▲

Gerco MonsPetach Tikva/Terborg

De woonkamer vanFrank Levy in Pe-tach Tikva (Israël)is een bonte men-geling van joodseen Nederlandseboeken in grote

kasten, prenten van Joodse gebrui-ken, maar ook schilderijen van Ne-derlandse landschappen.

Aan de telefoon begint hij direct inhet Achterhoeks te praten. „Ah, datis lang geleden. Het kan weer eenkeer”, lacht hij hoorbaar. Later, inzijn woonkamer, wordt hem ge-vraagd of hij heimwee heeft. „Zekerniet”, verzekert Levy lachend. „Heim-wee is wat anders dan weemoed. Ikhou van de Achterhoek, van Neder-land, maar hier in Israël ben ik thuis.Al sinds mijn komst in 1973.”

Toch zit er wel een kern van waar-heid in die heimwee, erkent Levy.„Er wordt me wel eens voor de voe-ten gegooid dat ik deels leef in hetverleden. En dat klopt wel een beet-je. Als ik mijn ogen sluit, zie ik hetjoodse leven in Terborg tot leven ko-men. Mijn grootvader Salli Levy, die’s ochtends vroeg opstaat om naar deveemarkt in Doetinchem te gaan.Mijn grootmoeder die om vier uurbij het station in Terborg staat omhet aangekochte vee te wegen. De ko-sjere slager Strauss om de hoek.”

Van het ‘rijke joodse leven’ in deAchterhoek is weinig meer over, rea-liseert Levy zich. „Dat doet wel pijn.Als je nu kosjer vlees wil, moet jenaar Amsterdam. De meeste jodenzijn vertrokken. Een groot deel naarIsraël, de rest naar het westen of zedoen niets meer met het geloof. Na-tuurlijk vind ik dat laatste erg jam-mer, maar het is hun eigen keuze.”

Levy komt nog elk jaar naar Ter-borg. Om sfeer te proeven, bekendente ontmoeten en zijn overledenouders en oma te herdenken die opde plaatselijke Joodse begraafplaatsliggen.

„Natuurlijk heb ik nog een bandmet Terborg. Een heel emotionelezelfs. En niet alleen omdat een deelvan mijn familie ervandaan komt. Ikmoet denken aan Bertha Pik, eenoude vrouw die in de Hoofdstraatwoonde en vroeger een bakkerij had.Na één van de oorlogen hier bezochtik haar. Ze begon te huilen toen ze

me zag. Ze was zo bang geweest dater iets met mij was gebeurd. Ze wasnaar het graf van mijn vader op debegraafplaats gelopen om een psalmvoor mijn veiligheid te bidden.”

Als Levy dit vertelt, stromen de tra-nen over zijn gezicht. „Sorry”, klinkthet verontschuldigend. „Ik vind hetzo bijzonder dat er mensen in Ter-borg waren die dit voor mij deden.”

Van zijn oma heeft hij het witte, ri-tuele mutsje gekregen, dat bedoeldwas voor de begrafenis van zijn opaSalli Levy uit Terborg. Die opa is in1941 door de nazi’s vermoord in ver-nietigingskamp Mauthausen.

„En toch is het de nazi’s niet ge-lukt ons uit te roeien. Juist daaromvind ik het ook zo bijzonder dat inMevo Horon de Terborgse synagogewordt herbouwd en dat daar straksuit de Terborgse Thora-rollen wordtvoorgelezen.”

Deze rollen zijn meer dan 100 jaargeleden in gebruik genomen in deTerborgse sjoel. Tijdens de oorlogzijn ze verstopt in huis, zodat deDuitsers ze niet konden vernietin-gen. Na de oorlog zijn de Thora-rol-len bij Sel Loevenstein opgeborgenen in 1981 met dank aan Levy en Loe-

venstein naar Amsterdam gebrachten daarna naar Tel Aviv.

Levy heeft er zelf voor gezorgd datdeze rollen nu zijn overgebrachtnaar Mevo Horon, waar de replicavan de Terborgse synagoge is ge-bouwd. „De bekroning van mijnkomst naar Israël”, noemt hij dezegang van zaken zelf. „En wat bijzon-der dat straks de zesde generatie Sal-ly uit deze rollen gaat lezen. Over-grootvader Salomon, opa Salli, vaderSallo, ik, mijn zoons Shay, Nethanelen Ariel en straks nog een zesde ge-neratie Levy. Ik word daar heel stilvan.”

Het is de voortzetting van de Ach-terhoekse familie in Israël. „Mijnoma zag in mij de reïncarnatie vanmijn vermoorde grootvader. Als eni-ge van haar zes kleinkinderen ben iknaar Israël vertrokken. Ze was zotrots op me. De herbouw van de sy-nagoge zie ik daarom zelf als de reïn-carnatie van het Joodse leven in Ter-borg. Hier komt alles samen. Ik ziemezelf als een schakeltje van dingendie onbegrijpelijk zijn.”

