Zaterdags Bijvoegsel Zate rdag 12 m e i & Zondag 13 m e i 2007 nrc handelsblad 41Zaterdags Bijvoegsel 41

Vrij met mij de hele nachtHomo’s ontmoeten elkaartegenwoordig op het internet,behalve op feestdagen. Danstromen de kroegen weer vol.

Michiel van Erp

Amsterdam, 30 april. Voor de Am-steltaveerne, legendarisch homo-café langs de Amstel, heeft zich

een gigantische massa homomannenverzameld. Iedere Koninginnedagkomt de homoscene van Amsterdam enverre omstreken hier bijeen om geza-menlijk de verjaardag van de koninginte vieren. De plaatselijke horeca heeftde biertappen op straat geposteerd envanuit luidsprekers klinkt Nederlands-talige muziek om de menigte op te zwe-pen.

„Zeg meneer, wilt u wel achter in derij aansluiten?” Bij het plaskruis – de bijevenementen tegenwoordig zeer popu-laire mobiele urine-unit waarin vanvier kanten tegelijkertijd geplast kanworden – word ik aangesproken door

een travestiet. Verwilderde blondepruik en hoge hakken. Leren broek metopen achterkant en boven zijn lip eenzeer mannelijke snor. „We wachten hierallemaal netjes in de rij! Of denkt ze datze zélf de koningin is?” Die rij heb ikover het hoofd gezien. „Leve de konin-gin”, roep ik en sluit achteraan. De aan-geschoten travestiet betreedt op wanke-le hakken het plaskruis. Hij sist nogboos naar achteren. Ongetwijfeld washij erg tevreden toen hij zijn outfit van-ochtend bij elkaar zocht, maar nu blij-ken vooral de hakken op het wankeleplaskruis erg onhandig.

„Het werd tijd, hè, dat het weer eenslekker druk is in de stad”, zegt eengoedlachse bareigenaar – geheel in hetleer gekleed, ring door de neus – tegenme. „Nu iedereen elkaar via internetweet te vinden, is er eigenlijk geen klapmeer aan in het uitgaansleven. Erwordt niet meer gejaagd in de straten,toch? Waarom denk je dat de It failliet isgegaan? En in de Montmartre kun je afen toe een speld horen vallen!” Ik knikbegripvol.

Vandaag lijkt van een leegloop in hetuitgaansleven ten gevolge van internet-

daten – jezelf met foto aanbieden op in-ternet en dezelfde avond nog een seks-afspraak – geen sprake. Voor de Amster-damse homo-horeca is de zomer er bijuitstek om veel te kunnen verdienen.Alles wat homo’s leuk vinden wordtdan ook aangegrepen voor festiviteiten.Op borden wordt het volgende evene-ment al aangekondigd. Op grote scher-men in de cafés zal deze week het Euro-visie Songfestival gevolgd kunnen wor-den. Gezellig met elkaar, zoals anderecafés dat met voetballen doen. Wat Eu-ropees voetbal voor hetero’s is, is hetsongfestival blijkbaar voor homo’s.Voor augustus staat Gaypride, de jaar-lijkse botentocht door de grachten vanAmsterdam, gepland. Hoewel dat eve-nement vorig jaar door onderlinge ru-zies tussen de cafés bijna geen doorgangvond en de parade nog maar een schimleek van wat die ooit was geweest.

„Tien jaar geleden huurden we opdit soort dagen een truck en lieten weAnneke Grönloh of Marga Bult gewoon

op de laadklep optreden. Kost toch eenpaar honderd euro zo’n zangeresje!Maar ja, er komen echt niet meer men-sen in je kroeg, hoor, na zo’n actie, endan hou ik mijn centen liever in mijnzak.” De barman is nog steeds in eenklaagstemming. „Misschien zijn de ho-mo’s wel Songfestival-zangeressen-moe”, antwoord ik, maar hij is alweermet een andere klant in gesprek. „J ijbent zeker al bezet?”, knikt-ie tegeneen als Amerikaanse politieman verkle-de middelbare homo. Deze knikt beves-tigend naar de barman en wijst naareen heftig zwetende, in een zwart rub-beren pak verklede man. „Vijf jaar bijelkaar alweer. Ontmoet op Gaypride.”

