Transitie van de gebouwde omgeving:uitdaging voor de komende decennia

Grontmij, 24 mei 2011

Prof. Jan Rotma

Twitter.com/Jan_Rotmans

Gebouwde Omgeving

gebouwde omgeving verantwoordelijk voor 41% energiegebruik

50-80% CO2-reductie is noodzakelijk de komende decennia

vereist een transitie van de gebouwde omgeving

Transitiefundamentele verandering van structuur, cultuuren werkwijzen op systeemniveau

structuur: institutionele opbouw, economischestructuur, fysieke structuur

cultuur: gedeelde beelden, waarden,paradigma’s en perspectief

werkwijzen: routines, regels, gedrag

fundamentele omslag in denken, organiseren, handelen

we bouwen wel goed, maar 

we bouwen niet de goede dingen

Huidige regime in de bouwsectorstructuur

gefragmenteerd, traditonele bouwketen

aanbodgestuurd, weinig diversiteit

cultuurmono-cultuur, conservatief

laag innovatief vermogen

werkwijze

‘hit and run’, korte termijn rendement

traditionele aanbesteding

Transitie Bouwsector

Transitie van de bouwsector is noodzakelijk

van naar

aanbod vraag

product dienst

economisch maatschappelijk

20 jaar

DoorontwikkelingsfaseVoorontwikkelingsfase20 jaar

In welke fase van de transitie zit de bouw?

”Wijdverspreide toepassing van

het nieuwe paradigma

Kante

lpunt

Strijd tussen het oude en nieuwe paradigma

Regieraad Bouw

PSIBouw

Tijd

Opbo

uw va

n duu

rzame

same

nlevin

gl

Bouw zit hier

Consolidatie

Waar staat de bouw nu?

bouw is volop aan het vernieuwen

veel innovatie op projectniveau

toch blijft innovatie achter bij andere sectoren

vernieuwing nog te kleinschalig met weinig partijen

regime: dominante structuur, cultuur en werkwijzen met macht en gevestigde belangen

niche: opkomende, afwijkende structuur, cultuur en werkwijzen op klein schaalniveau

niche wil macht ontwikkelen en het bestaande regime overnemen; regime beschermt zich daartegen door deniche onschadelijk te maken of op te nemen

transitie = regime-wisseling = machtswisseling

Transitie = Machtsovername

3 op 5 bouwbedrijven zullen sneuvelen

bedrijven die met “oude technologie” bezig zijn

en onvoldoende investeren in duurzame innovatie

zullen niet overleven

Transitie is Slagveld

Duurzaamheid komt in het DNA

van de bouw en wordt de motor

Visionaire Opgave Bouw

bouw dienstbaar aan de samenleving

richt zich op ruimtelijke omgeving i.p.v. gebouwde object

eindgebruiker kan zelf product samenstellen

duurzaam in termen van energie- en materiaalgebruik

flexibel, ontwerpend bouwen is standaard

stimuleer innovatieruimte voor koplopers

doorontwikkelen van vernieuwingsbeweging

focus op kansrijke niches klimaatadaptief bouwen (op water)duurzaam bouwen (gebiedsontwikkeling)

bouw iconen: duurzame voetbalstadions, drijvende wijken

verduurzaam gebouwde omgeving (bestaande voorraad)

Transitieagenda voor de Bouw

Gebouwde Omgeving in 2030

energie producerend

groen

blauw

gezond

organisch

gebruiken daken en gevels

Stichting Urgenda

Dutch Research Institute For Transitions

Dutch Research Institute For Transitions

Floating City

water recreation

ecology:wetlands

technology: floating foundation

energy: decentral heat/cold storage

mobility: floating highway, water taxi

living / working units

Doorbraakplan

gebouwde omgeving energieneutraal in 2025

alle bestaande woningen, kantoren, scholen energieneutraal

inspiratie

transitie van kolen naar gas van 1955 tot 1965vrijwel gehele Nederlandse woningvoorraad

werd voorzien van gasaansluiting voor ruimteverwarming en koken

Urgentie

over 20 jaar is elk huis met een gasaansluiting

een groot risico voor een woningcorporatie

Gebouwde omgevingenergieneutraal door:

1. gebouwschil zo energiezuinig mogelijkgoed isoleren en zuinige installaties

2. duurzame energie opwekkenzonne-PV, zonneboilers, wind, omgevingswarmte

3. oppervlakte ontwikkelingenergie, water, fijn stof/NOx

Kosten / Batentotale kosten tot 2020

140 miljard Euro [73 miljard energiebesparing][67 miljard duurzame energie]

totale baten tot 2020

terugverdientijd, vermeden CO2-uitstootwerkgelegenheid (40.-50.000 banen per jaar)waardestijging vastgoed

