Les

195

2�

sep

’15

Welkegespreksvaardighedenhebbenleerlingendannodigomgroepswerkwéleffectieftemaken?Onderwelkevoorwaardenlerenzeechtvanelkaar?

‘Watdenkjij?’en‘Waaromdenkjedat?’

‘Hetisnummerdrie’,zegtPaola.‘Nee,datistochnummervijf’,ant-woordtJethrometeen.Sadetonder-breekthemenzegt‘Jong,jebentnietslim,hé’.ZetrekthetopdrachtenbladuitdehandenvanJethro,diebooswordt.ErontstaatruzieenPaolaroeptdeleerkrachterbij…

Herkentuditscenario?Voorheelwatleerkrachtenishetdagelijksekost.Debedoelingvangroepswerkisdatleerlingenvanelkaarleren,lerensa-menwerken,hunverantwoordelijk-heidlerennemen,moeilijkereleerstofsamendebaaswordenenzovoort.Klinktmooiintheorie,maardeprak-tijkisanders.Indemeestepublicatiesovergroepswerkzijnorganisatieenstructuurdevoorwaardenvoorgoedgroepswerk.Maareenderdevoor-waardebleeftotnutoeonderbelicht:hetsprekenzelf,meerbepaalddevaardigheidvanleerlingenomexplo-ratieve gesprekkentevoerenendusonderzoekendaandeslagtegaanbin-neneengroepstaak.Dievaardigheidbepaalthetrendementvangroeps-werkveelsterkerdanmenzouver-wachten.

Codewoord: exploratiefEngelseonderzoekerswetenhetaltwintigjaar:alsleerlingeningroepenmoetensamenwerken,voerenzeheelvaakcompetitieveen/ofcumulatieve

gesprekken.Bijcompetitievege-sprekkenluisterenleerlingenniet(ac-tief)naarelkaar,zelatenelkaarnietuitspreken,proberenhetgesprektedominerenenhunmeningoptedringen,vragennietnaarargumentenenformulerenerzelfnauwelijks.Erwordtweinigdoelgerichtgewerktenslechtszeldenstrevendeleerlingenbewustnaareenconsensus.Bijcumu-latievegesprekkenstellenleerlingenelkaarweinigofgeenvragenenzear-gumenterenslechtsinbeperktemate.Zehaspelenopdrachtensnelaf,reage-renweinigkritischofconstructiefopwatiemandzegtenschrijvengauwwatopom‘ervanaftezijn’.Hetef-fectvandezegesprekkenvaltmakke-lijkteraden:zegenererenmeerdeci-belsdanleereffecten.

Welkegespreksvaardighedenheb-benleerlingendannodigomgroeps-werkwéleffectieftemaken?Onderwelkevoorwaardenlerenzeechtvanelkaar?Hetantwoordluidt:doorex-ploratieve gesprekken te voeren.Deeisenwaaraandergelijkegesprekkenmoetenvoldoen,klinkenverrassendeenvoudig:actiefluisteren,vragenwatdeanderdenkt,respecthebbenvoorelkaarsmeningofidee,waarom-vragenstellen,argumentenformu-lerenenanderennaarhunargumen-tenvragen,samennaareenconsensusstreven.Simpel,ofniet?

Veellerarenkrijgeneenhekelaangroepswerk.Zevindendaterte

veeltijdverlorengaataangesprekkendieweinigmetde

leerstoftemakenhebben.Maarwatalsweietsdoenaandekwaliteit

vandatspreken?OnderzoekersvandeKareldeGroteHogeschool

lerenleerlingenexploratievegesprekstechniekenaan.Eenpilotin

eenbasisschoolmettaalzwakkeleerlingenleverdedeeerste

resultatenop.Endiezijnveelbelovend.DeaanpaklijktookvoorleerlingeninISK/OKANen

hetberoepsonderwijsperspectieftebieden.

Jan

T’Sa

sRi

a Va

n de

n Ey

nde

Over het aanleren van exploratieve gesprekstechnieken

Sprekend leren doet groepswerk renderen

JanT’SasRiaVandenEynde

Sprekendlerendoetgroep-swerkrenderen

Overhetaanlerenvanex-ploratievegesprekstechnieken

QuotesWelkegespreksvaardigheden

hebbenleerlingendannodigomgroepswerkwéleffectieftemaken?Onderwelkevoor-waardenlerenzeechtvanelkaar?

‘Watdenkjij?’en‘Waaromdenkjedat?’

