Sprekend leren doet groepswerk renderen - Neejandertaal LES 2015.pdf · De bedoeling van groepswerk...
4
Les 195 2 sep ’15 Welke gespreksvaardigheden hebben leerlingen dan nodig om groepswerk wél effectief te maken? Onder welke voorwaarden leren ze echt van elkaar? ‘Wat denk jij?’ en ‘Waarom denk je dat?’ ‘Het is nummer drie’, zegt Paola. ‘Nee, dat is toch nummer vijf’, ant- woordt Jethro meteen. Sadet onder- breekt hem en zegt ‘Jong, je bent niet slim, hé’. Ze trekt het opdrachtenblad uit de handen van Jethro, die boos wordt. Er ontstaat ruzie en Paola roept de leerkracht erbij… Herkent u dit scenario? Voor heel wat leerkrachten is het dagelijkse kost. De bedoeling van groepswerk is dat leerlingen van elkaar leren, leren sa- menwerken, hun verantwoordelijk- heid leren nemen, moeilijkere leerstof samen de baas worden enzovoort. Klinkt mooi in theorie, maar de prak- tijk is anders. In de meeste publicaties over groepswerk zijn organisatie en structuur de voorwaarden voor goed groepswerk. Maar een derde voor- waarde bleef tot nu toe onderbelicht: het spreken zelf, meer bepaald de vaardigheid van leerlingen om explo- ratieve gesprekken te voeren en dus onderzoekend aan de slag te gaan bin- nen een groepstaak. Die vaardigheid bepaalt het rendement van groeps- werk veel sterker dan men zou ver- wachten. Codewoord: exploratief Engelse onderzoekers weten het al twintig jaar: als leerlingen in groepen moeten samenwerken, voeren ze heel vaak competitieve en/of cumulatieve gesprekken. Bij competitieve ge- sprekken luisteren leerlingen niet (ac- tief) naar elkaar, ze laten elkaar niet uitspreken, proberen het gesprek te domineren en hun mening op te dringen, vragen niet naar argumenten en formuleren er zelf nauwelijks. Er wordt weinig doelgericht gewerkt en slechts zelden streven de leerlingen bewust naar een consensus. Bij cumu- latieve gesprekken stellen leerlingen elkaar weinig of geen vragen en ze ar- gumenteren slechts in beperkte mate. Ze haspelen opdrachten snel af, reage- ren weinig kritisch of constructief op wat iemand zegt en schrijven gauw wat op om ‘er vanaf te zijn’. Het ef- fect van deze gesprekken valt makke- lijk te raden: ze genereren meer deci- bels dan leereffecten. Welke gespreksvaardigheden heb- ben leerlingen dan nodig om groeps- werk wél effectief te maken? Onder welke voorwaarden leren ze echt van elkaar? Het antwoord luidt: door ex- ploratieve gesprekken te voeren. De eisen waaraan dergelijke gesprekken moeten voldoen, klinken verrassend eenvoudig: actief luisteren, vragen wat de ander denkt, respect hebben voor elkaars mening of idee, waarom- vragen stellen, argumenten formu- leren en anderen naar hun argumen- ten vragen, samen naar een consensus streven. Simpel, of niet? Veel leraren krijgen een hekel aan groepswerk. Ze vinden dat er te veel tijd verloren gaat aan gesprekken die weinig met de leerstof te maken hebben. Maar wat als we iets doen aan de kwaliteit van dat spreken? Onderzoekers van de Karel de Grote Hogeschool leren leerlingen exploratieve gesprekstechnieken aan. Een pilot in een basisschool met taalzwakke leerlingen leverde de eerste resultaten op. En die zijn veelbelovend. De aanpak lijkt ook voor leerlingen in ISK/OKAN en het beroepsonderwijs perspectief te bieden. Jan T’Sas Ria Van den Eynde Over het aanleren van exploratieve gesprekstechnieken Sprekend leren doet groepswerk renderen t
Transcript of Sprekend leren doet groepswerk renderen - Neejandertaal LES 2015.pdf · De bedoeling van groepswerk...
Les
195
2�
sep
’15
Welkegespreksvaardighedenhebbenleerlingendannodigomgroepswerkwéleffectieftemaken?Onderwelkevoorwaardenlerenzeechtvanelkaar?
‘Watdenkjij?’en‘Waaromdenkjedat?’
