Avondsymposium UZ Adviezen voor de detec-e en behandeling … zorgaanbod... · 2017. 6. 29. · –...
54
Avondsymposium UZ Adviezen voor de detec-e en behandeling van suïcidaal gedrag G. Portzky
Transcript of Avondsymposium UZ Adviezen voor de detec-e en behandeling … zorgaanbod... · 2017. 6. 29. · –...
AvondsymposiumUZAdviezenvoordedetec-een
behandelingvansuïcidaalgedrag
G.Portzky
1.WAT?-SITUERINGVHPROBLEEM:DEFINIËRINGENPREVALENTIESUÏCIDAALGEDRAG-OORZAKENENRISICOFACTOREN-SUÏCIDEPREVENTIE?
1.1.Prevalen-esuïcide
SuïcideratesinVlaanderen2014(Bron:VlaamsAgentschapZorgenGezondheid)
0
10
20
30
40
50
60
0-4jaar
5-9jaar
10-14jaar
15-19jaar
20-24jaar
25-29jaar
30-34jaar
35-39jaar
40-44jaar
45-49jaar
50-54jaar
55-59jaar
60-64jaar
65-69jaar
70-74jaar
75-79jaar
80-84jaar
85+jaar
Lee@
ijdsspe
cifie
kster@ecijfer
(1/100
.000
inwon
ers)
mannen vrouwen
SuïcideVlaanderen
• Ongeveer1000perjaarà3perdag• ¾vdsuïcidesmannen• 2dedoodsoorzaakbijjongeren;1stedoodsoorzaakbijvolwassenen
• Ouderemannenbelangrijksterisicogroep,maarsuïcidepropor-oneelgeenbelangrijkedoodsoorzaakbinnendezegroepgezienvakeroverlijdendoorziektes
Evolu-esuïcidecijfersVlaanderen
Figuur: Evolutie suïcidecijfers Vlaanderen 2000-2009 (Bron: sterftecertificaten, Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid)
(Bron:VlaamsAgentschapZorgenGezondheid)
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
15-19jaar
20-24jaar
25-29jaar
30-34jaar
35-39jaar
40-44jaar
45-49jaar
50-54jaar
55-59jaar
60-64jaar
65-69jaar
70-74jaar
75-79jaar
80-84jaar
85+jaar
Lee@
ijdsspe
cifie
kster@ecijfer
(1/100
.000
inwon
ers)
2000mannen
2014mannen
2000vrouwen
2014vrouwen
VergelijkingsuïciderateswereldwijdSuïcideratesmannen Suïcideratesvrouwen
1,Litouwen58,5/100,000 1,Japan14,3/100,000
2,Kazakhstan46,2/100,000 2,Guyana11,6/100,000
3,Oekraïne40,9/100,000 3,Servië11,1/100,000
4,Letland37,6/100,000 4,Finland9,5/100,000
5,Japan36,5/100,000 5,België9,3/100,000
……
15,België26,5/100,000
Bron: WHO
1.2.Prevalen-esuïcidepogingen
• Suïcidepoging?• Moetersuïcidaleinten-e(doodswens)aanwezigzijnomvanpogingtespreken?– Europa(niet)≠ VS(wel)– Def.WHO(gebruiktinEuropa):Opzedelijk,niet-fataal,niet-habitueelgedrag,ongeachtsuïcidaleinten-e
• Belangrijksterisicofactorvoorsuïcide;hoemeerpogingen,hoegroterhetrisico• Belangrijkbinnensuïcidaalproces
Suïcidaalproces
• Suïcidaliteitnietsta-sch;schommelt;evolueert
• Procesvaneerstegedachtenaarmeerconcreteplannentotuitvoerenvandedaad
ziefiguur
Suïcidaalproces
• Infouitpsychologisch-autopsieonderzoekomtrentsuïcidaalprocesbijjongeren?