Wegens de hitte gaat zo halverwegede middag de bovenkleding uit. Voorwie hard genoeg gewerkt heeft in desportschool is dit het moment om tepronken. „Vrij met mij de hele nacht”,zingt Ruth Jacott door de luidsprekersen de meeste mannen zingen hard methaar mee. Degenen die op de sport-school nog niet zover zijn – zoals ik –hangen er vanaf dit moment een beetjebij. Rond de plaskruizen wordt er in-middels al volop gelonkt naar elkaar.

Een groep mannen naast me is in eenheftige discussie verwikkeld. De Neder-landse inzending voor het EurovisieSongfestival van dit jaar valt bij hen inslechte aarde. „Edsilia is een leukemeid, maar ze moet haar liedjes nietdoor haar man laten schrijven. Westaan als Nederland aanstaande don-derdag gewoon voor schut in de voor-ronde.” Het gesprek gaat verder over devraag of er in het café gekeken gaatworden of thuis en, zo ja, bij wie. Demoeite om een groot scorebord te ma-ken lijkt niemand te willen nemen nude verwachting is dat Edsilia de finalevan zaterdag niet zal halen. „Ze kan al-tijd in augustus nog op de laadklep metGaypride! Als er tenminste iemand isdie zo’n truck weer eens wil organise-ren”, roept een passant.

De volgende ochtend, onder de dou-che op de sportschool, is het ook weerdruk. „Ga jij dit jaar met ons mee op deboot met Gay Pride?”, vraagt een ge-spierde jongen aan een vriend die naasthem staat de douchen. „Ik weet het nogniet. Misschien ga ik dit najaar naar SanFrancisco. Ik heb het hier wel gezien. Ikheb zin in nieuw vlees.”

Koninginnedag 2007 Foto Evelyne Jacq

Iedereenverdacht

TECHNOLOGIE EN JURIDISCHE BEVOEGDHEDEN ZIJN EEN GEVAAR VOOR DE PRIVACY IN NEDERLAND

Terrorisme- en criminaliteitsbestrijding bedreigende privacy in Nederland. „Als je de wettelijkebeschermingen van onze vrijheid afbreekt, zet jede deur open naar willekeur.”

H E T O O GVA N E R P

1 0

Altijd loert het wakend oog

Incidenten

Dimitri Tokmetzis

‘B rave burgers hebben niets te ver-bergen?” Bert-Jaap Koops, hoog-leraar Regulering van Technolo-

gie aan de Universiteit van Tilburg isaan het woord. „Volgens mij heeft ieder-een wel iets te verbergen. Bijna nie-mand wil een camera in de slaapkamermet een rechtstreekse verbinding naarhet politiebureau. Wat mensen eigen-lijk bedoelen is: ‘Ik doe niets verdachts,dus naar mij zullen ze toch niet kijken’.Maar dat is niet meer zo.”

Simon Hania, technisch directeur vaninternetprovider xs4all zegt het nogwat scherper: „Als je zegt ‘ik heb niets teverbergen, dus ook niets te vrezen’, zegje eigenlijk ‘ik vertrouw iedereen, on-v o o r wa a r d e l ij k ’. Maar wie doet dat nouwerkelijk? Iedereen heeft wat te verber-gen, om heel valide redenen. Vrouwenmogen bijvoorbeeld om begrijpelijkeredenen hun zwangerschap verzwijgentijdens een sollicitatiegesprek.”

Nederlanders hebben groot vertrou-wen in de overheid als het gaat om be-scherming van de privacy. Uit recent on-derzoek, in opdracht van het NationaalComité 4 en 5 mei, blijkt dat een meer-derheid het goed vindt dat politie enjustitie het internetverkeer volgen. Metandere privacybeperkende maatrege-len, zoals cameratoezicht, plaatsbepa-ling via mobiele telefoons en kentekens,preventief fouilleren, hebben Neder-landers al helemaal geen moeite.