‘Hetisnummerdrie’,zegtPaola.‘Nee,datistochnummervijf’,ant-woordtJethrometeen.Sadetonder-breekthemenzegt‘Jong,jebentnietslim,hé’.ZetrekthetopdrachtenbladuitdehandenvanJethro,diebooswordt.ErontstaatruzieenPaolaroeptdeleerkrachterbij…
Herkentuditscenario?Voorheelwatleerkrachtenishetdagelijksekost.Debedoelingvangroepswerkisdatleerlingenvanelkaarleren,lerensa-menwerken,hunverantwoordelijk-heidlerennemen,moeilijkereleerstofsamendebaaswordenenzovoort.Klinktmooiintheorie,maardeprak-tijkisanders.Indemeestepublicatiesovergroepswerkzijnorganisatieenstructuurdevoorwaardenvoorgoedgroepswerk.Maareenderdevoor-waardebleeftotnutoeonderbelicht:hetsprekenzelf,meerbepaalddevaardigheidvanleerlingenomexplo-ratieve gesprekkentevoerenendusonderzoekendaandeslagtegaanbin-neneengroepstaak.Dievaardigheidbepaalthetrendementvangroeps-werkveelsterkerdanmenzouver-wachten.
Codewoord: exploratiefEngelseonderzoekerswetenhetaltwintigjaar:alsleerlingeningroepenmoetensamenwerken,voerenzeheelvaakcompetitieveen/ofcumulatieve
gesprekken.Bijcompetitievege-sprekkenluisterenleerlingenniet(ac-tief)naarelkaar,zelatenelkaarnietuitspreken,proberenhetgesprektedominerenenhunmeningoptedringen,vragennietnaarargumentenenformulerenerzelfnauwelijks.Erwordtweinigdoelgerichtgewerktenslechtszeldenstrevendeleerlingenbewustnaareenconsensus.Bijcumu-latievegesprekkenstellenleerlingenelkaarweinigofgeenvragenenzear-gumenterenslechtsinbeperktemate.Zehaspelenopdrachtensnelaf,reage-renweinigkritischofconstructiefopwatiemandzegtenschrijvengauwwatopom‘ervanaftezijn’.Hetef-fectvandezegesprekkenvaltmakke-lijkteraden:zegenererenmeerdeci-belsdanleereffecten.
Welkegespreksvaardighedenheb-benleerlingendannodigomgroeps-werkwéleffectieftemaken?Onderwelkevoorwaardenlerenzeechtvanelkaar?Hetantwoordluidt:doorex-ploratieve gesprekken te voeren.Deeisenwaaraandergelijkegesprekkenmoetenvoldoen,klinkenverrassendeenvoudig:actiefluisteren,vragenwatdeanderdenkt,respecthebbenvoorelkaarsmeningofidee,waarom-vragenstellen,argumentenformu-lerenenanderennaarhunargumen-tenvragen,samennaareenconsensusstreven.Simpel,ofniet?
Veellerarenkrijgeneenhekelaangroepswerk.Zevindendaterte
veeltijdverlorengaataangesprekkendieweinigmetde
leerstoftemakenhebben.Maarwatalsweietsdoenaandekwaliteit
vandatspreken?OnderzoekersvandeKareldeGroteHogeschool
lerenleerlingenexploratievegesprekstechniekenaan.Eenpilotin
eenbasisschoolmettaalzwakkeleerlingenleverdedeeerste
resultatenop.Endiezijnveelbelovend.DeaanpaklijktookvoorleerlingeninISK/OKANen
hetberoepsonderwijsperspectieftebieden.
Jan
T’Sa
sRi
a Va
n de
n Ey
nde
Over het aanleren van exploratieve gesprekstechnieken
Sprekend leren doet groepswerk renderen
JanT’SasRiaVandenEynde
Sprekendlerendoetgroep-swerkrenderen
Overhetaanlerenvanex-ploratievegesprekstechnieken
QuotesWelkegespreksvaardigheden
hebbenleerlingendannodigomgroepswerkwéleffectieftemaken?Onderwelkevoor-waardenlerenzeechtvanelkaar?
‘Watdenkjij?’en‘Waaromdenkjedat?’