Zijn zoon Shay (voluit SchlomoYitzchak) is vernoemd naar zijn opa.„Shay is naast rabbijn De Vries uit

Neede waarschijnlijk de enige rabbimet Achterhoekse roots”, klinkt hetmet hoorbare trots in zijn stem.

Shay zelf is inmiddels diverse ke-ren in Terborg geweest. Al is hij erdus niet geboren. Rabbi Levi vertelt:„De Achterhoek heeft een belangrij-ke plaats in mijn hart. Vanwege degedeelde geschiedenis. Ik vind hetmooi dat ik mijn opa en oma hebkunnen eren met een gedenkplaat inmijn Thora-school in Jeruzalem.”

Shay studeert aan de Yeshivat Mer-caz Harav, één van de belangrijksteen grootste Thora-scholen in Jeruza-lem. De gedenkplaat is bevestigd aaneen door de familie geschonken gro-te boekenkast in de school. Op de ge-denkplaat is een tekst geschreven ternagedachtenis aan Shlomo Ben Da-vid Haleivi en Go, dochter vanSimson. Ze liggen begraven in Ter-borg, meldt de gedenkplaat in hetHebreeuws.

Of Shay nog eens rabbijn wordt inde Achterhoek, wordt hem gevraagd.Hij glimlacht. „Ik zeg niet bij voor-baat nee, maar Israël is ons land. Hetbeloofde land. Daarnaast zal ik tochecht eerst fatsoenlijk Nederlandsmoeten leren.”

Synagoge

� Frank Levy heeft geen heimweenaar de Achterhoek. FOTO’S DG

De herbouwvan desynagogezie ik als dereïncarnatievan hetjoodse levenin Terborg--- Frank Levy

Weemoed naarJoodse leven in Terborg

� Frank Levy, Pascal Pop en Mordechai Bruckentahl (v.l.n.r.) met Terborgse Thora-rollen, die een plek hebben gekregen in Mevo Horon.

Deel 3 in een korte serie overde Terborgse sjoel en het jood-se leven. Vandaag het verhaalvan zes generaties Levy.

De Thora-rollendie meer dan100 jaar geledenwerden gebruikt inTerborg, liggen nuin de sjoel vanMevo Horon. Metdank aan FrankLevy.

zaterdag 21 januari 2017 Weekend 17

/ColorImageDict > /JPEG2000ColorACSImageDict > /JPEG2000ColorImageDict > /AntiAliasGrayImages false /CropGrayImages true /GrayImageMinResolution 100 /GrayImageMinResolutionPolicy /Warning /DownsampleGrayImages true /GrayImageDownsampleType /Bicubic /GrayImageResolution 200 /GrayImageDepth -1 /GrayImageMinDownsampleDepth 2 /GrayImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeGrayImages true /GrayImageFilter /DCTEncode /AutoFilterGrayImages true /GrayImageAutoFilterStrategy /JPEG /GrayACSImageDict > /GrayImageDict > /JPEG2000GrayACSImageDict > /JPEG2000GrayImageDict > /AntiAliasMonoImages false /CropMonoImages true /MonoImageMinResolution 550 /MonoImageMinResolutionPolicy /Warning /DownsampleMonoImages true /MonoImageDownsampleType /Bicubic /MonoImageResolution 1270 /MonoImageDepth -1 /MonoImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeMonoImages true /MonoImageFilter /CCITTFaxEncode /MonoImageDict > /AllowPSXObjects false /CheckCompliance [ /PDFX1a:2001 ] /PDFX1aCheck false /PDFX3Check false /PDFXCompliantPDFOnly false /PDFXNoTrimBoxError false /PDFXTrimBoxToMediaBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXSetBleedBoxToMediaBox false /PDFXBleedBoxToTrimBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXOutputIntentProfile (GWG_GenericCMYK) /PDFXOutputConditionIdentifier () /PDFXOutputCondition () /PDFXRegistryName () /PDFXTrapped /False

/CreateJDFFile false /Description > /Namespace [ (Adobe) (Common) (1.0) ] /OtherNamespaces [ > /FormElements false /GenerateStructure false /IncludeBookmarks false /IncludeHyperlinks false /IncludeInteractive false /IncludeLayers false /IncludeProfiles false /MultimediaHandling /UseObjectSettings /Namespace [ (Adobe) (CreativeSuite) (2.0) ] /PDFXOutputIntentProfileSelector /DocumentCMYK /PreserveEditing true /UntaggedCMYKHandling /LeaveUntagged /UntaggedRGBHandling /UseDocumentProfile /UseDocumentBleed false >> ]>> setdistillerparams> setpagedevice