,psychose)– Aanwezigheidpsychologischefactorenzoalshopeloosheidenimpulsiviteit

– Ernstvanbijkomendesymptomen(agita-e,slaaptekort…)

– Niveauvanfunc-oneren– Beschikbaarheidvansteun– Aanwezigheidvanoverwegingenomteblijvenleven(Reasonsforliving)

Behandelingvansuïciderisico

Bijzondereaandachtspunten•  Veiligheid–  Safetyplan–  Seqng/ketenzorg-zorgpad–  Behandeling

•  Neurobiologischeinterven-es– An-depressiva/ECT;an-psycho-ca;lithium

•  Psychotherapeu-scheinterven-es–  CBTvsandere

•  Chroniciteit

•  Basiscomponentensafetyplan:1.  Herkennenvanwaarschuwingssignalendieaangevendateen

suïcidalecrisiszoukunnenontstaan2.  Iden-ficerenenhanterenvancopingsstrategieëndiezelf

kunnentoegepastwordenzonderdatanderepersonenmoetengecontacteerdworden

3.  Contactenmetanderengebruikenalseenmiddelomafleidingtehebbenvansuïcidalegedachten(naargezondesocialeseqngsgaan,ofnaarfamiliediesteunkangevenzonderdatsuïcidalegedachtenbesprokenworden)

4.  Familieofvriendencontacterendiekunnenhelpenbijeencrisisenmetwiedesuïcidaliteitkanbesprokenworden

5.  Contactopnemenmetprofessionelehulpverleners6.  Mogelijkheidtotgevaarlijkemiddelenverminderenhdps://www.zelfmoord1813.be/sites/all/themes/zelfmoord1813/files/safetyplan-invullen.pdf

2.VOORSTELLINGRICHTLIJNENE-LEARNINGTOOL-MULTIDISCIPLINAIRERICHTLIJN-E-LEARNINGTOOLSP-REFLEX

KADER

DOELGROEP•  hulpverlenersbinnendegezondheidszorginVlaanderen•  primair:artsen,psychologen,psychotherapeuten,

verpleegkundigenDOELSTELLINGEN•  zorgvoorsuïcidalepersonenversterken•  aanscherpenvankennis,aqtudesenvaardighedenm.b.t.de

detec-eenbehandelingvansuïcidaliteit•  sensibiliserenoverhetbelangennutvansuïcidepreven-eeneen

suïcidepreven-ebeleid•  evidencebasedwerkens-muleren

KLINISCHEVRAAG

Hoedetecteerje-alshulpverlenerbinnendegezondheidszorginVlaanderen-suïcidaliteitenwelkeevidencebasedinterven-eszijnervoorhandenommetsuïciderisicoomtegaan?

INHOUDOPBOUW

DEEL1:Inleiding

DEEL2:Detec-e

DEEL3:Interven-es

DEEL4:Naeenpoging

DEEL5:Naeensuïcide

DEEL6:Suïcidepreven-ebeleid

BIJLAGEGezondheidszorgwetgeving

BIJLAGEMethodologieenImplementa-e

DEEL1INLEIDING

•  Uitgangspunten•  Theorie:verklarendmodelensuïcidaalproces• 

DEEL2DETECTIE

•  Hoeherkenjesignalen?

•  Hoegajeingesprekoverzelfmoord?

•  Hoeschatjehetsuïciderisicoinenhoegajeditformuleren?

«Ikkannietmeer.»«Ikziehetnietmeerziden.»«Ikbenvoornietsgoed.»«Niemandkanmijhelpen.»

DEEL3INTERVENTIES

•  Welkecomponentenomvateenbehandelplan?

•  Welkeinterven-eszijnaanbevolen?– Safetyplan– Neurobiologisch– Psychotherapeu-sch– Onlinetools

DEEL4NAEENSUÏCIDEPOGING

•  Zorgpad

•  Aandachtspuntenbijjongesuïcidepogers

•  LinknaarIPEOenKIPEOinstrument

EersteOpvang Opvolging Doorverwijzingenontslag

Registra-eenEvalua-e

DEEL5NAEENSUÏCIDE

•  Welkestappenonderneemjenaeensuïcide?

•  Hoevangjenabestaandenop?•  Hoedraagjezorgvoorjezelfalshulpverlener?

DEEL6SUÏCIDEPREVENTIEBELEID

•  Watomvateensuïcidepreven-ebeleid?–  Visie–  Aanmelding,behandelingenvervolgzorg–  Naeensuïcideofsuïcidepoging–  Vorming,intervisieenzelfzorg–  Infrastructureleenmedica-egebondenmaatregelen

–  Registra-e–  Evalua-e

BIJLAGE

WAARVERKRIJGBAAR?

•  Volledigerichtlijn(online):tedownloadenop

www.zelfmoord1813.be/sp-reflex•  Samenvaqng:tebestellenviawww.zelfmoord1813.be/publica-es•  Vormingsaanbodop:www.zelfmoord1813.be/vorming