Deleerlingenvoerenmeerenopeensystematischermanierex-ploratievegesprekkenendatheeftrechtstreekseffectophunprobl-eemoplossendvermogen
/inlui/Veellerarenkrijgeneenhekel
aangroepswerk.Zevindendaterteveeltijdverlorengaataan
2�
Les
195
sep
’15
Sprekend leren doet groepswerk renderen
‘Preciesdiegespreksvaardighedenkrijgenwenietmeemetdegeboor-te’,steltprof.NeilMercervandeuniversiteitvanCambridge.‘Wekrij-genzeooknietsystematischmeevanthuis.Daarommoetenwezeopschoolleren.’Hoebelangrijkexplora-tievegesprekkenzijnvoordeschool-loopbaanvanleerlingen,bewezenon-derzoekersHartenRisleyalin1995:‘Dehoeveelheidendekwaliteitvansprekendiekindereninhuneersteja-renvanonderwijservaren,voorspeltinhogematehoegoedzehetervanafzullenbrengeninhetsecundairon-derwijs.’Omhetbelangvanexplora-tievegesprekkenhardtemakenvoer-denMercerenzijnteamexperimen-tenuitinverschillendeEngelselagerescholen,bijleerlingenvantientottwaalfjaar.Telkensleerdendeleerlin-genopintensievemaniervijfbasisre-gelshanteren:1.eigenideeën/meningenuitenen
metanderendelen;2.naarelkaarluisterenenandermans
idee/meningrespecteren;3.eigenideeën/meningenbeargu-
menteren;4.anderenvragenomargumenten
vragenvoorhunideeën/meningen;5.constructievekritiekgevenopwat
gezegdwordtennaareenconsensusstreven.
Dezebasisregelswerdenvervolgenstweemaandenlangwekelijksingesle-pentijdensgewoongroepswerkenandereklasactiviteiten.Allelessenwerdengegevendoordeklasleer-kracht.Viametingenvoorennahet
experimentendoortevergelijkenmetklassendiegroepswerkdedenzonderbasisregels,gingendeonder-zoekersnawatexploratievegesprek-kenopleveren.
‘Endieeffectenzijner’,verteltMercer.‘Deleerlingenwerkenbetersamen,kunnenbeterhungedachtenformulerenenargumentenverwoor-denenzelossenalsgroepbeterprob-leemopdrachtenop.Bovendienwor-denzeookindividueelbeterinprobl-eemoplossenddenken.’
Wordenooktaalzwakkeleerlingenhierbetervan?OmdatteachterhalendedenMercer&co.hunonderzoekoverinscholendievooralwordenbevolktdoorleerlingenuitlagereso-cialeklassen,meteenlageretaalvaar-digheid.‘Enweboektendaarzelfsdegrootstevooruitgang’,aldusMercer.
Vlaams onderzoek : pilot BuitenlandseonderzoekerslietenzichinmiddelsdoorMercerinspirerenenboektenpositieveresultatenmetge-lijkaardigeexperimenten.Vlaanderenkondanooknietachterblijven.JanT’SasenRiaVandenEynde,onder-zoekersaandeKareldeGroteHoge-schoolinAntwerpen,startteninsep-tember2014hetonderzoeksprojectsprekenD leren.‘Wedoenheton-derzoekvanMercerenDawesoverineenVlaamsecontext’,verteltT’Sas.‘Wezijngestartmeteenpilotinhetvierdeleerjaarvaneenlagereschoolmetveelkinderenuitanderstaligege-zinnen.Velenhebbenleerachterstandeneeneerdergemiddeldeensomsla-
getaalvaardigheid.OokvoorOKAN-leerkrachtenlijktonsditeenherkenbaarpubliek.’
‘Tijdensdeeerstewekenvanhetonderzoekzagenwemeteenwelkeroldecontextendegebrekkigetaal-vaardigheidvandeleerlingenbijgroepswerkspelen’,voegtRiaVandenEyndetoe.‘Jeherkentinelkgroepjedeleidersfiguur,debeves-tiger,deaanbrenger.NetzoalsMer-cerheeftvastgesteld,verlopendegesprekkeneerdercompetitiefofcu-mulatief.Leerlingenonderbrekenelkaargeregeldofwijkenafvanhetonderwerp.Insommigegroepjesiserveeldrukte.Zezittenweinigstil,somsduwenzeelkaarofzespringenrecht.Bladenmetopdrachtentrekkenzeelkaaruitdehanden.Enargu-mentenhoorjenauwelijks.’