• Beves-gingsuïcidaalproces• Gemiddelde-jdsduur:29mnd• 2types:
• Kortzondervoorgaandepogingen(M=16mnd)• Langmetvoorgaandepogingen(M=46mnd)
• Sommigesuïcidesgebeurenzonderenigsignaal• Laatstemndvoorsuïcidegeenduidelijkobserveerbaargedrag• Kortensnelevoluerendprocesbijaanpassingsstoornissen
Portzkyetal.,2005
SuïcidepogingenVlaanderenOngeveer10.000spoedopnames/jaarinVlaanderenomwillevaneensuïcidepogingà30pogingen/dag
* Bron: Eenheid voor Zelfmoordonderzoek - Ugent
1.3.Oorzakenenrisicofactoren
Ø Complexenmul-factorieelbepaaldprobleemàcombina-eoorzakenenrisicofactoren
Ø Suïcidaalgedrag:resultaatvangelijk-jdigvoorkomende:-Permanentaanwezigefactoren(kwetsbaarheid/trait)-Tijdelijke,toestandsgebondenfactoren(stressfactoren/state)-Afwezigheidbeschermendefactoren
§ Neurobiologischefactoren:- Invloedvanserotonergeneurotransmissiesysteem- Hyperac-viteitHPA-as
§ Psychologischefactoren:– Impulsiviteit(jongeren!)– Stemmingsregula-e– Overreac-viteitopnega-evesocialesignalen(afwijzing)– Dichotoomdenken,rigidedenken– Besluitvormingenprobleemoplossendvermogen– Hopeloosheid
§ Socialefactoren:– Gezinskenmerken:verlieservaringen,alleenkomentestaan,problemen,familialepsychopathologie
– Sociaalnetwerk– Trauma-sche/stressvollefactoren– Maatschappelijkefactoren
§ Psychiatrischefactoren(90%):– Depressievestoornis–Bipolairestoornis– Middelenmisbruik– Eetstoornissen– Schizofreniespectrum-enanderepsycho-schestoornissen
– Persoonlijkheidsstoornissen
Gene-schefactorenVroegelevenservaringen
Neurobiologischefactoren Psychologischefactoren
KWETSBAARHEID
Socialeproblemen Psychiatrischestoornis
STRESSFACTOREN
Drempelverhogende-ofverlagendefactorenRisicoverhogend:- Berichtgevingmedia- Voorbeeldeninomgeving- Toegangtotmiddelen- Gebreksocialesteun
Beschermend:- Kennis&aqtudeGGZ- ToegangGGZ- Preven-eprogramma’s- Socialesteun
Verklarendmodelsuïcidaalgedrag(vanHeeringen,2001)
SUICIDAALGEDRAG
1.4.Suïcidepreven-e?
• 3verschillendeniveauspreven-e
UniverselePreven-e
Selec-evePreven-e
GeïndiceerdePreven-e
• Gerichtnaaralgemenebevolking• vb.sensibiliseringscampagneomtrentmentaleveerkracht
• Gerichtnaarpopula-egroepenmetverhoogdrisico• vb.deskundigheidsbevorderingbijhuisartseninzakeherkenningenbehandelingvandepressievesymptomen
• Gerichtnaarpersonendiesuïcidaalzijn.• vb.goedeopvangvansuïcidepogers
Evidence-basedstrategieënvoorSPZalsmanetal.,2016:Suicidepreven-onstrategiesrevisited:a10-yearsystema-creview,LancetPsychiatry.
Figure 1: Evidence-based strategies of suicide prevention in mental health care and in public health approaches
VlaamsAc-eplanSuïcidepreven-e
• VASI(2006-2010):– Gezondheidsdoelstelling:"Dester@edoorzelfdodingbijmannenenvrouwenmoettegen2010verminderdzijnmet8%tenopzichtevan2000."
– Doelstellinggehaald• VASII(2012-2020)– Gezondheidsdoelstelling:‘Dester@edoorzelfdodingbijmannenenvrouwenmoettegen2020verminderdzijnmet20%tenopzichtevan2000.’
VlaamsAc^eplanSuïcidepreven^eII
2012-2020
1.Geestelijkegezondheids-bevordering
2.Laagdrempeligetelefonischeenonlinehulp
3.Deskundigheids-bevorderingennetwerkvorming
4.Programma’sgerichtnaarhoogrisico-groepen
5.Mul^disciplinaire
richtlijnen
- FitinjeHoofd,…- Toolvoorouders- TeGek!?- ….
-www.Zelfmoord1813.be- Zelfmoordlijn1813- ThinkLife- BackUp- OnTrackAgain
- Artsen,ziekenhuizen,HV
- Jongeren-organisa-es
- Poli-e- ….
