Perspectiefgodsdienst-levensbeschouwing voor de onderbouw

Désiré BrokerhofHilde van Halm

Mattijs Bron

Met tekeningen van Margreet de Heer

deel

vmbo

lesboek

voorbeeld­hoofdstuk

editie3de

Bij de derde editie | 2012

Dit is een proefkatern om kennis te maken met de vernieuwde editie van Perspectief.Perspectief is op dit moment een van de drie meest gebruikte methodes voor het vak godsdienst/levensbeschouwing. Het eigene is de thematische ordening van de leerstof en de vergelijking van levensbeschouwelijke denkbeelden en uitingen aan de hand van levensvragen. Het doel van de methode is, dat de leerlingen in de jaren van de middel-bare school gaandeweg een eigen, zij het voorlopige levensbe schouwing ontwikkelen.

De hoofdstructuur van de boeken is intact gebleven. Gebruikers van Perspectief zullen veel vertrouwds tegenkomen. Maar natuurlijk is er ook het nodige veran-derd. Inhoudelijk zijn er veel verbeteringen doorgevoerd. Daarnaast wordt er in de VMBO-editie gewerkt met een Leergids. Deze neemt leerlingen als het ware bij de hand, om de stof uit het lesboek stap voor stap te verkennen en zich eigen te maken.

Natuurlijk is er in deze tijd geen herziening denkbaar zonder digitale ondersteuning. Met de applicatie DigibordbijPerspectief komt er een grote hoeveelheid extra lesstof beschikbaar voor de docent. Lesstof die verheldert, verdiept en visualiseert. Een demo van Digibordbij Perspectief is via de site van Thememeulenhoff beschikbaar.Docenten die dieper willen ingaan op Bijbelse aspecten, kunnen gebruik maken van de Bijbelstream. Via het Digibordbij worden diverse Bijbelse elemeneten uit-gewerkt.

De methodesite biedt voor de leerlingen ondersteuning bij een aantal opdrachten en bij de drie projecten.De methodesite bevat op het docentendeel de handleiding, toetsmateriaal en achter-grondinformatie.

De delen 1 van de derde editie zullen verschijnen in maart/april 2012. De delen 2 en het deel 3thv zullen in de verdere loop van 2012 volgen.

Methode-overzicht:

vmboLesboek 1 978-9006-48480-9Leergids 1 978-9006-48481-6Lesboek 2 978-9006-48483-0Leergids 2 978-9006-48484-7Leer-opdrachtenboek 3/4 978-9006-48486-1

vmbo-t/havo/vwoLeer-opdrachtenboek 1 978-9006-48488-5Leer-opdrachtenboek 2 978-9006-48489-2Leer-opdrachtenboek 3 978-9006-48490-8Leer-opdrachtenboek 4/5/6 978-9006-48492-2

digibordbij1 vmhv 978-9006-48494-62 vmhv 978-9006-48495-33/4 vmhv 978-9006-48496-04/5/6 hv 978-9006-48497-7

Redactie- en auteursgroep:Désiré Brokerhof, Hilde van Halm, Mattijs Bron

Aan deze methode werkten verder mee:Zehra Bal, Bill Banning, Inge Brokerhof, Greet Brokerhof-van der Waa, Naomi Bronkhorst, Kris Derks, Antoinette Dröge, Gerrie de Haan, Lena Hofland, Trudy Labuschagne, Ian Scheele, Anne Stael, Bas van der Sijde, Rawie Sewnat, Anne Claudine Tuller, Timon Verboom, Floris Weijs, Pieter Ruigrok van der Werve, Jeroen Windmeijer, Gepco Wolters.

Vormgeving:Ontwerpbureau Neo, Velp

Ontwikkeling, samenstelling en opmaak:Oase Media b.v., Hoevelaken

© ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2012Alle rechten voorbehoudenwww.thiememeulehoff.nl

Bij dit lesboek hoort een ‘Leergids’. Die leidt je stap voor stap door de leerstof van dit boek met allerlei vragen en opdrachten.Begin altijd met de leergids.

Bij de blauwe strepen staan opdrachten om alleen of met een groepje klasgenoten uit te voeren.

Bij de gele strepen staan denkvragen voor jezelf en discussievragen om te bespreken in de klas.

In de tekst staan woorden in kleur afgedrukt. Dit zijn belangrijke begrippen en personen, waarvan je de betekenis moet kennen.

1 Thuis

2 Helpen

3 Nieuw begin

4 Op weg

Bekijk het leven Legenda

Leergids

Over het vak, levensbeschouwing, godsdiensten en de titel van dit boek.

Over je thuis voelen, gebruiken, leefregels, gastvrijheid, vluchte lingen en wereldburgers.

project Godshuizen.

Over een handje helpen, zelfstandig­heid, afhankelijkheid, motieven om te helpen, soorten hulp, goede doelen, zorg en hulp van boven.

project Kerstmis.

Over nieuwjaar, geboorte, geboorte­verhalen, rituelen, schepping, nieuwe kansen, en een schone lei.

project Feesten.

Over op weg gaan, doorgaan, bijko­men en stoppen. Over de bestemming van ons leven, heilige plaatsen en de eigen weg die iedereen gaat.

Inhoudsopgave

Stromingen-opdracht

? X

WWW.

perspectief-online

.nl

De opdrachten waarbij je internet nodig hebt, vind je op:

In dit boek kom je de volgende soorten vragen en opdrachten tegen:

In elk thema vind je informatie over verschillende levensbeschouwelijke stromingen. De opdracht die daarbij hoort heet:

Elke stroming heeft zijn eigen symbool.

Zie voor de betekenis blz. 6 t/m 9.

4

Dit is een nieuw boek voor een nieuw vak: levensbeschouwing of godsdienst. Misschien heb je wel eerder godsdienst gehad of verhalen uit de Bijbel horen vertellen. Maar op deze nieuwe school in deze nieuwe klas gaat het anders dan je gewend was. Eerst maar eens kijken waarover dit vak eigenlijk gaat.

Dit is de inleiding op het hele boek. Je leert hier wat het vak inhoudt en waarom dit boek Perspectief heet. Wat voor soort levensbeschouwingen zijn er? En welke levensbeschouwingen kom je in dit boek tegen?

1 Hebjeeerderhetvakgodsdienstgehad?Waarovergingdat?

2 Hebjeweleensvanhetvaklevensbe­schouwinggehoord?

3 Waardenkjedathetvaklevensbe­schouwingovergaat?

Kijk op het leven Mensenleven,netalsplantenendieren.Hetbijzonderevanmensenis,datzekunnennadenkenoverhuneigenleven.Datzeerbijstilstaanwaaromjeleeftenwatvoorzindatheeft.

Iederdoetdatopzijneigenmanier.Ieder­eenheefteeneigenkijkophetleven:eeneigenlevensbeschouwing.‘Beschouwen’betekent:ergensmetaandachtnaarkijken.Levensbeschouwinggaatdusoverjekijkophetleven.

4 Hebjezelfeenlevensbeschouwing?

5 Legintweetallenaanelkaaruitwatjelevensbeschouwingis.

Bekijkhetleven

Verschillende religiesVeelmensenhebbeneengelovigekijkophetleven.Hungodsdienst(of:hunreligie)bepaaltdemanierwaaropzijnaarhetlevenkijken.Overdehelewereldverspreidzijnerveelverschillendereligies.Inditboekmaakjekennismetverschillendemanierenvangeloven.

Maareigenlijkgaatditvakoveriedereen.Wantookzonderreligiehebjeeenkijkophetleven.Deéénvindteerlijkheidbelang­rijkenzalnooitstelen.Eenandervindtdatnietzo’npunt.Deéénwilgraagmooiespullenkopenenwerktdaarhardvoor.Eenanderbesteedtlieverzijntijdaansporten.Deéénkanallesmissen,eenanderniet.Ditboekhelptjenatedenkenoverwiejebentenwatjouwkijkophetlevenis.Endatisietswaarjeeigenlijkheeljelevenmeebezigzultblijven.

Dit meisje laat duidelijk zien

welke levens beschouwing ze heeft.

Mees en Mus in

gesprek. Je zult ze

vaker tegenkomen in

dit boek!

5Bekijkhetleven

PerspectiefDitboekheet‘Perspectief’.Datheefttemakenmetkijken.Jekunthetzelfdedingvanverschillendekantenbekijken:vanopzijofvanonder,vandichtbijofveraf.Steedszietheterandersuit.Datkomtdoorhetverschilinperspectief.Kijkmaarnaardecartoonmetdecilinder.DitlesboekheeftdetitelPerspectiefgekregen,omdatweallemaalopverschil­lendemanierennaarhetlevenkijken.

6 Heeftiedereeneenlevensbeschouwing? 7 Watishetverschiltusseneenreligie

eneenlevensbeschouwing? 8 Waaromiseenreligieookeenlevens­

beschouwing?

Alleen of met elkaarIedermensheefteeneigenkijkophetleven.Datiseenpersoonlijkelevens­beschouwing.Dieisdusvanééniemand,bijvoorbeeld:delevensbeschouwingvanCasparofdievanDünya.Alseengroepmensenongeveerdezelfdekijkophetlevenheeft,isdateengemeen­schappelijkelevensbeschouwing.Bijvoor­beeld:hetjodendom,hetchristendomofhethumanisme.