VoorjufKelly,deklasleerkrachtvandepilotschool,washetevenwennentoenzeinhetonderzoekstapte.‘Ikdoevaakgroepswerkinmijnklas,maarvanexploratievegesprekstechniekenhadiknognooitgehoord.Opzichbevattenzenietzoveelnieuws,hetgaatombasisatti-tudesen–vaardigheden,maareendi-dactiekdaarrondkendeikniet.Alsle-raarbenjeereerderimplicietmeebezigenzekernietsystematisch.’DathaddenT’SasenVandenEyndeookalvastgesteldtoenzedeVlaamseeindtermendoornamen.´Jevindtherenderwelaspectenvanexploratievegesprekstechnieken,bijvoorbeeldindeeindtermentaalensocialevaar-dighedenenindeonderzoekscompe-
sep
’15
Les
195
2�
sep
’15
tenties,maarheelgefragmenteerd.Jeleestooknergenshoelerarenhunleerlingenditkunnenaanleren.´
Van babbelen naar overleggenHoetrainjeleerlingendaninhetvoerenvanexploratievegesprekken?´Daarvoorzijnvijfbasislessenontwik-keld´,verteltRiaVandenEynde.‘Elkelesmaaktdeleerlingenbewustvanéénaspectvandeexploratievegesprekken.Zogaatdeeerstelesoverpratenenluisteren.Datisheelbasic.Leerlingenkrijgenkleinespreek-enluisteropdrachtenengebruikendaar-bij‘babbelkaartjes’.Wieeenpraat-kaartjeheeft,magietszeggen,deleerlingenmeteenluisterkaartjemoetenluisteren.Vervolgensvertel-lenzenawateenandereleerlingheeftgezegd.Naelkeoefeningvolgteenreflectiemoment,eerstbinnendegroepjesendanklassikaal:wiekongoedluisteren?Waaraankonjedatzien?Hoevoeldedepraterzichdaar-bij?Waarliephetmindergoed?Watkunnenwevolgendekeerbeterdoen?Watzijnnudekenmerkenvaneengoedeluisteraar…?’
‘Diereflectiemomentenzijncru-ciaalvoorhetleereffect,’vultT’Sasaan.‘Bovendienmaghetnietbijdieenebasislesblijven,andersslijpjedeexploratievetechniekenonvoldoendein.Derestvandeweekmoetendeleerlingennogduowerkofgroeps-werkdoen.Datkandeleraarsteedsopnieuwafrondenmetreflectievragenals:‘Wieheefttijdensditgroepwerk
goedgeluisterd?Hoeheeftluisterenjegeholpenomdeopdrachttemaken?’Enzovoort.’
Nadeeerstebasislesvolgenernogvier,verteltVandenEynde:‘Detweedelesfocustopwatpratenei-genlijkis,wanneerhetnuttigisoflas-tig,hoejeiemandanderstotpratenaanzet.Allerleitaalhandelingenko-menaanbod:vragen stellen,iemand overtuigen,protesteren,iets uitleg-gen.Enopnieuwleggenwedelinkmetluisteren.Hetstramienisdatvandeeersteles:korteoefeningen,veelalingroepjes,metreflectiemomenten.Indederdebasislesintroducerenwenieuwebabbelkaartjes:Wat denk jij?enWaarom denk je dat? Dezevragenzijnbijzonderbelangrijkineenex-ploratiefgesprek.Metdezeleszettenleerlingendestapnaarbetersamen-werkendoorelkaardebeurttegevenennaarhetformulerenvangedachtenenargumenten.Ditwordtverderuitgedieptinbasisles4,metbab-belkaartjesals:Ik vind het goed, want enIk vind het niet goed, want …Wewerkenvervolgensnaarbesluitvorm-ingtoe:hoe kom je dan samen tot een conclusie? Hoe formuleer je die? En moét je per se tot een consensus komen? Wanneer wel/niet?
Werondendebasislessenafmetdevijfdeles,waarindeleerlingentotdebabbelregelskomenvoorgroeps-gesprekken,devijfbasisregelsuithetonderzoek.Diebasisregelswordenvanafdanindeklasgeprojecteerdofalsposteruitgehangen.Naelkgroep-
swerkverwijstdeleerkrachternaar:welkeregelshebbenjulliegevolgd?Welke ging goed? Welke was lastiger en waarom was dat? Steedsopnieuw.’