- Richtlijnvoordetec^eenbehandeling
- Algemenerichtlijnen
- RichtlijnKetenzorg
- Suïcidepogers- Suïcidale
gedachten- Nabestaanden,
LGBT,jongeren,ouderen,…
2.MOGELIJKHEDENDETECTIEENAANPAK-SIGNAALHERKENNINGENRISICO-INSCHATTING(GESPREKMETPATIËNT)-BEHANDELING
2.1.SignaalherkenningenRisicobepaling
• Signaalherkenningenrisicobepalingcruciaalbijsuïcidaliteitmaarenormmoeilijk!– Geenexacttevoorspellenrisico– Inschaqngopbasisvanaanwezigesignalen,risicofactorenenopbasisvanbesprekingmetpa-ënt
A.Signalenherkennen
• 60-75%heeuvoorafsignalengegeven!• Tweesoorten:– Explicietedreigingen:vereisenonmiddellijkehulpofaandacht
– Waarschuwingssignalen:vereisenminderdringendehulp,maartochaanleidingtotverderonderzoek/bevragen
• Dreigingen:– Dreigenomzichzelfteverminkenoftedoden– Methodenzoekenomzichzelftedodenoftoegangzoekentotmiddelenomzelfmoordteplegen
– Pratenofschrijvenoverdedood,stervenofzelfmoord
– Voorbeelden:• Directeui-ngenvandreigingen:
– Ikwildood– Ikwilnietmeerleven– Ikwilereeneindaanmaken
– Indirecteui-ngen:• Mijnleveniszinloos• Ikziehetnietmeerziden• Ikkannietmeer/ikbenop• Ikbenjullietotlast• Hethoeuvoormijnietmeer• Ikhebmijntestamentgemaakt• Vanmijzaljegeenlastmeerhebben• Ikkanernietmeertegen,hetzoubeterzijnalshetgedaanis• Ikzouwillenslapenennooitmeerwakkerworden• Ikwilbijmijnvaderzijndieoverledenis
• Waarschuwingssignalen:– Hopeloosheid• Bv‘Hetzalnooitmeerbetergaan’;‘ikzalvooral-jdalleenzijn’;“Ikhebnietsmeeromvoorteleven”
– Woede,boosheidofwraakzucht– Roekeloosgedragofhetschijnbaarzondernadenkenondernemenvanrisicovolleac-viteiten
– Gevoelvastteziden,geenuitwegteweten– Toenemendalcohol-ofdruggebruik– Zichterugtrekkenvanfamilie,vriendenofdesamenleving– Angst,agita-eofslaapproblemen– Sterkestemmingswisselingen– Geenredenenzienomteleven,dezinvanhetlevennietzien
• Signalenverschillensterkvpersoontotpersoon
• Risicogroterwanneermeerderesignalenaanwezigzijn
• Betekentnietal-jddatersprakeisvansuïcidaliteit;kanooktekenzijnstemmingsstoornis,verliesvaneendierbare,…
• Omjuistetoedrachttekennen:Essen-eelomtebevragen!Suïcidaliteitbespreekbaarmaken!
Bevragen/gesprekaangaan
• Pratenoversuïcidaliteitnoodzakelijk!!– Enigemanieromsuïciderisicotedetecterenen-jdighulptekunnenbieden/inschakelen
– Noodzakelijkomernstrisicotekunneninschaden– Biedtsuïcidalepersoonmogelijkheidomopentesprekenoverzelfmoordgedachtenendewanhoop• geeuerkenning;vaakenormeopluch-ng• Helptomgedachtenteordenenenisolementtebreken
– Erisgeenenkeleeviden-edaternaarvragenaanzettotofgedachtenuitlokt!
• Wanneer?• Bijsuïcidaleui-ngenofdreigingen• Bijwaarschuwingssignalen• Bijpersonenmetverhoogdrisico(cfr.Risicofactoren)• Inpsychiatrischecrisissitua-es• Tijdenstransi-emomentenineenlopendebehandeling• Bijonverwachteveranderingen,eengebrekaanverbeteringofeenverslechteringinhetklinischbeeldvaneenpsychischeaandoening
• Bijeeneerderesuïcidepoging
Hoegesprekstarten?• Kanhelpenomtevertrekkenvanuitconcreteobserva-e/signalen– Jezegtdatjehetnietmeerzietziden,watbedoeljehiermee…?
– Alsjezegtdathetnietmeerhoeuvoorjou,bedoeljedandatjelieverdoodwilzijn?
– Jezegtdatnietsmeerlukt,watwiljehiermeezeggen?
• Bijnietzichtbaresignalenmaarwelvermoeden:– hoeissitua-evoorptnu?– Hoezietpttoekomstnuverder?Zijnerplannenvoordetoekomst?