9 Watiseenpersoonlijkelevensbeschou­wing?Geefeenvoorbeeld.

10 Watiseengemeenschappelijkelevensbeschouwing?Geefeenvoor­beeld.

Hetzelfde ding van

verschillende kanten

bekijken.

Religieus of niet… of een beetje.Eengemeenschappelijkelevensbeschou­wingkanreligieuszijnofniet.Hoorjebijeenreligieuzelevensbeschouwing,dangeloofjeineenGoddiedewereldendemensgeschapenheeft.Datgeldtbijvoor­beeldvoorjoden,christenenenmoslims.Erzijnookmensendieinmeerderegodengeloven,zoalsbijhethindoeïsme.Bijeenniet­religieuzelevensbeschouwinggeloofjenietinhetbestaanvanGodofgoden.Erisookeengroepmensendaartussenin.Diegelovenwelin‘iets’,maarwetennietprecieswat.Zijwordendaaromwel‘ietsisten’genoemd.

11 Watiseenreligieuzelevensbeschou­wing?Geeftweevoorbeelden.

12 Hoorjijzelfbijeenreligieuzeofeenniet­religieuzelevensbeschouwing?

13 Een popsong kiezen Inpopliedjeskomjevaaklevensbe­

schouwelijkegedachtentegen. Kieseenpopsonguit,waarinietsvan

levensbeschouwingzit.Leguitwatjeraakt.

Acht levensbeschouwingenInPerspectiefkomenvijfverschillendeduidelijkreligieuzeendrieanderelevens­beschouwingenvoor.Inelkthemawordendenkbeeldenvanverschillendereligiesenlevensbeschouwingenmetelkaarvergele­ken.Jekuntelkelevensbeschouwingherkennenaaneeneigensymbool.

Opdevolgendepagina’svolgteeneerstekennismaking.Bedenkdaarbij:‘de’moslim,of‘de’christenbestaatniet.Binnenelkestromingzijnerookweerbehoorlijkgroteverschillen.

6

JodenDejoodsegodsdienstisdeoudstevandedriegods­dienstenmetéénGod.JodenvormenookeenapartvolkmetAbrahamalsstamvader.Godslooteenverbondmethem.LaterbevrijddeMozeszijnvolkuitdeslavernijinEgypte.

Sarakomtuiteenjoodsefamilie.Zijvertelt:‘Vooronsisdesabbatdebelangrijkstedag.Diebegintopvrijdagavond,nazonsondergang,meteenlekkeremaaltijd.Opzaterdaggaanwesomsnaardesynagoge.ErzijnnietveeljodeninNederland–indesynagogeontmoetenweelkaar.Veelmensendenkendatjodenzichaanallerleiregeltjesmoetenhouden.Erzijnookwelregelsovereten,enzo.Maarjoodszijnbetekentvooraldatjeprobeerteengoedmenstezijn,engoedtedoenopdewereld.’

Dezeven­armigekandelaarishetjoodsesymbool.

ChristenenVoorchristenenstaatJezuscentraal.HijwaseenjoodserabbidieinIsraëlmetzijnleerlingenrondtrok,lesgafenmensengenas.Uiteindelijkwerdhijgevangengenomen,veroordeeldengekruisigd.Doorzijnopstandinguitdedoodwashetvoorzijnleerlingenduidelijk:ditisdeZoonvanGod.

Rubenwordtchristelijkopgevoed:‘Opzondaggaanwenaardekerk.Hetleukstvindikdedienstendiespeciaalvoorjongerenzijn.Enwegaanmetdekerkiederjaaropkamp.ThuisbiddenwevoorhetetenenlezenwenahetetenuitdeBijbel.Hetzijnmooieverhalen!Biddendoeiksomsookzelf,alsikmeergenszorgenovermaak.IkgeloofnietdatGoddatdanallemaaloplost,maarhethelptmetochwel.IkvindKersthetmooistefeestmeteenkerstboommetechtekaarsjes.’

Hetkruisishetchristelijkesymbool.

6

7

MoslimsDeislamisontstaanindezevendeeeuwenisgestichtdoorMohammed.Volgensmoslimsishijdelaatsteprofeet.IneenaantalvisioenenwerddeKoranaanhemgeopenbaard.De‘vijfzuilen’vandeislamdragensamenhetgeloof.Ditzijn:degeloofsbelijdenis,hetdagelijksegebed,hethelpenvandearmen,hetvasteninderamadanendebedevaartnaarMekka.

Maryamvertelt:‘MijnouderskomenuitIranenwijzijnmoslim.Datiseenheelpraktischgeloof.Hetbelang­rijksteisdatwegelovendateréénGodis.Onsheiligeboek,deKoran,isinhetArabischgeschreven.Erwordtopeenmooie,zangerigemanieruitvoorgelezen.Ookalsnapiklangnietalles,tochwordikeraltijdblijvan.Webiddenvijfkeerperdag,metonsgezichtrichtingMekka.Datisonzeheiligestad.’

Deislamheeftdemaansikkelmetsteralssymbool.

HindoesHethindoeïsmeislanggeledenontstaaninIndia.Hetiseenheelvrijgeloof.Erisnietéénbepaaldemanierwaaropjemoetgeloven.Inhethindoeïsmezijnerveelgoden,maarzijzijnverschijningsvormenvandeéneBrahman.

DeoudersvanRosaliekomenuitSurinameenzijnhindoe.Rosalievindtheteenheelmooigeloof:‘ThuishebbenweeenaltaarwaaropeenbeeldvanKrishnastaat.Webrandenerwierookenwebiddener.Erstaanookaltijdmooiebloemenenkaarsen.Hethindoeïsmekentallerleigoden,ikweetnieteenshoeveelerzijn.Brahma,VishnuenShivazijndebekendste.Inonzetempellerenweookvanallesoveronzehindoe­cultuurenoveryoga.Somsbiddenwemantra’s.Datzijnvaste,heiligeteksteninhethindi,deoudetaalvanhindoes.’

HetAum­tekenishetsymboolvandehindoes.

7Bekijkhetleven

8

BoeddhistenHetboeddhismeisontstaanuithethindoeïsme.HetisgenoemdnaareenprinsdielaterdeBoeddhagenoemdwerd.Hijvroegzichafwaaromerzoveellijdenisindewereld.Zijndenkbeeldenoveronthechtingvormeneenleidraadvoorhetlevenvaneenboeddhist.

DeoudersvanDaanzijnboeddhist.‘BijonsthuisstaaneenpaarBoeddhabeelden.Mijnmoederzeteraltijdversebloemenbij.Enerstaankaarsjesenwierook.Mijnoudersmediterenensomsdoeikmee.Jewordterlekkerrustigvan.Mijnoudersgaansomsnaarhetboeddhistischcentrum,maardatisnietechteenplekvoorjongeren.Hetgaatvooraloverjemaniervanleven.Hetkomteropneerdatjegoedbentvooralleswatleeft.Endusookdatjegoedzorgtvoorjezelfengoededingeneetengoededingenzegt.Bestmoeiijk!’

Hetwielmetachtspakenishetboeddhistischsymbool.

HumanistenHethumanismeiseenlevensbeschouwing,geengodsdienst.Erisgeen‘heiligboek’,geenspeciaalgebouwenerzijngeenvasterituelen.Voorhumanis­tenstaatdemenscentraal.Elkmensiszelfverant­woordelijkvoorzijneigenleven.

Samvertelt:‘Mijnmoederzegtaltijd:‘Wijgeloveninmensen.’Respectvooranderenisdusbelangrijk.Jemoetzelfietsvanjelevenmaken.Erisgeengodofzodiejehelpt.Biddenofnaareenkerkgaan,doenwedanookniet.Mensenkunnenenmoetenelkaarhelpen.Mensenmoetenvrijzijninwatzewillengeloven.Mijnbuurmanzegtweleens:‘godzegeneje’tegenmij.Datvindikprima,wantiksnapdathijdaarietsaardigsmeebedoelt.Maarikgeloofernietin.Ikgeloofmeerindebuurmanzelf,alsjebegrijptwatikbedoel.’

Hetsymboolvoorhethumanismelijktopeenmens.

8

9

IetsistenHet‘ietsisme’iseentermdienognietzolangbestaat.Hetwaseersteenspotnaamvoormensendienietprecieswetenwatzegeloven.Wijgebruikendenaaminditboek,omdatdiegoedaangeeftopwelkemanierveelmensenvannugeloven.

Ilse:‘Wijzijnthuiseenbeetjegelovig.Datklinktmisschienraar,maarwehorennietbijeenkerkofzo.Tochgeloofikweldater‘iets’is.MaaralshetoverGodgaat,denkikgelijkaaneenoudemanmeteenbaardendaargeloofiknietin.BijonsindedewoonkamerstaateenbeeldjevanMarianaasteenBoeddhabeeldjemeteenfotovanmijnoverledenoma.Webrandenerookweleenseenkaarsje.Biddendoeikwel.Enwemakengraageenflinkewandelinginhetbos.Even‘bijtankeninmoedernatuur’noemenwedat.’