Deleerlingenvoerenmeerenopeensystematischermanierex-ploratievegesprekkenendatheeftrechtstreekseffectophunprobl-eemoplossendvermogen

/inlui/Veellerarenkrijgeneenhekel

aangroepswerk.Zevindendaterteveeltijdverlorengaataan

2�

Les

195

sep

’15

Sprekend leren doet groepswerk renderen

‘Preciesdiegespreksvaardighedenkrijgenwenietmeemetdegeboor-te’,steltprof.NeilMercervandeuniversiteitvanCambridge.‘Wekrij-genzeooknietsystematischmeevanthuis.Daarommoetenwezeopschoolleren.’Hoebelangrijkexplora-tievegesprekkenzijnvoordeschool-loopbaanvanleerlingen,bewezenon-derzoekersHartenRisleyalin1995:‘Dehoeveelheidendekwaliteitvansprekendiekindereninhuneersteja-renvanonderwijservaren,voorspeltinhogematehoegoedzehetervanafzullenbrengeninhetsecundairon-derwijs.’Omhetbelangvanexplora-tievegesprekkenhardtemakenvoer-denMercerenzijnteamexperimen-tenuitinverschillendeEngelselagerescholen,bijleerlingenvantientottwaalfjaar.Telkensleerdendeleerlin-genopintensievemaniervijfbasisre-gelshanteren:1.eigenideeën/meningenuitenen

metanderendelen;2.naarelkaarluisterenenandermans

idee/meningrespecteren;3.eigenideeën/meningenbeargu-

menteren;4.anderenvragenomargumenten

vragenvoorhunideeën/meningen;5.constructievekritiekgevenopwat

gezegdwordtennaareenconsensusstreven.

Dezebasisregelswerdenvervolgenstweemaandenlangwekelijksingesle-pentijdensgewoongroepswerkenandereklasactiviteiten.Allelessenwerdengegevendoordeklasleer-kracht.Viametingenvoorennahet

experimentendoortevergelijkenmetklassendiegroepswerkdedenzonderbasisregels,gingendeonder-zoekersnawatexploratievegesprek-kenopleveren.

‘Endieeffectenzijner’,verteltMercer.‘Deleerlingenwerkenbetersamen,kunnenbeterhungedachtenformulerenenargumentenverwoor-denenzelossenalsgroepbeterprob-leemopdrachtenop.Bovendienwor-denzeookindividueelbeterinprobl-eemoplossenddenken.’

Wordenooktaalzwakkeleerlingenhierbetervan?OmdatteachterhalendedenMercer&co.hunonderzoekoverinscholendievooralwordenbevolktdoorleerlingenuitlagereso-cialeklassen,meteenlageretaalvaar-digheid.‘Enweboektendaarzelfsdegrootstevooruitgang’,aldusMercer.

Vlaams onderzoek : pilot BuitenlandseonderzoekerslietenzichinmiddelsdoorMercerinspirerenenboektenpositieveresultatenmetge-lijkaardigeexperimenten.Vlaanderenkondanooknietachterblijven.JanT’SasenRiaVandenEynde,onder-zoekersaandeKareldeGroteHoge-schoolinAntwerpen,startteninsep-tember2014hetonderzoeksprojectsprekenD leren.‘Wedoenheton-derzoekvanMercerenDawesoverineenVlaamsecontext’,verteltT’Sas.‘Wezijngestartmeteenpilotinhetvierdeleerjaarvaneenlagereschoolmetveelkinderenuitanderstaligege-zinnen.Velenhebbenleerachterstandeneeneerdergemiddeldeensomsla-

getaalvaardigheid.OokvoorOKAN-leerkrachtenlijktonsditeenherkenbaarpubliek.’

‘Tijdensdeeerstewekenvanhetonderzoekzagenwemeteenwelkeroldecontextendegebrekkigetaal-vaardigheidvandeleerlingenbijgroepswerkspelen’,voegtRiaVandenEyndetoe.‘Jeherkentinelkgroepjedeleidersfiguur,debeves-tiger,deaanbrenger.NetzoalsMer-cerheeftvastgesteld,verlopendegesprekkeneerdercompetitiefofcu-mulatief.Leerlingenonderbrekenelkaargeregeldofwijkenafvanhetonderwerp.Insommigegroepjesiserveeldrukte.Zezittenweinigstil,somsduwenzeelkaarofzespringenrecht.Bladenmetopdrachtentrekkenzeelkaaruitdehanden.Enargu-mentenhoorjenauwelijks.’