– Bijui-ngenvannega-evetoekomstvisieàdoorvragenofernoghoopisopveranderingen;ofpa-ënthetnogmogelijkzietdaterverbetering/veranderingkomt
– Bijverderenega-eveui-ngenàdoorvragenofpa-ëntsomsideeheeudatleventemoeilijkis/nietmeerdemoeitewaardis
– Bijverderenega-eveui-ngenàvragenofptaanzelfmoorddenkt
• Hoereageren?Watwerkt:– Rus-genopenpratenoverzelfdodingenoverhetverlangenomtesterven.Hierbijkanjetegelijker-jdhetacuterisicoinschaden(zieverder)
– Luisterenenproberentebegrijpenwatdesuïcidalepersoonbeleeu
– Erkenninggevenvoordegevoelensdiedepersoonopdatmomentervaart
– Inzichtgevendoormo-eventebevragenenambivalen-etebespreken
– Zorgbehoeuenbesprekenenuitleggevenoverwelkehulpmogelijkis,aanmoedigenomcontacttezoekenbijcrisis
– Latenven-leren– Nagaanofomgevingkaningeschakeldwordenomteondersteunen
• Hoereageren?Watwerktniet:– Veroordelenvdgedachten/gevoelens:• “daarmagjenietaandenken”;“datlijktmewatoverdreven,zelfmoordisgeenoplossing”
– Meteenposi-evezakenaangeven• “maardelaatstekeerverteldejenogzoenthousiastover…”
– Onmiddellijkoplossingenaandragen• “gaereenstussenuit,danvoeljejevasteenstukbeter”
– Valsehoopgeven• Belovendatjeermetniemandzaloverpraten,belovendatalleproblemenkunnenopgelostworden
– Proberenovertuigenomverderteleven• “denkeensaanjeouders,datkanjehentochnietaandoen?”
– Minimaliseren– Indiscussiegaan,hetrechtomtelevenoftesterven,…
B.Risico-inschaqng
• Objec-veerhoeacuutdedreigingisopbasisvan:– Suïcidaleenhopelozegedachten:• Frequen-e,intensiteit
– Hoelangdenkjeeralaan?– Hoevaakdenkjeeraan?– Hoesterkzijnjegedachten?– Hoeervaarjedezegedachten?(beangs-gend,geruststellend,oncontroleerbaar)
– Benjebangomdecontroleoverjezelfteverliezen?
• Concreetheidvanplannen!!– Hebjeeralaangedachthoejehetzoudoen?– Hoeziendieplanneneruit?– Hebjealvoorbereidingengetroffen?(treinurengenoteerd,medicijnengespaard,afscheidsbrief)
• Ambivalen-enogaanwezigofniet
– Hoehebjehettotnuvolgehouden?– Welkedingenhoudenjenogtegen?(twijfel,angst,familieleden,hoopopverbetering,eerstnogzakenafwerken)– Hoeschatjedegevolgeninvooranderen?(zullenzeverdriethebben,bendangeenlastmeervoorhen,hetlaatjekoud)
– Bijkomendeklinischefactoren:• Ernstvandepressiviteit• Recentalcohol-ofdruggebruik
– Bijkomendefactoren:• Recentelevensgebeurtenissen• Isolement
2.2.BehandelingvansuïcidaliteitInterven^e Kortetermijn Langetermijn
Farmacologisch BenzodiazepinesNeurolep-ca
SSRILithiumNeurolep-ca(Clozapine)
Psychologisch Non-suïcidecontractSafety-plan
- Cogni-evegedragstherapie- Problem-solvingtherapie- Dialec-schegedragstherapie/schemagerichtetherapieàToekomstgerichtetraining?