Resultaten van de pilotDriemaandenlangmaaktendeon-derzoekersfilm-engeluidsopnamenvanleerlingentijdensgroepswerk.Zeanalyseerdenhunattitudesenge-sprekken.Zenamenprobleemoplos-sendetoetsenafvóórdetraining(nul-meting)enerna(effectmeting),zowelingroepenalsindividueel.Deresulta-tenvandietoetsenwerdenvergele-kenmetdemanierwaaropdeleerlin-genmetelkaarpraatten.
Watleverdeditallesop?Nadriemaandenscorendegroepensamenmeerdan20%hogeropdeprobleem-oplossendetoets.Zewerktendetoetsbovendiengemiddeld3:38minutensnelleraf.´Enookdeindividuelescoreslagenhoger´,aldusT’Sas,´zijhetmind-eruitgesprokendandegroepsscores.Samenscorendeleerlingenbijdeef-fectmetingindividueelgemiddeld8%hogerdanbijdenulmeting.Zewerk-tendetestgemiddeld2:38minutensnelleraf.Descoresopbeidetoetsenvertonenduseenstijgendetendens.´
‘Je moet mij overtuigen hé !’Nietalleendetoetsscores,ookhettaalgebruikvandeleerlingenisveran-derd.T’Sas:‘Hetmeestopvallendisdatdeleerlingennadriemaandenveelmeerargumentenformulerenomhunmeninghardtemaken.Ookde
Deleerlingenvoerenmeerenopeensystematischermanierexploratievegesprekkenendatheeftrechtstreekseffect
ophunprobleemoplossendvermogen
29
Les
195
sep
’15
kwaliteitvanhunargumentenisver-beterd.Argumentenals‘Hetisnum-mertwee,wantkijkdaar,datgaatzo’klinkennadriemaandenzo:‘Hetisnummertwee,wantindeeerstestaateenvierkantenindetweedeeencir-kel’.Tijdensdiscussiesovereenniet-leerstofgebondenonderwerpzienweeennogsterkereevolutie:deleerlin-gengebruikendaareenbrederscalavanargumenten.Zezeggennieten-kelwaaromzeAofBvinden,maarzegevenerookvoorbeeldenbijofmakenanalogieënmethuneigenleefwereld.’
Dematewaarinleerlingendeex-ploratievetechniekenbeheersen,gaatsamenmetveranderendwoordge-bruik,zoblijkt.Zokomtdewaarom-vraagnahetexperimentveelmeervoordanbijdestart.HetzelfdegeldtvooruitsprakenalsIk denk dat…,Ik ga akkoord met …,Ja, dat is juist…,Waarom denk je dat…?envoorwoordenals want,omdat, oké,dus,alsenz.Linguïstischemarkerszijndat,inonderzoekersjargon.VandenEynde:‘Leerlingengebruikendezewoordennuduidelijkalskapstokkenomhungedachtenteordenen.
Bovendienondersteunendezemar-kersdesomsmoeilijkbegrijpbarezinsbouwvandeleerlingen.’Defilmopnamenvanhetgroepswerklegdennogandereeffectenbloot.VandenEynde:‘Erismeergelijkheidon-derdeledenvandegroepenge-groeid:omdatleerlingenmeerhou-vasthebbenaan’talige’toolsenstruc-turen,durvenzij-ondankshunsomsbeperktewoordenschatenkrommezinsbouw-meermeetepratenenzedragenmeerbijtoteenzinvolge-sprek.Zeonderbrekenelkaarveelminder,sprekenmindervoorhunbeurt,moedigenelkaaraanominputtegeven,makenelkaarattentopde‘babbelregels’enzittenrustigerronddetafel.Zetrekkenopdrachtenbladennietmeeruitelkaarshandenmaarge-venzedoor.Hunattitudeisinposi-tievezinveranderd.’
JufKellybevestigtdepositieveef-fecten:‘Deleerlingenwerkennubeterengeconcentreerdersamenenlerenmeervanelkaar.Zepassendebabbelregelsspontaantoe.Zehebbengeleerddatargumentereninsommigegevallenzinvolisomtoteengeza-menlijkeconclusietekomen,maar
tegelijkiszo’nconsensusnietaltijdnodig,bijvoorbeeldineendiscussie.Datgeefthenmeerzelfvertrouwen.’
