"Alike“: over sleur uithouden animated short film by Daniel Martínez Lara

https://www.youtube.com/watch?v=kQjtK32mGJQ

ZORG VOOR SPIRIT

Spirit voor zorg

Dr. Katrien Cornette

Aalst, 13 nov 2017

“De beste zorg bepalen we samen"

https://www.youtube.com/watch?v=fe0icVe6Apg

Spiritualiteit als Diepte-dimensie

Dit is een foto van een rotsformatie aan een meer

in Birma.

Deze foto kan slechts een paar maal per jaar

gemaakt worden. Dit hangt af van de manier

waarop de zonnestralen vallen op het meer.

Draai je hoofd een beetje naar links dan zie je

wat er zich in de diepte aftekent op deze foto.

Zie je het nog steeds niet?

Vaak een kwestie van goed kijken!

Besluit: SPIRITUALITEIT

als dieptedimensie (3D’s)

Doodgewone in de zorg: kan een gans andere

wereld oproepen, naargelang de bril die je opzet !

Divers: niet zo dat elke situatie voor iedereen iets

dieper oproept

Dynamisch: veel hangt af van de levenservaring

van de kijker

NIET OORDELEN + NEDERIGHEID !

Volheid

Eenzaamheid Vrijheid

Dood Leven

Schuld & schaamte Verbinding

Kwetsbaarheid

Vervolg

LINDA: 33 jaar, borderline,

ver gevorderde anorexia,

Protestantse afkomst, dochter dominee

Leven en dood

Mo, 45 jaar, geïnterneerd,

psychose, moslim

eenzaamheid en verbinding

Schuld en vrijheid

Vervolg

I. BELANG VAN SPIRITUELE DIMENSIE

meer dan pijn alleen!

II. OBSERVATIE SPIRITUELE PIJN

eigen-aardige vorm van pijn die vraagt om

III. SPIRITUELE ZORG VOOR ELKAAR

gelaagde vorm van zorg

IV. ONMACHT & LEEGTE UITHOUDEN

I. Belang spirituele dimensie

Heb je altijd bij (niet

weg te gommen;

maar daarom niet

altijd zichtbaar !)

Berust vaak op een

kleine basis ! Voldoende om in

evenwicht te blijven

1.1. LUCAS-model (1998)

Spiritualiteit als dragend grondvlak

= 3D-onderbouw van de bio-

psycho-sociale driehoek:

------------------------------------

Spirituele = dat wat mij

draagt, stut, inspireert, en

veerkracht geeft !

Fysisch Psychisch

Sociaal

= SPIRITUEEL

1.2. Consensusdefinitie (EAPC, 2010)

SPIRITUALITEIT

is de dynamische dimensie van het menselijke leven die

verband houdt met de wijze waarop personen zin ervaren,

tot uitdrukking brengen, en/of zoeken

en de wijze waarop zij in verbinding staan met :

het moment,

met zichzelf,

met anderen,

met de natuur,

met datgene wat betekenisvol en/of heilig is.

4-Bronnen-theorie

(K.G. Dürckheim)

“Ultreïa”

Wat helpt om met grenzen om te gaan

1. Stuwende kracht van de natuur

Opa Jan en de ajuinbollen

JAN:

“Kon ik nog maar eens over mijn velden gaan…”

2. Stuwende kracht

van cultuur

“Kon ik nog maar eens salsa dansen..”

3. Stuwende kracht van relaties

Grote René en kleine René Grote René en kleine René

4. Stuwende kracht van cultus

Dopen… zoveel meer dan water sprenkelen

ZOEM

Denk terug aan het voorbije WE +

aan wat jou het meest deed

herbronnen.

Welke van boven vermelde

spirituele bronnen herken je?

II. Spirituele pijn

Levensmoeheid die optreedt wanneer courante spirituele bronnen niet meer afdoende helpen om met de levenslasten om te gaan

Deze moeheid doortrekt én vergroot lichamelijke, emotionele en sociale pijn (je kan ze er niet van losmaken)

Is wat de patiënt zegt dat het is

Herkennen van spirituele pijn?

Verkennend onderzoek

bij verpleegkundigen op

een PZ-eenheid.

Implicaties voor

vorming en training?

[M. Van de Wiele en K.

Cornette (< BANABA PZ,

HUB, Brussel, 2011)].