VoorjufKelly,deklasleerkrachtvandepilotschool,washetevenwennentoenzeinhetonderzoekstapte.‘Ikdoevaakgroepswerkinmijnklas,maarvanexploratievegesprekstechniekenhadiknognooitgehoord.Opzichbevattenzenietzoveelnieuws,hetgaatombasisatti-tudesen–vaardigheden,maareendi-dactiekdaarrondkendeikniet.Alsle-raarbenjeereerderimplicietmeebezigenzekernietsystematisch.’DathaddenT’SasenVandenEyndeookalvastgesteldtoenzedeVlaamseeindtermendoornamen.´Jevindtherenderwelaspectenvanexploratievegesprekstechnieken,bijvoorbeeldindeeindtermentaalensocialevaar-dighedenenindeonderzoekscompe-

sep

’15

Les

195

2�

sep

’15

tenties,maarheelgefragmenteerd.Jeleestooknergenshoelerarenhunleerlingenditkunnenaanleren.´

Van babbelen naar overleggenHoetrainjeleerlingendaninhetvoerenvanexploratievegesprekken?´Daarvoorzijnvijfbasislessenontwik-keld´,verteltRiaVandenEynde.‘Elkelesmaaktdeleerlingenbewustvanéénaspectvandeexploratievegesprekken.Zogaatdeeerstelesoverpratenenluisteren.Datisheelbasic.Leerlingenkrijgenkleinespreek-enluisteropdrachtenengebruikendaar-bij‘babbelkaartjes’.Wieeenpraat-kaartjeheeft,magietszeggen,deleerlingenmeteenluisterkaartjemoetenluisteren.Vervolgensvertel-lenzenawateenandereleerlingheeftgezegd.Naelkeoefeningvolgteenreflectiemoment,eerstbinnendegroepjesendanklassikaal:wiekongoedluisteren?Waaraankonjedatzien?Hoevoeldedepraterzichdaar-bij?Waarliephetmindergoed?Watkunnenwevolgendekeerbeterdoen?Watzijnnudekenmerkenvaneengoedeluisteraar…?’

‘Diereflectiemomentenzijncru-ciaalvoorhetleereffect,’vultT’Sasaan.‘Bovendienmaghetnietbijdieenebasislesblijven,andersslijpjedeexploratievetechniekenonvoldoendein.Derestvandeweekmoetendeleerlingennogduowerkofgroeps-werkdoen.Datkandeleraarsteedsopnieuwafrondenmetreflectievragenals:‘Wieheefttijdensditgroepwerk

goedgeluisterd?Hoeheeftluisterenjegeholpenomdeopdrachttemaken?’Enzovoort.’

Nadeeerstebasislesvolgenernogvier,verteltVandenEynde:‘Detweedelesfocustopwatpratenei-genlijkis,wanneerhetnuttigisoflas-tig,hoejeiemandanderstotpratenaanzet.Allerleitaalhandelingenko-menaanbod:vragen stellen,iemand overtuigen,protesteren,iets uitleg-gen.Enopnieuwleggenwedelinkmetluisteren.Hetstramienisdatvandeeersteles:korteoefeningen,veelalingroepjes,metreflectiemomenten.Indederdebasislesintroducerenwenieuwebabbelkaartjes:Wat denk jij?enWaarom denk je dat? Dezevragenzijnbijzonderbelangrijkineenex-ploratiefgesprek.Metdezeleszettenleerlingendestapnaarbetersamen-werkendoorelkaardebeurttegevenennaarhetformulerenvangedachtenenargumenten.Ditwordtverderuitgedieptinbasisles4,metbab-belkaartjesals:Ik vind het goed, want enIk vind het niet goed, want …Wewerkenvervolgensnaarbesluitvorm-ingtoe:hoe kom je dan samen tot een conclusie? Hoe formuleer je die? En moét je per se tot een consensus komen? Wanneer wel/niet?

Werondendebasislessenafmetdevijfdeles,waarindeleerlingentotdebabbelregelskomenvoorgroeps-gesprekken,devijfbasisregelsuithetonderzoek.Diebasisregelswordenvanafdanindeklasgeprojecteerdofalsposteruitgehangen.Naelkgroep-

swerkverwijstdeleerkrachternaar:welkeregelshebbenjulliegevolgd?Welke ging goed? Welke was lastiger en waarom was dat? Steedsopnieuw.’