Hetsymboolvoorhetietsismeishetvraagteken.

A-godsdienstigenVeelmensenhoudenzicheigenlijkhelemaalnietbezigmetgeloof.Zezijnnietperseongelovigenzezijnookniettegenhetgeloof.Zedoenergewoonnietaan.Zevindengeloofenlevensbeschouwingnietinteressant.Enzeweteneigenlijkooknietgoedwaaroverdatgaat.

Markzegt:‘Wijdoenthuisnergensaan,vangelovenofzo.Mijnoudersdoenhunwerkenwedoenmethetgezinleukedingen.Wesportenthuisveel,datisgezondénleuk.Inhetweekendhebbenwewedstrijdenendoordeweektrainenwe.Gelovenboeitmenietecht,moetikzeggen.Mensenmogenvanmijgelovenwatzewillen,maarhetisniksvoormij.Eerlijkgezegdvindikheteenbeetjeraaralsmensennunoggelovenindeschepping.Datkantochhelemaalniet?Maarvanmijmogenze,hoor.’

Hetsymboolvoora­godsdienstigeniseensluitvakje.

9Bekijkhetleven

X

?

thuis1

12

Elk mens heeft behoefte aan een eigen plek. Een plek waar je je prettig voelt en tot jezelf kunt komen. Waar je je eigen gang kunt gaan en gelukkig kunt zijn. Daar is nog wel meer voor nodig dan alleen een huis: liefde, veiligheid en vertrouwen.

In deze les onderzoek je wat er nodig is om je ergens thuis te voelen. En hoe belangrijk de plek en de mensen thuis zijn.Wat maakt jouw huis tot thuis?Wat is het gevoel dat bij thuis hoort?

Een dak boven je hoofdBijnaiedereenvindthetbelangrijkenfijnomeenhuistehebben.Jemoetergenswonen.Jehebtbeschermingnodigtegenderegenendekou.Enindezomerisjuisteenkoelplekjebelangrijk.Eenhuisbiedtbeschermingenbeschutting.Inhuiskunjeontspannen,etenkoken,douchen,slapen.Eenhuiszorgterookvoordatjeveiligbent.Metdedeuropslotkunnenergeenvreemdenbinnenkomen.Eenhuisiseenvandelevensbehoeftendiejebeslistnodighebtomtekunnenleven.

Indevakantieishetheerlijkomeentijdjeineententtewonen.Maaropeengegevenmomentmisjetocheenechthuis.Erzijnveelverschillendesoortenhuizen:grootenkleinenertussenin.Eenhuisindestadisandersdaneenhuisophetplatte­

1·1 Thuiszijn

LeergidsDit is het lesboek. Begin altijd met de leergids. Daarin staan de verwijzingen naar de teksten uit dit lesboek.

land.Enhetmaaktheelwatuitofjeaaneendrukkestraatwoontofaaneenrustigweggetje.Woonjijineenbuurtmetveelmensen?Ofkunjehethuisvanjeburennieteenszien?

1 Waaromiseenhuiszobelangrijk? 2 Waaromiseenhuiseeneerstelevens­

behoefte? 3 Welkeanderebelangrijkelevensbe­

hoeftenkenje? 4 Watvindjevanhethuiswaarinjenu

woont? 5 Watvindjevandebuurt?

6 Jouw huis Bekijkdefoto’sopblz.13.

Opwelkefotolijktjouwhuishetmeest?

In Nederland staan ruim 7 miljoen huizen voor ruim 16 miljoen landgenoten.

13

Een eigen plekIedermensheefteeneigenpleknodig.Eenplekwaarjekuntdoenwatjewiltenzijnwiejebent,ookwathetgeloofbetreft.Waarjejevertrouwdenprettigvoelt.Hethuiswaarjewoont,isalshetgoediseenthuis.

7 Waaraandenkjebijhetwoord‘huis’? 8 Waaraandenkjebijhetwoord‘thuis’? 9 Watishetverschil?

Het gevoel dat bij thuis hoortAlsjenaeenvakantiethuiskomt,geeftdateenspeciaalgevoel.Hetisleukomwegtezijn,maarookweerfijnomthuistekomen.Thuisiseenvertrouwdeplek,deplekwaarjethuishoortendiejehetbestekentvanalleplekken.Alshetgoedis,voeljejethuisveiligenwelkom.Demensenthuishoudenvanje.Jekunterjezelfzijn.Energaatnietsbovenslapeninjeeigenbed.

1·1Thuiszijn

10 Welkegevoelenshorenbij‘thuis’? 11 Wanneervoeltthuisnietprettig? 12 Alshetthuisnietprettigis,ishetdan

tochthuis?

13 CollageMaakmetbehulpvanoudetijdschrif­teneencollageover’thuis’.Laatdaarinzienwelkegevoelensbij‘thuis’horen.Ofmaakjecollagedigitaal.

ThuisgevoelDeéénvoeltzichvooralthuisopzijneigenkamer.Eenanderzitlievergezelligbijdeanderegezinsledenindehuiskamer.Enweerenandervoeltzichbijeenspeciaaliemandergthuis.Watbetekent‘thuis’voorjou?Vierjongerenvertellenhuneigenverhaal.(ziebron1t/m4opdevolgendeblz.)

Al die verschillende huizen zien er ook heel verschillend uit.

14

Kopje theeMijn oma is al heel oud. Ze woont nog op zichzelf in een huis op de vierde verdieping. Ze kan niet zo goed meer lopen. Als ze naar buiten wil, moet er iemand met haar mee. Ze zit vaak te lezen voor het raam. Als ik bij haar kom, vraagt ze altijd of ik een kopje thee wil. Met honing. Dat krijg ik bij mijn moeder niet. Op tafel staat het theelichtje. Dat kleine vlammetje geeft me het gevoel dat ik helemaal thuis ben. Thee met honing bij oma, dat is heel gezellig!

Omar, 15 jaar

VeiligIk heb graag mensen om mij heen bij wie ik me thuis voel. Mijn fami lie en mijn vrienden. Maar het is ook belangrijk dat je je thuis voelt bij jezelf. Ik vind het niet erg om alleen te zijn. En ook als ik ergens vreemd ben, kan ik me thuis voelen. Dat gevoel zit in mijzelf. Er zit een veilige basis in mijzelf.

Sanne, 16 jaar

PuinhoopIn de laatste vakantie paste ik op het huis en op mezelf. Geweldig! Ik kon lekker doen waar ik zin in had, eten wat ik wilde en naar bed gaan als ik moe was. Geen ouders die zeurden dat ik niet zo lang mocht bellen of compu teren. Na een week zag het huis eruit alsof er een bom was ontploft! Overal lagen kleren. Het aanrecht stond vol met vuile vaat. Ik had geen schone broek meer om aan te trekken! Ik had net op tijd alles weer opgeruimd. En ik voelde me echt thuis, die week!

Frederike, 16 jaar

PleeggezinToen ik acht jaar was, moest ik naar een pleeggezin. Mijn vader woonde al lang niet meer bij ons. En mijn moeder kon niet goed voor mij zorgen. Ze was aan de drank verslaafd. Daarom werd ik uit huis geplaatst. Nu ben ik veertien en woon ik bij mijn derde pleeggezin. Weer een ander huis, weer een andere vader en moeder. Weer andere broers en zusjes om me heen. Weer naar een andere school. Ik voel me nergens thuis.

Dennis, 14 jaar

bron 1

bron 3

bron 2

bron 4

14 Welkverhaalspreektjeaan?Waarom? 15 Watbetekent‘thuis’voorjou? 16 Hoewerkjijeraanmeeomhetbijjullie

inhuis‘thuis’telatenzijn? 17 Wanneervoeljijjenietthuis?

15

Om samen te leven, heb je regels nodig. Soms zijn dat vaste afspraken over hoe het hoort bij jullie thuis. Soms zijn het ook gewoontes, die er gewoon zijn: zo gaat het nu eenmaal.Gewoontes, gebruiken en regels hebben met je kijk op het leven te maken.Vaak kun je eraan zien welke levensbeschouwing of welk geloof er thuis is.

In deze les ga je na welke gewoontes en gebruiken er thuis zijn. Je maakt kennis met de Gulden Regel en de Tien Geboden. En je gaat na welke leefregels er horen bij verschil­lende stromingen.

1·2 Gewoontes,gebruikenenleefregels

Leefregels thuisInelkhuiszijnerregels,vasteafsprakenoverwatwelenwatnietkan.Enafsprakenoverwatjewelenwatnietmag.Datgeeftduidelijkheid.Erzijnregelswaariedereenzichaanmoethouden.Bijvoorbeelddeafspraakdaterthuisnietgerooktwordt.Maarerzijnookregelsspeciaalvoordekinderen.Bijvoorbeelddatjeopeenbepaaldetijdthuismoetzijn.Ofdatjenietmagbellenalsjeaantafelzit.Hetgebeurtvastweleensdatjehetnieteensbentmetelkaar.Somsmagjeietsnietenwiljehettoch.Ofdeanderenzijnkwaadopje,terwijljijdatnieteerlijkvindt.Ruziestussenvolwassenenenkinderenoftussenbroersenzussenzijnvervelend,maarsomsooknodig.Alsjehetthuisleukwilthouden,kunjeeenruziebeteruitpraten.Datiseengoederegel.Andershebjeopdenduurgeenlevenmeer.