‘Deleerlingenvoerenmeerenopeensystematischermanierex-ploratievegesprekkenendatheeftrechtstreekseffectophunprobleem-oplossendvermogen’,besluitT’Sas.‘Hunalgemeneredeneervaardigheidlijkttoegenomenenzehebbenzichdetaalvanhetredenerengedeeltelijkeigengemaakt.Datisdesteinteres-santer,omdathethieromleerlingengaatuiteengrootstedelijkecontext.Zoalseerdergezegdzijnzegemid-deld-taalvaardigenhuntaalrijkdomisbeperkterdandievanleerlingenuitanderescholendieindeperiferielig-gen.Hoewelditonderzoekzichaf-speeltinhetlageronderwijs,ligthetvoordehanddathiertransfermoge-lijkisnaarhetsecundaironderwijs.’
Valkuilen en uitdagingenOndanksdeveelbelovenderesultatenvandepilotmakendeonderzoekerstochkritischebedenkingen.T’Sas:‘Erspelenveelfactorenmeeinditver-haal:desamenstellingvandegroepen,hetsoortopdrachten,hetgebruiktelesmateriaal,deinstructiesvanenop-volgingdoordeleerkrachtendekwaliteitvandereflectiemomenten.Alsdeleerkrachtvanhetvolgendeleerjaarbovendiennietsmetdeex-ploratievevaardighedenvandeleer-lingendoet,zullendepositieveeffec-tenonvermijdelijkverdwijnen.’
HetnutvansprekenD lerendoor-pratenmetleerkrachtenendirecties,enhengoedbegeleidenbijdedidac-tiekervanvormendaarombelangrijkewerkpunteninhetverdereverloopvanhetonderzoek.Daarzullenon-getwijfeldnieuweuitdagingenuitvoortkomen.
Jan T’SasRia Van den Eynde
Jan T’Sas is onder meer lerarenopleider aan de Universiteit Antwerpen en onder-wijsjournalist. Ria Van den Eynde is lerarenopleider aan de Karel de Grote Hogeschool. Beiden vormen het onderzoeksteam van het project Sprekend Leren van de Karel de Grote Hogeschool.
Correspondentie: [email protected], [email protected]
Nulmeting: probleemoplossende puzzel
Paola:A…A5nummer…Nummertje6hé?Sadet:Magikzien?Paola:A5daistochnummertje6?Sadet:Dakanniemaar,huh?Paola:A5.Kijkhoeveelerzijnenkijkhier.Sadet:Ahjaokédanisdanienetjeshé.Paola:A5.Sadet:Dakanniedadadirecteh8is.AhjawelA8.IsdaA8?Ja.Paola:A8.Nummertje.Sadet:Oei.Paola:Deze.maarneemaarneemaarnee.Jadezemoetenwe…Sadet:Jawel,neeneenee.Paola:2.Sadet:Dasdees.Paola:Nee,kijk.Jethro:Dasdendieje.Kijkzo.Paola:Dasnummertje2,wantkijk…Jethro:Kijkzo.
Effectmeting: probleemoplossende puzzel
Paola:D2.Jethro:12.Jethro:Wieiserakkoordmetditplusje?Paola:Sadet,benjijakkoordmetditplus-je?Sadet:Dit,dit,dit.Paola:IkbenakkoordmetJethroenjij?Sadet:Ja,ikook.Enwaaromdat…Jethro:Waarom?Paola:Waaromdenkjedat?Sadet:Omdat,hier…hiererzoeentje,zoeneenbolletje.Hierehdezetwee,maarnietdezedusdie.Paola:Ikdenkdathetkruisjehiermoet,omdatja…Dathierwelinstaat,maardieveranderenheeldetijdvanplaats.Jethro:Ja,ikbenakkoord.Paola:Benjeakkoord?Waarom?Jethro:Omdathiermistereentjeenen…Datis…Enoveral,overalvanditiscompleetendebloemetjeszijncom-pleet,maardieplusjeszijndusnogniethelemaalcompleet.Duskiesikvoorplusje.
voor en na
Hoepratendeleerlingenmetelkaaralszeeenprobleemmoetenoplossen?Ineenvandeonderzoeksopdrachtenmoetendeleerlingenzoekenwelkstukjeuiteenfiguurontbreekt.Detweegespreksfragmentenhierondergevenduidelijkeverschillenweer:heteerste(startvanhetexperiment)isvooralcompetitief,hettweede(driemaandenlater)ismeerexploratief.
