AARDE

5 havo 2 End. en ex. processen § 10-12

Daar waar de aardkorst onder druk komt te staan ontstaan gebergten. Dit is het geval bij convergerende / divergerende plaatranden.

Daar waar de aardkorst onder druk komt te staan, ontstaan

gebergten. Dit is het geval bij convergerende plaatranden.

De vorming van gebergten

Welke processen dragen bij aan de vorming van gebergten?

De vorming van gebergten

- vorming van sedimentlagen - subductie - vulkanisme - plooiing van gesteentelagen- aanvoer van sediment

fase 1 fase 2

Welke processen dragen bij aan de vorming van gebergten?

De vorming van gebergten

fase 1 fase 2

Welke processen dragen bij aan de vorming van gebergten in fase 1?

De vorming van gebergten

-aanvoer van sediment-vorming van sedimentlagen

- subductie - vulkanisme - plooiing van gesteentelagen

Welke processen dragen bij aan de vorming van gebergten?

De vorming van gebergten

Plooiing en opheffingvan sedimentgesteente

Vulkanisme

Welke processen dragen bij aan de vorming van gebergten?

De vorming van gebergten

fase 1 fase 2

Welke processen dragen bij aan de vorming van gebergten in fase 1?

De vorming van gebergten

Het breken van de aardkorstplaat waardoor het ene stuk,

de oceanische korst, wegduikt onder de continentale korst.

Dankzij welk proces gaat fase 1 over in fase 2?

Het effect van rek en druk op de aardkorst op de lange termijn is groot!

Bij welke foto horen de volgende kenmerken?

-rek-druk-gesteente buigt-gesteente breekt-aardbeving-geleidelijk-aan de oppervlakte-diep in de aardkorst

Vervorming van de aardkorst

Het effect van rek en druk op de aardkorst op de lange termijn is groot!

Vervorming van de aardkorst

-druk-gesteente buigt-geleidelijk-diep in de aardkorst

-rek-gesteente breekt-aardbeving-aan de oppervlakte

horstslenk

Tektonische processen

Horst?

Slenk?Horst

Slenk

Breuk

Oost-Afrika: Kenia

Plooiings- of breukgebergte?

Profiel door Nederland (Noord-Zuid)(Atlas van Nederland)

Breuken in Nederland?

Deze breuken zorgen voor druk op de plaat van NL op ligt

Breuken in Nederland?

Uiteendrijven vanNoord Amerikaanseplaat en de Europeseplaat.

Botsing Afrikaanseplaat en Europeseplaat.

Nederland wordtuit elkaar getrokken.

Breuken in Nederland?

Integrated strength maps for intraplate Europe. Adopted composition for upper crust, lower crust and mantle is based on a wet quartzite, diorite and dry olivine composition, respectively. Rheological rock parameters are based on Carter and Tsenn (1987). The adopted bulk strain-rate is 10− 16 s− 1, compatible with constraints from GPS measurements (see text). Contours represent integrated strength in compression for (a) total lithosphere, and (b) crust. The main structural features of Europe are superimposed on the strength maps (after 192 and 67).

Bron: Neotectonics and intraplate continental topography of the northern Alpine ForelandCloetingh et al, 2006. Earth-Science Reviews, Volume 74, Issues 3–4

Sterkte van de korst van relatief zwak (rood) tot sterk (blauw)

Breuken in Nederland?

Bron: http://www.oilandgasuk.co.uk/publications/Geological_Settings/North_Sea_Basins.cfm

Noordzee is een opeenvolging van slenken. Een voortzetting van het systeem op land

Breuken in Nederland?

Veel breuken in de ondergrond

Vooral in het zuiden

slenk

Breuken in Nederland?

Exogene en endogene processen

Het uiterlijk van de aardkorst wordt bepaald door vele krachten die er op inwerken…

Van binnenuit

Van buitenaf

Exogene en endogene processen

Het uiterlijk van de aardkorst wordt bepaald door vele krachten die er op inwerken…

Van binnenuit

Van buitenaf

Welke worden exogeen genoemd en welke endogeen?

Endogeneprocessen

Exogeneprocessen

Exogene en endogene processen

Welke van de volgende processen zijn endogeen en welke zijn exogeen?

Endogeen

Exogeen

-Verwering-Aardbevingen-Sedimetatie-Daling -Vulkanisme-Breukvorming-Plooiing van gesteente-Opheffing -Erosie

Exogene en endogene processen

Endogene:-Aardbevngen-Vulkanisme-Breukvorming-Plooiing van gesteente-Opheffing -Daling

Welke van de volgende processen zijn endogeen en welke zijn exogeen?

Exogeen:-Verwering-Erosie -Sedimetatie

Exogene processen

Exogene krachten worden aangedreven door…

▼processen in de atmosfeer

▼hydrologische kringloop

▼ ▼ ▼

de zon

Endogene processen

Endogene processen worden aangedreven door…

▼ beweging in de mantel

▼ platentektoniek

▼ ▼ ▼

de energie uit de aardkern

Dit gebeurt dankzij exogene / endogene processen.

Hooggebergten met veel reliëf veranderen in middelgebergten en heuvelland met afgeronde vormen.

Dit gebeurt dankzij exogene processen.

De afbraak van gebergten

Gebergtevorming op dit moment

Dankzij de huidige bewegingen en botsingen van aardkorstplaten!