18 Zijnerbijjouthuisduidelijke,vasteafspraken?

19 Houdtiedereenzichthuisgoedaandeleefregels?

20 Waaromisruziemakensomsnodig? 21 Waaromishetbelangrijkomeenruzie

uittepraten?

Goed met elkaar omgaanLeefregelszijneromgoedmetelkaaromtegaan.Datgeldtvoorthuis,voorschool,vooreenbedrijfenvoordehelesamen­leving.Indeklaszijnerookregels,bijvoor­beeld:luisterennaarelkaar,eenanderlatenuitpratenenrespecthebbenvoorelkaar.Dieregelshelpenjeomhetsamengoedtehebbenenomjethuistevoelenindeklas.Dewettenvanhetlandzijneigenlijkookleefregels.Alsjealdieregelsenwettenzoumoetensamenvatteninéénzin,komjeuitbijdeGuldenRegel(bron5).Eenregeldieopnummer1staateneigenlijkeengoudenplakverdient.Wanthijgeeftduidelijkaanwateengoedemanierisommetelkaaromtegaan.

22 HoehelptdeGuldenRegelomhetsamengoedtehebben?

23 WaaromhoudtnietiedereenzichaandeGuldenRegel?

24 Welkeregelsgeldenerindeklas? 25 Waaromhoudtnietiedereenzichaan

dieregels? 26 HoekomthetdatdeGuldenRegelin

bijnaallegodsdienstenbelangrijkis?

27 Strip of verhaal maken Maakeenstripofverhaalwaarinje

laatzien,watdeGuldenRegelinhetdagelijkslevenbetekent.

‘Behandel anderen zoals je zelf behandeld wilt worden.’Deze Gulden Regel is terug te vinden in bijna alle godsdiensten en levensbeschouwingen.

bron 5 De Gulden Regel

Mag je roken van je

ouders? En mag je ook

binnenshuis roken?

Houd je je daaraan?

1·2Gewoontesenleefregels

16

Tien Bijbelse leefregelsIndeBijbelstaannogmeerregels.Hetmeestbekendzijnde‘TienWoorden’.Datzijnbasisregelsomgoedmetelkaarteleven.Sommigevandieregelszeggenwatjewelmoetdoen.Datzijngeboden.Bijvoor­beeld:'Eerjevaderenjemoeder.'Andereregelszeggenwatjejuistnietmag.Datzijnverboden.Bijvoorbeeld:'Jemagnietstelen.'

HetBijbelverhaalverteltdatMozesdeTienWoordenvanGodheeftgekregenopdebergSinaï.DeIsraëlietenwarentoennetbevrijduitEgypte,waarzealsslavengeleefdhadden.Onderwegnaarhetbeloof­delandkregenzedezeleefregelsvanGod.Zoleerdenzehoezealsvrijemensenmoestenleven.Wantookvrijemensenhebbenregelsnodig.

Hetisniettoevalligdat'vaderenmoeder'indeTienWoordenvoorkomen.Zonderjeouderszoujijernietzijn.Datgeefteenspecialeband.Diebandmoetjealtijdinerehouden.Maardaaromhoevenoudersnognietaltijdgelijktehebben.Moetjezealtijdgehoorzamen?

28 Watishetverschiltussengebodenenverboden?

29 Waaromhebbenvrijemensenregelsnodig?

1 Er is maar één God.2 Je mag geen andere goden dienen.3 Je mag de naam van God niet

zomaar uitspreken.4 De laatste dag van de week moet je

rusten.5 Eer je vader en je moeder.6 Je mag iemand niet doodslaan.7 Je mag iemand van wie je houdt,

niet in de steek laten.8 Je mag niet stelen.9 Je mag niet liegen.10 Je mag niet iets van een ander

willen hebben.

BijbelJozef wordt door zijn broers verkocht en wordt uiteindelijk onderkoning in Egypte. In zijn leven gebeuren dingen die met de Tien Woorden te maken hebben. Hielden Jozef en zijn tijdgenoten zich aan deze regels?

bron 6 De Tien Woorden

Levensbeschouwelijke gebruiken thuis Bijiedereenthuiszijnerbepaaldegewoon­tesengebruiken.Dingendiealtijdopdezelfdemanierofophetzelfdemomentgedaanworden.Alseriemandjarigis,hangenerslingersindekamer.Endaneetjetaart,zohoortdat.Maarsommigedingendoenmensenheelverschillend.Zovindtdeéénhetgezelligomvoordetvteeten.Eenandereetlieveraantafel.Dankunjeaanelkaarvertellenwatjediedaghebtmeege­maakt.Erzijnookgewoontesengebruikendiesamenhangenmetdelevensbeschouwingthuis.Dieverschillenook:iedergeloofheeftzijneigengebruiken.Vaakkunjedusaandegebruikenthuiszien,welkelevensbe­schouwingdemensenhebben.

30 Opdevolgendepagina’sstaatinfor­matieoverdegebruikenengewoontesthuisbijvierreligies.

Leesdeinformatie.Zoekuitwelkeovereenkomstenenverschillenerzijn.

Maakeenoverzichtje. Bedenkwelkelevensbeschouwelijke

gebruikenerzijnbijmensen,diethuisnietgeloven.

w

ww

De Tien Woorden in originele Hebreeuwse tekst op twee stenen tafelen.

Stromingen-opdracht

17

Bidden voor het etenVeelchristenenbiddenvoorheteten.Zezeggendanbijvoorbeeld:‘Heer,zegenditeten.Amen.’Ofzebiddenietsmeteigenwoorden.Anderenbiddenhet‘OnzeVader’voorheteten.DatishetgebeddatJezusaanzijnleerlingenheeftgeleerd.Alschristenenbidden,vouwenzehunhandenendoenzehunogendicht.Datisomjenaarbinnentekerenenjeteconcentreren.Katholiekenslaanvoorhetbiddeneenkruisteken.Datgaatzo:metderechterwijsvinger‘tekent’degelovigeeenkruisdooreersthetvoorhoofdaanteraken,daarnadeborst,dandelinkerschouderentenslottederechterschouder.NahetetenwordtergedanktensomsuitdeBijbelgelezen.Christenenbiddensomsookvoorhetslapengaanofzehoudeneen‘stilletijd’.Zondagiseenfeest­dag.Daarometensommigechristenenopzondagextrafeestelijk.Ofzetrekken‘zondagse’klerenaan.

Sabbat vierenHetjodendomheeftveelgebruikenvoorthuis.Eenjoodsgezindatzichaanderegelsvanhetgeloofhoudt,magnietalleseten.Bijvoorbeeldgeenvarkensvlees.Hetetenwordtookvolgensbepaalderegelsklaargemaakt.Vleesenmelkwordennooittegelijkgegetenofgebruikt.Bijeenboterhammetrookvleesdrinkjedusgeenbekermelk.Alshetetenopdegoedemanierisklaargemaakt,danheetdat‘koosjer’.Datbetekent:zuiver.Opvrijdagavondbegintdesabbat.Detafelwordtfeestelijkgedektmetwijn,speciaalbroodenkaarsen.Demoedersteektdesabbatskaarsenaanenzegentdie.Devaderspreekteenspecialezegenuit.ErwordtgelezenuitdeThora–hetheiligeboekvandejoden–enerwordtgebeden.ZedankenGodomdathijhetheiligeenhetgewoneuitelkaarheeftgehaald.Daaromisdesabbatsdagandersdananderedagen.Zaterdagavondisdesabbatweervoorbij.

1·2Gewoontesenleefregels 17

18

Dagelijks gebedVoormoslimsishetdagelijksgebedheelbelangrijk.Eigenlijkmoeteenmoslimvijfkeerperdag,opvastetijden,bidden.Maaropjewerkofopschoolkandatlastigzijn.Indatgevalwordendegebedenlaterthuis‘ingehaald’.TijdenshetgebedrichtendemoslimszichnaarMekka,destadvandeprofeetMohammed.Hetvleesdatmoslimseten,moetopeenspecialemaniergeslachtzijn.Volgenseenspeciaalritueel.Deslachterzegt:‘Bismillah,Allahilaallah.’Datbetekent:‘IndenaamvanAllah,AllahisGod.’Endanwordtdekeelvanhetdierdoorgesneden.Moslimsetengeenvarkensvlees.‘Bismillah,Allahilaallah’wordtookvoorhetetengezegd.Voorennahetetenwassenmoslimshunhanden.Eénmaandperjaar,tijdensderamadan,wordtergevast.Danmogenzetussenzonsopgangenzonsondergangnietsetenofdrinken.Eigenlijkzelfsnietslikken.