> 140 miljard

Kosten / Baten

• investering voor woningbezitter: 20.000 Euroterugverdientijd is 10 jaar 6 jaar bij WOZ-waarde korting

• investering voor woningcorporaties: 15.000 Euroterugverdientijd is 12 jaar < 10 jaar bij WOZ- korting

• eigenaars van bedrijfspanden:terugverdientijd is 10 jaar 6 jaar bij 1/3 overheidssteun

• energiebedrijven:terugverdientijd is 10 jaar bij 3000 Euro per MW windenergie

Verduurzaming = Waardencreatie

het verduurzamen van de woningvoorraad is gunstig voor:

- economie [werkgelegenheid]

- bouwsector

- waarde van vastgoed

- milieu

- samenleving

- burgers en woningcorporaties

Dus……

technisch kan het in 15 jaar

financieel is het haalbaar

maatschappelijk is het voordelig

hoe krijgen we het georganiseerd?

Transitie Aanpak

• beginnen met koplopergemeentes

• slimme strategie van verleiding, beloning, verplichting en voorlichting

• bepalende partijen mobiliseren: gemeentes, corporaties, energiebedrijven, investeerders

• drie sporen: energiebesparing, duurzame energie enoppervlakte ontwikkeling

• in elke gemeente coalitie met investeerder

Pilots

met koplopers starten in 10 gemeenten

[corporaties, energiebedrijven, gemeenten, investeerder]

wie meedoet wordt beloond

daarna landelijk opschalen vanaf 2015

Wat betekent dat voor Grontmij?

structuur

cultuur

werkwijze

Cultuurverandering Adviesbureausdominante paradigma

‘ingenieurs’ paradigma

technische maakbaarheid

ontwerp wordt gemaakt, ingenieurs aan de slag

volgend, niet leidend

‘U vraagt en Wij maken het’

Cultuurverandering Adviesbureaus

nieuw paradigma

‘co-creatie’ paradigma

gezamenlijk ontwerp maken

actieve rol al aan het begin van het proces

vanuit overkoepelend concept

Nieuwe Rol Adviesbureaus

initiatiefnemer

makelaar / schakelaar

mede ontwerper

creëren van waarden

leidend, niet volgend

mede verantwoordelijkheid voor het hele proces

Verduurzamen Woonwijk in Friesland

participatief proces / bewoners heel actieve rol

rol adviesbureau

beleggen informatiebijeenkomst(en)

subsidies regelen bij SEV

participatief proces begeleiden

investeerders interesseren

Nieuwe Werkwijze Adviesbureaus

op hoger abstractieniveau meedenken

conceptueel en ontwerpend

integrale werkwijze

gebiedsgericht

vanuit integraal duurzaamheidsconcept

Nieuwe Rol/Werkwijze Adviesbureausvan:

• volgend

• uitvoerend

• ingenieurs

• partieel

• economisch

naar:

• leidend

• ontwerpend

• conceptontwikkelaars

• integraal

• maatschappelijk

Structuurverandering Adviesbureaus

flexibel, adaptief management

vanuit lange termijn visie

niet permanent reorganiseren

innovatieruimte (5-10%)

zoeken, leren, experimenteren

reserveer 5-10% ruimte voor duurzame innovatiecreëer niches binnen bedrijf voor koplopers

ontwikkel lange-termijn perspectiefvanuit nieuwe structuur, cultuur, werkwijze

doe mee met duurzame innovatie-experimentenniche-experimenten

sluit nieuwe coalities met a-typische partijenongedachte combinaties kunnnen innovatief zijn

zet in op cultuurverandering binnen bedrijfscholing, competentieontwikkeling

Transitie binnen een bedrijf

gericht op

het creëren van maatschappelijke waarde

lange-termijn

co-productie

welzijn, kwaliteit en ecologisch behoud

persoonlijke ontwikkeling van mensen

Nieuw business model

Transitie Strategie

• mobiliseer koplopers binnen bedrijf

• ontwikkel transitieplan met koplopers

• start doorbraakprojecten met koplopers

• opschalen van succesvolle doorbraakprojecten

kleine initiatieven kunnen voor doorbraken zorgen

transitie in de bouw is in volle gang, moet alleen nog sneller

bouwtransitie gaat het speelveld onomkeerbaar veranderen

mega-transitieproject: verduurzaming gebouwde omgeving

vraagt om andere rol en werkwijze van adviesbureaus

ook Grontmij zal fundamenteel moeten veranderen

pro-actief, adaptief, co-creatief, verbindend, ruimte biedend

Conclusies