Dit vertrouwen staats haaks op de in-houd van het rapport Van privacyparadijstot controlestaat? Misdaad- en terreurbestrij-ding in Nederland aan het begin van de 21steeeuw. Onderzoekers van de Universiteitvan Tilburg zijn nagegaan wat het cu-mulatieve effect is van de technologi-sche ontwikkelingen en privacybeper-kende maatregelen van de afgelopentien jaar. Koops, een van de auteurs, zietde contouren van een Big Brother-sa-menleving opdoemen. „De technologieen de juridische bevoegdheden zijn er al.Alleen Big Brother zit zelf nog niet ach-ter de knoppen. Van een centrale aanstu-ring van de versplinterde informatiebe-standen is voorlopig nog geen sprake.”

In 2007 is het eenvoudig om van iede-re Nederlander na te gaan waar die zichwanneer bevindt en wat hij doet (zie ka-der). Uit DNA kunnen steeds meer ken-merken worden afgeleid van de drageren diens familie. Biometrische paspoor-ten (identiteitsbewijzen met een radio-

chip, een digitale foto, een vingerafdruken mogelijk een gezichtsscan) vervangende komende jaren het huidige papierenexemplaar. Deze digitale informatie kanworden gebruikt in ‘slimme’ camera’s,die bijvoorbeeld gezichten herkennen.Radio Frequency Identification- chips (R FI D)rukken op in alledaagse producten. Deinformatie op deze superkleine chips,bijvoorbeeld over waar het product is ge-weest, is op afstand te raadplegen.

De maatschappelijke gevolgen vandeze technologieën zijn niet te overzien.Vast staat wel dat ze grote consequentieshebben voor de privacy. Koops: „De Wetbescherming persoonsgegevens, die on-ze privacy regelt, gaat ervan uit dat nietmeer informatie verzameld wordt danstrikt noodzakelijk is. Maar er wordt al-tijd meer informatie verzameld danecht nodig is. Informatie is voor bedrij-ven en ook voor de overheid veel te be-langrijk geworden om te laten liggen.”

Dat de informatievergaring nauwe-lijks is in te perken, beaamt Jacob Kohn-stamm, voorzitter van het College Be-scherming Persoonsgegevens. „Wel kun-nen we erop toezien wie onder welke om-standigheden de informatie gebruikt.”

Maar zulk toezicht blijkt in de groei-ende berg van oude en nieuwe gegevenssteeds moeilijker. De gegevens wordensteeds toegankelijker gemaakt voor po-litie en justitie. In het kader van mis-daad- en terreurbestrijding krijgen zijmeer bevoegdheden om in de informa-tieberg te speuren naar die ene terroristof crimineel. Liefst in een zo vroeg mo-gelijk stadium, nog voordat een mis-drijf is gepleegd.

De verruiming van bevoegdheden be-gon al voordat Bush in 2001 de War onterror afkondigde. De IRT-affaire, waar-bij politie en justitie oneigenlijke op-sporingsmethoden hadden toegepast,toonde omstreeks 1996 de noodzaakvan duidelijke wettelijke regelingen.Kort daarop werden de bevoegdhedenvan politie en justitie niet alleen vastge-legd, maar ook verruimd.

Daarnaast nam de maatschappelijkedruk toe om de veiligheid op straat teverbeteren. In 1997 werd de eerste came-ra, na lang publiek debat, opgehangenin Ede. Tien jaar later houden in eenmiddelgrote stad als Maastricht bijnatachtig camera’s het publiek in de gaten.

StrafrechtHet gevolg van dit alles, vindt Koops, isdat de maatschappij steeds meer wordtingericht ten behoeve van het strafrecht.Zo zijn telecomaanbieders nu verplichtlangdurig klantgegevens op te slaan,langer dan hun bedrijfsvoering recht-vaardigt. Koops: „Daar lijkt niets op te-gen, maar het is een fundamenteel ande-re rol van het strafrecht. Vroeger kwamhet strafrecht pas om de hoek kijken alseen strafbaar feit had plaatsgevonden.Het werd gezien als laatste redmiddel.Nu wordt het strafrecht in toenemendemate ingezet ter preventie van strafbarefeiten met als gevolg dat iedere Neder-lander een potentiële verdachte is.”