HuisaltaarHindoeshebbeninhuiseenspeciaalhoekje:hethuisaltaar.Daarbiddenzij.ZegelovendatGodzichinverschillendegedaantenkanlatenzien;zijerenverschillendegoden.Vaakkiezenzeeréénuitalshunhoofdgod.Vanhemofhaarstaaterdaneenbeeldophetaltaar.Ophetaltaarwordenookkaarsengebrand.Enwierook.Voordegodenwordenoffersneergezet:waterofmelkofbloemen.Ookhindoeshebbenheiligeboekenwaaruitzelezen.Veelhindoesnemenregelmatigdetijdomtemedite­ren.Jezitdanstil,metjeogendichtenletopjeademhaling.Jeprobeertomaannietstedenken–daarmoetjelangopoefenen!Alsjemediteert,wordjerustigenvoeljejevredig.DatiseenmanieromdichterbijGodtekomen.Uiteerbiedvooralleswatleeft,etenveelhindoesééndagperweekgeenvlees.Sommigehindoesetenhelemaalvegetarisch.

18

19

Thuis is je ‘eigen’ terrein. Maar er zullen vast ook wel eens andere mensen komen. Bezoek dat mee blijft eten. Gasten die een nachtje komen logeren. Worden die mensen gastvrij ontvangen? Of zijn er gasten die niet zo erg welkom zijn?En hoe is het om zelf ergens te gast te zijn?

In deze les gaat het over gastvrijheid en het gebrek daaraan. Hoe gastvrij is Nederland? En waarom is gastvrijheid nodig volgens de diverse godsdiensten?

1·3 Gastvrijheid

VerschillenErzijnverschillentussenhetenegezinenhetandere.Inhetenegezinzijneraltijd‘vreemden’overdevloer.Inhetanderegeziniseenlogeerpartijietsheelbijzon­ders.Enhetscheeltnogalofjevantevorenweetdateriemandopbezoekkomt,ofdateronverwachtgastenkomen.Nederlanderszijnbijnaberuchtomhungebrekaangastvrijheid.Datishetverhaalvanéénkoekjebijdethee.Daarnagaatdekoektrommelweerindekast.Mee­etenkanalleenalsjeeenafspraakhebt.En‘savondsgaandegordijnendichtendedeuropslot.TochzijnerinNederlandookgenoegmensen,diehunhuisopenstellenomanderenteontvangen.Datzullenmeestalfamilieleden,vriendenofbekendenzijn.Maarinprincipegaatgastvrijheidverder:hoewordenvreemdenthuisontvangen?Of:hoereageerteenklasopeennieuweleerling?

31 Vindjehetleukalsergastenzijn? 32 Benjijweleensongastvrijbehandeld?

Hoevondjedat? 33 Hebjijzelfweleensiemandongastvrij

behandeld?Hoekwamdat?

34 Spel Erkomteennieuweleerlingindeklas.

Dieisnethierkomenwonenenvoeltzicheenvreemdeeendindebijt.

Laatde‘nieuwkomer’evennaardeganggaan.

Speelhetspelvolgensinstructiesvanjedocent.

Bespreekhetspelna: Watgebeurdeer? Watvondjevanhetgedragvande

groep? Watvondjevanhetgedragvande

nieuwkomer? Hoezouhetanderskunnen? Speelhetspelnogeenkeer,maardan

volgenshetprincipevangastvrijheid.

w

w

w

w

1·3Gastvrijheid

Zijn Nederlanders gastvrij of niet? Zoek de verschillen!

20

Kleurrijk NederlandNederlandershebbentegenwoordigweleensdenaamongastvrijtezijn.Tochheeftonslandeeuwenlangbekendgestaanalseenlandwaariedereenwelkomwas.HugenotenuitFrankrijkenjodenuitPortugalkondeninde16een17eeeuwhierterechttoenhunleveninhuneigenlandgevaarliep.IndeloopdereeuwenzijnerveelmensenuitanderelandeninNeder­landkomenwonen.Daardoorishethiernueenmengelmoesgewordenvanmensenuitallerleilanden,culturenenreligies.Datmerkjeookaandevele‘buitenlandse’restaurantjes.JekuntzomaarnaareenGriekseethuisje,eenItaliaansePizzeriaofeenChineesrestaurantgaan.OfjegaatgezelligThaiswokken.EnthuiseetjemisschienookweleensTurksedürüm,JapanseteriyakiofIndiasekipmadras.Jekoopthetgewoonindesupermarkt.AlsjewiltsnackenneemjeeenAmerikaansehamburgerofeenArabischeshoarma.DiegerechtenzijnwelaangepastaandeNederlandsesmaak.Watminderpittigofmetwatminderknoflook.EigenlijkishetdusgewoonNederlandseshoarma.

35 Watisjouwfavorieteeten?Uitwelklandkomtdatoorspronkelijk?

36 Watvindjij'echtNederlands'eten? 37 WelkNederlandsetenzoudenzeinhet

buitenlandmoetenlerenkennen? 38 EetjevakerNederlandsof‘buiten­

lands’?

Leesbron7. 39 VindjeNederlandeengastvrijland? 40 Watisdebelangrijksteregel,waaraan

eenbuitenlanderinNederlandvolgensjoumoetvoldoen?

41 WatisjereactieophetverhaalvanAbou?

42 VindjedatAbougastvrijbehandeldis?Waaruitblijktdat?

VluchtelingAbou komt uit Liberia. Toen hij twaalf was, kroop hij stiekem aan boord van een schip. Hij voer mee als verstekeling. Het schip ging naar Rotterdam. Uiteindelijk kwam hij daar aan, helemaal alleen en zonder geld. Hij kon niemand verstaan. Hij had al een poos niets gegeten of gedronken. Abou werd naar een asielzoekerscen­trum gebracht. Daar kreeg hij geen eten of drinken, want het was geen etens­tijd. Wel werden hem alle regels uitgelegd.Abou’s vader in Liberia was dorpshoofd. ‘Als daar vreemden kwamen, riep hij alle inwoners van het dorp bij elkaar. Zij zorgden met elkaar dat de vreemdeling te eten kreeg en een goede slaapplaats. In Nederland is dat anders,’ zegt Abou.

Ontleend aan: www.volkskrant.nl

bron 7

43 Inverschillendegodsdienstenvindtmengastvrijheidbelangrijk.Metbehulpvanverhalenenvoorschriftenwordtdatduidelijkgemaakt.

Leesdeinformatieopblz.21t/m23. Noemdeverschillenderedenendiein

dedriegodsdienstenvoorgastvrijheidwordengegeven.

w

In alle grote steden

vind je buitenlandse

restaurants, zoals dit

Turkse restaurant.

En een broodje

shoarma is in

Nederland echt

ingeburgerd.

Stromingen-opdracht

21211·3Gastvrijheid

tebevrijden,enomhenuitEgyptenaareenmooienuitgestrektlandtebrengen,eenlanddatovervloeitvanmelkenhoning.’OnderleidingvanMozesverlietenzetoenEgypte.Datkostteveelmoeite.Nadatdefaraozeuiteinde­lijkhadlatengaan,kwamhijtochnogmeteenlegerachterzeaan.Maarhetluktedejodenomteontsnappen.

Nogelkjaarherdenkenjodende‘uittochtuitEgypte’tijdensdeSeideravond,deeersteavondvanhetPesachfeest.Zohoudenzedeherinneringlevendhoehetwasomzelfvreemdelingtezijn.Enzewetendaardoornogaltijdhoehetisomtemoetenvluchten.DaaromstaatopSeideravonddedeurvooriedereenopen.Wantditisdeleefregeldiezehebbenmeegekregen:‘Wanneerereenvreemdelingbijjullieinhetlandwoont,danmagjehemnietslechtbehandelen.Integendeel:jemoethembehandelenalsofhijeengeborenIsraëlietis,enhemliefhebbenzoalsjejezelfliefhebt.Jeweetimmershoekwetsbaarzijnpositieis,omdatjezelfalsvreemdelingeninEgyptehebtgewoond.’

Exodus 3:7­8 NBV en Leviticus 19:33­34 GNB

44 BeschrijfdegebruikenbijdevieringvanSeideravondendevragendiehetjongstekindtijdensdevieringstelt.

Op de foto boven zit de familie aan tafel tijdens

de viering van de seideravond.

Rechts: de traditionele gerechten voor het feest.

Bovenin tussen de twee glazen wijn de matses

die herinneren aan het overhaaste vertrek uit

Egypte, verder de bittere kruiden die herinneren

aan de slavernij, het ei dat verwijst naar de

kwetsbaarheid van het menselijk leven, de

peterselie die in zout wordt gedoopt als herinne-

ring aan de tranen die zijn vergoten in de tijd

van de slavernij en charoset, een mengsel van

appel en noten, waarvan de zoete smaak het

bittere lijden moest verzachten. Het boekje

bevat de teksten voor de viering.

SeideravondHetverhaalvande‘uittochtuitEgypte’isvoorjodentotopdedagvanvandaagheelbelangrijk.DitverhaalgaatoverdetijddatdejodenwerktenalsslavenvoordefaraoinEgypte.MaarGodzaghoezijnvolkonderdruktwerdenzei:‘IkhebgezienhoeellendigmijnvolkerinEgypteaantoeis.Ikhebhunjammerklachtenoverhunonderdrukkersgehoord.Ikweethoezelijden.DaarombenikafgedaaldomhenuitdemachtvandeEgyptenaren

22

etengegeven.Ikhebdorstgeledenenjulliehebbenmijtedrinkengegeven.Ikwaseenvreemdeling,enikmochtbijjulliewonen.Ikhadnietsomaantetrekkenenjulliegavenmekleren.Ikwasziekenjulliekwamenmeopzoeken.Ikkwamindegevan­genisenjulliekwamentoenbijmij.’