Sociaal Supervisie/bewakingHospitalisa-eMiddelenverwijderen
BetrekkenvanomgevingAanpakvansocialestressorenSysteemtherapie
• APA,2003:Maatregelingenomveiligheidpttewaarborgen(opname)hangenafvan:– Suïcidaletoestandvdpt(inten-es,plannen)– Psychiatrischetoestand(angst,depressie,psychose)– Aanwezigheidpsychologischefactorenzoalshopeloosheidenimpulsiviteit
– Ernstvanbijkomendesymptomen(agita-e,slaaptekort…)
– Niveauvanfunc-oneren– Beschikbaarheidvansteun– Aanwezigheidvanoverwegingenomteblijvenleven(Reasonsforliving)
Behandelingvansuïciderisico
Bijzondereaandachtspunten• Veiligheid– Safetyplan– Seqng/ketenzorg-zorgpad– Behandeling
• Neurobiologischeinterven-es– An-depressiva/ECT;an-psycho-ca;lithium
• Psychotherapeu-scheinterven-es– CBTvsandere
• Chroniciteit
• Basiscomponentensafetyplan:1. Herkennenvanwaarschuwingssignalendieaangevendateen
suïcidalecrisiszoukunnenontstaan2. Iden-ficerenenhanterenvancopingsstrategieëndiezelf
kunnentoegepastwordenzonderdatanderepersonenmoetengecontacteerdworden
3. Contactenmetanderengebruikenalseenmiddelomafleidingtehebbenvansuïcidalegedachten(naargezondesocialeseqngsgaan,ofnaarfamiliediesteunkangevenzonderdatsuïcidalegedachtenbesprokenworden)
4. Familieofvriendencontacterendiekunnenhelpenbijeencrisisenmetwiedesuïcidaliteitkanbesprokenworden
5. Contactopnemenmetprofessionelehulpverleners6. Mogelijkheidtotgevaarlijkemiddelenverminderenhdps://www.zelfmoord1813.be/sites/all/themes/zelfmoord1813/files/safetyplan-invullen.pdf
2.VOORSTELLINGRICHTLIJNENE-LEARNINGTOOL-MULTIDISCIPLINAIRERICHTLIJN-E-LEARNINGTOOLSP-REFLEX
KADER
DOELGROEP• hulpverlenersbinnendegezondheidszorginVlaanderen• primair:artsen,psychologen,psychotherapeuten,
verpleegkundigenDOELSTELLINGEN• zorgvoorsuïcidalepersonenversterken• aanscherpenvankennis,aqtudesenvaardighedenm.b.t.de
detec-eenbehandelingvansuïcidaliteit• sensibiliserenoverhetbelangennutvansuïcidepreven-eeneen
suïcidepreven-ebeleid• evidencebasedwerkens-muleren
KLINISCHEVRAAG
Hoedetecteerje-alshulpverlenerbinnendegezondheidszorginVlaanderen-suïcidaliteitenwelkeevidencebasedinterven-eszijnervoorhandenommetsuïciderisicoomtegaan?
INHOUDOPBOUW
DEEL1:Inleiding
DEEL2:Detec-e
DEEL3:Interven-es
DEEL4:Naeenpoging
DEEL5:Naeensuïcide
DEEL6:Suïcidepreven-ebeleid
BIJLAGEGezondheidszorgwetgeving
BIJLAGEMethodologieenImplementa-e
DEEL1INLEIDING
• Uitgangspunten• Theorie:verklarendmodelensuïcidaalproces•
DEEL2DETECTIE
• Hoeherkenjesignalen?
• Hoegajeingesprekoverzelfmoord?
• Hoeschatjehetsuïciderisicoinenhoegajeditformuleren?
«Ikkannietmeer.»«Ikziehetnietmeerziden.»«Ikbenvoornietsgoed.»«Niemandkanmijhelpen.»
DEEL3INTERVENTIES
• Welkecomponentenomvateenbehandelplan?
• Welkeinterven-eszijnaanbevolen?– Safetyplan– Neurobiologisch– Psychotherapeu-sch– Onlinetools
DEEL4NAEENSUÏCIDEPOGING
• Zorgpad
• Aandachtspuntenbijjongesuïcidepogers
• LinknaarIPEOenKIPEOinstrument
EersteOpvang Opvolging Doorverwijzingenontslag
Registra-eenEvalua-e
DEEL5NAEENSUÏCIDE
• Welkestappenonderneemjenaeensuïcide?
• Hoevangjenabestaandenop?• Hoedraagjezorgvoorjezelfalshulpverlener?
DEEL6SUÏCIDEPREVENTIEBELEID
• Watomvateensuïcidepreven-ebeleid?– Visie– Aanmelding,behandelingenvervolgzorg– Naeensuïcideofsuïcidepoging– Vorming,intervisieenzelfzorg– Infrastructureleenmedica-egebondenmaatregelen
– Registra-e– Evalua-e
BIJLAGE
WAARVERKRIJGBAAR?
• Volledigerichtlijn(online):tedownloadenop
www.zelfmoord1813.be/sp-reflex• Samenvaqng:tebestellenviawww.zelfmoord1813.be/publica-es• Vormingsaanbodop:www.zelfmoord1813.be/vorming