Bovendien richten justitiële onder-zoeken zich steeds vaker op personen opwie geen verdenking rust, maar die zichop enigerlei wijze in de buurt van deverdachte bevinden. Sinds januari 2006staat het de officier van justitie vrij omallerlei gegevens op te vragen van perso-nen met wie een verdachte toevalligcontact heeft gehad. Er hoeft niet altijdeen (dreiging van) een misdrijf te zijnom in allerlei bestanden te duiken. Metde aanvulling op de Wet op de Inlichtin-gen- en Veiligheidsdiensten die eind ditjaar wordt verwacht, kan de AIVD com-plete bedrijfsbestanden opvragen omdie vervolgens met slimme software tedoorzoeken op verdachte patronen, zo-als bankoverschrijvingen naar de Al-Fourqaan moskee in Eindhoven.

Daarbij komt dat lagere politiefuncti-onarissen steeds meer verantwoorde-lijkheid krijgen. Voor het natrekken vantelefoonnummers hoeft een politiemanniet meer op fiat van een meerdere tewachten. Een officier van justitie magnu zonder toestemming van een rech-ter-commissaris bevelen dat iemandlangdurig wordt geobserveerd en datopsporingsambtenaren identificerendegegevens opvragen. Soms kan een offi-cier van justitie zelfs een inval bij ie-

mand thuis gelasten en hiervoor pasachteraf toestemming vragen bij derechter- commissaris.

Dat is nog niet alles. Allerlei per-soonsgegevens, waar politie en veilig-heidsdiensten vroeger veel meer moeitevoor moesten doen, zijn nu ruim be-schikbaar. Alle overheidsdiensten moe-ten op bevel van een officier van justitiehun bestanden openstellen. Met de in-voering van het burgerservicenummer(zie kader) is het een koud kunstje omdeze bestanden, met zeer veel informa-tie over alle Nederlandse burgers, aanelkaar te koppelen.

Ook bedrijven vallen in toenemendemate onder dit regime. Met de uitbrei-ding van de vorderingsbevoegdheid vanjanuari vorig jaar en de toevoeging opde Wet Inlichtingen- en Veiligheids-diensten moeten bedrijven alle identifi-cerende gegevens van hun klantenp r ij s g e v e n .

Opsporingsdiensten krijgen boven-dien steeds meer zoekinstrumentendoor nieuwe technologie. Alle telefoon-nummers, adressen en binnenkort ook

e-mailadressen en IP-nummers wordenbijvoorbeeld iedere 24 uur ververst inhet Centraal Informatiepunt Onder-zoek Telecommunicatie (CIOT). Hierhebben alle opsporingsambtenaren toe-gang toe. Zo kan de politie precies ach-terhalen wie een bepaalde e-mail heeftgestuurd of bericht op een internetfo-rum heeft geplaatst. Kortom, gesprek-ken en discussies die vroeger niet doorderden werden gehoord of gezien, lig-gen nu vast in databanken voor zolangde wetgever dat wenst.

AfvalligenVoor ‘gevoelige informatie’ over politie-ke, religieuze en seksuele voorkeur, isnog steeds een bevel van de rechter-com-missaris nodig. Maar in praktijk is descheiding tussen gewone en gevoeligeinformatie vaag. Een officier van justitiekan bijvoorbeeld een bibliotheek som-meren om alle leners op te geven vanboeken van Sayyid Qutb, de islamitischeprediker die vindt dat alle ongelovigenen afvalligen moeten worden gedood.

De betere informatievoorziening van

politie, justitie en veiligheidsdienstenleidt er niet toe dat er minder foutenworden gemaakt. Integendeel, zegt An-nelies Röttgering, voorzitter van de Ne-derlandse Vereniging van Strafrechtad-vocaten (NVSA). „Zo zien we keer opkeer dat de politie meeluistert in ge-sprekken tussen advocaten en cliënten.Afluisteren is uitdrukkelijk verboden,maar de rechter treedt er in de praktijknauwelijks tegen op. Het gebeurt gere-geld dat een cliënt voor de deur van deadvocaat wordt aangehouden, terwijldie voor een afspraak kwam. ”