Demensentegenwieditgezegdwordt,zullendanverbaasdzijnenzeggen:‘Wehebbenuhelemaalnietgezien!’MaardanzegtdeMessias:‘Wetenjullienogweldatjeallerleihulpelozemensentegen­kwam?Mensenaanwiejezomaarvoorbijloopt?Nou,datzijnpreciesdemensenvoorwieikerwilzijn.Watjevoorhenhebtgedaan,hebjevoormijgedaan.’

UitditBijbelverhaalzijnde‘ZevenWerkenvanBarmhartigheid’voortgekomen.ZevendingendiejemoetdoenalsjevolgensdewilvanGodwiltleven.Zeservankunjeuithetverhaalhalen.Hetzevendewerkis:‘Begraafdedoden.’Eenpausheeftdezeinde13eeeuwaandezesuithetBijbelverhaaltoegevoegd.

Citaat: Matteüs 25 naar P. van Midden, Groeibijbel, deel 2

45 GeefaanmetwelkevandeWerkenvanBarmhartigheiddedriefoto’sopdezeblad­zijdetemakenhebben.

Werken van BarmhartigheidIndeBijbelwordtveelverteldoverwatJezuszijnleerlingenleerde.HijpraattemethenoverhoejemoetlevenopeenmanierzoalsGoddatwil.Vaakverpaktehijzijnboodschapineenverhaal.Danbegrepenzijnleerlingenhetmakkelijker.Zover­teldehijoverdetijddatdeMessiaskomtenhetKoninkrijkvanGodzalaanbreken.

Inzijnverhaalverteldehijwiedaardannaarbinnenmogen:‘KombinneninhetKoninkrijkvanGod.Wantikhebhongergeledenenjulliehebbenmijte

22

Foto boven: christe-

lijke asielzoekers

willen niet terug naar

hun land van

herkomst.

Links: Het slaan van

waterputten voorziet

in de eerste levens-

behoeften van arme

mensen. Deze meisjes

halen vers drinkwa-

ter.

Rechts: Voedselhulp

is soms nodig.

23

Gul en gastvrijDeProfeetMohammedzegtdatmoslimsgulengastvrijmoetenzijn.Endannietalleenvoorvriendenenfamilie,maarvooralookvoorvreemde­lingen.Geefzeetenendrinken,stelzeophungemak,geefzeaandachtenbiedzeeenslaapplaatsaanalsdatnodigmochtzijn.

231·3Gastvrijheid

‘Want,’zozegtdeprofeet,‘iedereendiegelooftdatAllahvrijgevigis,dathijzorgtvoorzijnscheppingendathijdegenendiegastvrijzijnzalbelonen,diemoetgoedvoorzijngastenzorgen.’

InhetMidden­Oosten–waarhetjodendom,hetchristendomendeislamzijnontstaan–wasgastvrijheideennoodzaak.Alsjedoordewoestijnreist,kaneengastvrijeplekhetverschilmakentussenlevenendood.IndeKoranwordt–netalsindeThoraendeBijbel–hetverhaalverteldoverAbraham.AlsAbrahamindevertevreemdelingenzietaankomen,gaathijhentegemoetomhenteverwelkomenenbiedthenonmiddellijkietsteetenaan.VolgensdeislamiseengasteengeschenkvanAllah.Degaststeltjeindegelegenheidomgastvrijtezijn.DankzijjegastkunjegoeddoenendewilvanAllahvolgen.GastvrijheidiseerdereenplichttegenoverGod,dantegenoverdevreemdelingzelf.

46 Luisternaarhetverhaal‘DeBontjas’envertelineigenwoordenwatditverhaalmet

gastvrijheidtemakenheeft.

Foto boven en

rechts: Iftarmaal-

tijd in Amsterdam,

waarbij moslims

hun stadgenoten

gastvrij ontvangen

en met elkaar in

gesprek zijn.

Foto links: traditio-

neel Marokkaans

theestel als

symbool voor een

gastvrij en hartelijk

onthaal.

24

Soms hebben mensen geen thuis. Ze missen een veilige plek. Bijvoorbeeld mensen, die gevlucht zijn voor oorlog, geweld of honger. Die hebben hun huis nood gedwongen achterge-laten. Ze wonen wel ergens, maar zitten toch eigenlijk zonder thuis. En kinderen met gescheiden ouders wonen bij allebei een beetje. Waar ben je dan thuis?

In deze lesgaat het over verschillende situaties waarin mensen een thuis moeten missen. Hoe kun je je zonder huis toch een beetje thuis voelen?

Twee huizen, geen thuis…Alsoudersgaanscheiden,veranderterveelvoordekinderen.Meestalgaatdevaderergensanderswonen.Hetisfijnalsjeénjevaderénjemoederkuntblijvenzien.Maarhetnadeelisdanweldatveelkinderendaardoortweehuizenkrijgen.Datbetekentelkeweeksjouwenmetspullen.Nadenkenoverdeklerendiejemoetmeenemen.Jegymspullennietvergeten.Envooralelkekeerweeromschakelen.Wantbijjevaderthuisishetandersdanbijjemoeder.Demeestekinderenmakenerhetbestevan.Maarsommigenblijvenzich‘ontheemd’voelen:eigenlijkzijnzenergensthuis.Altijdmissenzeéénvanbeideouders.Ennergensishet,zoalshetvroegerwas.

1·4 Zonderthuis

47 Hoeveelleerlingenuitjouwklashebbentweehuizen?

48 Watishetgrootstenadeelvandietweehuizen?

49 Zijnerookvoordelentenoemen?Welke?

bron 8

Naema Tahir:‘Ik wortel in mensen.’Schrijfster Naema Tahir vertelt: ‘Ik ben altijd een buiten­staander. Ik blijf een Pakistaanse vrouw met een Arabische naam. Ik heb een niet­westerse opvoeding gehad. Nederlands is niet mijn moedertaal. Daarom vind ik het extra mooi als ik wortel in mensen. Ik verheug me over het gevoel dat ik het wel kán, hier en daar wortelen. Als je je nergens thuisvoelt, is het extra kostbaar om je bij iemand thuis te voelen.’ Bron: Dagblad Trouw.

OntworteldAlsjeergensthuisbent,zeggenzeookweldatjeer‘geworteld’bent.Zoalseenboommetzijnwortelsstevigindegrondstaat,zostajijstevigopjeeigenplekthuis.Jekentdeomgevingendemensen.Jebegrijptdetaalendegewoontes.

Maarmensenzijngeenbomen.Mensenkunnenergensandersheengaan.Opzoeknaareenander,eenbeterthuis.Misschienvindenzedat.Misschienookniet.Wanteenmenskanzichookblijvendontworteldvoelen.Danhoorjenergensthuisenvoeljejeoveraleenvreemde.MensendievanuithetbuitenlandinNederlandzijnkomenwonen,voelendatvaakzo.HoegoedzeookNederlandshebbenlerenspreken.Ofzelfsschrijven,zoalsNaemaTahir.

25

Leesbron8. 50 Hebjijjeweleens‘ontworteld’ge­

voeld? 51 WatbedoeltNaemaTahirmet:‘ik

wortelinmensen?’ 52 Bijwievoeljijjeechtthuis?

GevluchtOveralindewereldzijnmensenvervanhuis.Endangaathetnietomeenpaarweekjesvakantie.Nee,hetgaatommensendiegevluchtzijn.Mensendievanwegeoorlogsgeweld,armoedeofeennatuurrampoppadzijngegaan.Somshalsoverkop,somsnajarenlangevoorbereidingen.Vluchtendoejenietzomaar.Jekuntnietveelmeenemen.Hetmeestevanwatjebezit,moetjeachterlaten.Jekuntvaakgeenafscheidnemenvanjefamilieofjevrienden.Meestalwetenvluchtelingennietwaarzeterechtzullenkomen.Vaakisergeenandereuitwegomdatdeproblemen

Amadou‘Ik kom uit Niger. Mijn vader is vermoord door rebellen. Ze waren ook naar mij op zoek. Daarom moest ik weg. Eerst wist ik echt niet waarheen. Een auto heeft me toen naar Libië gebracht. Ik weet niet hoe dat land eruit ziet, want ik moest me in de auto verstoppen vanwege alle controles. Van de haven van Libië ben ik naar Europa gegaan. Ik wist niet in welk land ik was. Alleen dat het een blank land was, want ik zag alleen maar blanke mensen. En ik had het heel koud. De politie heeft me toen meegenomen. Ze vroegen allerlei dingen, maar ik kon er niets van verstaan. Ik probeerde aan te voelen wat ze zeiden. Inmiddels heb ik een W2­document; ik weet nog niet of ik hier mag blijven. Ik mag niet werken, heb geen geld om te studeren. Ik heb geen recht op een woning. Ik doe vrijwilligerswerk bij de lokale radio. Als ik daar ben, met die andere mensen, dan ben ik blij.’