Gebergtevorming in het verleden

Door de andere ligging van de aardkorstplaten bewogen en botsten de platen anders. De toen gevormde gebergten liggen alsvolgt…

Door de huidige plaatbewegingen

Door plaat-bewegingen in het verleden

Jonge gebergten

Oude gebergten

De vorming van oude en jonge gebergten

Gesteentcyclus

Gesteenten opgebouwd uit mineralen en organische stoffen.Gesteentecyclus bestaat uit 2 processen:• Processen aan oppervlakte (zoals verwering ,erosie en

sedimentatie)• Processen in lithosfeer (smelten van gesteente, uitvloeien van

magma)

3 hoofdgroepen van gesteente

• Stollingsgesteente ontstaan door stolling van magma

• Sedimentair gesteente ontstaan door afzetting, door druk in gesteente omgezet

• Metamorf gesteente bestaand gesteente verandert door hoge temperatuur en druk

Stollingsgesteente

Ontstaat door afkoelen / stollen van magma1. Dieptegesteente magma dat stolt in de aardkorst

lage stollingsnelheid grote kristallen (vb. graniet)

2. Vulkanisch gesteente magma stolt buiten aardkorst zeer hoge stollingssnelheid kristallen nauwelijks herkenbaar (vb. basalt, touwlava)

Stollingsgesteente

Graniet Basalt

Sedimentair gesteente

• Afzetting van organisch en verweringsmateriaal • Vindt plaats in horizontale laagjes• Fossielen soms aanwezig• Vb. Zandsteen, schalie, bruinkool, kalksteen

Sedimentair gesteente

Zandsteen Kalksteen

Metamorfe gesteenten

• Ontstaan door vervorming van stollings- en sedimentair gesteente, d.m.v. druk en warmte.

• Gesteenten zakken diep weg in de aardkorst (vb. bij subductie)

• T niet zo hoog dat het opnieuw smelt.

Voorbeelden:

Kalksteen marmerSchalie leisteenZandsteen kwartsiet

Metamorfe gesteenten

Marmer Megmatiet

Drie groepen gesteenten

Sedimentgesteente Metamorf gesteente Stollingsgesteente

Wat zijn de uiterlijke kenmerken van deze drie gesteentgroepen?

Zandsteen Marmer GranietMarmer

Drie groepen gesteenten

Sedimentgesteente Metamorf gesteente Stollingsgesteente

Zandsteen Marmer GranietMarmer

-gelaagd-vaak met fossielen-de oorspronkelijke sedimentdeeltjes kunnen zichtbaar zijn

-geen gelaagdheid-geen fossielen-vaak zijn mineralenzichtbaar als aparte ‘vlekjes’?

Drie groepen gesteenten

Sedimentgesteente Metamorf gesteente Stollingsgesteente

Zandsteen Marmer GranietMarmer

De uiterlijke kenmerken weerspiegelen de wijze van ontstaan:De uiterlijke kenmerken weerspiegelen de wijze van ontstaan:

Sedimentatie Magma ▼ of lava Wegzakken stolt ▼ Samenpersen

?

Metamorf gesteente

Metamorfose betekent …..

Metamorf gesteente ontstaat wanneer sedimentgesteente of stollingsgesteente onder hoge druk en/of temperatuur worden omgevormd tot een ander gesteente.

Metamorfose betekent gedaanteverandering.

schist marmersteenkool

Metamorf gesteente: van klei tot schist

Wat gebeurt erals klei onder druk wordt gezet?

Let op, de druk wordt steeds Groter!

KleiSchalieLeisteen

Metamorf gesteente: van schelpen tot marmer

Wat gebeurt erals schelpen onder druk worden gezet?

Let op, de druk wordt steeds groter!

SchelpenKalksteenMarmer

Metamorf gesteente: van veen tot steenkool

Sedimentgesteente Metamorf gesteente

Als de druk toeneemt

Plantenresten Veen Bruinkool Steenkool

Metamorfose vindt vooral plaats in subductiezones, maar waarom?

Wat gebeurt met gesteente tijdens subductie?

Wat gebeurt met gesteente tijdens subductie?

1 Gesteente wordt de diepte in gesleurd.2 Twee aardkorstplaten schuiven in tegengestelde

richting langs elkaar.

Wat gebeurt er met sediment in een subductie zone?

klei

schalie

leisteen

schist

Gesteentekringloop

Gesteenten ontstaan en verdwijnen…Wat gebeurt er

bij elke pijl?2

3

4

51

Gesteentekringloop

2

3

4

51

Verwering, riviertransport, sedimentatie

Wegzakken en samenpersen

Wordt meegesleurd de diepte in, steeds grotere druk.

Wordt nog verder de diepte ingesleurd, hogere druk en temperatuur

Gesteente wordt omgesmolten en komt met intrusie omhoog.

Gesteenten ontstaan en verdwijnen…Wat gebeurt er

bij elke pijl?

Exogene en endogene processen dragen bij

aan de gesteentekringloop.

1 Hydrologische kringloop

2 Subductie3 Vorming en omhoog komen van magma

Exogene en endogene processen dragen bij aan de gesteentekringloop.

Exogene en endogene processen dragen bij

aan de gesteentekringloop.

Gesteentekringloop

Basalt ontstaat bij een midoceanische rug, zakt weg in de mantel en komt weer omhoog….

Twee kringlopen…