Justitieel onderzoek wordt soms be-gonnen op basis van zachte informatie,afkomstig van kliklijnen, de CrimineleInlichtingen Eenheid (CIE) of de AIVD.Waartoe dit kan leiden, bleek in 2004,toen een arrestatieteam van het korpsAmsterdam-Amstelland een huis bin-nenviel. De Bank of Scotland vermoed-de dat iemand vanuit Nederland zijnsystemen probeerde te kraken en stuur-de twee e-mails met het IP-adres van devermoedelijke dader naar internetpro-vider UPC. Die schakelde de politie in,

die dezelfde avond nog een inval deedom de boosdoener te betrappen. De e-mails bleken echter twee verschillendeIP-nummers te bevatten, waarvan éénonjuist was zodat het arrestatieteam deverkeerde woning binnenviel.

Op dit soort fouten moeten Neder-landers vaker rekenen, zegt Röttgering.„Bepaalde groepen worden waarschijn-lijk meer getroffen dan andere. Als jeeen blanke man bent van middelbareleeftijd, heb je minder te vrezen danwanneer je van Marokkaanse of Turksekomaf bent.”

CBP-voorzitter Kohnstamm begrijptdat in de strijd tegen terreur en zwarecriminaliteit offers nodig zijn. „We be-seffen ook wel dat je soms iets van de pri-vacy moet inleveren om bepaald gevaarte bedwingen.” Wat hem stoort is dat deverhoudingen vaak uit het oog wordenverloren. „De laatste jaren gebruikt hetkabinet meteen grof geschut als het gaatom anti-terreurmaatregelen. Het laatna om te bewijzen dat alle andere mid-delen zijn uitgeput. Ook gaat het niet naof de nieuwe harde maatregelen wel het

gewenste effect sorteren.”Kohnstamm vreest bovendien dat de

wetgeving steeds wordt uitgebreid endat als de kans op terrorisme kleinerwordt de beperkingen van de privacyniet verdwijnen. „De vraag is: wie be-paalt de norm van wat extremistisch ofonwenselijk gedrag is? Wie bepaalt wel-ke middelen proportioneel zijn tegenwelke vormen van criminaliteit?”

Dat een nette burger niets te verber-gen heeft, noemt Kohnstamm „gevaar -lijke onzin”. „Het zou goed kunnen datje nooit iets van de afbraak van privacymerkt. Maar het is ook mogelijk dat jetoevallig en geheel buiten je schuld inbeeld komt bij een onderzoek. En stel dater dan ook nog fouten worden gemaakt.Geloof me, je leven ligt dan helemaaloverhoop. We hebben de checks and balan-ces niet voor niets. Als je de wettelijke be-schermingen van onze vrijheid afbreekt,zet je de deur open naar willekeur.”

De Nederlandse burgers worden opvele manieren in de gaten gehouden.

Alle overheidsinstanties, bestuurs-organen en private organisaties dieeen wettelijke publieke taak hebben,voeren op dit moment het burgerser-vicenummer (BSN) in. Deze negencij-ferige unieke code vervangt het sofi-nummer en andere klantnummerswaarmee Nederlanders nu met deoverheid corresponderen. Van Belas-tingdienst tot de huisarts en van Cen-traal Justitieel Incassobureau tot afde-ling Bouwzaken, ze kunnen straks opbasis van dit nummer informatie uit-wisselen en samenwerken.

Daarnaast wordt het biometrischpaspoort ingevoerd, waarin lichaams-kenmerken zijn opgenomen. De over-heid wil al deze gegevens in een cen-

trale databank onderbrengen.In veel trams, bussen en metro’s

hangen nu al camera’s. De beeldenworden meestal zo’n twee weken be-waard. Daar komen binnenkort nogluistercamera’s bij. Die springen aanals er afwijkend gedrag wordt geregi-streerd, bijvoorbeeld bij plotselingluide stemmen. In Groningen is eenproef gehouden met luistercamera’sin de binnenstad; andere steden over-wegen ze te gebruiken.