Amadou is 22 jaar

Saman‘Op een dag kwam ik thuis en toen zei mijn moeder: we gaan naar Europa. Mijn vader had allerlei politieke problemen, maar ik weet daar niet zoveel van. Ik heb ook niet gevraagd waarom we gingen. Ik was toen 12 jaar, ik ging gewoon met mijn familie mee. Mijn neef, mijn vrienden, mijn familie, mensen die ik elke dag tegenkwam: in één klap zag ik die nooit meer. Ik weet nog dat ik op het vliegveld een jongen en een meisje zag zoenen. Ik denk nu dat ze afscheid namen. Daar bleef ik maar naar kijken. ‘Wat doen die nou?’ dacht ik! Dat zag je in Iran nooit op straat! Eerst werd onze asielaanvraag afgewezen. We hebben toen anderhalve maand in een detentiecentrum gezeten. Dat was de slechtste tijd van mijn leven. Zoveel problemen, daar! Elke dag mensen die huilen. Nu heb ik toch een verblijfsvergunning voor vijf jaar. Kan ik eindelijk mijn leven opbouwen.’

Saman is 17 en komt uit Iran.

bron 9 bron 10

zichhebbenopgestapeld.ZoalsbijAmadouenSaman(ziebron9en10).Veelvluchtelingenvluchtenweguithunvaderland.MisschienkomtereentijddatzijergensinNederlandeenvasteplekvinden.Misschiengaanzezichopdenduurzelfsergensthuisvoelen.MaarNederlandzalnooithunvaderlandworden.Datisnueenmaalhetlandwaarzegeborenzijn.Datverandertnooit.

53 Watishetverschiltussen‘land’en‘vaderland’?

54 Watkunnenvolgensjouredenenzijnomtevluchten?

55 Watdenkjedathetmoeilijksteisalsjemoetvluchten?

Leesbron9en10 56 HoekunnenAmadouenSamanzichin

Nederlandthuisgaanvoelen?

MaatschappijEr zijn veel organisaties die vluchtelingen in Nederland en andere landen helpen. De officiële organisatie in Nederland is Stichting Vluchte­lingenwerk. Wat doet deze stichting en waarom?

1·4Zonderthuis

26

57 Denkjijdatjejeineenanderlandthuiszoukunnenvoelen?Waaromwelofwaaromniet?

58 WatdenkjedatmoeilijkerisvoorAmadouenSaman:hetmissenvanvroegerofdeonzekerheidoverdetoekomst?

Leesdebronnen9en8.59 IsAmadouook‘geworteldinmensen’,

netalsNaemaTahir?Legjeantwoorduit.

60 Ontwerpeenposter,dieaandachtvraagtvoordeproblemenvanvluchte­lingen.

Dagboek van ZlataZelfsalsjeinjeeigenhuiseninjeeigenstadkuntblijvenwonen,kunjetocheenveiligthuismissen.ZoalsZlataFilipovic.ZijwoondeinSarajevotijdensdeoorloginvoormaligJoegoslaviëindejaren90vandevorigeeeuw.Zeheefteendagboekbijge­houden.Opdezebladzijdeleesjedaareenstukjeuit(bron11).

Leesbron11.61 HoekomthetdatZlataontworteldis?62 WatishetthuisdatZlatamist?63 WaaromdenkjedatZlataeendagboek

bijhoudt?

Dear Mimmy,Ik heb genoeg van dat schieten, van het doden van mensen. Genoeg van de wanhoop, de honger, de angst! Dit is mijn leven. Het leven van een onschul­dig schoolmeisje van elf! Een school­meisje zonder school. Een kind zonder spelletjes, zonder vriendinnen. Zonder de zon, zonder de vogels, zonder fruit, zonder chocola en snoepjes, alleen met een beetje melkpoeder. Kortom, een kind zonder kinder jaren. Een oorlogskind. Ik besef nu pas dat ik in een oorlog leef. Dat ik getuige ben van een smerige, walgelijke oorlog. Ik en nog duizenden andere kinderen in deze stad, die verwoest wordt, die schreeuwt, huilt en hulp vraagt. Maar er komt geen hulp. God, zal dit ooit ophouden? Zal ik ooit weer een schoolmeisje worden? Zal ik ooit nog van mijn jeugd kunnen genieten? Ik heb eens gehoord dat je jeugd het mooiste deel van je leven is. En dat is het ook. Ik genoot ervan en nu wordt het allemaal weggenomen door die smerige oorlog. Waarom? Ik voel me triest. Ik heb zin om te huilen. Ik huil al.

Je Zlata

bron 11 Dagboek van Zlata

De ‘White Umbrella

March’ op Wereld-

vluchtelingendag in

Utrecht.

27

Je woont in een huis, in een dorp of stad. En in een land. Misschien in het land waar je ook geboren bent, maar dat hoeft niet. Je praat met andere mensen thuis en op school. Maar via het internet praat je even gemakkelijk met mensen in een ver land! Hoe groot onze planeet ook is, uiteindelijk wonen we allemaal gewoon in die ene wereld!

In deze les is het de vraag: wat is eigenlijk nog het buiten­land? En wat is globalisering? Kun je je door je geloof beter thuisvoelen in de wereld? Of juist niet?

1·5 Wereldburgers

BuitenlandAlsjevroegeropvakantiegingnaarSpanje,moestjeSpaanspeseta’smeenemenenBelgischeenFransefrankenvooronderweg.Elklandhadtoenzijneigengeld.Deeurobestondnogniet.Bijdegrenswerdjepaspoortgecontroleerd.Enindewinkelszagjeolijvenenknoflook,bijzonderekaassoortenenaubergines.DatsoortdingenwareninNederlandnauwelijkstekoop.NuweinéénEuropawonen,zijnveelvandieverschillenweggevallen.Bestaathet‘buitenland’eigenlijknogwel?Alsjenaardevoorbeeldenopdeposterhiernaastkijkt,isdattochechtdevraag!

64 Watwildeposterduidelijkmaken?65 Welkevoorbeeldenkunjenogmeer

noemen?66 Bestaathetbuitenlandnog?

GlobaliseringInAmsterdamwonenmensenvan177verschillendenationaliteiten.DaarmeeisAmsterdamdemeest‘diverse’stadvandewereld.Sommigevandezemensenzijngevluchtuithungeboorteland.Anderenzijnhiergekomenvanwegedeliefdeofdoor

hunwerk.NatuurlijkwonenerookgewoonNederlandersinAmsterdam.Maarzijvormenéénvande177nationaliteiten.ErzijnookNederlandersdieineenanderlandzijngaanwonen.InheelveellandenwonenNederlanders.IndetweedehelftvandevorigeeeuwzijnerveelNederlandersnaarCanadaenAustraliëgeëmigreerd.MomenteelisZwedenpopulair.DankzijSkype,TwitterenFacebookkunjetegenwoordigmakkelijkcontacthoudenmetelkaar.‘Dewereldwordteendorp,’zeggenze.‘Vroegerwistiedereeninhetdorpallesvanelkaar.Nuwetenwehetmeteenalserietsaandeanderekantvandewereldgebeurt.’Ditisglobalisering.

1·5Wereldburgers

28

Erisookeenschaduwzijdeaandewereld­godsdiensten:zebotsenmetelkaar.Alsjehetnieuwsvolgt,hoorjedaarregelmatigover.Gelovigenvindendathuneigengeloofhetbesteis.Datislogischwantandershad­denzedatgeloofniet.Vaakvindenzeeenandergeloofnietgoedenbestrijdendat.Datleidttotonbegripenhaat.Somszelfstotgeweld.Terwijlertochookverwant­schapistussenwereldgodsdiensten.Hetchristendomendeislamzijneigenlijkuithetjodendomontstaan.EndegelovigengelovenallemaalinéénGod.

Mensenlettenvastmeeropdeverschillendanopdeovereenkomstendieerzijn.HerinnerjejenogdeGuldenRegeluithetbeginvanditthema?(ziebron5,blz.15)Dezebasisregelisinallewereldgodsdien­stenterugtevinden.Datzouhetsamenle­venvanverschillendegelovigentocheenstukgemakkelijkermoetenmaken,zoujedenken...

Globaliseringkomtnietalleendoorhetinternet.Ookdoordeeconomiezijnalledelenvandewereldmetelkaarverbonden.Ennatuurlijkdoordereizendieveelmensenmaken.Grotebedrijvenzijn‘multinationals’metvestigingeninheelveellanden.Sportisookeenwereldwijdgebeuren.AandeTourdeFrancedoennietalleenFransenenSpanjaardenmee,maarookrennersuitAmerikaenAustralië.EndeOlympischeSpelentrekkensportersensupportersvanbijnaallelandenterwereld.

67 Hebjecontactmetmensenuithetbuitenland?Waaroverhebjehetdan?

68 Inwelkeanderelandenbenjege­weest?Watwasdaarandersdanhier?

69 WaaromwillenmensenweguitNederland?WaaromwillenmensengraaginNederlandwonen?

70 Isglobaliseringpositief?

Leesbron12.71 Waaromreizenprofvoetballersveel?72 WaaromnoemtEnohzicheenwereld­

burger?Watiseenwereldburger?73 WatbedoeltEnohmetzijnlaatstezin?