Resultaten van de pilotDriemaandenlangmaaktendeon-derzoekersfilm-engeluidsopnamenvanleerlingentijdensgroepswerk.Zeanalyseerdenhunattitudesenge-sprekken.Zenamenprobleemoplos-sendetoetsenafvóórdetraining(nul-meting)enerna(effectmeting),zowelingroepenalsindividueel.Deresulta-tenvandietoetsenwerdenvergele-kenmetdemanierwaaropdeleerlin-genmetelkaarpraatten.

Watleverdeditallesop?Nadriemaandenscorendegroepensamenmeerdan20%hogeropdeprobleem-oplossendetoets.Zewerktendetoetsbovendiengemiddeld3:38minutensnelleraf.´Enookdeindividuelescoreslagenhoger´,aldusT’Sas,´zijhetmind-eruitgesprokendandegroepsscores.Samenscorendeleerlingenbijdeef-fectmetingindividueelgemiddeld8%hogerdanbijdenulmeting.Zewerk-tendetestgemiddeld2:38minutensnelleraf.Descoresopbeidetoetsenvertonenduseenstijgendetendens.´

‘Je moet mij overtuigen hé !’Nietalleendetoetsscores,ookhettaalgebruikvandeleerlingenisveran-derd.T’Sas:‘Hetmeestopvallendisdatdeleerlingennadriemaandenveelmeerargumentenformulerenomhunmeninghardtemaken.Ookde

Deleerlingenvoerenmeerenopeensystematischermanierexploratievegesprekkenendatheeftrechtstreekseffect

ophunprobleemoplossendvermogen

29

Les

195

sep

’15

kwaliteitvanhunargumentenisver-beterd.Argumentenals‘Hetisnum-mertwee,wantkijkdaar,datgaatzo’klinkennadriemaandenzo:‘Hetisnummertwee,wantindeeerstestaateenvierkantenindetweedeeencir-kel’.Tijdensdiscussiesovereenniet-leerstofgebondenonderwerpzienweeennogsterkereevolutie:deleerlin-gengebruikendaareenbrederscalavanargumenten.Zezeggennieten-kelwaaromzeAofBvinden,maarzegevenerookvoorbeeldenbijofmakenanalogieënmethuneigenleefwereld.’

Dematewaarinleerlingendeex-ploratievetechniekenbeheersen,gaatsamenmetveranderendwoordge-bruik,zoblijkt.Zokomtdewaarom-vraagnahetexperimentveelmeervoordanbijdestart.HetzelfdegeldtvooruitsprakenalsIk denk dat…,Ik ga akkoord met …,Ja, dat is juist…,Waarom denk je dat…?envoorwoordenals want,omdat, oké,dus,alsenz.Linguïstischemarkerszijndat,inonderzoekersjargon.VandenEynde:‘Leerlingengebruikendezewoordennuduidelijkalskapstokkenomhungedachtenteordenen.

Bovendienondersteunendezemar-kersdesomsmoeilijkbegrijpbarezinsbouwvandeleerlingen.’Defilmopnamenvanhetgroepswerklegdennogandereeffectenbloot.VandenEynde:‘Erismeergelijkheidon-derdeledenvandegroepenge-groeid:omdatleerlingenmeerhou-vasthebbenaan’talige’toolsenstruc-turen,durvenzij-ondankshunsomsbeperktewoordenschatenkrommezinsbouw-meermeetepratenenzedragenmeerbijtoteenzinvolge-sprek.Zeonderbrekenelkaarveelminder,sprekenmindervoorhunbeurt,moedigenelkaaraanominputtegeven,makenelkaarattentopde‘babbelregels’enzittenrustigerronddetafel.Zetrekkenopdrachtenbladennietmeeruitelkaarshandenmaarge-venzedoor.Hunattitudeisinposi-tievezinveranderd.’

JufKellybevestigtdepositieveef-fecten:‘Deleerlingenwerkennubeterengeconcentreerdersamenenlerenmeervanelkaar.Zepassendebabbelregelsspontaantoe.Zehebbengeleerddatargumentereninsommigegevallenzinvolisomtoteengeza-menlijkeconclusietekomen,maar

tegelijkiszo’nconsensusnietaltijdnodig,bijvoorbeeldineendiscussie.Datgeefthenmeerzelfvertrouwen.’