De overstap van trein op metro opbijvoorbeeld het station AmsterdamAmstel wordt geregistreerd via de OV-chipkaart, die langzaam alle vervoers-bewijzen vervangt. De transactiegege-vens worden eenmaal per dag doorge-zonden naar Trans Link Systems. Diezorgt ervoor dat de vervoerders de

juiste bedragen krijgen uitgekeerd. Deidentificerende gegevens van de kaart-houder van een persoonsgebondenOV-chipkaart en de transactiegege-vens worden gescheiden bewaard,maar ze kunnen gekoppeld wordenals dat nodig is.

Automobilisten ontsnappen even-min aan het wakend oog. Met het re-keningrijden, dat deze kabinetsperio-de nog wordt uitgewerkt, moet voorfacturering altijd bekend zijn waar deauto’s hebben gereden. Daarnaast re-gistreren ook andere verkeerssyste-men, zoals Trajectcontrole, die op eenaantal snelwegen de gemiddelde snel-heid over een bepaald baanvak meet,wie zich waar bevindt.

Wie een mobieltje heeft, is een wan-delende peilzender. Op aandringen

van het kabinet Balkenende IV wor-den binnenkort ook de locaties tij-dens het bellen achttien maanden be-waard. Met deze gegevens is anderhalfjaar na dato tot enkele honderdenmeters nauwkeurig te bepalen waariedereen met een mobieltje is ge-weest.

Ook computers worden bewaakt.Alles op internet gebeurt in de volleschijnwerpers. De meeste werkgeversmonitoren het internet- en mailge-drag van hun werknemers. De zoek-machines houden precies bij waar in-ternetgebruikers naar speuren. Ookklikgedrag op websites wordt minuti-eus vastgelegd in zogenaamde logfiles.Die hoeven slechts een half jaar teworden bewaard. Politie en justitiekunnen de gegevens opvragen.

Vanaf eind dit jaar kan de AIVDcomplete bedrijfsbestanden opvragenen met slimme software doorzoeken.Een videotheek kan bijvoorbeeld ge-sommeerd worden een lijst te over-leggen met welke films aan wie zijnverhuurd. Iets soortgelijks geldt voorbibliotheken.

Ook boodschappen worden soms inde gaten gehouden. Bij elektronischebetalingen wordt het bedrag van deboodschappen geregistreerd door debank. De bonuskaart van Albert Heijnverzamelt alles wat bonuskaarthou-ders kopen. De financiële transactie-gegevens worden minimaal vijf kwar-talen bewaard, de gegevens van de bo-nuskaart „zo lang als noodzakelijk isvoor het onderhouden van de klantre-latie.”

Persoonsgegevens zijn bij de over-heid en bedrijven niet altijd in goe-de handen. Een greep uit inciden-ten:· Flevoziekenhuis. Het ziekenhuishad een heel handig online afspra-kensysteem @-pointment. Het sys-teem was echter niet goed beveiligden ook diagnose-informatie wasmakkelijk voor derden te achterha-len.· Inval. In oktober 2004 arresteer-de de politie in Utrecht een Marok-kaans gezin op verdenking van ter-roristische activiteiten. Het gezinwerd door een arrestatieteam uithuis gehaald. Later bleek de invalte zijn gebaseerd op foutieve infor-matie.· Filmen. Voorafgaand aan het be-zoek van president-Bush aan hetoorlogskerhof Margraten in mei2005, filmde de politie Limburg-Zuid alle deelnemers van een te-gendemonstratie. De volgende dagwerd enkele gefilmde aanwezigen(niet allemaal demonstrant) detoegang tot het oorlogskerkhofontzegd.· Sony BMG. De mediareus liet opslinkse wijze zogenaamde spywareinstalleren op 2,6 miljoen compu-ters. Deze software brengt heime-lijk een gecodeerde verbinding totstand waarbij het mediagedragvan de gebruiker wordt doorge-zonden naar Sony.

Camera’s in Nieuwegein zien alles en iedereen Foto's Evelyne Jacq

Wilt u reageren? Mail uw reactie naar zbrie-ven@nrc.nl of schrijf het Zaterdags Bijvoeg-sel, Postbus 8987, 3009 TH Rotterdam