WereldgodsdienstenInditboekkomteenaantalgrotegodsdien­stenregelmatigterug:christendom,islam,hindoeïsmeenboeddhisme.Ditwordenookwelwereldgodsdienstengenoemd.Datbetekentdatzenietaaneenbepaaldestreekofaaneenbepaaldlandverbondenzijn.Hetzijngodsdienstenwaariedermens,waarookterwereld,zichbijkanaansluiten.Ookhetjodendomiseenwereldgodsdienst.Joodsegelovigenzijnoverdehelewerelduitgezwermdsindshuntempelinhetjaar70werdverwoest.VandaagdedagwonenermeerjodeninAmerikadaninheelIsraël.Erzijnookminderbekendewereldgods­diensten,zoalsdebahaiendesikhs.

Hetmooievaneenwereldgodsdienstis,datjeoveralgeloofsgenotenkunttegenkomen.EenkatholiekuitEindhovenzalveelherkennenineenkatholiekekerkinBrazi­lië.EneenmoslimuitZoetermeerzalzichookthuisvoelenineenmoskeeinSeattle.

ProfvoetballerVoetballerEyongEnohkomtoorspron­kelijkuitKameroen.Hijzegtineeninterview:‘Overdehelewereldvindjewin­naarsenmensendiesneltevredenzijnmetwatzehebben.Overalheeftmendezelfdebehoeftesendezelfdeproblemen.Wehebbenallemaalverschillendehuidskleurenenachtergronden,maarmensenlijkenveelmeeropelkaardanjeopheteerstgezichtzoudenken.Datgevoelhadikaltijdalennuikdankzijmijnbestaanalsprofvoet­ballerveelvandewereldhebgezien,isdiegedachtealleenmaarsterkergeworden.Ikziemezelfalseenwereldburger.Ikdenknietinlandsgrenzen.Dusbeoordeelikmensenalsindividu.’

uit: Voetbal International

bron 12BijbelIn de gelijkenis van de ‘verloren zoon’ wil de hoofdpersoon het huis uit. Hij trekt met zijn deel van de erfenis de wijde wereld in. Wat moet hij als het geld op is en het leven er wat minder rooskleu­rig uit ziet dan hij eerst dacht?

29

Leesbron13.74 WaaromisKèrenblijdatzejoodsis?75 Geldthaarverhaalookvoorandere

godsdiensten,denkje?76 Welkeanderevoorbeeldenvaneen

wereldwijdegemeenschapkunjebedenken?

Eén grote familieIn1971reisdedeastronautEdgarMitchellmetdeApollo14doorderuimte,opwegnaardemaan.Toenhijhooggenoegkwam,konhijdeaardealsmooieblauwebolinderuimtezienzweven.Inéénoogopslagkonhijdeheleplaneetoverzien,metaldielandenenmensen,metaldiewolkenenzeeën.Laterverteldehijdathijdacht:‘Allesvormtééngrootgeheelenallesheeftelkaarnodig.Allemensenvormeneigenlijkééngrotefamilie.’Enhijvoeldezichhelemaaléénmetaldiemensen,metaldatleven.Hetwaseengeweldigeervaring.Hetvoeldealseensoortgebed.

77 Watvindjevandegedachtedatallemensenopdewereldeigenlijkééngrotefamilievormen?

Joods‘Ikbenheelergblijdatikjoodsben.Hetfeitdatikbijdewereldwijdejoodsegemeentehoor,voeltgeweldig.Waaromeigenlijk?Mijnfamilieisjoods,eengrotegroepvanmijnvriendenisjoodseniknatuurlijkzelf.Maarwaaromvoelikmezothuisbijdie‘wereldwijdejoodsegemeenschap’?Ikhebdeafgelopenjarenoveralterwereldjoodsemensenontmoet.Endanvoeljemeteendatjeietsdeeltmetelkaar.Daarmeeishetijsgebroken.Mensenmetdezelfdereligiehelpenelkaar.Daardoorhebookechthetgevoeldatikmeoveralindewereldreddenkan.Wantoveralzijnjoodsemensenwaaropikterugkanvallen.’

KèrenZohar

bron 13

30

Godshuizenproject

Degebouwenwaargelovigensamenkomennoemenwegodshui­zen.Dezegebouwenbepalenhetbeeldvanveelstedenendorpen.WantwatzouRomezijnzonderdeSintPieter,IstanbulzonderdeBlauweMoskeeofjouweigenwoonplaatszonderdeplaatselijkekerkofsynagoge?

Aandebuitenkantkunjevaakalzienbijwelkegodsdiensteenbepaaldgodshuishoort.Eenmaalbinnenziejedatgodshuizenallemaalverschillendingerichtzijn.Ergebeurenookanderedingentijdensdebijeenkomsten.Inhetenegodshuiskomengelovigenopvastetijdensamenomnaareenpreekteluisterenensamentezingen.Ineenandergodshuisbiedenmensenbloemenenvoedselaandegodenaaneninweereenanderkomenzeominhuneentjetemediteren.

Veelmensenvindenhetprettigomregelmatignaarhungodshuistegaan.Zeontmoeteneranderemensenvanhuneigengeloof.Zelerenernieuwedingenoverhungodsdienst.Zekunnenerpro­blemenvoorleggenaaneenvoorgangerofpriester.Ofzezoekenergewoonevenrustindedruktevanalledag.

Welke godshuizen zijn er in jouw eigen omgeving? Hoe ziet het gebouw er van binnen uit? En wat doen de gelovigen daar eigenlijk? Dat ga je ontdekken tijdens dit project ‘Godshuizen’.

Op de website:www.perspectief-online.nl vind je alle opdrachten met de benodigde uitleg.

Overal op de wereld zoeken mensen elkaar op om hun God of goden te eren. Mensen komen bij elkaar om te bidden, te zingen, te luisteren en te offeren. Dit hoeft niet per se in een gebouw te zijn, het kan ook ergens in de openlucht. Sommige mensen hebben thuis een vaste plek waar ze bidden, een kaarsje branden of bepaalde rituelen uitvoeren. Maar veel gelovigen vinden het ook fijn om dat samen met anderen te doen in een gebouw dat daar speciaal voor is.

1Godshuizen vlakbij

Welkegodshuizenstaanerindeomge­

vingwaarjijwoont?Neemeenplatte­

grondvandestad,hetdorpofdebuurt

waarjewoontengeefaanwaarde

godshuizenzijntevinden.Maakeen

legendametmeerinformatieoverde

gebouwen.Vermeldiniedergevalde

naamendegodsdienstwaarzebijhoren.

30

31

4Inrichting

Maakeenfoldermeteenplattegrondvaneengodshuisbijjouindebuurtengeefdaaropaanhoehetgebouwisingericht.Deplattegrondmoetgeschiktzijnvoortoeristendieereenbezoekbrengen.Dus:stippeleenrouteuitlangsdebelangrijkeplekkenengeefeenbeknopteuitlegoverdebelangrijkevoorwerpen,beeldenenplaatseninhetgebouw.

Eigen ervaring

Ga je zelf wel eens naar een godshuis? Of ben jij wel eens aanwezig geweest bij een dienst of viering? Schrijf een verslag over jouw eigen ervaring. Hoe vaak bezoek je een godshuis en met wie ga je? Vind je het belangrijk om daar heen te gaan? Wat vind je van de sfeer, de aankleding en de andere bezoekers? En hoe ziet het er uit, tref je bepaalde voorbereidingen voordat je er naartoe gaat?

52

Beroemde godshuizenElkegodsdienstheeftweleenbekend

godshuis.BijvoorbeelddeSintPieterin

Rome,deSagradaFamiliainBarcelona,

deBlauweMoskeeinIstanbulofdeAngor

Wat­tempelinCambodja.Schrijfeenkort

artikelvooreenreisgidsoveréénvande

beroemdegodshuizenindewereld.Het

artikelmoetgaanoverhetontstaan,de

geschiedenisendebijzonderhedenvan

hetgodshuis.

6Samenkomst

Benjijweleensbijeendienstofvieringineengodshuisgeweest?Zoniet,danisdatnuhetmomentomtedoen.Hoezietzo’nbijeenkomstvangelovigeneruit?Beschrijfwatergebeurttijdenseendienstofvieringenaanwelkeregelsdegelovigenzichmoetenhouden.Maak(alsdatmag)foto’svandebelangrijkstemomentenengebeurtenissen.

3Vaste bezoeker

Voor veel gelovigen speelt hun godshuis

een belangrijke rol. Maak een interview

met iemand die regelmatig een godshuis

bezoekt. Stel een vragenlijst op en zorg

dat je erachter komt waarom gelovigen

regelmatig het godshuis bezoeken,

wat zij daar zoal doen en wat ze van

het gebouw vinden. Je kunt ook een

dominee, priester, rabbijn of imam

interviewen. Kijk op de website voor

een voorbeeldvragenlijst.

Project·godshuizen 31

Afsluiting

Sluit het project af met een presentatie in de

klas. Laat tijdens de presentatie zien hoe jullie

je opdracht hebben aangepakt, hoe de taken zijn

verdeeld en wat het resultaat is geworden.

Benoem ook welke nieuwe dingen jullie geleerd

hebben tijdens dit project.

Kijk op www.perspectief-online.nlvooreenoverzichtvanalleopdrachtenmettoelichting

>