‘Deleerlingenvoerenmeerenopeensystematischermanierex-ploratievegesprekkenendatheeftrechtstreekseffectophunprobleem-oplossendvermogen’,besluitT’Sas.‘Hunalgemeneredeneervaardigheidlijkttoegenomenenzehebbenzichdetaalvanhetredenerengedeeltelijkeigengemaakt.Datisdesteinteres-santer,omdathethieromleerlingengaatuiteengrootstedelijkecontext.Zoalseerdergezegdzijnzegemid-deld-taalvaardigenhuntaalrijkdomisbeperkterdandievanleerlingenuitanderescholendieindeperiferielig-gen.Hoewelditonderzoekzichaf-speeltinhetlageronderwijs,ligthetvoordehanddathiertransfermoge-lijkisnaarhetsecundaironderwijs.’

Valkuilen en uitdagingenOndanksdeveelbelovenderesultatenvandepilotmakendeonderzoekerstochkritischebedenkingen.T’Sas:‘Erspelenveelfactorenmeeinditver-haal:desamenstellingvandegroepen,hetsoortopdrachten,hetgebruiktelesmateriaal,deinstructiesvanenop-volgingdoordeleerkrachtendekwaliteitvandereflectiemomenten.Alsdeleerkrachtvanhetvolgendeleerjaarbovendiennietsmetdeex-ploratievevaardighedenvandeleer-lingendoet,zullendepositieveeffec-tenonvermijdelijkverdwijnen.’

HetnutvansprekenD lerendoor-pratenmetleerkrachtenendirecties,enhengoedbegeleidenbijdedidac-tiekervanvormendaarombelangrijkewerkpunteninhetverdereverloopvanhetonderzoek.Daarzullenon-getwijfeldnieuweuitdagingenuitvoortkomen.

Jan T’SasRia Van den Eynde

Jan T’Sas is onder meer lerarenopleider aan de Universiteit Antwerpen en onder-wijsjournalist. Ria Van den Eynde is lerarenopleider aan de Karel de Grote Hogeschool. Beiden vormen het onderzoeksteam van het project Sprekend Leren van de Karel de Grote Hogeschool.

Correspondentie: jan.tsas@kdg.be, ria.vandeneynde@kdg.be

Nulmeting: probleemoplossende puzzel

Paola:A…A5nummer…Nummertje6hé?Sadet:Magikzien?Paola:A5daistochnummertje6?Sadet:Dakanniemaar,huh?Paola:A5.Kijkhoeveelerzijnenkijkhier.Sadet:Ahjaokédanisdanienetjeshé.Paola:A5.Sadet:Dakanniedadadirecteh8is.AhjawelA8.IsdaA8?Ja.Paola:A8.Nummertje.Sadet:Oei.Paola:Deze.maarneemaarneemaarnee.Jadezemoetenwe…Sadet:Jawel,neeneenee.Paola:2.Sadet:Dasdees.Paola:Nee,kijk.Jethro:Dasdendieje.Kijkzo.Paola:Dasnummertje2,wantkijk…Jethro:Kijkzo.

Effectmeting: probleemoplossende puzzel

Paola:D2.Jethro:12.Jethro:Wieiserakkoordmetditplusje?Paola:Sadet,benjijakkoordmetditplus-je?Sadet:Dit,dit,dit.Paola:IkbenakkoordmetJethroenjij?Sadet:Ja,ikook.Enwaaromdat…Jethro:Waarom?Paola:Waaromdenkjedat?Sadet:Omdat,hier…hiererzoeentje,zoeneenbolletje.Hierehdezetwee,maarnietdezedusdie.Paola:Ikdenkdathetkruisjehiermoet,omdatja…Dathierwelinstaat,maardieveranderenheeldetijdvanplaats.Jethro:Ja,ikbenakkoord.Paola:Benjeakkoord?Waarom?Jethro:Omdathiermistereentjeenen…Datis…Enoveral,overalvanditiscompleetendebloemetjeszijncom-pleet,maardieplusjeszijndusnogniethelemaalcompleet.Duskiesikvoorplusje.

voor en na

Hoepratendeleerlingenmetelkaaralszeeenprobleemmoetenoplossen?Ineenvandeonderzoeksopdrachtenmoetendeleerlingenzoekenwelkstukjeuiteenfiguurontbreekt.Detweegespreksfragmentenhierondergevenduidelijkeverschillenweer:heteerste(startvanhetexperiment)isvooralcompetitief,hettweede(driemaandenlater)ismeerexploratief.