LUCAS-model (1998)

xx

Spiritueel worstelen vertoont zich zelden in manifest gedrag,

maar komt veelal naar buiten in meta-communicatief gedrag

Fysisch Psychisch

Sociaal

= SPIRITUEEL

O

Manifestaties / Indicatoren RN Central, Nursing Care Plan, Spiritual Distress (2007)

- In vraagstelling gebruikelijke spiritualiteit / religie - Wanhoop, hopeloosheid

- Niet meer in staat gewone rituelen uit te voeren - Algemeen gebrek aan levenslust, levensmoeheid - Vertelt over de leegte die ervaren wordt

- Refractaire pijn of symptomen

- Onverklaarbare angst, woede, schuld, wrok, ..

- Isolatie, zich terugtrekken van betekenisvolle

anderen

Top 3 volgens verpleegkundigen van indicatoren

die kunnen wijzen op verborgen spirituele noden

(< handelingsmodel K. CORNETTE, 2001)

1. Niet kunnen loslaten: 92%

2. Lijden aan wat nooit uitgesproken werd: 89%

3. Angst voor de dood en het hiernamaals: 85%

Massage

Verzoeningsritueel, biecht

Deelname aan gebedsgroep

Geleide meditatie

Religieuze of spirituele boeken

aanreiken

Kunstwerken bekijken

Muziek beluisteren

Yoga, Tai Chi, mindfulness

Pijl tekenen naar het Oosten

Stilte

Afspreken niets te doen www.gwish.org

III. Spirituele zorg

3.1. Aanbod

3.2. Waarschuwingen

Meer dan interventies alleen nodig!

Vaardigheden om spirituele nood

naar buiten te brengen

TOP 3 volgens verpleegkundigen:

[M. Van de Wiele en K. Cornette (2011)]

1. Presentie (als mens totaal aanwezig zijn): 71%

2. Intuïtief weten en timing bij interventies kunnen

inschatten: 68%

3. Kunnen omgaan met onmacht: 50%

…

13.Vriendelijkheid: 17%

3.2. Waarschuwingen

Meer dan interventies alleen nodig!

1. Reflex van pijncontrole loslaten

2. Hanteren nieuw, gelaagd zorgmodel met plaats

voor hoofd / hart / buik

3. Inbouwen van 4 grondhoudingen: geduld / geloven

in groeikracht / groter maken van de innerlijke

klankkast / én gedreven detailzorg

1. Pijn‘controle’ loslaten

Dame Saunders, Spiritual Pain, in JPC

4 (1988) nr.3, p.29:

“ Nadat we ons ten volle

ingespannen hebben om de

fysische pijn en symptomen onder

controle te krijgen, zouden we er

gemakkelijk toe kunnen verleid

worden om de spirituele

pijncomponent op dezelfde

manier aan te pakken.

Maar alleen een klein deel van de

spirituele pijn, nl. de onrealistische

angst- en schuldgevoelens, kan van

buitenaf gecontroleerd worden. Het

overgrote deel zal maar op-lossen, als

ze naar boven gebracht en doorleefd

kan worden, als de pijn zelf de tijd krijgt

om te groeien naar nieuw inzicht.”

(The very pain itself may lead to

resolution or a new vision).

2. Gelaagd zorgmodel

Sheila CASSIDY: alternatief voor

klassiek, eenduidig problem-

solving model:

Op elk moment in de zorg

verschillende niveaus in elkaar

kunnen schuiven !

HOOFD-- KENNIS ------------- HELPEN

(kopstem) (professionalisme) Interventie

HART -- KUNDE ------------- LUISTEREN

(keelstem) (empathie) Presentie

BUIK -- KUNST ------------ DELEN VAN

(buikstem)(weerloze kwetsbaarheid) NIET-WETEN

Mededogen = Latende vorm van handelen

- Hoofd

- Hart

- Buik

3. Inbouwen grondhoudingen

(vanuit verbinding met een bron)

Elly Hoogeveen (moreel

consulente): “Het gaat er

om een grondhouding (!)

te bezitten, waarbij we de

binnenkant van de ander

naar buiten laten komen.”

3.1. Geduld

3.2. Groter maken van je innerlijke

klankkast

“‘Innerlijke ruimte’ verwijst naar een gemoedstoestand in jezelf: het is een kwaliteit waardoor je emoties van een ander (bv. angst, woede, eenzaamheid, maar ook plezier en liefde) kunt toelaten - zonder er zelf door meegesleept te worden. Je kunt ze ‘ergens’ plaatsen, en daardoor verbetert je luisteren.”

• Carlo Leget, Ruimte om te sterven,Tielt, 2003:

Die ruimte in jezelf

kun je vergroten door:

FB te aanhoren

Intervisie / supervisie

Meditatie

Lichaamswerk

…

3.3. Geloven in groeikracht

“Plus est en vous!”

De les van de

vlinder

Stilte-experiment (Amnesty)

STILTE

https://www.youtube.com/watch?v=nf4-NAqQrn4

3.4. Gedreven detailzorg

“Il était une fois…”:

de pater en de beker

chocomelk

Ode aan het gewone (Marinus van den Berg)

Het gewone is hier

zo gewoon

dat je het bijna niet ziet.

Toch gebeurt het gewone

hier elke dag

in ongewone omstandigheden.

Het gewone is het cement

voor het leven van alledag.

Zonder het gewone

stort het huis van de zorg in.

Dit maakt het gewone

zo bijzonder...

Dank je wel!

4.1. De 4 G’s bewerkstelligen

openheid in de zorg:

De zorgverlener als niet-weter,

als persoon die ‘gaten’ mag

vertonen…

…en daarin juist de patient

vervoegt en raakt!

IV. LEEGTE UITHOUDEN

1. Geduld (patien-ce!) opbrengen

2. Grotere onthaalruimte voor het vreemde

3. Geloven in nog verborgen kracht

4. Gedreven opmerkzaamheid voor kleine

verschuivingen

Plaats voor latende modus van handelen!

ZORGVERLENER PATIËNT

Illustratie: patiënt

Verdriet en onmacht treden binnen in mijn tempel.

Ik maak ruimte om ze toe te laten.

Met liefde geef ik ze een altaar.

Ik schik er bloemen omheen,

steek duizend kaarsen aan,

brand wierook, zet de olie klaar

en word wat ik verlang: geduld.

-Michèle Vanoverstraeten -

Illustratie: zorgverlener

“Ik wist het niet. We dachten er beiden over na en het was alsof we door een gespannen draad

verbonden waren. De draad was geen reddingslijn die ik haar had toegeworpen, maar de blootliggende zenuw die mensen verbindt

zodra ze bereid zijn samen een wond binnen te gaan – er ontstaat een intimiteit wanneer ze

afdalen, voorbij hartslag en neuronen en gladgepolijste botten. En daar op die

onbekende plaats waakten wij getweeën, hand in hand.”

Lauren SLATER, Gaten, in: Het ruimteschip dat op Oscars buik landde. Verhalen van een psychotherapeute, Anthos, 1996, p.110-137.

4.2. Vertaling door spirituele tradities

- Benoemen zorg in de latende modus van handelen

als ‘mededogen’ + bieden hierrond reeds eeuwen

oefeningen aan.

- Gegroeid rond ervaringen van onmacht en leegte,

zien zij deze ervaringen als doorgangsmoment, als

kans om nieuw perspectief te ontdekken: 3 vb

1. Pascha (Joden), Pasen (christenen): nieuw leven

wordt ontdekt in de leegte van de woestijn, in de

leegte van het graf. Diepere betekenis: leegte kan

vruchtbaar worden!

2. Oosterse kerken: Anastasis-ikoon (8e eeuw)

God daalt af in de hel /

de dood / de grootste

eenzaamheid, en wacht

de mens daar op

Het mysterie van liefde

vult het mysterie van de

dood en krijgt het

laatste woord

3. Boeddhisme: sunyata (werkelijkheid die leegte is)

Niet: afwezigheid van, vacuüm (horror vacui)

Maar: veld vol mogelijkheden (in zekere zin gelijk aan nirvana = de werkelijkheid beschouwd vanuit de verlossing)

Getal ‘nul’ (‘gharba’ – ook ‘baarmoeder’ of bewaarplaats van al het goede of van mogelijke te realiseren waarden) < afgeleid van de ronde buik van een zwangere vrouw: we kunnen nog niets zeggen van de baby, hij kan nog van alles worden !

Mochten wij ooit zó worden:

open, vol mededogen, transparant…

Coda

https://www.youtube.com/watch?v=kQjtK32mGJQ